Datumpuzzel

Aries Ram	Taurus Stier	Gemini Tweelingen	Cancer Kreeft	Leo Leeuw	Virgo Maagd
Libra Weegschaal	Scorpius  Schorpioen	Sagittarius Schutter	Capricornus Steenbok	Aquarius Waterman	Pisces Vissen

"Toen de zon 15 graden in Gemini was". Wie regelmatig een horoscoop ziet, en weet dat de zon in het teken Gemini staat van 21 mei tot 21 juni, kan meteen een datum geven (als duidelijk is dat elk Dierenriemteken 30 graden beslaat). Maar was het in 1778, of eerder? Wie denkt dat de zon in het sterrenbeeld Gemini stond komt verkeerd uit, doordat de oude tekens niet meer overeenkomen met de sterrenbeelden: het sterrenbeeld Gemini staat in het teken Cancer; het teken Gemini begint 60° van het lentepunt (begin van teken Aries) en staat in het sterrenbeeld Taurus. Zo komt de conjunctie van Maan en Saturnus in het sterrenbeeld Libra, Jupiter in het sterrenbeeld Cancer, Venus in het sterrenbeeld Gemini. De datum-puzzel is vrij snel op te lossen met Sky view café. Hieronder een afbeelding van de Dierenriem: de ecliptica met aan weerszijden 15° (te vergelijken met de figuur 'ecliptic path'). Toegevoegd zijn de namen voor horizon en equator, en de beginplaatsen van de tekens: Aries 0°, Taurus 30°, Gemini 60°, Cancer 90°, enz. kies 'Ecliptic' geef een datum op geef met 'Find' een plaats op (niet echt nodig), bv Amsterdam zet vinkjes bij alle optie-blokjes toon namen van sterrenbeelden en planeten verander de datum totdat de door Eisinga gegeven situatie bereikt is: zon 15° in Gemini Maan en Saturnus in samenstand, 7° in Scorpius Jupiter 19° in Leo Mars 13° in Gemini Venus 9° in Cancer Mercurius 4 ° in Gemini

Sky view café

Eisinga schreef: "Alle schijnbaar van ons aardkloot te sien" en inderdaad zien we in de figuur dat alle genoemde hemellichamen boven de horizon stonden; maar alleen de zon was echt te zien. Nog niet ontdekt waren Uranus (1781), Neptunus en Pluto. Het aantal graden klopt niet steeds precies, maar het is ongetwijfeld de bedoelde situatie. De datum is dezelfde als die in het Planetarium-boek, waarin de puzzel met uitkomst vermeld staat. Bron:  Planetarium-boek (1928), p. 163-4. Er staat nog bij: De Reeden waarom ik deese singuliere Datum hier onder geplaatst heb: was om dat mijn tans onder handen zijnde half gemaakt beweeglijk Astronomis Planeetsphaerium, mij deese stand plaatzen der Planeeten als met een opslag van 't oog vertoonde en aanwees, en om UE. die eenige lust en vermaak in de Astronomische beweegingen hebt, verders aan te spooren en op te wekken, om de wegen van dat Heemels geselschap na te vorschen, ten einde nader en uitegebreider kennis te bekomen, van het groote heerlijke en wonderbaare geschapen Heel-Al. Noot op p. 164: "Dr. Van Wijk heeft uitgerekend dat Eisinga deze Voorrede heeft geschreven op den 6den Juni 1778, des namiddags". Eisinga's planetarium in aanbouw schijnt naar aanleiding van deze bekendmaking, in een boek voor Friese kooplieden, weinig bezoekers gekregen te hebben; maar in 1780 werd het bekend door de Beschryving van de hoogleraar J. H. van Swinden. In 1781 was het klaar, na zeven jaar, zoals hij zijn vrouw beloofd had (zie Scheltema, 198).