Catalogus Const. Huygens, Voorrede

Home | Chr. Huygens | Constantijn | Catalogus

C A T A L O G U S

DER

BIBLIOTHEEK

VAN

CONSTANTYN HUYGENS

VERKOCHT OP DE GROOTE ZAAL VAN HET HOF
TE 'S-GRAVENHAGE 1688

OPNIEUW UITGEGEVEN NAAR HET EENIG OVERGEBLEVEN EXEMPLAAR

'S-GRAVENHAGE

W. P. VAN STOCKUM & ZOON

1903

[ V ]

VOORREDE
Toen voor enkele jaren de veiling-catalogus van de Bibliotheek van Constantyn Huygens uit het Museum Meermanno-Westreenianum te 's-Gravenhage als door een gelukkig toeval te voorschijn kwam, kon het niet uitblijven of het boek moest als een zeer belangrijke bijdrage aangemerkt worden, niet alleen voor de kennis van den persoon die de Bibliotheek bij elkander gebracht had, maar ook van den tijd en den kring waarin hij leefde.
Want hier geldt niet het gevleugelde woord: "Wijst mij de vrienden met wie ge omgaat, maar een van veel grooter beteekenis: "wijst mij de boeken waarmede ge leeft en werkt en ik zal U zeggen wie ge zijt, en wat ge te beteekenen heb." Waar is een interieur te vinden intiemer, genotvoller dan daar waar zich Uwe boeken bevinden, waar vindt ge Uzelf meer en beter terug dan onder deze oprechtste Uwer vrienden, die meer dan eenig levend wezen U verstaan en een deel van Uzelf zijn gaan uitmaken.
De catalogus van Constantyn Huygens geeft een getrouw beeld van zijn persoon: een type van zoo groote veelzijdigheid als geen zijner tijdgenooten in den lande. Er is geen Bibliotheek-catalogus van zijn tijd aan te wijzen van zulk eene verscheidenheid op het gebied van alle vrije kunsten; waaruit U op elke bladzijde zoo de persoon toespreekt en dadelijk herkenbaar is. Hoe weinig is men in de gelegenheid een kijkje te nemen in dat intiemste der interieurs als in dat van dezen voornamen Hollander der zeventiende eeuw.
Zulke documenten behooren dus tot de groote zeldzaamheden en het behoeft geen verwondering te baren, dat er opgewektheid gevoeld werd, om tot een herdruk van het eenig overgebleven exemplaar te besluiten.
Die herdruk is geschied zuiver diplomatisch. Het origineel is weergegeven met al zijne druk- en andere fouten. Vele zijn er hieronder waarvan de correctie zonder eenige moeite in het oog valt, eenige die meer of minder onderzoek eischen, enkele waarvan de

oplossing moeilijk te vinden zal zijn. Ik laat dit alles over aan het geoefende oog der kenners van Constantyn Huygens en zijn tijd. De behoefte alleen om iets te doen, dat leiden kan tot nog juister kennis is het eenige doel der uitgave.
Er is getracht het uiterlijk zoveel mogelijk gelijk te doen zijn aan het origineel; wat den vorm en de inrichting der bladzijden aangaat is dit volkomen in acht genomen; de letter is wel niet een zeventiende-eeuwsche, maar ik mocht mij verheugen iets gevonden te hebben, dat het meest het origineel nabij kwam. Het papier is catalogus-papier, ik meende ook daarin het oorspronkelijke te moeten volgen.
De geschiedenis van den verkoop van deze Bibliotheek is medegedeeld door Dr. S. G. de Vries, directeur van de Universiteits-Bibliotheek te Leiden ¹). Het komt mij voor zijne waarde te hebben deze geschiedenis hier ter plaatse te herhalen, en ik maak gaarne van de toestemming van Dr. de Vries gebruik om het een en ander uit genoemd artikel over te nemen.
Constantyn Huygens bepaalde in zijn bekend Testament van 2 Oct. 1682 ²) o.a.: "Myn Bibliotheque, Instrumenten, Printkonst en diergelijcke, sullen mijne Drij Sonen onder haer deelen by Lotinge .... Wat aengaet mijne menighvuldige Compositien in allerhande Soorte van Musique, ende wat ick van die materie van anderen hebbe vergaedert, vertrouwe ick dat de Broeders gaeren sullen laeten volgen aen mijnen Sone Christiaen, dien ick recommandere alles bij een ende in eeren te houden, sonder alienatie van ijets van mijne handt, anders als by Copien, die ick curieuselijck hebbe doen afschrijven, gelovende dat hij daerom somtijts sal koomen aengesocht te werden".
Na den dood van Huygens, 28 Maart 1687, is volgens dat testament zijne bibliotheek verdeeld. In de origineele scheidingsacte zijner nalatenschap van 9 Dec. 1687, bewaard in de Leidsche Univ. Bibliotheek, cod. Hug. 44, n^o. 14, leest men op blz. 23: "De Bibliotheque, mathematische ende diergelijcke instrumenten, Papiere, Print ende Teeckenkonst, zijnde bij den Heer Van Zuylichem zal^r. gelegateert aen sijne drije Soonen, zijn alle deselve albereijts hier vooren onder deselve verdeelt, komt hier voor — Memorie en Niet" en blz. 24:
¹) S. G. de Vries, De "Musyck-boecken" in het bezit van Const. Huygens. In: Handelingen der Mij. v. letterkunde te Leiden, 1899/1900.
²) Volgens het eigenhandig afschrift van Const. Huygens, thans bewaard in de Leidense Univ. Bibl., cod. Hug. 46, n^o. 1 blz. 8. Uitgegeven door A. D. Schinkel, Nadere bijzonderheden betr. Const. Huygens, [I] 1851, blz. 36 vv [zie p. 43].

VII

"De Compositien vande overledene in Musick, als mede alle het geene van die materie van andere auteuren bij den selven is vergadert geweest, is bij de Heer Christiaen Huygens, volgens de gem. Testamentaire dispositie overgenomen, dient hier mede voor — Memorie".
De wijze waarop die verdeeling van de bibliotheek tusschen de drie zonen heeft plaats gehad, is van den meest eenvoudigen aard. Zij hebben nl. de boeken, althans een groot deel daarvan, bij den Haagschen boekverkooper Abr. Troyel in het openbaar laten verkoopen. Wat hen daartoe bewoog, is niet recht duidelijk. Het weinige dat dienaangaande te vinden was, komt voor in eenige brieven van Constantijn Jr. en Christiaan onderling, die in de Oeuvres complètes de Chr. Huygens tome IX zijn uitgegeven.
Zoo schrijft Christiaan aan Constantyn Jr. 9 Oct. 1687:

"Il seroit temps de faire dresser le Catalogue de nos livres de la Bibliotheque. C'est pourquoy si vous le trouvez bon j'en parleray a Troyel, qui a sa boutique dans la grande sale, et est souvent emploiè a de telles auctions. Nous avions trouvè le frere de Rotterdam [Lod. H.] et moy de la difficulté a faire dresser ce Catalogue en sorte que nous eussions un chacun de nous trois le provenu de ses livres, et il proposoit de les mettre en commun. Mais comme je ne croiois pas que vous seriez de cet avis, et qu'il me semble aussi mieux que suum cuique tribuatur, j'ay pensè a un moijen de faire que cela soit ainsi, sans qu'il paroisse pourtant aucune distinction au Catalogue. Mais il faudra que j'en instruise le libraire et que je tiene l'oeil alors qu'il y travaillera. Le frere se plaint plus que jamais de son mal ce qui fait qu'on ne luy peut guere parler d'affaires. Il faudra pourtant faire quelque project pour nostre Partage, et je m'en vay le voir aujourdhuy la dessus."

[ Het wordt tijd om de Catalogus te laten opstellen van onze boeken van de Bibliotheek. Daarom zal ik, als je het goedvindt, erover spreken met Troyel, die zijn bedrijf heeft in de grote zaal, en vaak met dergelijke veilingen bezig is. We hadden het een probleem gevonden, broer van Rotterdam (Lodewijk) en ik, de Catalogus zo te laten opstellen, dat elk van ons drieën de opbrengst van zijn boeken zou krijgen, en hij stelde voor ze bij elkaar te doen. Maar omdat ik niet geloofde dat jij het hiermee eens zou zijn, en het me ook beter lijkt dat aan elk het zijne toekomt, heb ik gedacht aan een manier om te zorgen dat dit gebeurt, echter zonder dat enig onderscheid blijkt in de Catalogus. Maar het zal nodig zijn dat ik de boekhandelaar ervan op de hoogte stel en dat ik erop toezie als hij eraan werkt. Broer klaagt meer dan ooit over zijn kwaal, wat maakt dat er over zaken met hem nauwelijks valt te praten. Toch zullen we een plan moeten maken voor onze verdeling, en ik vertrek vandaag om hem erover te spreken.]

Constantijn antwoordt hierop 13 Oct. 1687:

"Pour le Catalogue des Livres qu'on vendra je croy aussi qu'il est temps de le faire. Il faut asseurement que chacun connoisse les Siens au Catalogue, et pour cela il y a assez de moyen. Il me semble qu'il faudroit premierement faire un Catalogue par exemple des miens. Puis a chasque classe ou Profession adjouster ceux qui en sont en vostre partage en mettant seulement au premier une etoile ou autre petite marque et ainsi du reste."

[ Wat betreft de Catalogus van de te verkopen boeken, ik denk ook dat het tijd wordt om de te maken. Het is beslist nodig dat ieder de zijne kan herkennen in de Catalogus, en daarvoor zijn genoeg middelen. Het lijkt me dat men eerst een Catalogus zou moeten maken van bijvoorbeeld de mijne. Dan bij elke categorie of elk vak die toevoegen die in jouw afdeling staan, als men alleen eerst een sterretje of ander merktekentje erop zet, en net zo met de overige.]

Den 29^en Oct. 1687 schrijft Chr. aan Const.:

"L'on travaille depuis 7 a 8 jour au Catalogue des livres en quoy l'on suit la methode que i'avois concue et dont les libraires ont accoustumè de se servir quand une mesme auction regarde plusieurs personnes differentes, pour qu'un chacun reçoive ce qui luy appartient. Ils escrivent des nombres au dos des livres et les escrivent avec les mesmes nombres dans le catalogue qu'ils font ou ils distinguent les facultez Theologie Juridici Miscellanei, et marquent sur un registre a part a quels nombres commencent et finissent les vostres les miens et ceux du frere dans chaque facultè, selon qu'ils les trouvent dans nos separations dont je les ay instruits. Et jay voulu qu'ils les laissassent tous dans ces separations, en rangeant seulement ensemble dans chacune

[ Men is al 7 of 8 dagen bezig met de Catalogus van de boeken, waarbij men de methode volgt die ik bedacht had, en die boekhandelaren gewend zijn te gebruiken wanneer een dergelijke veiling een aantal verschillende personen betreft, om te zorgen dat elk ontvangt wat hem toebehoort. Ze schrijven nummers op de ruggen van de boeken en beschrijven deze met dezelfde nummers in de catalogus die ze maken, waarbij ze onderscheiden de vakken Theologie, Juridische en Gemengde, en ze geven op een aparte lijst aan bij welke nummers het begin en einde is van de jouwe, de mijne en die van broer in elk vak, naar gelang ze deze aantreffen in onze afdelingen, waarvan ik ze op de hoogte gesteld heb. En ik heb opgedragen dat zij ze allemaal in deze afdelingen zouden laten, en alleen in elke bij elkaar zetten

VIII

ceux qui sont d'une facultè. Comme ils ne travaillent que les apres dinees ils en auront encore pour plus de 8 jours. Apres cela ils imprimeront le Catalogue et l'envoieront par tout pendant l'hyver. la vente ne se fera que vers le printemps au mois d'Avril. de sorte qu'il y aura de temps assez pour effacer les don. auctoris dont vous aviez escrit à Mad. de Zeelhem car les livres resteront encore icy tout ce temps."

wat van eenzelfde vak is. Daar ze alleen na de maaltijd werken zullen ze nog meer dan 8 dagen nodig hebben. Daarna zullen ze de Catalogus drukken en hem gedurende de winter overal heen sturen; de verkoop zal pas plaats vinden tegen de lente in de maand april; zodat er tijd genoeg is om het geschenk van de auteur uit te wissen waarover je geschreven had aan Mevr. Zeelhem, want de boeken zullen al die tijd nog hier blijven.]

Hierop antwoordt Const. 3 Nov. 1687:

"Pour la vente des livres je ne voy pas quelle raison la doit faire differer jusques au mois d'Avril c'est a dire a cincq mois d'icy. Car l'auction ne sera pas de si grande importance qu'elle fera venir les achepteurs des quatre coins du monde. Il est vray pourtant que le nom et la reputation del Sr. Padre en attirera quelques uns, et je croy qu'il faudra voir si lon ne mettra pas son nom au Titre du Catalogue quoy que la librairie ait esté un peu pillée."

[ Wat betreft de verkoop van de boeken, ik zie niet om welke reden die uitgesteld moet worden tot de maand april, dat wil zeggen tot over vijf maanden. Want de veiling zal niet van zo groot belang zijn dat er kopers voor zullen komen uit alle werelddelen. Toch is het waar dat de naam en de reputatie van Vaderheer er wel enige zal aantrekken, en ik denk dat bezien moet worden of men niet zijn naam op het titelblad van de Catalogus zal zetten, hoewel de bibliotheek een beetje geplunderd is.]

Er blijft mij nog over mijn beleefden dank te betuigen aan Dr. W. G. C. Byvanck, hoofdbestuurder van het Museum Meermanno-Westreenianum voor de voorkomendheid waarmede hij mij in de gelegenheid gesteld heeft dezen herdruk te kunnen uitvoeren. Ook aan den Heer C. J. Gonnet, archivaris te Haarlem, die op zich nam de drukproeven na te zien, mijn vriendelijken dank.

W P. VAN STOCKUM Jr.
's-Gravenhage, December 1903.

Digitaal
De web-bewerker heeft eveneens gestreefd naar grote nauwkeurigheid, maar moet bekennen dat hij het soms niet kon laten een duidelijke zetfout te corrigeren (in verband met zoekmogelijkheden); en het afbreken van woorden is zoveel mogelijk beperkt. Pagina-afbeeldingen zijn bijgevoegd: titelpagina, p.1, 2, etc. Ze zijn overgenomen uit het exemplaar (nr. 57 van 100) van de Universiteitsbibliotheek te Utrecht.

Er is een alfabetische auteurslijst voor 'Natuurwetenschappen' en aanverwante gebieden (wiskunde, logica, filosofie, muziektheorie, architectuur, cryptografie, geneeskunde, farmacie, tuinbouw, aardrijkskunde). Deze lijst bevat zo'n 600 titels van de ca. 3000 in totaal.

Identificatie van onduidelijke titels door te zoeken met Google is verrassend vaak gelukt, maar het is me wel duidelijk geworden dat bibliografie een vak apart is. Aangegeven jaartallen tussen vierkante haken zijn toegevoegd, en moeten gewantrouwd worden: er zijn vaak meer uitgaven. Gevonden titels staan in de alfabetische lijst cursief, en wat niet geïdentificeerd kon worden is daar zonder cursivering letterlijk uit de brontekst overgenomen.

En verder
Voor een goed overzicht van de bibliotheek van Constantijn Huygens*) is veel meer nodig dan alleen lijsten per vakgebied. Uit de bovenstaande voorrede blijkt:
- de drie broers hebben van de boekenverzameling eerst een driedeling gemaakt (brief 13 okt.: "que chacun connoisse les Siens"),
- eruit gehaald wat ze wilden houden (3 nov.: "quoy que la librairie ait esté un peu pillée"),
- en daarna de catalogus laten opstellen (13 okt: "le Catalogue des Livres qu'on vendra").

De veilingcatalogus van Christiaan Huygens (1695) noemt ruim 3400 boeken, waarvan ruim 800 handelen over Mathematica en 'Natuurwetenschappen', en verder nogal wat met betrekking tot staatszaken (zoals Le Parfait Ambassadeur, 3 ex.). Maar pas met de veilingcatalogus van Constantijn junior (1701) erbij ontstaat een beter beeld van de enorme boekenrijkdom: deze 'Bibliotheca Zuylichemiana' geeft 5724 eenheden! Of het gedeelte dat bij Lodewijk terecht kwam hierbij is inbegrepen, is niet bekend.
Boeken die op de veiling van 1688 niet verkocht zijn kunnen voorkomen in de andere twee catalogi. Een voorbeeld: van de 'Libri miscellanei in folio' is hierin ongeveer een kwart terug te vinden.

De bibliotheek wordt even genoemd in Voyages de Monconys (1666), II, 150, 13 aug. 1663: "Il a tous les livres & papiers de Lipse, & toutes les lettres qui luy ont esté écrites." Eerder, op p. 145: "Le 8 [Aoust 1663] je fus voir le matin M. de Zulcon°) ... Raretez".

Op alfa- en gamma-gebied valt er nog veel uit te pluizen, en er kan gezocht worden naar titels die vermeld worden in 'Brieven Constantijn Huygens 1608-1687', en in 'Oeuvres complètes de Christiaan Huygens' (als tekst bij dbnl), met in elk deel een tabel 'Ouvrages cités'.

De vertaling van de brief-fragmenten hierboven is van ondergetekende, die op- en aanmerkingen met belangstelling tegemoet ziet.

Ad Davidse, dec. 2005
2e ronde: verwijzingen naar bibliotheekcatalogi, mei 2006; zie lezing.
3e ronde: digitale boeken, 2012.
4e ronde: mobielvriendelijk gemaakt, 2015.
5e ronde: bijna alle boeken gedigitaliseerd te vinden, 2019.

*) P. Leendertz Wz., 'Bibliotheek van Constantijn Huygens' [Cat. 1701], in De Navorscher, 27 (1877), 300-334.
W.P. van Stockum jr, Catalogus van de tentoonstelling: Ter herinnering aan den 300jarigen geboortedag van Constantijn Huygens (1896).
P. Leendertz Jr, 'Een merkwaardige catalogus', in Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, 24 (1905), 197-207.
A. Leerintveld '"Magnificent paper": the library of Constantijn Huygens', in Quaerendo, 28 (1998), 165-184.
Kees Verduin, 'Constanter'.
Ad Leerintveld, 'Ex libris: "Constanter", Boeken uit de bibliotheek van Constantijn Huygens', in Jaarboek voor Nederlandse Boekgeschiedenis, 16 (2009), 151-176, met Bijlage: Lijst van getraceerde boeken.
KB: 'De bibliotheek van Constantijn Huygens wordt geveild', met afb.

°) O.C.C.H. VIII, 91: Constantijn jr (de andere heren van Zuylichem waren in Londen).

Christiaan Huygens | Catalogus Const. Huygens, Voorrede (top) | Catalogus