Bij het intypen van de veilingcatalogus van Christiaan Huygens vond ik twee interessante plaatjes in bovengenoemd boek, bij Tav. 24r en 25r. Ze zijn ook te zien in de uitgave van 1652, bij Gallica: tab. 49 en 50. Er wordt een gezicht verborgen in stukjes van andere figuren, en het wordt onthuld met een optisch instrument (zie ook: Opical toy).
Ik meende twee grote tijdgenoten van Niceron te herkennen (het boek is uit 1638), en wel twee mensen die toen zeer omstreden waren, zeker in de kerk van Rome. Niceron was 'Minderbroeder', en leerling van Mersenne; deze kende in elk geval de ene, en had werk van de andere uit het Italiaans in het Latijn vertaald. Zou er een verborgen boodschap zijn?En toen ik een uitspraak van Thomas Hobbes over Galilei vond, kon ik niet loskomen van het idee dat deze had gezegd: "hij opende voor ons de poorten van de hemel", daarmee de telescoop bedoelend; de sleutels zouden daarnaar kunnen verwijzen. Maar dat was verkeerd onthouden, het waren de "poorten van de natuurfilosofie", en het was niet met de telescoop, maar met de "natuur van de beweging"*). En die muts, die was wel wat vreemd voor Galilei.
Een speurtocht met Google gaf:
- Niceron kende Descartes niet persoonlijk, maar heeft hem wel zijn werk toegestuurd.
- De orde der Minderbroeders wordt wel eens een 'centrum van Cartesianisme' genoemd.
- Niceron heeft in Rome met andere wetenschapsmensen proeven gedaan n.a.v. werk van Galilei.
- Hobbes correspondeerde met Mersenne.
Verder wist ik al het volgende: toen Mersenne in 1644 naar Rome wilde gaan, raadde Constantijn Huygens sr. hem dit af °) "om den mutsaert" (de brandstapel; hij ging toch, kwam behouden terug).Eindelijk kwam de ingeving: waarom niet in het boek van Niceron zelf gaan kijken naar de toelichting bij de plaatjes? Toen volgde een ontgoocheling: er staan gewoon namen vermeld, in het eerste plaatje maakt hij van 'Ottomanen' (naam op de grote hoed: sultan Amurathes IIII) een portret van zijn koning, Lodewijk XIII (^); en in het tweede maakt hij een portret van zijn paus, Urbanus VIII (^).
Weer wat geleerd: niet te snel conclusies trekken.
*) De uitspraak van Hobbes over Galilei staat in De corpore (1655): "Galileus primus aperuit nobis Physicae universae portam primam, naturam Motus."
°) Constantijn Huygens: brief 3723, 30 aug. 1644.
In Nicerons boek is op p. 106, bij LXXI te lezen: "sur les figures de douze Empereurs Ottomans, on fait veoir l'image de Louys XIII. nostre Roy Tres-Chretien".
In de buis zit een veelhoekig kristal, "crystal polygone", LXIV of LXV, "comme on les fait d'ordinaire", en over de lengte van de buis staat er: "le tuyau de la lunette de huict poulces".
107: De stok, "baguette" (LXVIII), is om tijdens het kijken bij de afbeelding te kunnen komen.
112: De "crystaux polygones ou à facettes, que nous y mettons en usage" zijn beide gebruikt voor de portretten: de stukjes er in zijn verschillend.
113: LXXIV is "le portrait de N. S. P. le Pape Urbain VIII. à present seant en la chaire de S. Pierre".
André Tacquet gebruikte dergelijke plaatjes bij anamorfosen m.b.v. kegel en piramide, zie Opera (1669), Optica, lib. II, Cap. IV, De proiectionibus monstrosis, Schema 13.