Home | Chr. Huygens | < Oeuvres VIII >

Thermometer , IJslands kristal , microscoop , portret , fosfor

Parels uit brieven 1676-80

Oeuvres Complètes VIII, 1676-84


[ 10 ]
No 2091.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

29 juli 1676

A la Haye*) ce 29 Juillet 1676.    

. . . je ne crois pas que je retourne a Paris ayant trouvè pour la deuxieme fois par de trop facheuses experiences que la vie que j'y menois m'est contraire . . .
  Vous pouvez croire que j'ay eu bien du plaisir a trouver en arrivant quatre petits neveux et tous fort jolis. Le vostre vient de me rendre une visite, et ayant considerè quelque temps un thermometre d'une nouvelle facon ou il y a de petites bouteilles de verre qui nagent dans de l'esprit de vin, dat's aerdigh dit il, du mesme ton que l'auroit dit madame sa mère. 		  . . . ik denk niet dat ik terugga naar Parijs, nu ik voor de tweede maal door al te onaangename ervaringen heb ondervonden dat het leven dat ik daar leidde niet bij me past . . .
  Je kunt wel geloven dat ik er veel genoegen aan beleefde bij mijn aankomst vier neefjes°) te vinden en allemaal heel lief. Die van jou kwam me zojuist bezoeken, en nadat hij enige tijd gekeken had naar een nieuw soort thermometer†) met kleine glazen flesjes die in wijngeest drijven, zei hij "dat's aerdigh", op dezelfde toon als zijn moeder het gezegd zou hebben.
flesthermometer
  *)  Chr. Huygens was samen met zwager Doublet uit Parijs vertrokken op 1 juli, en in den Haag aangekomen op 14 juli 1676. Weer in Parijs: 11 juli 1678. [Eerste maal: 1670, zie T. 7, p. 9.]
  °)  Van broer Constantijn: zoon Constantijn, geboren op 5 februari 1674; van broer Lodewijk: zoon Constantijn, geboren op 10 maart 1675, en Lodewijk Diederik, geboren op 2 mei 1676; en van zus Suzanna de tweede zoon Philips, geboren op 31 maart 1674.
  [ †)  Zie IMSS: Phial thermometer en Saggi ... Acc. del Cimento (1667) p. 3 (fig. rechts), nu bekend als Galileithermometer. R. F. de Sluse had ook zoiets bedacht, zie brief van Huygens aan Moray, 31 okt. 1664.]


No 2097.

Constantijn Huygens aan H. Oldenburg

15 september 1676
[ 19 ]
. . . Mr. Boyle.
  Après tres humbles baisemains à ce grand personnage, je vous prie de luy dire que mon Archimede nous a apporté une grosse pièce de Talcq, ou, comme nous l'appellons, Moscovisch Thar, blanche et transparente comme de l'eau, en figure de lozange losange mais un peu brisée comme elles vienent toutes du pais d'IJslande, d'où elle est originaire. 		  . . . Mr. Boyle.
  Na ootmoedige groeten aan deze grote man, verzoek ik u hem te zeggen dat mijn Archimedes*) naar ons meegebracht heeft een groot stuk talk°), of, zoals wij het noemen, Moscovisch Thar, wit en doorzichtig zoals water, in de vorm van een ruit ruit  maar een beetje gebroken zoals ze allemaal zijn uit IJsland, waarvandaan ze afkomstig zijn.
Ce qu'il y a de remarquable outre sa grande pellucidité au travers de trois poulces d'espaisseur, c'est que sa refraction est tousjours double et, ce qui est plus estonnant, qu'elle se laisse fendre à tout sens, en long et de travers, qui vault bien la considération d'un esprit comme celuy de Mr. Boyle. Je ne scay si, peut-estre il en aura veu de mesme mais on vient d'envoyer une petite lamelle fendue d'une semblable petite pierre, trouvée en Champaigne, où elles ne sont pas rares.   Wat opmerkelijk is naast de grote doorzichtigheid door een dikte van drie duim heen, is dat de breking ervan altijd dubbel is en, wat nog verbazingwekkender is, dat het zich laat klieven in elke richting, in de lengte en dwars, wat wel overdenking verdient door een verstand als dat van de heer Boyle. Ik weet niet of hij misschien iets soortgelijks gezien heeft maar er is juist een klein plaatje gezonden dat gekliefd is van een dergelijk steentje, gevonden in Champagne, waar ze niet zeldzaam zijn.
  La refraction de cette lamelle est pareille à l'autre, et apparemment illud fissile de mesme.     De breking van dat plaatje is net zoals van het andere, en blijkbaar is dat evenzo te klieven.
  *)  Christiaan Huygens.     °)  Zie de brieven No. 1894 en 1908 [<]   [>].


[ 36 ]
No 2105.

Christiaan Huygens aan J. B. Colbert

14 oktober 1677

. . . encore dans l'incertitude de mon entier restablissement . . . contribuer a rendre nostre academie plus illustre . . .
  J'ay veu depuis peu avec bien de la joye la belle invention qu'a trouvè le Sr. Romer, pour demonstrer que la lumiere en se repandant emploie du temps, et mesme pour mesurer ce temps, qui est une decouverte fort importante et a la confirmation de la quelle l'observatoire Royal s'emploiera dignement. Pour moy cette demonstration m'a agrée d'autant plus, que dans ce que j'escris de la Dioptrique j'ay supposè la mesme chose touchant la lumiere, et demontrè par la les proprietez de la refraction, et depuis peu celle du Cristal d'Islande, qui n'est pas une petite 		  . . . nog in onzekerheid over mijn volledig herstel . . . eraan bijdragen onze academie beroemder te maken . . .
  Ik heb kort geleden met veel vreugde de mooie vondst gezien die de heer Rømer gedaan heeft*) om te bewijzen dat licht tijd nodig heeft om zich te verspreiden, en zelfs om deze tijd te meten, wat een zeer belangrijke ontdekking is en ter bevestiging waarvan het koninklijk observatorium zich naar verdienste zal inspannen. Mij is dit bewijs des te meer bevallen, omdat ik in wat ik schrijf over Dioptrica hetzelfde verondersteld heb aangaande het licht, en daarmee uitgelegd de eigenschappen van breking, en kort geleden die van het IJslands kristal°), die een niet gering

[ 37 ]
merveille de la nature, ni aisée a aprofondir. Je me plains bien souvent de ma destinée d'estre d'une complexion si peu proportionnée a l'inclination que j'ay de travailler a ces belles connoissances. Cependant je m'y employe suivant que mes forces me permettent et avec cette satisfaction que ce n'est pas tout a fait inutilement.   wonder van de natuur is, en ook niet gemakkelijk te doorgronden. Ik beklaag me wel vaak over mijn lot een gestel te hebben dat zo weinig is aangepast aan de neiging die ik heb om aan dit soort mooie kennis te werken. Ik span me er evenwel voor in naar gelang mijn krachten het toestaan en met de voldoening dat het niet zonder enig nut is.
  [ *)  Vermeld in de Registers van de Academie, 21 nov. 1676. Huygens had het gelezen in de Phil. Trans. No. 136 (1677) 893-4, fig. (uit Journal des Sçavans, 7 dec. '76, 233-6, fig.), zie zijn brief van 16 sept. aan Rømer, p. 30.]
heureka
  [ °)  T. 19, 426* (HUG 9, f.47r): "HEURÈKA 6 Aug. 1677. Causam mirae refractionis in Crystallo Islandico." oftewel: GEVONDEN 6 aug. 1677. De oorzaak van de zonderlinge breking in het IJslands kristal.]   [<,>]
  [ Zie: F. J. Dijksterhuis, 'Christiaan Huygens en de mechanica van het licht', in Doorbraken in de natuurkunde (Studium Generale UvA, 2003), p. 55-75.]


[ 64 ]
No 2119.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

26 maart 1678

A la Haye ce 26 Mars 1678.    

  Voicy vos microscopes, le vieux et celuy que j'ay adjustè. Le mesme pied sert a tous les deux. . . .
  Musschenbroeck me doit envoier de ses microscopes qui n'ont qu'une petite boule de verre, la quelle sorte, tout bien considerè, je crois estre la meilleure et qui fait le plus d'effect, mais vous ne les avez pas encore vu employer de la maniere qu'il faut, à quoy je travaille presentement. Hartsoeker de Rotterdam 		    Hier zijn je microscopen 1), de oude en die welke in heb bijgesteld. Hetzelfde voetstuk dient voor allebei. . . .
  Musschenbroek*) moet me van die microscopen van hem sturen die alleen een klein glazen bolletje hebben, en deze soort is, alles welbeschouwd, mijns inziens de beste en geeft het meeste effect, maar jij hebt ze nog niet op een behoorlijke manier zien gebruiken, waaraan ik thans werk°). Hartsoeker van Rotterdam
  1)  Zie brief No. 2132, noot 2. [Noot 4, met op p. 89: notities uit het Journaal van Constantijn jr, 27 maart .. 16 mei.]
  *)  Waarschijnlijk Joost Adriaanszoon van Musschenbroek (..-1691), kopersmelter en lampenmaker, zoon van Adriaan Joosten Musschenbroek ... Of misschien diens zoon Samuel Musschenbroek (1639-1681 ['82]), die een grote reputatie kreeg als fabrikant van natuurkundige instrumenten, evenals zijn broer Jan [Johannes Joosten, 1660-1707], de vader van Jan van Musschenbroek (1687-1748) en Pieter van Musschenbroek (1692-1761) de natuurkundige.
[ Zie C. A. Crommelin, 'Leidsche leden van het geslacht van Musschenbroek', in Leidsch Jaarboekje, 1939, p. 134-149.]
  [ °)  Christiaan had het bij Leeuwenhoek gezien, zie p. 27 6). Vanaf 28 februari noteerde hij zijn waarnemingen.]

[ 65 ]
m'a fait present de quantitè de ces boulettes de sa façon, et je viens de recevoir aussi de luy la petite machine de cuivre, qui sert à les appliquer aux objects. Mais j'y changeray encore quelque chose, et je tascheray de faire moy mesme des boulettes plus rondes que les sienes. Il y a 4 ou 5 jours qu'il nous fit veoir les petites bestes in semine canis, qui ne different guere des autres, et il me mande qu'il va avoir occasion d'observer celles des chevaux et des taureaux.   heeft me veel van die bolletjes gegeven zoals hij ze maakt, en ik heb pas ook het kleine koperen toestel*) van hem ontvangen, dat dient om ze toe te passen bij objecten. Maar ik zal er nog iets aan veranderen [>], en ik zal proberen zelf bolletjes te maken die ronder zijn dan de zijne. 4 of 5 dagen geleden liet hij ons de kleine beestjes zien in sperma van een hond, die nauwelijks verschillen van de andere, en hij bericht me dat hij gelegenheid zal hebben die van paarden en stieren waar te nemen.
  Albor Seminis ne vient que de ces petits animaux qui sont d'une autre refraction que la liqueur, dans la quelle ils nagent et tout a fait transparents comme du christal. Selon le compte de Leeuwenhoek dont j'ay veu la lettre qu'il en a escrit, les animaux sont si petits qu'un million fait environ autant qu'un grain de sable, et cela est vray.     De witheid van het sperma komt alleen van die diertjes, die het licht anders breken dan de vloeistof waarin ze zwemmen en die geheel doorzichtig zijn als kristal. Naar berekening van Leeuwenhoek, van wie ik de brief heb gezien die hij erover schreef°), zijn de diertjes zo klein dat een miljoen ervan ongeveer een zandkorrel uitmaken, en dat is waar.
  Je vous ay mis de cette poussiere tirée des fleurs de Crocus entre deux des petits verres, que j'adjoute icy. Je ne doute plus que ce ne soit de la cire apres que j'en ay pris de celle que les abeilles amassent et l'attachent a leurs pieds, qui estant veue par le microscope n'estoit autre chose que ces boules jaunes entassées les unes sur les autres.
  . . . 		    Ik heb wat van dat stof uit krokusbloemen voor je tussen twee van de glaasjes gedaan die ik hierbij doe. Ik twijfel er niet meer aan dat het was is, nadat ik iets van heb genomen van wat de bijen verzamelen en wat ze aan hun poten vastmaken; gezien door de microscoop was het niets anders dan een opeenhoping van die gele bolletjes.
  . . .
  J'ay mis comme j'ay pu les tuyaux dans cette boete. Et mettant ensemble ceux du nouveau microscope il faut l'allonger tant qu'il se peut.     Ik heb de buizen naar wat ik kon in deze doos gedaan. En als je die van de nieuwe microscoop in elkaar zet moet je hem zo lang mogelijk maken.
  *)  Zie Hartsoeker's brief van 25 maart 1678.  [ Brief van 14 maart, p. 60: "Dewijl uwe Ed. swarigheijd stelde in het rondmaken van de glaeskens sende ik uwe Ed. hier eenige ingesette en oningesette".]
  °)  ... van november 1677 (... No. 2130 noot 1) ... [zie ook XIII, 734, n7: "Thien hondertduijzend van dese souden geen een grof santkoren uytmaecken".]


[ 90 ]
No 2133.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

11 augustus 1678

A Paris ce 11 Aoust 1678.    

  Vous aurez appris le succes de mon voiage par les lettres de mon Pere, ou de Madame de Zeelhem c'est pourquoy je ne vous en diray rien d'avantage et vous respondray sans plus de preface a ce que vous me mandez touchant la microscopie.
  J'ay essayé de mesme que vous de faire les petites boules d'un morceau de verre a la maniere de Hartsoecker, ce qui m'a aussi fort bien succedè, et je crois que les boules en sont meilleures parce que la verre n'a point estè tortillè ni refondu a la lampe. L'on trouve cette methode dans la 2me volume des voiages de Monconis qui dit que Monsieur Hudde s'en servoit, mais il faisoit des boules 		    Je zult de afloop van mijn reis vernomen hebben uit brieven van Vader, of van Mevrouw van Zeelhem*), daarom zal ik je er verder niets over zeggen en je zonder langere inleiding antwoorden op wat je me bericht aangaande de microscopie.
  Ik heb evenals jij geprobeerd kleine bolletjes van glas te maken op de manier [<] van Hartsoeker, wat me ook zeer goed gelukt is, en ik denk dat de bolletjes des te beter zijn omdat het glas niet heen en weer gedraaid is en niet opnieuw gesmolten aan de lamp°). Deze methode is te vinden in het 2e deel van de Reizen van Monconys [161], die zegt dat meneer Hudde deze toepaste, maar hij maakte bolletjes
  *)  Inderdaad had broer Constantijn een brief van zijn vrouw ontvangen, op 31 juli, met het bericht dat Christiaan op 11 juli in Parijs was aangekomen; zie zijn Journaal [ed. 1888, bij 1 augustus 1678, p. 264: "Le jour precedent j'eus une lettre de ma femme du 30 ou elle me mande que mon frere estoit arrivé a Paris le 11e Juillet"].
  [ °)  Zie: 'Van de Glasblazery aan de Lamp', in W. van Ranouw's Natuur- en Konst-Kabinet, 1 (1719) 165.]

[ 91 ]
de la grosseur d'un petit pois, et ne s'est jamais advisè de regarder les objects contre le jour. Je garde encore de ces boules et un microscope qu'il m'a donné autrefois. Il y a aussi des boules de verre pleines d'esprit de vin, enchassées comme les autres dans du bois.   van de grootte van een erwt, en heeft nooit bedacht de objecten in tegenlicht te bekijken. Ik heb nog van die bolletjes en een microscoop die hij me vroeger gegeven heeft. Er zijn ook glazen bolletjes vol met wijngeest, gevat in hout zoals de andere.
. . . jusqu'a icy je n'ay point encore essayé si les boules de la nouvelle maniere sont meilleures que les autres. Au reste mes microscopes ont fait grand bruit icy, et quoy que plusieurs d'abord se missent apres a en faire, ils n'y ont pas encore sceu reussir. J'ay fait voir le mien a bien des curieux qui se sont estonnez du grand effect qu'il fait.   . . . tot nu toe heb ik nog niet getest of de nieuwe bolletjes beter zijn dan de andere. Overigens hebben mijn microscopen hier veel opzien gebaard, en hoewel verscheidenen dadelijk daarna zich inspanden ze te maken, zijn ze er nog niet in geslaagd. Ik heb de mijne laten zien aan heel wat belangstellenden die verbaasd stonden over het grote effect.

[ 92 ]
Mais du commencement je n'ay pu avoir des petites bestes dans l'eau de poivre que tres petites, et presque invisibles par le microscope, de sorte que Monsieur Colbert qui m'avoit fait venir a St. Germain ne les put pas voir; mais presentement j'en ay de ceux comme nous en eusmes de Leeuwenhoeck qui sont 100 fois plus grands a mon compte que ces premiers petits. Et je les montray hier a l'Abbé Colbert qui m'avoit prié a disner, et a ses freres, et quelques scavans qui demeurent avec eux.
Cela est estrange que certain poivre ne produit que de ces petits animaux, et d'autre des grands. J'ay trouvè de cette derniere sorte dans l'eau de pluye, que j'avois gardée dans une petite fiole ouverte pendant 6 jours, mais il y en avoit fort peu. Et par deux fois j'ay veu dans cette mesme eau un animal dix fois plus grand que ces autres qui avoit des pieds tout le long du corps, et estoit de cette forme. 		  Maar in het begin kon ik in peperwater alleen van die beestjes krijgen die heel klein waren, en bijna onzichtbaar door de microscoop, zodat meneer Colbert die me naar St. Germain had laten komen ze niet kon zien; maar tegenwoordig heb ik er zulke als we van Leeuwenhoek kregen, die naar mijn berekening 100 keer groter zijn dan die eerste kleine. En ik liet ze gisteren zien aan abt Colbert, die me te eten gevraagd had, en aan zijn broers, en enkele geleerden die bij hen verblijven.
Dat is vreemd, dat de ene soort peper alleen die kleine diertjes geeft, en de andere grotere. Ik heb er van deze laatste soort gevonden in regenwater dat ik 6 dagen lang bewaard had in een open flesje, maar het waren er heel weinig. En twee keer heb ik in dit zelfde water een diertje gezien dat tien keer groter is dan die andere, en het had voetjes over de hele lengte van het lichaam en was van deze vorm:
diertje
  Les 4 ou 5 pieds du costé A remuant sans cesse quand mesme l'animal estoit en repos. Il courroit viste comme les autres, et se tournoit et pirouettoit dans l'eau. Hartsoecker m'asseure d'en avoir trouvè de la mesme espece in semine corrupto.

  Je fais travailler presentement a une autre forme de machine pour les microscopes, ou je pourray appliquer differents objets sans estre obligè d'oster la petite boule avec son cercle, et ou la plaque de derriere ne sera point embarassée des petits ressorts de sorte que le tuyau qui modere la lumiere s'appliquera contre cette plaque. Et ce ne sera plus un tuyau, car il n'aura qu'un quart de pouce de longueur. Voicy un peu de figure qui vous fera comprendre la chose. C'est icy le costè de derriere. 		    De 4 of 5 voetjes aan de kant van A steeds in beweging, zelfs als het diertje in rust was. Het liep zo snel zoals de andere, en draaide en wentelde zich in het water. Hartsoeker verzekert me dat hij er van dezelfde soort gevonden heeft in bedorven sperma.

  Ik laat thans werken aan een andere vorm van het toestel voor de microscopen, waarbij ik verschillende objecten kan plaatsen zonder het bolletje met zijn rondje te hoeven verwijderen, en waarvan de achterplaat niet bezet is met veertjes, zodat de buis die het licht afschermt tegen deze plaat geplaatst wordt. En het is dan niet meer een buis, want hij is maar een kwart duim lang.
Hier zie je een figuurtje om het je duidelijk te maken. Dit is hier de achterkant.
AA les 2 vis qui joignent les deux plaques a l'endroit ou elles font ressort comme a mon premier microscope [<]. B la vis, qui sert a approcher ou eloigner l'object. microscoop AA de 2 schroeven die de twee platen samenvoegen op de plek waar ze veren, zoals bij mijn eerste microscoop [<]. B de schroef die dient om het object dichterbij of verderaf te brengen.
La plaque du milieu sur la quelle est attachè le verre qui porte l'object est CCC, mobile entre les plaques de devant et de derriere; ayant son pivot en D, qui sort hors de la plaque de derriere percée d'un trou long PP. Et a fin que la plaque du milieu CC dont la partie, qui est entre les 2 autres, est pointée, s'applique tousjours contre la plaque de derriere, il y a un cercle de cuivre mince EE, coupè en 4 vers sa circomference pour faire ressort et un peu relevè par le milieu, qui est attachè au dit pivot D par la vis oo.   De middenplaat waarop het glas vastzit dat het object draagt is CCC, beweegbaar tussen de voor- en achterplaat; zijn spil is in D, en komt uit de achterplaat die een langwerpig gat PP heeft. En opdat de middenplaat CC — waarvan het gedeelte dat tussen de 2 andere zit een uitsteeksel heeft — altijd tegen de achterplaat drukt, is er een dunne koperen cirkel EE, in vieren gesneden bij de omtrek om te veren en een beetje verheven bij het midden, die vastzit aan genoemde spil D met schroef oo.
Le cercle G, represente la petite boette de la hauteur d'un quart de pouce, elevée sur la plaque de derriere, et percée d'un petit trou H pour moderer la lumiere pendant le jour.   De cirkel G stelt voor het busje ter hoogte van een kwart duim, op de achterplaat gezet, en doorboord met een gaatje H om het licht overdag af te schermen.

[ 93 ]
Cette boette ou couvercle entre dans un cercle elevè sur la plaque, et pour voir a la chandelle j'enboeteray au mesme cercle un tuyau comme sont les nostres [<] portant la lentille pour amasser la lumiere, et a ce mesme tuyau le chandelier sera attachè. Vous comprenez assez comme je crois qu'en prenant avec les doigts le cercle CC je remueray l'object comme je veux, et que pour en mettre un autre je feray sortir la plaque CC a costè d'entre les deux autres plaques, pendant que son pivot D demeure tousjours dans le trou PP. Et pour le jour la machine sera fort portative estant enfermee dans un estuij, parce qu'au lieu de tuyau il n'y aura que la boete platte G, qui exclura le jour du costè, mieux que ne faisoit le tuyau. Du costè de l'oeil je fais faire le cercle un peu haut et de la grandeur qui enferme justement l'oeil, afin qu'il soit dans l'obscuritè.
  Je tiendray le microscope en sorte que la longueur BA soit horizontale. La figure est plus petite que la machine, comme vous jugerez facilement.
. . . 		  Dit busje of deksel gaat in een cirkel die boven de plaat uitsteekt, en om bij kaarslicht te kijken zal ik in dezelfde cirkel een buis zetten zoals de onze nu zijn [<], met een lens om het licht te verzamelen, en aan diezelfde buis wordt de kaars vastgemaakt. Je begrijpt wel hoe ik denk dat ik, door met de vingers de cirkel CC aan te vatten, het object kan verplaatsen zoals ik wil, en dat ik om er een ander in te zetten de plaat CC naar opzij laat uitkomen van tussen de andere twee platen, terwijl zijn spil D steeds in het gat PP blijft. En voor overdag is het toestel heel draagbaar, opgesloten in een etui, omdat er in plaats van de buis alleen de platte bus G is, die het licht van opzij wegneemt, beter dan de buis het deed. Aan de kant van het oog laat ik de cirkel een beetje hoog maken en van een grootte die het oog juist omsluit, om te zorgen dat het in het donker is.
  Ik zal de microscoop zo houden dat de lengterichting BA horizontaal is. De figuur is kleiner dan het toestel, zoals je makkelijk kunt beoordelen.
. . .


[ 106 ]
No 2139.

Constantijn Huygens jr aan Christiaan Huygens.

5 oktober 1678

Hooghsoeren le 5 d'Octob. 1678.      
  . . .
  Quand vous m'envoyerez la figure promise je vous prie de la dessiner un peu exactement et dans la mesure. . . .
  Regardant dernierement cette poussiere jaune [<] des fleurs je trouvay assez estrange que la liqueur qui est dans chasque grain de ceux qui composent ce jaune estoit encore tout aussi liquide et coulante comme quand j'avois mis cette poussiere entre les deux verres et ce apres y avoir esté plus de deux mois. Je m'estonne comme cette humidité peut se conserver si longtemps en si peu de quantité. 		    . . .
  Wanneer je me de beloofde figuur toestuurt verzoek ik je deze een beetje nauwkeurig en op maat te tekenen. . . .
  Toen ik onlangs dat gele stof [<] van bloemen bekeek vond ik het nogal vreemd, dat de vloeistof in elk van die korreltjes die dit geel vormen nog even vloeibaar en stromend was als toen ik dit stof tussen de twee glaasjes gedaan had, en dat nadat het er meer dan twee maanden geweest was. Ik verbaas me erover hoe dat vocht in zo kleine hoeveelheid zo lang bewaard kan blijven.


[ 112 ]
No 2142.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

21 oktober 1678

A Paris ce 21 Oct. 1678.    

  Voicy la figure et description du microscope de la derniere fabrique que vous souhaitez. Ce sont Mr. Romer danois, Hartsoeker et moy qui peu a peu avons reduit a cette forme ce que je dis, afin que mon Pere n'en attribue point l'honneur a la nation Francoise car elle n'y a point de part.
  . . .
  Ce que vous dites de la liqueur de la poudre jaune confirme encore ce que je disois, qu'elle servait a composer la cire. Adieu. 		    Hier is de figuur en beschrijving van de microscoop van het laatste maaksel zoals je wilt hebben. Het zijn de Deense heer Rømer, Hartsoeker en ik*) die langzamerhand tot deze vorm gekomen zijn, wat ik zeg opdat Vader niet de eer ervoor toekent aan de Franse natie want die heeft er geen deel aan.
  . . .
  Wat je zegt over de vloeistof van het gele poeder bevestigt nog eens wat ik zei, dat deze dient voor het samenstellen van de was. Het ga je goed.
  *)  Registers van de Academie des Sciences, 20 aug. 1678: "Mr. Roëmer a apporté une nouvelle maniere de microscopes de Mr. Hugens qui represente plusieurs objets successivement par le moyen d'une roue". oftewel: De heer Rømer heeft een nieuw soort microscoop van de heer Huygens meegebracht die verscheidene objecten achtereenvolgens presenteert door middel van een wiel.  [Vgl. de figuur van p. 99, uit Journal des Sçavans, 29 aug. 1678.]

microscoop

[ 113 ]
No 2143.
  La premiere figure no. 1 represente la placque de devant du microscope, la figure 2, la plaque de derriere. Entre ces deux plaques est inserée la roue qui porte les objets, representé a part dans la figure 4e.
  Les 6 petits ronds qui sont marquez dans cette roue, representent autant de verres qui ont leur dessus a mesme hauteur que la surface de la roue qui paroit icy, et y sont attachez avec du mastice ou cire d'Espagne par l'autre costè en sorte qu'ils n'en puissent point sortir. De plus cette roue est creusée par le cercle AA, et percée d'un rond .. CC ... il y a une platine ronde mobile BB ... estoile .. ressort ... escrou G .. vis a teste quarrée H ... l'on peut tousjours oster la roue d'entre les plaques pour la garnir d'objects.
    De eerste figuur no. 1 geeft weer de voorplaat van de microscoop, figuur 2 de achterplaat. Tussen deze twee platen wordt het wiel ingebracht dat de objecten draagt, apart weergegeven in de 4e figuur.
  De 6 rondjes die op dit wiel zijn getekend, stellen evenveel glazen voor, die hun bovenkant op gelijke hoogte hebben met het oppervlak van het wiel dat hier te zien is, en die er aan de andere kant aan vastgemaakt zijn met hars of Spaanse was zodat ze er niet uit kunnen. Verder is dit wiel verdiept met cirkel AA, en doorboord met een rond gat .. CC ... er is een rond beweegbaar plaatje BB ... ster .. veer ... moer G .. schroef met vierkante kop H ... men kan altijd het wiel tussen de platen vandaan halen om het vol te zetten met objecten.
  Dans la 3me figure M est la vis qui fait approcher et reculer l'object. ... la petite boule de verre .. est en S dans la fig. 1. Et le cercle est relevè au tour comme en R fig. 3. Pour moderer la lumiere il n'y a que la petite ronde T fig. 2. .. ayant trois petits trous vuidez en dedans de differente grandeur, et un grand trou X, qui sert a voir si l'object est devant la lentille . . .     In de 3e figuur is M de schroef die het object dichterbij en verderaf brengt. ... het glazen bolletje .. is in S in fig. 1. En de cirkel komt aan de rand omhoog zoals bij R, fig. 3. Om de hoeveelheid licht te regelen is er slechts het rondje T, fig. 2 .. met drie gaatjes van verschillende grootte erin uitgespaard, en een groot gat X, dat dient om te zien of het object voor de lens zit . . .
  [ Originele tekening in E. G. Ruestow, The Microscope in the Dutch Republic (1996), p. 20; vgl. exemplaar in Museum Boerhaave.]


[ 114 ]
No 2144.

Constantijn Huygens jr aan Christiaan Huygens.

27 oktober 1678

  J'ay receu vostre derniere avec le dessein de la derniere maniere de microscopes. Mais apres l'avoir bien consideree j'ay preferé celle dont vous m'avez envoyé le schizzo dans vostre precedente.     Ik heb je laatste brief ontvangen met de tekening van de laatste uitvoering van de microscoop. Maar na hem goed bekeken te hebben prefereerde ik die waarvan je me de schets had gestuurd in je vorige brief.



[ 122 ]
No 2148.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

18 november 1678

A Paris ce 18 Nov. 1678.    

  Vous avez quelque raison de preferer la premiere maniere des microscopes a la derniere non pas tant pour l'incommodité qu'il y a a cellecy de mettre de nouveaux objects; car la rouë sort assez a costé pour y en mettre sans l'oster d'entre les plaques, mais parce que les verres s'y ajustent tousjours avec plus de peine que dans l'autre, ou le petit ressort les tient, et parce que les talcs se gastent facilement en demeurant ainsi attachez sur la rouë. A quoy adjoutez encore que la rouë en tournant     Je hebt wel enigszins gelijk dat je de eerste uitvoering van de microscoop prefereert boven de laatste, niet zozeer om het ongemak dat er bij deze is in het plaatsen van nieuwe objecten; want het wiel komt genoeg naar buiten om er iets op te leggen zonder het van tussen de platen te halen, maar omdat de glazen er altijd met meer moeite zijn in te stellen dan op de andere, waar het veertje ze vasthoudt, en omdat de talkplaatjes [calciet] makkelijk bederven als ze zo op het wiel blijven zitten. Voeg daar nog bij dat het wiel bij het draaien

[ 123 ]
. . . vient souvent a toucher a la petite boule de verre. Je les fais faire donc maintenant a peu pres suivant le premier dessein que je vous ay envoyè . . .   . . . vaak het glasbolletje zal aanraken. Ik laat ze dus nu maken ongeveer volgens het eerste ontwerp dat ik je gestuurd heb . . .
achterkant van microscoop   voorkant van microscoop

[ 124 ]
. . . nous sommes tous icy pour les petites boules de grandeur mediocre environ comme celles cy 2 rondjes, enkele mm parce que les tres petites ne distinguent pas si bien, et ainsi, quoy qu'elles grossissent plus, elles ne font pas plus d'effect  . .   . . . wij zijn hier allemaal voor bolletjes van een middelmatige grootte ongeveer zoals deze 2 rondjes, enkele mm omdat de heel kleine niet zo goed onderscheiden, en dus, ook al vergroten ze meer, niet meer effect geven. . . .
  Pour ce qui est des observations, l'eau de poivre gardé depuis les chaleurs de l'esté nous fournit de temps en temps de nouvelles sortes d'animaux, dont voicy les formes et la proportion des grandeurs, A estant les ordinaires de l'eau de poivre. B sont plats comme des tortues, fort transparents et allants extremement viste. C sont comme de petits poissons, allant moins viste, et faisant des culebutes. Apres ces sortes est venu D, qui paroissent aussi comme des poissons avec des queues en pointe, et ils semblent marbrez et brillants par quantité de refractions de leur peau, qui est pleine de petites bosses. Ils ont le corps si flexible que par fois ils prennent cette figure [2me E] la pointe marchant devant, et parfois cellecy [2me F] estant tout ramassez en un.     Wat betreft de waarnemingen, het peperwater dat bewaard is sinds de zomerwarmte levert ons van tijd tot tijd nieuwe soorten diertjes, waarvan je hier de vormen ziet en de verhouding in grootte: A zijn de gewone van peperwater. B zijn plat als schildpadden, heel doorzichtig en ze gaan uiterst snel. C zijn als visjes, ze gaan minder snel, en maken buitelingen. Na deze soorten is D gekomen, die zich ook voordoen als vissen met puntige staarten, en ze lijken gemarmerd en blinkend door talloze brekingen van hun huid, die vol zit met knobbeltjes. Ze hebben een zo buigzaam lichaam dat ze soms deze vorm aannemen [2e E] met de punt naar voren lopend, en soms deze [2e F] helemaal ineengedrongen.
diertjes, A .. F diertje, E, F

[ 125 ]
  Les derniers sont E qui ont une longue queue, par laquelle ils sont attachez a quelque ordure qui tient au verre. De temps en temps ils se retirent fort subitement en arriere sur cette queue, qui alors se tortille en vis, et en mesme temps ils ferment l'ouverture large qu'ils ont en S, qui semble estre leur bouche. Apres ils ralongent derechef leur queue et se mettent comme auparavant. Dans leurs entrailles, il y a bien de choses a voir. Je voudrois bien scavoir ce que Leeuwenhoek diroit de tout cecy et s'il en a veu de pareils. [>]
  F sont de longues anguilles qui ne se plient pas d'avantage que ce qui paroit dans la figure, et elles avancent lentement. Il semble que la saison presente a cause du froid n'est pas si propre a la production de tous ces animaux que l'estè. Et l'un poivre est meilleur que l'autre. 		    De laatste zijn E die een lange staart [>] hebben, waarmee ze vastzitten aan wat vuil dat aan het glas kleeft. Van tijd tot tijd trekken ze zich heel plotseling naar achter aan deze staart, die zich dan in een schroefvorm windt, en tegelijkertijd sluiten ze de grote opening die ze bij S hebben, en die hun mond lijkt te zijn. Daarna verlengen ze hun staart opnieuw en gaan ze weer zitten als tevoren. In hun ingewanden is er heel wat te zien. Ik zou graag willen weten wat Leeuwenhoek van dit alles zou zeggen en of hij zulke heeft gezien. [>]
  F zijn lange aaltjes die zich niet verder krommen dan wat uit de figuur blijkt, en ze gaan langzaam vooruit. Het lijkt dat het huidige seizoen door de koude niet zo geschikt is voor het voortbrengen van al deze diertjes als de zomer. En het ene peper is beter dan het andere.
Une chose inanimee qui est belle a voir c'est la poussiere qui est sur les ailes de grands papillons, lors qu'elle en est detachée.   Iets dat levenloos is en heel mooi om te zien is het stof dat op de vleugels van grote vlinders zit, als het eraf gehaald wordt.
J'en ay veu de ces differents formes, mais elles sont outre cela ouvragees et rayées a merveille. stof op vlindervleugel Ik heb er deze verschillende vormen van gezien, maar ze zijn bovendien prachtig bewerkt en gestreept.


[ 167 ]
No 2172.

Constantijn Huygens jr aan Christiaan Huygens

18 mei 1679.

A la Haye ce 18. May 1679.    

  Celuy qui vous rendra cellecy est un de mes vieulx amys et correspondents et confreres en l'art qui par un instinct de curiosité seulement a resolu de faire le voyage de Paris et que j'ay voulu vous recommander pour luy donner des adresses ou il pourra en avoir besoin. Il est curieux en matiere de peinture d'Architecture et de Jardinage et de ce qui en depend: Au reste homme fort accommodé et de grand credit a la boursse d'Amsterdam.     Degene*) die je deze brief zal geven is een van mijn oude vrienden en correspondenten en broeders in de kunst, die slechts uit nieuwsgierigheid besloten heeft de reis naar Parijs te maken en die ik bij jou heb willen aanbevelen om hem adressen te geven die hij nodig kan hebben. Hij heeft belangstelling voor schilderkunst, architectuur en tuinieren en wat ermee samenhangt. Overigens een zeer welgesteld man en met veel aanzien op de beurs van Amsterdam.
  *)  De Flines, volgens brief No. 2178.
[ Philips de Flines (1640-1700), zie 'Alida Withoos en haar werk', h. 3.4.]


[ 180 ]
No 2178.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

22 juni 1679.

A Paris ce 22 juin 1679.    

  Le Sr. De Flines m'a rendu vostre lettre il y a 4 jours. Devant que de le connoistre je n'avois garde de juger a sa mine que ce fust un homme si considerè comme vous dites a la Bourse d'Amsterdam. Je le serviray avec plaisir en ce que je pourray, a fin qu'il scache faire un bon raport de ce qu'il aura vu en cette ville touchant les curiositez qui font vostre correspondance. . . .     De heer De Flines gaf me 4 dagen geleden je brief. Voordat ik hem leerde kennen was ik er niet op bedacht aan zijn uiterlijk te zien dat hij een zo geacht man is op de Beurs van Amsterdam zoals je zegt. Ik was hem met genoegen van dienst voorzover ik kon, opdat hij een goed verslag weet te geven van wat hij in deze stad gezien heeft aangaande de zeldzaamheden waarover je schrijft. . . .

[ 181 ]
  Meester est icy depuis quelques jours et me vient voir souvent. Je fus avant-hier avec luy disner chez Mr. de Dyckvelt ou il fit voir son miroir qu'il a apporté avec luy, pour le comparer avec le nostre mais le temps ne l'a pas encore permis. Mr. de Dyckvelt se plaignoit de vous de ce que vous ne luy aviez point fait response a 2 de ses lettres.
  Meester a envie d'emporter à son retour un microscope de la maniere qu'on le fait icy suivant mon ordonnance, qui peut estre ne vous deplaira pas. 		    Meester*) is hier sinds enkele dagen en hij komt me vaak bezoeken. Eergisteren was ik met hem te eten bij de heer van Dijkveld°) waar hij zijn spiegel liet zien, die hij had meegebracht om hem te vergelijken met de onze. De heer van Dijkveld beklaagde zich over jou omdat je hem nog geen antwoord gegeven had op 2 van zijn brieven.
  Meester is van plan bij zijn terugkeer een microscoop mee te nemen van de uitvoering zoals men ze hier maakt volgens mijn inrichting, die jou misschien niet zal mishagen.
  [ *)  Willem Meester, een technicus die de prins van Oranje volgde op zijn veldtochten, zie ook p. 115 (fonteinen) en T. 7, 439 (uurwerk).]
  [ °)  Everard van Weede, heer van Dijkveld, zie p. 105n.]


[ 187 ]
No 2181.

Constantijn Huygens jr aan Christiaan Huygens

13 juli 1679.
. . .
  Il me tarde fort de voir la facon de vos microscopes au retour de Meester dites moy quand il fait estat de partir. Je ne scay si vous avez veu les miens qui sont assez commodes les objects se mettant et s'ostant sans toucher au petit verre; mais il me semble tousjours qu'il y a trop de façon a mettre les objects entre deux verres, qu'il faut coller ensemble sans que l'on scache si ce sont des choses que l'on 		  . . .
  Ik verlang er zeer naar het maaksel van je microscopen te zien bij de terugkomst van Meester, zeg me wanneer hij gaat vertrekken. Ik weet niet of je de mijne hebt gezien*), die vrij handig zijn, de objecten kunnen erin en eruit zonder het lensje aan te raken; maar het schijnt me altijd toe dat het te ingewikkeld is om de objecten tussen twee glaasjes te doen, die aaneen gelijmd moeten worden zonder dat je weet of het dingen zijn die je
  [ *)  Zie de figuur op p. 129.]

[ 188 ]
voudra garder: et que l'on devroit songer a faire quelque petite pointe ou chose semblable pour y attacher les objets que l'on ne veut considerer qu'a la haste peut estre dans la construction de vostre microscope vous y aurez songé.   wilt bewaren; en dat erover te denken valt een of ander puntje of iets dergelijks te maken om de objecten erop vast te zetten die je maar even wilt bekijken, misschien heb je eraan gedacht bij de bouw van jouw microscoop.
  A Bolduc Mr. Meester me mena voir l'autre jour un jeune homme du magistrat qui se mesle aussi de faire des microscopes mais son Zele n'est pas secundum scientiam. Il fait assez bien les petites boules, mais n'a pas l'adresse de moderer la lumiere comme il faut. Il fait un instrument pour chasque objet, comme il me semble que Leeuwenhoeck fait aussi.     Te den Bosch heeft meneer Meester me onlangs meegenomen om een jongeman van de magistraat te bezoeken die zich ook bezig houdt met het maken van microscopen, maar zijn ijver voldoet niet aan de normen van de kunst. Hij maakt de bolletjes vrij goed, maar heeft niet de handigheid om het licht naar behoren te regelen. Hij maakt voor elk object een instrument, zoals Leeuwenhoek ook doet naar het me toeschijnt.


No 2187.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

18 augustus 1679.

A Paris ce 18 Aoust 1679.    
[ 202 ]
  Mr. de Flines vous pourra monstrer un de ces nouveaux microscopes qu'il a fait faire a mon ouvrier, avec l'instruction qui je luy en ay donnee par escrit, comme aussi un grand microscope qui est fort bon pour n'avoir coustè que 20 francs. Je luy en ay fait voir chez la veufve de Le Bas de 20 pistoles, mais sa curiositè n'estoit pas encore montée a ce degrè de perfection de la voiloir contenter a un prix si cher. Meester que je vis hier chez Mr. de Dyckvelt, ne me parle plus de microscopes. . . .     De heer de Flines zal je een van die nieuwe microscopen kunnen tonen die hij liet maken bij mijn werkman, met de instructie die ik hem ervan op schrift gaf, zoals ook een grote microscoop die zeer goed is voor de 20 francs die hij slechts kostte. Ik heb er hem laten zien bij de weduwe van Le Bas van 20 'pistoles', maar zijn nieuwsgierigheid was nog niet tot die graad van volmaaktheid gestegen om ze voor zo'n hoge prijs te willen bevredigen. Meester, die ik gisteren zag bij de heer van Dijkveld, praat niet meer over microscopen. . . .
  Il y a un sculpteur icy qui m'a presenté pour faire mon portrait en medaille [>], a laquelle il travaille maintenant, ayant ebauchè premierement mon profil en terre de grandeur naturelle. Quand l'ouvrage sera achevé vous en aurez des copies. Vale.     Er is hier een beeldhouwer*) die me voorgesteld heeft om een portretpenning [>] van me te maken, waaraan hij nu werkt, nadat hij eerst in klei mijn profiel aangegeven had op ware grootte. Wanneer het werk voltooid is krijg je er exemplaren van. Het ga je goed.
  *)  Jean-Jacques Clérion (1637-1714).


No 2188.

Constantijn Huygens jr aan Christiaan Huygens

26 augustus 1679.
[ 204 ]
  Je vous prie de me dire un peu quels sont ces microscopes de 20 pistoles chez la Veufve de le Bas, et comment ils sont faits. Car pour decouvrir des nouveautés asseurement il n'y a que ceux de la nouvelle maniere. Vous ne me traittez pas en maistre de l'art quand vous me dites qu'il y a des microscopes de 20 pistoles sans me dire de quels verres ils sont composés et quel effet ils font.
  . . . 		    Ik verzoek je me te zeggen wat die microscopen zijn van 20 'pistoles' bij de Weduwe van le Bas, en hoe ze gemaakt zijn. Want om iets nieuws te ontdekken zijn slechts die van de nieuwe uitvoering*) geschikt. Je behandelt me niet als meester in de kunst als je me zegt dat er microscopen zijn van 20 'pistoles' zonder te zeggen met welke glazen ze zijn gemaakt en welk effect ze geven.
  . . .
  Pendant les trois semaines que nous avons estés habitants du Veluwe j'ay eu mon microscope avec moy et ay fait quelque experiences.     Tijdens de drie weken dat we bewoners van de Veluwe geweest zijn had ik mijn microscoop bij me en ik heb enige proeven gedaan.
dans l'eau de poivre (notez que le poivre estoit blanc) j'ay veu le 5 ou 6e jours des petites anguilles qui avoyent toutes des bulles dans le corps dont il y en avoit quasi tousjours deux l'une aupres de l'autre. fig. B. aaltje In peperwater (let wel: het was witte peper) heb ik de 5 of 6e dag aaltjes gezien die allemaal belletjes hadden in het lichaam, en het waren er bijna altijd twee, de ene dicht bij de andere, zie fig. B.
  *)  Enkelvoudige microscopen met een glasbolletje.

[ 205 ]
  Les jours suivants il vint une infinité de si petits insectes qu'on avoit de la peine a les pouvoir discerner et en mesme temps d'autres fort grands comme C qui avoyent un mouvement fort viste et de ceux la lon en voit tousjours grande quantité dans cette eau. diertje C   De volgende dagen kwam er een menigte insecten die zo klein waren dat je ze nauwelijks kon zien, en tegelijkertijd andere zeer grote zoals C die een heel snelle beweging hadden, en van die soort is altijd een grote hoeveelheid te zien in dit water.
Il s'en assemble souvent un tres grand nombre autour de quelque petite ordure qui se trouve dans l'eau et autour de celle la elles s'arrestent comme pour en manger et c'est lors qu'on les voit distinctement.   Er verzamelt zich vaak een heel groot aantal rondom een of ander vuiltje dat zich in het water bevindt en daaromheen staan ze stil als om er van te eten, en op dat moment zijn ze duidelijk te zien.
dans de l'eau de poivre noir j'en ay presentement qui ont toutes dans la derriere du corps une grosse . . . de cette maniere D   In water van zwarte peper heb ik er tegenwoordig die allemaal achterin het lichaam een dikke . . . hebben op deze manier D,
laquelle pourroit bien estre un petit ou un oeuf et je croy en avoir veu sortir de leur corps qui estoyent en mesme instant des insectes vivants. Quand on voit ces insectes de costé ils sont faits comme E. mais quelque distinctement que je les aye veus je ne leur ay jamais pû remarquer aucune chose qui ressemblast a une bouche ou a des pieds. diertjes D, E, F en dat zou best een kleine of een ei kunnen zijn, en ik geloof dat ik er uit hun lichaam heb zien gaan die op hetzelfde ogenblik levende insecten waren. Wanneer je die insecten van opzij ziet zijn ze zoals E, maar hoe duidelijk ik ze ook gezien heb, ik heb daarbij nooit iets gezien dat leek op een mond of op voeten.
Parmy les anguilles j'en ay veu de la façon de F ayants une petite boule au derriere qui peut estre a esté aussi un oeuf.   Onder de aaltjes heb ik er gezien van de vorm F, met een bolletje aan de achterkant dat ook een ei geweest kan zijn.
Les grands comme C. et D. quand ils meurent ils deviennent ronds, et j'en ay veu qui ne bougeoyent de leur place mais tournoyent sur leur centre, et leurs entrailles remuoyent et grouilloyent sans cesse.   De grote zoals C en D worden rond als ze dood gaan, en ik heb er gezien die niet van hun plaats kwamen maar draaiden om hun middelpunt, en hun ingewanden waren onophoudelijk aan het woelen en wriemelen.
Il leur venoit aussi de petites crevasses fig. G qui s'ouvroyent et se resserroyent quand on les voit tourner vistement en rond comme cela arrive souvent, je croy qu'ils sont blessés ou incommodés en quelque partie du corps dont ils ont besoin pour leur mouvement ordinaire. fig. G, H Ze kregen ook kloofjes zoals in fig. G, die zich openden en weer sloten, als je ze snel in het rond zag draaien zoals vaak gebeurt, ik denk dat ze gewond of beschadigd zijn in een deel van het lichaam dat ze nodig hebben voor hun gewone beweging.

  L'autre jour j'observay la poussiere jaune qui est dans ces fleurs qu'en Flamand on nomme Fluwele blommen (j'ay oublié le nom latin) et la trouvay comme la fig. H. toute herissée de pointes.   Onlangs deed ik een waarneming van het gele stof dat in die bloemen zit die ze bij ons 'Fluwele blommen' noemen (ik ben de Latijnse naam vergeten) en bevond het zoals in fig. H, helemaal bezet met stekels.
Quand [je] seray a la Haye je feray faire un convexe attaché a quelque chose en sorte que l'on puisse le tenir devant l'oeil, sans embarasser une main, et puis un petit canif fort subtil et pointu avec un autre poincon pour arrester, afin de m'en servir pour separer de petites pieces ou de membres d'insectes, et autres choses que je veux observer, et que l'on ne peut coupper avec l'oeil non armé.   Wanneer ik den Haag ben zal ik een bolle lens aan iets vast laten maken zodat hij voor het oog gehouden kan worden, zonder een hand bezet te houden, en verder een zeer fijn en gepunt pennemesje met nog een stiftje om tegen te houden, om te gebruiken voor het scheiden van stukjes of ledematen van insecten, en andere dingen die ik wil waarnemen, en die te snijden zijn bij ongewapend oog.


No 2191.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

8 september 1679

A Paris ce 8 Sept. 1679.    

[ 212 ]
. . . Les microscopes de 20 pistoles sont composez de 3 verres et ne sont pas plus hauts que de 6 ou 7 pouces. La chertè vient de la propretè du travail de la machine dont le pied et la vis sont d'argent et tres curieusement limé. Les verres sont de la bonne maniere de poli, que cette petite vefve de Le Bas garde comme un grand secret. L'effect de ces microscopes est fort bon, mais s'ils estoient plus hauts je le croirois encore meilleur. Ce n'est pourtant rien en comparaison de nos petites lentilles.   . . . De microscopen van 20 'pistoles' zijn samengesteld met 3 glazen en zijn niet hoger dan 6 of 7 duim. De hoge prijs komt van de zuiverheid van de bewerking van het toestel, waarvan de voet en de schroef van zilver zijn en zeer zorgvuldig afgewerkt. De glazen zijn op de goede manier gepolijst, wat deze kleine weduwe van Le Bas strikt geheim houdt. Het effect van deze microscopen is zeer goed, maar als ze hoger waren zou het nog beter zijn, denk ik. Toch is het niets in vergelijking met onze kleine lensjes.
  Mon sculpteur ne fait pas bien du tout jusqu'icy pour la ressemblance, et ce seroit encore bien pis si je ne luy disois continuellement en quoy il manque. J'admire comment les gens, qui scavent d'ailleurs faire assez bien de leur teste, imitent si mal ce qu'ils voient devant eux. Il m'a pris envie en voiant cela de faire moy mesme ma medaille, et je l'ay desia faite en terre en grand,     Mijn beeldhouwer doet het tot nu toe helemaal niet goed wat betreft de gelijkenis, en het zou nog erger zijn als ik hem niet voortdurend zei wat hij fout doet. Ik verwonder me erover hoe die mensen die overigens vrij goed iets uit hun hoofd kunnen maken, zo slecht nabootsen wat ze voor zich zien*). Toen ik dat zag kreeg ik er zin in zelf mijn medaille te maken, en ik heb het in het groot al gedaan in klei,
  *)  Er is een medaillon in marmer van J. Clérion [zie Museum Boerhaave], een kopie is afgebeeld naast de titelpagina.
Deze figuur (naast p. 212): afgietsels van de penning uit 1679. [Zie ook Kees Verduin, 'Portraits of Christiaan Huygens'.]


medaille

[ 213 ]
qui ressemble beaucoup mieux que celle de mon homme. Cela n'est pas fort malaisé, quand on scait la regle de l'abaissement proportionel que ces gens la ne scavent point, mais que les anciens ont fort bien sceue et pratiquée.   die veel beter gelijkt dan die van mijn goede man. Dat is niet zeer moeilijk, wanneer je de regel kent van evenredig verlagen die deze mensen niet kennen, maar die de Ouden zeer goed hebben gekend en toegepast.
Tout ce que vous me dites de vos anguilles et autres animaux convient avec ce que j'en ay observé. Mais il y a eu des animaux l'esté passè, qui ne sont point venus en cettuicy. C'estoient ceux qui avoient la ressemblance des Carpes, et le corps si pliable qu'ils se transformoient en plusieurs differentes figures. Ils n'estoient pas plats comme les carpes, mais tout ronds dans un sens. diertje Alles wat je me zegt over je aaltjes en andere diertjes komt overeen met wat ik ervan heb waargenomen. Maar de afgelopen zomer zijn er diertjes geweest, die niet in deze brief staan. Het waren die welke een gelijkenis hadden met karpers, en het lichaam was zo plooibaar dat ze zich in vele verschillende figuren veranderden. Ze waren niet plat zoals karpers, maar in de ene richting geheel rond.

  La poussiere herissée que vous avez veue dans les Fluweele blommen est de mesme dans les Goudsblommen, et dans les Sonneblommen.     Het stof met stekels dat je gezien hebt in de fluweelbloemen is hetzelfde in goudsbloemen, en in zonnebloemen*).

Pour ce qui est de vostre machine pour l'Anatomie des insectes, mon avis seroit de la faire en forme d'un cube de 2 ou 3 pouces seulement pour mettre devant soy sur une table, en voicy le pourfil.   Wat betreft je toestel voor anatomie van de insecten, mijn advies zou zijn het te maken in de vorm van een kubus van maar 2 of 3 duim om voor je te zetten op een tafel, hier is het profiel.
AB verre transparent, BC miroir qui refleschit le jour sur l'object E. F microscope avec une ou 2 lentilles. toestel voor microscoop AB is doorzichtig glas, BC een spiegel die het daglicht op het object E kaatst. F is de microscoop met een of 2 lenzen.

  On m'assure que Hartsoeker est a Rotterdam il y a longtemps, et je m'estonne qu'il ne vous est pas allè voir, ni qu'il ne m'a pas envoiè scavoir de ses nouvelles [>]. Adieu.     Men verzekert me dat Hartsoeker al lang in Rotterdam is, en ik verbaas me erover dat hij je niet is komen bezoeken, en dat hij mij niets van zich heeft laten horen [>]. Het ga je goed.
  [ *)  Zonnebloemen (en vlinders) worden genoemd in de Registers van de Academie des Sciences, 6 mei 1679: "Mr. Picard a fait voir par le microscope de Mr. Hugence ...", na: "Mr. Hugens a leu a la Compagnie un memoire pour faire un Phosphore ..." (zie hierna, p. 217).]



[ 214 ]
No 2195.

G. W. Leibniz aan Christiaan Huygens

8 september 1679.*)

A Hanover ce 8 de Sept. 1679.      
    Monsieur

  Un de mes amis ... me mande, que vous continués d'avoir de bons sentiments pour moy, de quoy je vous suis fort obligé, et j'en ay voulu prendre l'occasion de vous témoigner combien j'honore vostre merite extraordinaire, que tout le monde reconnoist avec moy, et qui vous met au premier rang.
  J'ay appris de Mr. Mariotte que vous donnerés bien tost la Dioptrique si longtemps souhaittée. 		   

  Een van mijn vrienden ... bericht me dat u nog steeds goede gevoelens over mij hebt°), waardoor ik me zeer verplicht voel, en ik heb de gelegenheid willen waarnemen u te betuigen hoezeer ik uw buitengewone verdienste vereer, die iedereen met mij erkent, en die u op de eerste plaats zet.
  Ik heb van de heer Mariotte vernomen dat u weldra de zo lang verwachte Dioptricax) zult uitgeven.
  [ *)  English translation in L. E. Loemker, Gottfried Wilhelm Leibniz : Philosophical papers and letters, Kluwer 1989, p. 248.]
  °)  Voor eerdere contacten tussen Huygens en Leibniz zie Brief No. 1919, noot [T. 7, 244-7], en de Brieven No. 1999 [7, 393], 2057 [7, 500] en 2058 [7, 504].
  x)  Volgens de Registers van de Académie des Sciences begon Huygens op de zitting van 13 mei 1679 met het voorlezen van de Verhandeling over Dioptrica (waarvan een gedeelte later verscheen onder de titel Traité de la Lumière); nog negen maal ging hij daarmee door.

[ ... ]

[ 217 ]
  Je vous envoye aussi un peu de ce feu corporel, qu'on peut à bon droit appeller lumiere perpétuelle (car estant gardée comme il faut, elle dure plusieurs années sans se consumer) c'est une petite piece mais belle: car on n'en fait pas tousjours de semblables: et ordinairement la matiere vient en petits grains seulement.     Ik zend u ook een beetje van dat lichamelijk vuur, dat men met recht bestendig licht*) kan noemen (want als het op de juiste wijze bewaard wordt, blijft het verscheidene jaren in stand zonder op te raken); het is een klein stukje maar mooi, want zulke worden niet altijd gemaakt, en gewoonlijk komt die stof alleen in kleine korreltjes voor.
  Elle est enveloppée dans une vessie et celle-cy est mise dans de la cire afin que rien n'exhale, et que la piece ne prenne pas feu par le mouvement et la friction, comme cela arrive aisément.     Het is ingepakt in een blaas, en deze is weer verpakt in was, opdat er niets uitdampt, en opdat het stuk niet door beweging en door wrijving vlam vat, zoals gemakkelijk kan gebeuren.
  Un tel morceau peut suffire à quantité d'experiences, car la moindre particelle est capable de rendre les choses rayonnantes; et quand on la manie avec les mains, elles en restent luisantes plusieures heures, et cependant il n'y a rien de visible dessus, qui paroisse au jour. On peut écrire avec cela en lettres luisantes, et quelques heures apres quand elles paroistront mortes, estant frottées derechef, elles se font voir de nouveau.     Zo'n stukje kan voldoende zijn voor veel proeven, want het geringste deeltje is in staat dingen te laten stralen; en wanneer je er met de handen aan zit, blijven ze verscheidene uren lichtgevend, en toch is er niets op zichtbaar dat bij daglicht verschijnt. Je kunt ermee schrijven in lichtgevende letters, en wanneer ze enkele uren daarna uitgedoofd lijken, worden ze door nog eens wrijven opnieuw zichtbaar.
Je tiens qu'il y a un veritable feu enfermé la dedans: mais pas assez ramassé pour se faire toucher: quand on souffle contre la lumiere disparoist, et revient incontinent après. Ce qui est remarquable. Cependant j'ay veu que le seul vent a allumé un morceau de papier, qui m'avoit servi à nettoyer les doigts en vuidant le recipient, lorsque j'avois fait ce feu. On allume aisément la poudre à canon au soleil et par le mouvement, un peu de ce phosphore en estant mêlé parmy. Il seroit bon de l'essayer dans le vuide. Au reste je m'apporte aux experiences, que j'avois mandées à Monsieur le duc de Chevreuse.   Ik neem aan dat er echt vuur in is opgesloten, maar niet genoeg geconcentreerd om voelbaar te zijn; wanneer je ertegen blaast verdwijnt het licht, en het komt meteen daarna terug. Dat is iets opmerkelijks. Toch heb ik gezien dat door wind alleen een stuk papier is aangestoken, dat ik gebruikt had om mijn vingers schoon te maken bij het legen van het vat, toen ik het vuur gemaakt had°). Buskruit is gemakkelijk aan te steken in de zon en door beweging, met een beetje van dit fosfor erbij gemengd. Het zou goed zijn het te onderzoeken in het luchtledigex). Verder verwijs ik naar de proeven die ik bericht heb aan meneer de hertog van Chevreuse.
  Pour mieux conserver ce morceau, il faut verser un peu d'eau dessus, et au reste le tenir dans un petit verre bouché. Sans cela il s'exhale à l'air. Dans l'eau il jettera des éclairs par intervalles, particulierement lors qu'on la remue, ou lors qu'on l'échauffe un peu en le touchant avec la main; mais estant sec et à l'air il luit continuellement. Vous n'avés pas sujet de le ménager trop car je vous en puis faire avoir d'autres, puisque j'en puis faire. Je vous supplie, Monsieur, d'en monstrer l'effect chez Mons. Colbert et Mons. le duc de Chevreuse; et à l'Academie.     Om dit stuk beter te bewaren moet u er wat water opgieten, en het bovendien in een afgesloten glas houden. Anders dampt het uit in de lucht. In water geeft het van tijd tot tijd schitteringen, in het bijzonder bij schudden, of een beetje verwarmen met de hand; maar droog en in de lucht is het voortdurend lichtgevend. U hoeft er niet al te zuinig mee te zijn, want ik kan ervoor zorgen dat u er meer van krijgt, aangezien ik het kan maken. Ik verzoek u, meneer, het effect ervan te laten zien aan de heer Colbert en aan de hertog van Chevreuse; en aan de Academie.
  *)  De naam 'bestendig vuur' was aan fosfor gegeven door Kraft, die aandacht getrokken had met zijn proeven aan het hof van Brandenburg. Zie Journal des Sçavans, 20 juni 1678 [p. 240-3; en ook 2 aug. 1677, p. 190-1: 'Le Phosphore de M. Krafft'.].
[ T. 22, 268: Huygens had al fosfor gekregen van Tschirnhaus, en hij had aan de Academie al een voordracht gehouden over de bereiding ervan (6 mei 1679, vgl. Mariotte, 24 mei); en een recept, geschreven door Huygens, met later toegevoegd: "Het rookt aan de lucht. Wordt onder water bewaard, en bij schudden ziet men lichtschitteringen. Gewreven tussen twee stukjes papier doet het ze vlam vatten. Na verloop van tijd verliest het zijn kracht."]

fosfor in fles, detail van schilderij   [ °)  Recept van Leibniz, in brief aan Tschirnhaus (1682), zie: Pertz/Gerhardt, Leibnizens mathematische Schrifte, 1-IV (1859) 496-8: "... eine ziemlich beschwehrliche arbeit ... muss man sonderlich bey der letzten arbeit zusehen, dass die retorte nicht springe. ... Habe genommen urin so eine zeitlang gestanden, etwa eine tonne ...".]
[ Leibniz schreef later een geschiedenis van de ontdekking, 'Historia inventionis phosphori', in Miscellanea Berolinensia, T. 1 (1710) p. 91-8.]
[ Afbeelding: detail van een schilderij van Cornelis de Man, met waarschijnlijk fosfor in de fles, zie: Alicja Rafalska-Lasocha, Wieslaw Lasocha, Anna Jasinska, 'Cold light in the painting Group portrait in the Chemist's House'.]

  [ x)  Gedaan door Robert Hooke, zie p. 64 in: 'A short memorial of some observations made upon an artificial substance, that shines without any precedent illustration' (Sept. 1677), in Lectures and collections, 1678, p. 57-66 — "On Saturday the fifteenth of this month I was after supper visited by Mr. Kraft ..."]

  [ Het fosfor wordt in T. 8 verder genoemd door Leibniz op p. 238, 248-9, 251-2; door Huygens (1680) p. 257; door Leibniz p. 267; door Tschirnhaus (1683) p. 467.  T. 22, p. 313: notitie van Huygens (1692) over Albinus & Kletwich, Dissertatio de phosphoro liquido & solido, 1688.]



[ 239 ]
No 2200.

Constantijn Huygens jr aan Christiaan Huygens

23 oktober 1679.
. . .
. . . j'ay veu a Amsterdam le microscope de vostre ordonnance qu'a de Flines et que je trouve bien proprement fait mais je ne voy pas de quelle maniere vous vous en serves a la chandelle, n'y ayant rien pour appliquer la Lentille de verre qui assemble la lumiere sur les objets. 		  . . .
. . . ik heb te Amsterdam de microscoop gezien naar jouw inrichting, die de Flines [<] heeft, en ik vind hem heel netjes gemaakt maar ik zie niet op welke manier je hem gebruikt bij kaarslicht, daar er niets is om de glazen lens op te zetten die het licht doet samenkomen op de objecten.


No 2201.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

3 november 1679

A Paris ce 3 Nov. 1679.    

[ 241 ]
  La raison pourquoy vous ne trouvez point a ce microscope de Defflines par ou y adjouter une lentille convexe, c'est que la petite boule estant de la grosseur qu'elle est, on a assez de clartè en approchant seulement le microscope de la chandelle; et alors on oste ce petit tambour qui modere la lumiere. Mais peut estre vous estes encore pour les tres petites boulettes, et alors il vous faudroit cette autre forme que je pense vous avoir dessinée cydevant.     De reden waarom je op die microscoop van De Flines niets vindt om er een bolle lens aan toe te voegen, is dat er met het bolletje zo groot als het is, voldoende helderheid is als de microscoop gewoon dicht bij de kaars gehouden wordt; en dan verwijder je dat trommeltje dat het licht vermindert. Maar misschien ben je nog voor de heel kleine bolletjes*), en dan heb je die andere vorm nodig die ik eerder voor je getekend heb, geloof ik.
J'avois priè bien fort le Sr. Defflines de me procurer quelque morceau de cristal ou talc d'Islande, par ce qu'il me dit qu'un de ses amis negotioit en cette isle de tout le souffre qui s'y receuilloit. Quand vous le verrez n'oubliez pas je vous prie de l'en faire souvenir. J'ay trouvè moyen de tailler et de polir ce cristal ce qu'on croioit impossible, et cela me sert fort a ce que j'en ay a faire. Je suis aussi apres a faire quelque nouvelle tentative pour le parfait poli du verre que nostre petite vefve le Bas tient fort secrette.   Ik had de heer De Flines dringend verzocht mij een of ander stuk IJslands kristal of talk te verschaffen, omdat hij me zei dat een van zijn vrienden onderhandelde op dat eiland over al het zwavel dat daar verzameld werd. Vergeet alsjeblieft niet hem eraan te herinneren wanneer je hem ziet. Ik heb een manier gevonden dit kristal te verdelen en te polijsten°), wat men voor onmogelijk hield, en dat helpt me zeer bij wat ik ermee wil doen. Ik ga ook een nieuwe poging doen om glas perfect te polijsten, wat ons weduwtje le Bas zeer geheim houdt.
  *)  Zie No. 2150 [p. 129: Constantijn geeft de voorkeur aan kleinere bolletjes dan die Christiaan aangaf, zie p. 124].
  °)  Zie Traité de la lumiere, p. 88 [polijsten niet op metalen plaat maar op mat glas, met fijn schuurzand en water].


No 2225.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

26 juli 1680

A Paris ce 26 Juillet 1680.    

[ 295 ]
. . . Defflines ... Si vous luy escrivez ou si en passant a Amsterdam vous le voiez, je vous prie de luy faire souvenir du cristal d'IJslande dont il m'avoit promis de s'informer et de m'en faire avoir si cela se pouvoit, un de ses amis à ce qu'il me dit faisant grand negoce en cette Isle.   . . . Defflines ... Als je hem schrijft of als je naar Amsterdam gaat en hem bezoekt, wil je hem dan herinneren aan het IJslands kristal waarnaar hij zoals beloofd zou informeren en waarvan hij me zo mogelijk iets zou doen toekomen, daar een van zijn vrienden veel handel drijft met dit eiland naar hij zegt.


No 2226.

Constantijn Huygens jr aan Christiaan Huygens.

13 augustus 1680

[ 296 ]
  Il y a bien longtemps que vous ne mandez rien de la lunetterie ny de la microscopie. Tout le monde court encore chez Leeuwenhoeck comme le grand homme du siecle. Il y a quelques mois que ceux de la Societé Royale de Londres le receurent parmy leur nombre ce qui luy donna quelque petite vanité, et il demanda serieusement al Signor Padre si estant revestu de cette qualité la il seroit obligé de ceder le pas a un docteur en medecine.     Het is al een lange tijd dat je geen bericht geeft over lenzenslijperij of microscopie. Iedereen loopt nog achter Leeuwenhoek aan als de grote man van de eeuw. Enige maanden geleden hebben die van de Royal Society of London hem in hun gelederen opgenomen*), wat hem een beetje ijdelheid gaf, en hij vroeg serieus aan Vaderheer of hij, bekleed met deze hoedanigheid, verplicht zou zijn een doctor in de geneeskunde voor te laten gaan.
  *)  In de zitting van 29 januari 1679/80 [oude stijl].
[ J. Heniger, 'Antoni van Leeuwenhoek en zijn diploma van de Royal Society.' In: Gewina: Tijdschrift voor de Geschiedenis der Geneeskunde, Natuurwetenschappen, Wiskunde en Techniek 1 (1978), p. 157-169.]


[ 297 ]
No 2227.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

30 augustus 1680

A Paris ce 30 Aoust 1680.    
. . .
  Il n'y a rien de nouveau en fait de lunetterie ni de microscopie. Estant dernierement a la campagne, ou je fais estat de retourner bientost, je me divertis et ceux 		  . . .
  Er is inderdaad niets nieuws over lenzenslijperij of microscopie. Toen ik onlangs buiten de stad was, waar ik binnenkort weer hoop te zijn, vermaakte ik mij en degenen

[ 298 ]
qui estoient avec moy en regardant des insectes et des feuilles de fleurs avec des microscopes qui ne grossissent gueres, comme de 7 ou 8 pouces de dist. de foier, mais qui ne laissent pas de contenter beaucoup le spectateur. Je trouvay entre autres les feuilles d'oeillet admirablement belles, estant toute composées de grains ronds et transparents, et representant par les belles nuances de couleurs les plus riches estoffes du monde. Un neveu de Leeuwenhoeck, qui a demeuré quelque temps icy, m'a communiquè de temps en temps ses decouvertes ou pourtant il n'y avoit rien de fort singulier.   die bij me waren met het bekijken van insecten en bloembladen door microscopen die nauwelijks vergroten, zoals van 7 of 8 duim brandpuntsafstand, maar die de beschouwer wel tevreden stellen. Ik vond onder andere anjerbladen bewonderenswaardig mooi, helemaal samengesteld met ronde en doorzichtige korrels, en door de mooie kleurschakeringen de rijkste stoffen van de wereld voorstellend. Een neef van Leeuwenhoek*), die enige tijd hier heeft gewoond, heeft me van tijd tot tijd zijn ontdekkingen meegedeeld, waarbij echter niets was dat zeer uitzonderlijk is.
  *)  Antoni Molijn [<].
[ Hij komt voor op het schilderij 'Anatomische les van Cornelis van 's Gravensande' van Cornelis de Man, 1681, zie Verhalenwiki en RKD.]


No 2230.

Constantijn Huygens jr aan Christiaan Huygens.

3 oktober 1680

Epsdorf à 14 lieues de Cell ce 3 Octobre 1680.  

[ 302 ]
  En passant a Lingen pour aller a Cell on me fit voir des grosses pieces moitié terre et moitié pierre sur les quelles croissent certaines pointes comme celles du cristal de roche, et de figure hexagone comme elles: ces pointes que je vis n'avoyent qu'environ un demy pouce de diametre, mais le Richter de Lingen me dit qu'il s'en trouvoit de plus grosses, et que de ce cristal l'on pouvoit faire tailler des cachets et toutes autres choses. Ils l'estiment si peu par là qu'il me dit qu'il avoit envoyé de fort grosses pieces de cette mine a Mr. Benting pour en orner les Fontaines qu'il fait a Sorgvliet.     Toen we in Lingen waren, onderweg naar Cell, liet men me grote stukken zien van half aarde en half steen waarop bepaalde punten groeien zoals die van rotskristal, en eveneens zeshoekig van vorm; die punten die ik zag hadden maar ongeveer een halve duim diameter, maar de Richter van Lingen zei me dat er veel grotere gevonden werden, en dat men van dit kristal zegels en alle andere dingen kon laten snijden. Ze vinden het daar van zo weinig waarde dat hij me zei dat hij zeer grote stukken uit deze mijn gezonden had naar meneer Bentinck om er de fonteinen die hij op Zorgvliet maakt mee te versieren.*)
  [ *)  Zie: Vanessa Bezemer-Sellers, 'The Bentinck Garden at Sorgvliet', in J. D. Hunt (ed.) The Dutch garden in the seventeenth century (1990) 114.]


No 2235.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

20 december 1680

A Paris ce 20 Dec. 1680.    

[ 311 ]
. . . dans vostre lettre escrite de Epsdorf je vois que vous y faites mention de certain cristal hexagone que le Richter de Lingen vous avoit montrè qui croit dans le pais mesme. Comme je suis grand examinatuer de cristaux et de leurs refractions, je souhaiterois fort de voir quelque morceau bien transparent de cettuicy, et vous en aurez aisement puis qu'on en envoie a Mons. Bentingh.
  . . . in je brief geschreven te Epsdorf zie ik dat je een bepaald zeshoekig kristal noemt dat de Richter van Lingen je getoond had, dat in het land zelf groeit [>]. Daar ik veel bezig ben met het onderzoek van kristallen en hun brekingen, zou ik heel graag een goed doorzichtig stuk daarvan willen zien, en je kunt er gemakkelijk een krijgen omdat ze immers naar meneer Bentinck gestuurd worden.
  Le bon Seigneur de Flinis m'avoit promis de m'en procurer de celuy d'Islande par le moyen d'un sien amy, qui negocioit en soulphre dans cette Isle, mais il semble l'avoir oubliè. Par occasion je vous prie de luy en parler, comme aussi touchant des graines de fleurs, qu'il avoit promis d'envoier a Mr. Marchand nostre Botanicus du Jardin Royal en eschange d'autres qu'il n'avoit pas. Il s'adresse tousjours a moy pour en avoir des nouvelles parce que je luy ay fait connoistre Mr. Deflinis.     De goede heer de Flinis had me beloofd mij dat van IJsland [<] te verschaffen via een van zijn vrienden, die in zwavel handelde op dit eiland, maar hij schijnt het vergeten te zijn. Bij gelegenheid verzoek ik je er met hem over te praten, zoals ook aangaande de bloemzaadjes, die hij beloofd had te zenden aan de heer Marchant, onze botanicus van de Jardin Royal, in ruil voor andere die hij niet had. Hij wendt zich altijd tot mij om nieuwe te krijgen, omdat ik hem had laten kennismaken met meneer Deflinis.


[ 312 ]
No 2236.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens sr.

27 december 1680

A Paris ce 27 Dec. 1680.    
. . .
  Il y avoit desià quelque temps que l'on parloit d'une Comete, mais on n'en a rien veu icy jusques a hier au soir vers les 5 heures et demie, lors que le ciel estant devenu fort clair, elle parut d'une grandeur surprenante, avec la queue fort longue et bien marquée. Je n'ay jamais vu de Comete de cette force, et vous pourrez me dire si celle de l'an 1618 luy ressembloit. Il fait beau aujourdhuy, ce qui attirera ce soir une infinitè de monde a l'observatoire, car ils croient qu'on verra bien mieux de la que d'ailleurs, et pretendent que les astronomes doivent rendre raison de ce phenomene, et mesme de ce qu'il signifie. L'on vient desià de me consulter de 2 ou 3 endroits, et il ne tiendra qu'a moy de faire accroire aux badauts tout ce que je voudray. 		  . . .
  Er was al enige tijd sprake van een komeet, maar we hadden er hier nog niets van gezien tot gisteravond tegen half zes, toen de hemel zeer helder geworden was en hij verscheen, verrassend groot, met een zeer lange en heel duidelijke staart. Ik heb nog nooit een zo krachtige komeet gezien, en u zult me kunnen zeggen of die van het jaar 1618 erop leek. Het is vandaag mooi weer, wat vanavond een menigte mensen naar het observatorium zal aantrekken, want ze geloven dat ze het daar veel beter kunnen zien dan elders, en beweren dat de sterrenkundigen dit verschijnsel moeten verklaren, en zelfs ook wat het betekent. Men is me al van 2 of 3 kanten komen raadplegen, en het is aan mij om de kijkers alles op de mouw te spelden wat ik maar wil.


Home | Christiaan Huygens | Oeuvres VIII | Uit brieven 1676-80 (top) | 1681