V Y F D E

I s kennelick datmen over langhen tijt, voornaemlick sedert dat de groote zeevaerden op Indien en America begosten, middel ghesocht heeft, waer deur den Stierman op zee mocht weten, de Eertclootlangde der plaets daer teghenwoordelick sijn schip is, om alsoo te commen totte havens daer hy begeert te wesen, sonder datmen alsnoch tot sulcke ghewisse kennis der langde heeft connen ghecommen:
Want sommighe verhopende die te vinden deur de verscheenwysing der seylnaelde, hebben die een aspunt toegheschreven, die noemende seylsteens aspunt: Maer men bevant na wyder ervaringhen, dat die afwijckinghen sich na gheen aspunt en schickten. Inder voughen dattet soucken der langde op soodanighe wijse in gheen vaste grondt en bestont: Doch is na sulcx voorder ervaring ghevolght, deur welcke men nu een begeerde Haven vinden can, niet teghenstaende des havens en schips ware langden beyde onbekent sijn. Van dese vinding der Havens, die wy  H A V E N V I N D I N G noemen (en niet  Langdevinding welcke verder soude strecken, en weerdigher sijn) is ons voornemen in dit vijfde bouck te handelen.

  De afwijcking der naelde vant noorden na t'oosten, heet oostering, maer na t'westen, westering, en int ghemeen naeldwijcking: Maer naeldwijcking en rechte noortwijsing int ghemeen naeldwijsing.

I S  kennelick de seylnaelde seker eyghenschap te hebben, datse op een selve plaets een selven oirt wijst, maer niet een selven oirt overal, want tot sommighe plaetsen wijcktse vant noorden na t'oosten, elders na t'westen, t'welck int ghemeen ghelijck de bepaling inhoudt naeldwijcking heet: Doch wantse tot eenighe plaetsen oock recht noort wijst, so heet dat, metsgaders de voorschreven naeldwijcking, int ghemeen naeldwijsing. Vande oirsaecken deser onghereghelde afwijcking, sal t'sijnder plaets gheseyt worden in den Hemelloop, te weten inden loop des Eertcloots als Dwaelder {Planeta.}. Maer om dese en ander bepalinghen noch bequamelicker te verclaren, soo sal ick beschrijven de volghende tafel der naeldwijsinghen, ghelijckse tot ettelicke plaetsen dadelick bevonden worden, welcke den Hoochgheleerden Eertclootschrijver {Geographicus.} Heer Petrus Plancius deur langduerigen arbeyt, en niet sonder groote costen by een vergaert heeft, uijt verscheyden houcken des Eertbodems, so wel verre als na ghelegen: Sulcx dat als de Stierlieden int ghemeen deur dese manier Landen en Havens sullen vinden, soo wel als eenighe int besonder die alree gevonden hebben, den selven Plancius ghehouden mach worden voor een der voornaemlickste oirsaken van dien.

  Doch eer ick totte beschrijving der selve tafel com, wil noch dit segghen: Te weten dat by aldien namaels deur nauwer en sekerder ervaringhen, der plaetsen naeldwijsinghen, breeden en langden, anders bevonden wierden dan inde tafel staet, ende datmen alsdan ander manier van verclaring en bepaling van woorden behoufde dan de volghende, sulcx en behoort ons van t'voornemen deser ondersoucking niet af te keeren, maer veel eer daer toe te trecken, als allencx gerakende tot meerder en sekerder kennis eens handels ghesticht op een goede gront. Dese meyning volghende, ick sal mettet waerschijnlickste dat my nu bekent is voortvaren, al oft warachtich waer: want elck t'sijnder tijt der ghelijcke doende, men sal t'warachtichste dat inde natuer daer af is, allenx naerder en naerder meughen gheraken.

						Ostering.  tr. ( I ).	Breede. tr. ( I ).		Langde. tr. ( I ).
Eerste percx opde zuyt- sijde		Ver- groo- tende ooste- ring		Op 105. Spaensche mijlen westwaert   van Cabo Sant Augustin in Brasilie.		0.  0.	Z		0.  0.
				By Cabo S. Augustin in Brasilia.		3.  10.	Z 8.  30.		6.  0.
				Zuyt en noort met Cabo das Almas in   Guinea.		12. 15.	Z 0.  0.		29. 0.
				Noortwest wel soo noordelick vande   Eylanden van Tristan da Cuncha.		19. 6.	Z 31. 30.		30. 0.
		Ver- clee- nende ooste- ring		Noortwest wel soo westelick vande   voorscreven Eylanden.		15. 0.	Z 31. 30.		36. 0.
				Zuyt en noort met Cabo de Bona espe-   rance.		2.  30.	Z 35. 30.		57. 0.
						Weste- ring.
Twee- de percx opde zuyt- sijde (uyt- geno- men Goa Co- chin en Can- ton)		Ver- groo- tende weste- ring		Op 17. duytsche mijlen van Cabo das   Aguillas oostwaert.		0.  0.	Z	60. 0.
				Ontrent 5. mijlen in zee vant lant Na-   tal.		4.  30.	Z 33. 0.	66. 0.
				Byde Baixos da India.		11. 0.	Z 22. 0.	79. 30.
				Mosambique.		11. 0.	Z 14. 50.	81. 40.
				Inden inwijck van S. Augustin in Ma-   dagascar.		13. 0.	Z 23. 30.	83. 0.
				Zuyt van Cabo Sant Romain.		16. 0.	Z 28. 0.	86. 20.
				Inden inwijck van Anton Gil in Ma-   dagascar.		15. 0.	Z 16. 20.	91. 0.
		Ver- clee- nende weste- ring		34. Duytsche mijlen zuytoost van S.   Brandaon.		22. 0.	Z 19. 20.	110. 0.
				Goa een vermaerde coopstat in India.		15. 10.	N 15. 30.	120. 0.
				Cochin.		15. 0.	N 9.  45.	121. 0.
				25. Duytsche mijlen west ten noorden   vande zuytwesthouck van Samatra.		6.  0.	Z 5.  28.	147. 0.
				Bantan een coopstadt in India.		4.  45.	Z 6.  0.	150. 0.
				Het Eylant Lubock.		2.  25.	Z 6.  10.	155. 0.
				De zuytwesthouck vant Eylant Balij.		1.  30.	Z 8.  40.	157. 0.
				De mont der Rivier van Cantan in   China.		0.  0.	N 23. 0.	160. 0.
				Bunam 46. Duytsche mijlen van het   oostende van Iava na het oosten.		0.  0.	Z	160. 0.

  Dese tafel aldus beschreven sijnde, en om nu totte verclaring te commen, soo sietmen voor al datter sijn drie pylaren, d'eerste van der plaetsen naeldwijsinghen, de tweede vande breede, waer by noch ghevought is de derde vande gheraemde langde, op dat de plaetsen inde Eertclooten te lichtelicker ghevonden worden, oock mede om de ghedaenten der naeldwijsinghen daer deur int volghende opentlicker te verclaren. De letter N bediet inde tweede pylaer overal noordersche breede, maer Z zuydersche.

2   B E P A L I N G.

  Vergrootende oostering of westering is die, welcke de naelde van westen na oosten voortghebrocht zijnde vergroot, en vercleenende, die alsdan vercleent.

  Al t'welck t'gheschrift en ghetalen des tafels ghenouch anwijsen, doch tot opentlicker verclaring segh ick aldus: Men siet inde tafel dat de naelde in Corvo recht noort wijst, maer van daer oostwaert commende, datse begint te oosteren, allencx meer en meer tot een mijl oostwaert van Plemouth, alwaer de afwijcking ten grootsten is van 13 tr. 24 ( I ) : En van daer voorder commende sij begint te vercleynen, tot Helmshuy by westen de Noortcaep in Finmarcken toe, alwaerse weerom recht noortwijst. Voort is de langde van Corvo tot Helmshuy 60 tr.  T'welck soo sijnde, het blijckt dat de voorschreven grootste naeldwijcking van 13 tr. 24 ( I ) by Plemouth, wiens langde 30 tr. gheschiet int middel der twee plaetsen daer de naelde recht noort wijst, want den 30 tr. is int middel tusschen t'begin en den 60 tr.

  T'ghene wy hier gheseyt hebben, vande verandering der naeldwijsing op de noortsijde des eertcloots, dergelijcke bevint sich deur ervaring oock opde zuytsijde; want op 105 Spaensche mijlen westwaert van Cabo Sant Augustin opt begin der langde, wijst de naelde recht noort, alsoose oock doet ter plaets inde tafel gheseyt, op 17 Duytsche mijlen van Cabo das Aguillas, wesende op 60 tr. der langde, ende int middel tusschen beyden, dats op den 30 tr. valt aldaer oock ghelijck op de noortsijde de grootste oostering, dats ter plaets inde tafel ghenaemt, noortwest wel soo noorderlick vande Eylanden van Tristan da Cuncha, doende die wijcking 19 tr.

  Hier uijt vermoetmen, dat de naelde recht noort wijst tot alle plaetsen gheleghen inde twee halfmiddachsronden deur Corvo ende Helmshuy, van d'een aspunt {Polo.} tot d'ander. Oock mede dat de naeldens oostering ten grootsten is, tot alle plaetsen int halfmiddachsront streckende deur de plaets ghelegen een mijle oostwaert van Plemouth.

  Inder voughen dat in sulck ansien, het eertcloot deel begrepen tusschen die twee halfmiddachsronden, 60 tr. in langde van malcander, is een perc int welck de naelde over al vant noorden na t'oosten wijckt, ende inden helft van dien, dat is het eertcloots deel begrepen tusschen de twee halfmiddachsronden, t'een deur t'begin, het ander deur den 30 tr. soude over al sijn vergrootende oostering: Ende in d'ander helft vercleenende oostering; welverstaende alsmen vant westen na t'oosten treckt, dats na t'vervolgh vande tr. der langde.

  Deur t'gene tot hier toe gheseyt is vant perck met oostering, ende sijn twee deelen, t'een met vergrootende oostering, t'ander met vercleenende, machmen lichtelick verstaen derghelijcke ghedaenten vant ander perc met westering, ende sijn twee deelen, t'een met vergrootende westering, t'ander met vercleenende:

Want inde mont der Rivier van Cantan in China, ligghende in langde 160 tr. van Corvo, daer wijst de naelde de derdemael recht noort, daerom aldaer ghetrocken een derde halfmiddachsront, soo is het eertclootdeel begrepen tusschen dat tweede halfmiddachsront ende dit derde 100 tr. van malcander, een perck int welck de naelde overal vant noorden na t'westen wijckt, ende int middel van dese twee, dats int halfmiddachsront 50 tr. vant tweede, ende oock soo veel vant derde, oft andersins 110. tr. vant eerste door Corvo, daer heeftmen oock de grootste afwijcking der naelde, soot inde tafel tot twee plaetsen blijckt, d'een op Willems Eylant by Nova Zembla, alwaer de grootste westering op die breede bevonden is van 33 tr. d'ander 34 Duytsche mijlen zuytoost van S. Brandaon, alwaer de grootste naeldwijck op die breede bevonden is van 22 tr. wesende de langde van elck dier twee plaetsen 110 tr. Sulcx dat inden helft van dit perck, dats het eertcloots deel begrepen tusschen de twee halfmiddachsronden, t'een deur den 60 tr. t'ander deur den 110 tr. soude overal sijn vergrootende westering, in d'ander helft vercleenende westering.

  Van dese 160 tr. der langde, twelck op 20 tr. na, den helft des Eertcloots is, heeft de voorschreven Plancius de naeldwijsinghen becommen ghelijckse hier vooren beschreven sijn: Maer vande rest des Eertcloots, te weten van Cantan oostwaert, of van Corvo westwaert, en overcommen de ervaringhen niet die hem van Spaengiaerden, Engelschen en onse zeevaerders ter hant ghecommen sijn, als ghedaen wesende sonder bequamen tuych, en ghenouchsaem wetenschap: Doch verwacht hy daer af sekerker bescheyt.

3   B E P A L I N G.

  De halfmiddachronden daer de naelde recht noort in wijst, heet hier eerste, tweede halfmiddelront, en soo oirdentlick voort na t'vervolgh vande trappen der langde so veel alsser sulcke ronden zijn, beginnende vant halfmiddachront deur Corvo.

  Als het halfmiddachront streckende op de noortsijde deur Corvo, en zuytwaert deur de plaets inde tafel ghnoemt 150 Spaensche mijlen westwaert van Cabo Sant Augustijn in Brasilie, heetet eerste halfmiddachront. Voort het halfmiddachront streckende op de noortsijde deur Helmshuy, en zuytwaert deur de plaets, inde tafel ghenoemt op 17 Duytsche mijlen van Cabo das Aguillas oostwaert, heetet tweede. Daer nae het halfmiddachront streckende deur de mont der Rivier van Cantan in China heetet derde.

4   B E P A L I N G.

  T'vlack begrepen tusschen het eerste en tweede halfmiddachront noemen wy eerste perck, en d'ander oirdentlick vervolghende tweede derde perck, tottet laetste.

  De naeldwijsing op zee te vinden.

  Om na dese voorghenomen wijse tot een begheerde Haven te gheraken, soo behouftmen voor al te weten hoemen de naeldwijsing op zee vint, en hoewel dat an velen bekent is, nochtans sullen wy daer af schrijven voor de ghene diet niet en weten.

  Anghesien men hier begheert te vinden de afwijcking der naelde vant noorden, soo souctmen eerst het noortpunt, om de naeldwijsing daer by te verlijcken. De manier der vinding vant selve noortpunt in een beweghende schip op zee, heeft groote ghemeenschap mette manier der vinding vant noortpunt, of vande middachslijn opt vast lant, ende mach onder anderen aldus uytgherecht worden:
Men doet int zeecompas de lely recht overcommen mettet noortende vant stael, of vande seylnaelde daer onder ligghende: Of noch beter machmen in plaets vande lely, een naelde self boven opt papier vast legghen, deelende t'rondt van t'selve papier in sijn 360. tr. beginnende ande naeldens noortpunt als hier onder het ront ABCD, waer in de naelde beteyckent is met AC, vast gemaeckt wesende opt selve papier, E is t'middelpunt: T'ghebruyck hier me is dusdanich:

[ 171 ]

Ghelijck den Stierman int soucken der breede, wacht tot dat de middach ghecommen is, te weten tot dat de schaeu van een hangsnoer of rechtsnoer, overcomt mette lini die hy in sijn compas voor de middachslijn houdt, alsoo sal hy hier doen, uytghenomen dat hy begint 3, 4 of 5 uyren of meer voor middach alsdan, acht nemende op wat trap en ghedeelte van dien de schaeu des hangsnoers wijst, bevint die, neem ick, opden 40 tr. gheteyckent F, sulcx dat GEF, de schaeu bediet, ende nemende alsdan de Sonnens hooghde, bevint die, by voorbeelt, van 25 tr. welcke hy, metsgaders de 40 tr. tot ghedachtnis opteyckent: Wachtende voorts soo lang na middach, tot dat de Son weerom ghedaelt is tot op de selve hoogde alsvooren van 25 tr. sal sien waer de schaeu vant hangsnoer alsdan opt papier wijst, twelck sij, neem ick, 40 tr. over d'ander sijde, als an H, sulcx dat IEH de schaeu bediet.
Dit so sijnde, t'middel des boochs FH, als A, is t'begeerde noortpunt, ende want de naelde daer recht op wijst, soo en heeftse in dat voorbeelt gheen wijcking, dan wijst recht noort. Maer soo inde voorsc. ervaring na middach de schaeu vant hangsnoer niet ghewesen en hadde 40 tr. over d'ander sijde van A, maer by voorbeelt alleenelick 20 tr. tot K; In sulcken ghevalle deeltmen den booch FK, doende 60 tr. door t'ghedacht in tween an L, sulcx dat LF, LK, elck doen 30 tr.  Twelck soo sijnde, L ist noortpunt, ende de begheerde naeldwijcking daer af is oostering van L tot A 10 tr.

  Maer by aldien inde voorsc. ervaring na middach, de schaeu vant hangsnoer ghewesen hadde op L, dats 30 tr. van F, soo deeltmen den booch FL, doende 30 tr. door t'ghedacht in tween an M, sulcx dat MF, ML, elck doen 15 tr. t'welck soo sijnde, M is t'noortpunt, ende de begheerde naeldwijcking daer af, wesende oostering van M tot A 25 tr. ende alsoo met alle voorbeelden.
Maer so de naelde alleen draeyde, sonder an een papier ghehecht te sijn als hier vooren, ende dat de trappen op den cant vande casse gheteyckent waren, ghelijck wel ghedaen wort: T'ghebruyck is daer me alsvooren, midts datmen ten tijde der ervaring, de casse keert tot dat de naelde opt begin der trappen wijst.

  Ander sijnder die nemen een soppich vierendeel ronts {Quadratem Azimuthalium seu verticulum cuius planum horizontale.}, wiens sichteindersplat, niet teghenstaende de beweeghlickheyt des schips, altijt in waterpas blijft, deur sulcke manier als int volghende gheseyt sal worden. Hier me vintmen de Sonnens hooghde met haer sopbooch beyde tseffens: De form daer af mach dusdanich wesen:
ABC bediet een vierendeel ronts, staende rechthouckich opt rondt BDCE, ghedeelt in sijn 360 trappen, t'welck het sichteindersplat beteyckent, sijn middelpunt is F, waer op t'vierendeelronts draeyen can, ende op dattet alsins rechthouckich blijft opt voors. rondt BDCE, so comt van d'een en d'ander sijde een steunsel, als van G tot by D en E, vast ghemaeckt ant voors. vierendeelronts, om daer me te draeyen. Voort isser int rondt BDCE een glas, en daer onder sijn seylnaelde, soo lanck alsse ten langsten inde casse bequamelick vallen mach, ende heeft de selve casse van binnen heur 360 tr. daer de punt der naelde scherpelick op wijsen mach, overcommende die 360 tr. met d'ander 360 tr. boven opt sichteindersront. Desen tuych is deur de vondt van Reyner Pietersz. hanghende ghemaeckt op twee verscheyden assen, na de manier der zeecompassen, op dat also het rondt BDCE, inde beweginghen vant schip altijt evewijdich vanden sichteinder blijve: Ende op dattet selve noch meerder sekerheyt hebbe, soo worter onder een ghewicht an vervought gheteyckent H, van 25 of 30 pont, of soo veel als de grootheyt vanden tuych vereyscht.

  Tis oock te ghedencken oirboir te wesen, dattet vierendeelronts t'sijnder plaets recht overeinde staende, over d'een en d'ander sijde eveswaer sij, dat is de sijde van F na C, soo swaer als van F na B, t'welckmen weten can mits t'vierendeelrondts af te nemen, ende te hanghen met G neerwaert an een draet, vast gemaeckt int middel van BC by F, ende alsdan salmen vande swaerste sijde [soo] veel af vijlen, tot dat de reghel BC in waterpas hangt.

  Angaende ymant mocht dencken, dat de wijsregel {Alidada.} in verscheyden plaetsen hoogher of leegher ghedraeyt, te groote verandering int ghewicht mocht geven, daer af is gheen merckelick feyl te verwachten, om t'groot ghewicht van H, ende de lichticheyt der wijsreghel.

  De ghebruyck daer af, om t'noortpunt en naeldwijsing te vinden, is dusdanich: Men begint, gelijc in d'eerste wijse, ettelicke uyren voor middach, draeyende den tuych tot dat de naelde opt begin des ronts wijst, daer na keertmen het vierendeel ronts soo lang herwaerts en derwaerts, tot dat de Son deur de sichtgaetkens schijnt:

T'welck soo sijnde, men bevint, neem ick, dat den ondersten cant of wijser vant vierendeelronts, wijst int sichteindersplat opden 40 trap, ende de hooghde der Son, die int vierendeelronts anghewesen wort van, neem ick, 25 tr. welcke men, midtsgaders de 40 tr. tot ghedachtnis opteyckent: Wachtende voort soo lang na middach, tot datmen de Son deur den selven tuych ghedaelt vint tot opde selve hooghde alsvooren van 25 tr. men keert alsdan den stoel ter eender en ander sijde, tot dat de Son deur de sichtgaetkens schijnende, de naelde weerom wijst opt begin des ronts: Twelck soo sijnde, t'middelste punt des boochs int sichteindersplat tusschen d'eerste en tweede ervaring, is t'gesochte noortpunt: Ende soo veel de naelde alsdan daer afwijckt, dats de begheerde naeldwijcking, ghelijck int eerste voorbeelt wat breeder van sulcx gheseyt is.

  Deur t'ghene hier boven gheseyt is vande ervaring mette Son des daechs, mach derghelijcke verstaen worden ende gheschien met yder vaste sterre des nachts, die ghebruyckende al oft de Son waer: maer niet de Maen, eensdeels om heur rassche eyghen loop, ten anderen om tgroot verscheensicht {Parallaxim.} datse heeft van weghen sy t'eertrijck soo na is.

  Merckt noch datmen voor den middach twee drie vier of meer ervaringhen mach doen: Als by gelijcknis, d'eerste wesende de Son boven den sichteinder 10 tr. inde tweede 15 tr. inde derde 20 tr. ende doende dergelijcke drie ervaringen op sulcke hooghden na middach, soo bevintmen hoe d'een met d'ander overcomt, ende alsmen alsins een selve noortpunt crijcht, t'gheeft den Stierman meerder betrauwen op sijn werck.

  Seylende een Stierman van oost na west of van west na oost, t'can ghebeuren dat hy opden tijt van 10 of 12 uyren tusschen d'eerste ervaring en de laetste, een trap of meer verandering der naeldwijsing crijghe, waer uyt wijder volghen can, dattet noortpunt ghevonden deur d'eerste voormiddachsche ervaring, en de laetste namiddachse, niet overcommen en sal mettet noortpunt gevonden deur de laetste voormiddachsche ervaring, en d'eerste namiddachsche, sonder nochtans dat den Stierman int werck gefeylt heeft. Dit hem soo ontmoetende, hy can daer uyt ramen hoe veel op seker uyren varens de naeldwijsing verandert, ende daer op gissing maken, om t'rechte noortpunt en naeldwijsing met noch meerder sekerheyt te hebben. T'selve canmen oock weten deur de naeldwijsing gevonden op voorgaende daghen, ende die verleken mette wijsing des teghenwoordighen dachs.
  T B E S L V Y T.  Wy hebben dan de naeldwijsing op zee ghevonden na den eysch.

2   V O O R S T E L.

  Te vinden een Haven daer de breede en naeldwijsing af bekent is.

  De naeldwijsing, metsgaders de breede der plaetsen bekent sijnde, deur ervaring der ghene diet metter daet alsoo bevonden hebben, men can daer me sonder langde te weten de plaets vinden. Als by voorbeelt, an een Stierman deur de tafel onder de I bepaling of deur ander oirsaken, bekent sijnde, dat de breede van Amsterdam is 52 trappen 20 ( I ), met naeldwycking na t'Oosten van 9 tr. 30 ( I ), ende dat hy hem vint op zee inde selve breede van 52 tr. 20 ( I ), mette voorschreven Oostersche naeldwycking van 9 tr. 30 ( I ), die bekent wort deur het I voorstel; Hy weet dat hy ontrent Amsterdam moet wesen, t'sij mette langde van Amsterdam hoet wil.

Aengaende ymant mocht seggen; datter wel noch ander plaetsen sijn vande selve breede en naeldwycking, nochtans niet Amsterdam: Tis waer, maer sij vallen seer verre van daer, ende can uyt d'ander onderkent worden, deur seker omstandigen, van welcke wy hier na int 3 voorstel segghen sullen. Merckt noch dat hoewel de Stierlieden Amsterdam anders connen vinden deur omligghende landen, gissing, diepten, sanden, en ander teyckens, sonder acht op naeldwysing te nemen, nochtans hebben wy dat voorbeelt van die bekende plaets ghestelt, om daer deur te opentlicker te verclaren de ghemeenheyt vande reghel op verre seylagen, daermen op langhe tijt gheen lant en siet:
Als, neem ick, een Stierman begeerende van hier te seylen tot Cabo Sant Augustin in Brasilie, ende wetende dat de naeldwijcking daer is, van (ghelyckmen segt en soo de voorgaende tafel inhout) noort na t'oosten 3 tr. 10 ( I ), en de zuydersche breede 8 tr. 30 ( I ), als hy derwaert varende tot sulcken naeldwijcking en breede ghecommen is, die hy dadelick vint deur het I voorstel, hy weet hem ontrent Cabo Sant Augustin te wesen: Ende hoewel gissing hem anders dede vermoeden, sal die verlaten, als deur oostersche of westersche verborghen stroomen bedroghen sijnde, of qualick ghegist hebbende: Want dat de naeldwycking die eertijts tot Cabo Sant Augustin was 3 tr. 10 ( I ), nu daer niet wesen en soude, de reden en laet niet toe sich sulcx voor te stellen om daer op te werck te gaen:
Of dat ymant op zee een ander naeldwijsing vindt dan de voorscreuen, die hy weet tot Cabo S. Augustin te sijn van 3 tr. 10 ( I ), ende nochtans willende d'ervaring der naelde verlaten, en gissing volghen, sich seyde ontrent Cabo S. Augustin te wesen, wie en verstaet niet sulcx sonder reden te sijn? als van een die sich selfs teghenspreeckt, segghende die naeldwijcking aldaer te sijn van 3 tr. 10 ( I ), ende soo niet te wesen.

  Merckt wijder wel ghebeurt te sijn, dat eenen seylende na het Eylant van Sint Helena, ende ghecommen wesende tot des selven Eylants breede, nochtans dat Eylant daer niet vindende, oock niet wetende of hyder oost of west af was, heeft al ramende oostwaert ghesocht, dat westwaert lach, ende hoe hy verder alsoo voer, hoe hy verder vande begheerde plaets gherocht: Denckt nu eens, soo dien Stierman (die wel ettelicke weken lanck dat Eylant socht, ende ettelicke mael daer rontom voer eer hyder in gerocht) had bekent gheweest hoe de naelde op Sint Helena wees, ende daer beneffens wetenschap ghehadt vande naeldwijsing op zee te vinden, of hy moetwillichlick na een grooter naeldwijcking soude gevaren hebben, wetende dat de plaets daer hy begeerde te wesen een cleender hadde?

  T B E S L V Y T.  Wy hebben dan een haven ghevonden daer af breede en naeldwijsing bekent is, na den eysch.

3   V O O R S T E L.

  Te vinden op zee in welck perck de teghenwoordighe naeldwijsing is.

  Anghesien datter op den Eertclot verscheyden percken sijn met even afwijckinghen en even breeden, soo mochtet in twijfel staen op welck datmen is: Om hier af tot kennis te commen, laet een schip moeten varen van Amsterdam na Cabo Sant Augustin, in Brasilie, wiens breede inde tafel beschreven staet van 8 tr. 30 ( I ), ende de naeldwijsing vergrootende oostering des eersten percx van 3 tr. 10 ( I ).  T'selve schip afvarende, ende commende voorby Engelant,

bevint sijn naeldwijsing daghelicx meer en meer te oosteren, tot by Pleymouth toe, alwaerse ten grootsten wesende van 13 tr. 24 ( I ), het versekert hem dat hy tot daer toe ghevaren heeft in vercleenende oostering der eersten percx, ende dat hy van daer voort seylt inde vergrootende oostering, welcke hy bevindende van 10 tr. op de breede van 38 tr. 55 ( I ). weet hem te wesen ontrent Cabo de Roca by Lisbona: Van daer af, ontrent zuytwest anvarende, sal daghelicx bevinden de breede te minderen, ende de naelde noordelicker te keeren, t'welck over al soo gagheslaghen, men weet altijt in welck perck de tegenwoordighe naeldwijsing is.

  T B E S L V Y T.  Wy hebben dan op zee ghevonden in welck perck de teghenwoordighe naeldwijsing is, na den eysch.

  Tot hier toe sijn beschreven de ghedaenten der naeldwijsinghen, volghende uyt het ghestelde des tafels: Soo ander sekerder ervaringhen in toecommenden tijt anders wesen, men sal daer uyt anders meughen besluyten, ende inde seyling sich na t'beste altijt ghevoughen.

H A V E N V I N D I N G S

E Y N D E.