In het manuscript waarin Huygens zijn eigen microscopische waarnemingen aantekende was een blad geplakt tegenover de pagina met fig. 14. Daarop vond men een samenvatting (van Huygens' hand) van een brief, gedateerd 18 maart 1678, geschreven door Leeuwenhoek aan de secretaris van de Royal Society te Londen. Deze brief werd opgenomen*) in de Philosophical Transactions, 142 (1044-6, gedrukt in 1679).   [ *)  In het Latijn, evenals die van p. 1040- (nov. 1677). Meer van hem, in het Engels, 1677-8: 821 (diertjes in water), 844 (methode), 899 (14 mei 1677; spier e.a.), 1002 (tand, bot, haar).] [ In het Frans, Journal des sçavans, 1678: 100 (diertjes), 116, 126.]   [ Chr. Huygens zegt in een brief aan zijn broer Constantijn, 26 maart 1678, dat hij Leeuwenhoeks brief gezien heeft: "een miljoen ervan ongeveer als een zandkorrel" (VIII, 65).]   [ Vgl. de brief van Leeuwenhoek aan Chr. Huygens, 15 febr. 1677 (VIII, 21).]

[ 733 ]

In saedt van honden seght hij meermaels mede een overgroot getal van beesjes gesien te hebben seer nae van deselfde grootte als in semine virili.   In 't saedt dat de beesten als paerden stieren ontvalt seght hij niet wel raedt te weten om te observeren van vrees dat eer hij 't tot sijnen kan brengen, het in waterighe substantie soude veranderen. Anders seght hij dat niet en twijfelt of soude daer mede ontallijcke vaeten in vinden als in semine virili.   Hij meynt dat de vrouw alleen voetsel toebrenght om het manlyck saedt tot een embrio te brenghen, en dat al dat in een hoender eij is daer tot dient uytgesonder het geene van den haen gekomen is.   dat het saedt in de lucht komende de vaeten die daer in sijn in waterachtige materie versmelten, als in sijn brief van 3 decemb. 77 is gemelt.

[ 734 ]

1)  "Figuren uyt Leeuwenhoecs brief aen Nehemias Grevius secretaris van de Royal Society van den 18 Mart. 1678".   2)  In de marge staat nog "Hoocke is d'andere secretaris. Williamson in mil. Brounckers plaets is president".   3)  "Stuck van fijn haer van een Bonsicm" [bunzing (in Oeuvres: fouine - steenmarter, fluwijn)].   4)  "in semine hominis; mortuorum; figura viventis" [menselijke spermatozoïden, 3 dode en een levende].   5)  "dese doot in 't saedt van 't hondtje".   6)  "in 't saedt van een kleijn hondtje en levende sich verthoont".   7)  "Thien hondertduijzend van dese souden geen een grof santkoren uytmaecken".

[ 735 ]

Hij seght en schijnt geobserveert te hebben, dat de natuur niet alleen de arterien aderen senuwen, maer selfs de deelen, of ten minsten beginselen van het hart longhe jae oock de teelpartijen in het mannelijck saedt gemaeckt heeft, geen anatomicus seght hij heeft die vaeten distincter met sijn ooghen gesien in katten of konijnen, als hij die andere met sijn microscopen.

Marge: [2e zin later]

dit schijnt buyten de beesjes te sijn dit was abuys

In 't saedt dat het wijfje van 't konijn post coitum ontvallen was seght hij mede menichte van de levende beestjes gesien te hebben doch op verre soo veel niet als daer te vooren van geseght heeft.

[ 736 ]

In de hom van Cabiljiauw seght hij gesien te hebben dat die bestaet uyt kleyne globuli omtrent 8 mael kleijnder als die van 't bloet, leggende in een waterachtige materie. Hij conjectureert dat in ieder van dese globuli het beginsel van alle de vaten van de visch soude sijn, en in coitu ieder van dese aenkleven aen ieder ey van de kuyt.   Hij en is niet van de opinie van de Graef aengaende de passage der vrouwen eyeren uyt de testes in matricem per tubam Fallopianam, noch en denckt niet dat men dese eyeren soo veel deel behoort te geven in de generatie.   [ Cf. G. A. Lindeboom, 'Leeuwenhoek and the problem of sexual reproduction', in: Antoni van Leeuwenhoek, 1632 - 1723, edited by L. C. Palm & H. A. M. Snelders (Amsterdam 1982), 129 - 152.]   [ Brief Huygens in Journal des sçavans, 1678: 331; Hartsoeker: 355 (O.C. VIII, 96, resp. 98).]   [ DBNL: Anthoni van Leeuwenhoek, met Alle de brieven, 1939 - 1999.]