Home | W. J. Blaeu | C. J. Lastman

Cornelis Jansz Lastman, De schat-kamer, des grooten see-vaerts-kunst (1624/29)


[ Opdracht aan Maurits, prins van Oranje. ]



[ Willebrord Snellius: ]

Insondere goede Vriendt, Cornelis Iansz. Lastman, alsoo ick U. L. Boeck, gheintituleert, De Schat-camer des grooten Zee-vaerts-kunst, ghesien hebbe, ende daer in u goede op-merckinge de Zeevaert aengaende: Om daer door niet alleen de misbruycken van dien wech te nemen: Maer oock mede de goede ghebruycken te verrijcken, en te verbeteren: Ben daer in seer verblijt gheweest, dat ghy het selve met goede vaste bewijs-redenen bevestight hebt, ende daer by alle de misbruycken dewelcke ghy door lanckheyt van tijdt met goede ervarentheyt selver bevonden hebt, tot profijt van de Zeevaert, soo sorghvuldelick hebt uytghedruct: Want de Zee noch swarigheden ghenoegh mede brenght, dewelcke voor den Stierman onmijdelick zijn, al en bouwen sy daer en boven op gheen valsche fondamenten. Te meer sullen sy dan aen U. L. ghehouden zijn, dat ghy niet alleen u bevonden bemerckinge haer mildelic mede deelt, maer dat ghy noch daer en boven die moeyelicke Tafelen tot haer ghebruyck ghemaect, en in 't licht hebt uyt laten gaen: Ende alsoo met alleen u gheneghentheyt, maer oock mede u verstant en naerstigheyt daerin hebt betoont.   Daerom dat door dese middel, (als de Zeevarende lieden sullen verstaen, niet alleen wat sy doen, maer oock mede waerom sy aldus of alsoo moeten doen) dese wetenschap van de Zee te bouwen, ten laetsten tot hare behoorlicke volkomenheyt wel mochte gheraken: Immers soo verre ghebracht werden, als haer natuer ende aert soude konnen lijden, tot groot nut van onse Landen, waer toe wy het onse t'syner tijdt mede hopen by te brenghen. Ghy hebt altijdts door desen noodighen en nutten arbeydt, en uytgeven van u Schat-Kamer betoont, dat ghy het Talent, 't welck U. L. betrout was, niet en wilt verberghen, maer wel ten meesten profijt besteden: 'T welck daerom van allen die hier aen gheleghen is, met een danckbaer herte behoort ontfanghen te werden: Want boven u seven krom-streecx Tafelen, dewelcke naerder aen 't wit schieten als eenighe tot noch toe uytgegeven, waer door men de koers en reyse afmeten kan: Soo wert nochans de reyse dickwils onvruchtbaer ghemaeckt, als het Schip uyt de diepte komende syn Ty vergist om de Havenen en Zee-gaten in te loopen, tot verderf van Schipt en goet, en ruine van menigh vroom Koopman. 'T welck sy nu door U. L. Ty-rekeninghe, soo veel doenlick is, konnen voor-komen.

  En al hoewel van sommige ondanckbare somtijts gheen danck en is te verwachten, soo en moetmen nochtans in desen goeden Loop-baen niet verflauwen, om dat de deuchde en wetenschap aen haer selven loons ghenoegh hebben. Derhalven en hebbe ick niet konnen na-laten U. L. met mijn schrijvens, soo veel in mijn was, daer toe te porren, al hoewel ghy selfs van u selven daer toe ghenoegh ghedreven wert: want U. L. singuliere neerstigheyt en arbeyt my niet onbekent en is. Daerom niet twijfelende van den voorspoet uws begonnen wercks, sal hier op mijns schryvens sluyten, en U. L. in de ghenadighe bescherminghe des Alderhooghsten bevelen. Wt Leyden, desen 8. May, 1621.

U. L. Vriendt   Willebrordus Snellius. R. F.    




[ Voorrede. ]



[ Woorden. ]

[...]

De achtste bepaling.
Linij    
Eclip­tica.
  Het Taen-ront*) is een groot ront des Hemels, recht-hoeckigh op den As daer de Hemels lichten haer natuerlijcke bewegingh, van 't West nae 't Zuyden, ende voorts na 't Oost, over doen. Dit ront is de wegh die de Son (uyt het middel-punct des Aerd-kloots ghesien wesende) schijnbaerlijck loopt.

  Het Taen-rondt wort in twaelf gelijkce deelen ghedeelt, 't welck de twaelf Teyckenen ghenoemt worden: te weten, Ram Aries, Stier Taurus, Tweelingen Gemini, Kreeft Cancer, Leeuw Leo, Maagd Virgo, Weegschaal Libra, Schorpioen Scorpio, Schutter Sagittarius, Steenbok Capricornus, Waterman Aquarius ende Vissen Pisces.
*)  Tanen: in glans achteruitgaan; verduisteren.

[...]





Register, ofte Inhoudt deses Boecks.

W 
At de kunst der Stier-luyden is, en waer in die selve bestaet.  zijd 1
  Van de beweginge der hemels lichten int gemeyn.  2
  Waerom de Son elcke vier Jaren op een yegelijck dagh de selve Evenaer breede niet weder bekomt.  2
  Hoemen de Sons Evenaer breede vinden mach als de Sons schijnbaer Taen-ronts lanckte bekent is.  3
  Hoemen de Sons Evenaer lanckte op een yegelijck tijdt vinden mach, als de Taen-rondts lanckte des Sons bekent is.  11
  Dat alle vaste sterren haer Taenronts lanckte ende Evenaer breede veranderlijck is, daer door haer Evenaer lancte verandert wort.  17
  Hoe men door de bekende Taen-ronts lancte, ende Taenronts breede der sterren, haer Evenaer breede, ende Evenaer lancte vinden mach.  17
  Hoe men vinden mach op wat tijt eenigh Ster aen 't middagh-ront komt.  25
  Hoe men een Astrolabe proeven mach.  26
  Hoe men een Graed-boog perfectelijck teyckenen mach.  26
  Hoe men de beweginghe des ooghs vergoeden mach.  29
  Van het verscheel tusschen 't water-pas, ende den schijnbaren sicht-eynder, als het oogh boven de vlackte des Aerd-kloots is.  33
  Van het verscheel 't welck door het verscheensicht des Sons veroorsaeckt wort.  34
  Hoe men door de ghemeten hooghte des Sons, ofte der sterren vinden mach, op wat breede des Aerd-kloots dat men is.  35
[2e deel]
  Wat de eygenschappen der Compassen is.  44
  Hoe men de miswijsing der Compassen door twee peylingen vinden mach.  45
  Hoemen de ware op ofte onderganck des Sons vinden mach.  47
  Door een peyling de miswijsing der compassen te vinden.  48
  Hoemen de faut die door de dampheffing veroorsaect wort, door rekening vergoeden mach.  49
  De miswijsing des Naelds door een peyling te vinden als de Son boven de sicht-eynder is.  51
  Hoe men de miswijsen der Compassen vergoeden mach.  53
  Hoe men goe gissing mach leeren maken.  54
  Het inhout ende gebruyck der gelijck-gradighe Pascaerten.  57
  Wat men doen mach, als de gegiste breede, met de bevonden breede verscheelt.  60
  De onvolkomenheyt der ghelijck-grade Pascaerten.  61
  Hoe men door vergrootinge der breede, de verkortinge der lanckte vergelijcken mach.  62
  Hoe men een Pascaert met wassende graden maken ende gebruycken mach.  73
  Hoemen 't verscheel der vergrootende breede tusschen twee plaetsen vinden mach, ende wat het vermoghen des selfs is.  74
  In wat reden dat de krom-streecks reeckening bestaet, ende wat het inhoudt van de tafelen der Compas-streecken is.  75
  Hoe men door bekende koerts en gheseylde veerheyt, de veranderde breede vinden mach.  153
  Hoemen 't verscheel der lancte, tusschen 2. plaetsen (die op verscheyden breede leggen) vinden mach: als haer breede ende coerts bekent is.  154
  Hoemen de veerheyt tusschen twee punten vinden mach, als de coerts ende 't verscheel haerder breede bekent is.  157.
  Hoemen de coerts tusschen twee punten vinden mach, als het verscheel haerder breede, ende de veerheyt tusschen beyden bekent is.  157
  Hoemen de coerts tusschen twee punten vinden mach, als haer breeden, ende 't verscheel haerder lanckte bekent is.  158
  Hoemen de veerheyt tusschen twee punten (die op ghelijcke breede leggen) vinden mach: als haer breede, ende 't verscheel haerder lanckte bekent is.  159
  Hoemen 't verscheel der lanckte van twee plaetsen (die op ghelijcke breede legghen) vinden mach: als haer breede, ende de veerheyt tusschen beyden bekent is.  161
  Verscheyden feylen die door het ghebruyck des ghelijck-gradighen Pascaerts moghen veroorsaeckt worden.  162
  Op wat breede en lancte eenige plaetsen leggen.  166
  Hoemen de coerts en veerheyt tusschen 2. plaetsen (die op verscheyden breede leggen) vinden mach: als haer breede en lancte bekent is.  169
  De breeden van twee plaetsen, met de eene plaets lancte en veerheyt tusschen beyden bekent zijnde, de coerts en ander plaets lancte te vinden.  169
  De breeden van twee plaetsen, met de eene plaets lancte, en coerts tusschen beyde bekent zijnde, d'ander plaets breede en lancte te vinden.  170
  Bekent zijnde op wat breede en lanckte, de eene plaets leyt: door bekende coerts en veerheyt d'ander plaets breede en lancte te vinden.  170
  Een korte en klare manier van 't boeck-houden des grooten Zee-vaerts.  170
  Nuttigheden die in dese manier des boeck-houdens begrepen zijn.  176
  De gemeene manier des Ty-reeckenings.  178
  Dat de Maen d'een tijdt rasser loopt als d'ander tijdt.  180
  Dat alle quartier Manen, niet even veel tijdts bedraghen.  180
  Hoemen door reeckening vinden mach hoe laet dat het is, als men de Son op eenigh streeck van 't Compas ghepeylt heeft.  182
  Hoemen vinden mach op wat tijdt dat de Son rijst ofte onder gaet.  192
  Een nieuwe manier om Ty te reeckenen, daer in de voor-ghemelde onevenheden wech ghenomen zijn.  192


[...]



W.F.J. Mörzer Bruyns, Konst der Stuurlieden (Walburg pers, 2001).
C. A. Davids, 'Ondernemers in kennis', in De zeventiende eeuw, 7 (1991), p. 37-46.



Home | Willem Jansz. Blaeu | Cornelis Jansz. Lastman (top)