Home | Chr. Huygens | < Oeuvres VII >

Dioptrica , ziekte , geloof , genezing , wagen , molens , zonnevlekken , pomp , spiegeltelescoop , IJslands kristal , kleuren , barometer , thermometer

Parels uit brieven 1670-73

Oeuvres Complètes VII, 1670-75


[ 2 ]
No 1793.

Christiaan Huygens aan H. Oldenburg

22 januari 1670

A Paris ce 22 janvier 1670.    

  Je crois avoir receu toutes les vostres, qui sont de l'11 novembre, du 29 du mesme et du 27 decembre et je suis honteux de ce qu'il y en a tant, a qui je doibs response. mais l'incommoditè que j'ay eue pendant ce grand froid et quelques affaires survenues du depuis me peuvent excuser en partie. Il y a quelque temps que par le moyen de Monsieur Justel j'au eu le traitè de Dioptrique de Monsieur Barrow, qui fait voir egalement le scavoir et l'ingenuitè de son autheur, mais     Ik denk dat ik al uw brieven ontvangen heb, van 11 november, van de 29e en van 27 december en ik schaam me dat het er zoveel zijn, waarop ik antwoord schuldig ben. Maar het ongemak dat ik had tijdens die hevige koude en enkele zaken die erbij kwamen kunnen me voor een deel verontschuldigen. Enige tijd geleden heb ik door bemiddeling van de heer Justel de verhandeling over Dioptrica van de heer Barrow*) gekregen, die zowel de kennis als het vernuft van de auteur laat zien, maar
  *)  Lectiones XVIII ... Lond. 1669.

[ 3 ]
quoy qu'il semble avoir espuisè toute cette matiere vous verrez quelque jour que ce que j'en ay escrit est encore tout different.   hoewel hij heel die materie uitgeput lijkt te hebben, zult u een keer zien dat wat ik erover heb geschreven nog heel verschillend is.
  [ Noot 4 wordt gecorrigeerd in XIII, p. 777 n.]

[ 4 ]
  Ne cessez pas je vous prie de m'envoier vos Transactions, que vous devez croire que je lis avec plaisir comme je vous l'ay assurè cy devant.     Ga er alstublieft mee door me uw Transactions toe te zenden, u moet geloven dat ik ze met genoegen lees, zoals ik u al eerder heb verzekerd.



[ 7 ]
No 1795.

Fr. Vernon aan H. Oldenburg

25 februari 1670

Paris, Feb. 25. 1670.  

  It is not alwaies that I am slow, sometimes I can make quick returnes and keepe Pace with your nimblenesse.     Niet altijd ben ik langzaam, soms kan ik snel terugkomen en uw vlugheid bijbenen.
  Though if you finde I have beene soe this last winter imputed in part to the vehemency of the weather, wherein there was noe pleasure in any sort of Action. Partly to the barrennesse & suspension of businesse, and partly if you please to Idlenesse which to mee is very natural and is very apt to take advantages of all opportunities to bee quiett.
. . . 		    Maar als u vindt dat ik dat deze laatste winter geweest ben, schrijf het dan voor een deel toe aan de hevigheid van het weer, waarbij er geen genoegen was aan wat voor bezigheid ook. Deels aan de bevriezing en opschorting van de zaken, en deels zo u wilt aan luieren, wat mij heel natuurlijk afgaat en veel neiging geeft gebruik te maken van alle gelegenheden om het rustig aan te doen.
. . .

[ 9 ]
  Monsieur Huygens . . .
On Saturday last February 22th about 11 of the clock in the morning there came one from Monsieur Huygens to mee who told mee if it were my convenience that Monsieur Huygens desired to speake with mee.
I made answer that I had severall times beene to waite upon him since I had heard of his sicknesse butt because the Porter at the gate had told mee that his sicknesse was very violent & that his Physitians had ordered him rest & that hee spoke with nobody, for that reason I had abstaind butt that I should not faile in the afternoone to waite upon him.
  At three a clock I came thither, I found him a bed his head raysed very high & only his servant in the Roome. 		    Meneer Huygens . . . *)
  Op zaterdag 22 februari jl. omstreeks 11 uur in de ochtend kwam er iemand van meneer Huygens me bezoeken, die me vertelde dat als het me schikte de heer Huygens met me wilde spreken.
Ik antwoordde dat ik verscheidene malen bij hem langs was geweest sinds ik had gehoord dat hij ziek was, maar omdat de portier me verteld had dat zijn ziekte zeer ernstig was en dat zijn artsen hem rust verordend hadden en dat hij met niemand sprak, daarom had ik ervan afgezien maar gezegd dat ik in de middag beschikbaar zou zijn.
  Om drie uur kwam ik daar, ik vond hem in bed met zijn hoofd ver opgeheven en alleen zijn bediende in de kamer.
  *)  Enkele regels zijn door Oldenburg onleesbaar gemaakt.

[ 10 ]
. . . a great dejection in his vital spirits, an incredible want of sleep . . . hee did not know what the end of these things would bee   . . . een grote neerslachtigheid, een ongelooflijke behoefte aan slaap . . . hij wist niet wat het einde zou zijn van dit alles
  [ Huygens heeft maanden niet kunnen werken; op 27 mei [22 aug., "zonder zijn kamer uit te gaan" (p. 43), zie XV, 100 en 102] was hij aanwezig bij een waarneming van Saturnus. Hij kwam op 9 sept. 1670 met broer Lodewijk in den Haag aan, en vertrok pas op 12 juni 1671 weer naar Parijs.]



[ 27 ]
No 1807.

Constantijn Huygens jr aan Lodewijk Huygens

Den Haag, 22 mei 1670

  . . .
  Ce que vous dites de l'amour qui luy reste pour la vie, je puis bien le luy pardonner en l'aage ou il est et remply de pensees pour de beaux desseins qu'il pourroit executer si Dieu luy allongeoit ses jours. Mais qu'estant en l'estat ou il se trouve, dans lequel il devroit comme envisager de pres l'immortalité, il s'amuse a la controverter comme une question problematique pour et contre, c'est ce qu'en verité j'ay appris avec beaucoup d'affliction. Il me semble que cela ne marque pas une creance comme il faut aux paroles du grand Maistre qui nous a enseigné ce qu'il falloit croire touchant l'estat de l'ame apres cette 		    . . .
  Wat je zegt over de liefde die hij [Christiaan] houdt voor het leven, ik kan het hem vergeven op de leeftijd die hij heeft, vol gedachten voor mooie plannen die hij zou kunnen uitvoeren als God hem zijn dagen zou verlengen. Maar dat hij in zijn toestand, waarin hij als van dichtbij een blik op de onsterfelijkheid zou moeten hebben, zich ermee vermaakt haar te betwisten als een problematische kwestie voor en tegen, dat heb ik werkelijk met veel smart vernomen. Het lijkt me dat dit niet wijst op een geloof zoals het behoort aan de woorden van de grote Meester die ons heeft geleerd wat we moesten geloven aangaande de staat van de ziel na dit
[ 28 ]
vie et son immortalité. Car de s'en vouloir arrester a aucune opinion formée à force de raisonner, ou d'esplucher les raisonnements d'hommes faits comme nous, c'est s'y prendre d'une maniere et d'un biais mal propres pour nous conduire ou il faut estre; les enseignements que le Seigneur, et ceux qui l'avoyent veu et ouy, nous ont laissé sur ce subjet, confirmant et garantissant leur dire par leur mort et par leur miracles, nous doivent bien estre d'un autre poix. En verité vous devez avoir grand soing d'empescher qu'il ne s'esgare du bon chemin et par vos discours propres et par ceux de bons amys que vous pourriez aposter expres pour ce subject afin de le mettre sur ces discours quasi aliud agendo, puis qu'il semble avoir peur de la veue des ministres.   leven en haar onsterfelijkheid. Want zich niet te willen houden aan enige gevormde mening en steeds maar te redeneren, of redeneringen van mensen zoals wij na te pluizen, dat is een aanpak op een manier en met een standpunt die weinig geschikt zijn om ons te brengen waar we moeten zijn; de onderrichtingen die de Heer, en degenen die hem hadden gezien en gehoord, ons hierover hebben nagelaten, hun woorden stavend en garanderend met hun dood en hun wonderen, moeten voor ons wel een ander gewicht hebben. Echt, je moet met veel zorg beletten dat hij van het rechte pad afdwaalt, zowel met je eigen gesprekken als met die van goede vrienden die je expres hiertoe zou kunnen inzetten om hem als het ware toevallig op deze gesprekken te brengen, daar het schijnt dat hij er bang voor is predikanten te zien.



[ 35 ]
No 1812.

Constantijn Huygens jr aan Christiaan Huygens

Den Haag, 10 juli 1670

  Don Christiano je me resjouis comme vous pouvez croire des bonnes apparences de vostre guerison dont j'infere qu'il y en a de vous revoir bien tost apres une secousse si rude. Il Signor Padre ne m'a point laissé en repos touts les apres souppers de la semaine passée, que je ne vous eusse desseigné sur le dos du Crocheteur qui vous ayda a monter l'escalier de vostre chambre. Maintenant il veut que je vous fasse dans le carosse avec vostre bonnet de nuit et des lunettes vertes sur le nez à coste de la Cousine Cojet. La premiere histoire va cy jointe, je croy qu'a Zuylichem je feray l'autre. Adio Fratello carissimo.     Heer Christianus, zoals je kunt geloven verheug ik me over de goede uitzichten op je genezing, waaruit ik afleid dat dit ook geldt voor een spoedig weerzien na een zo hevige schok. Vaderheer heeft me niet met rust gelaten steeds bij het natafelen in de afgelopen week, dat ik je niet had getekend op der rug van de kruier die je hielp de trap naar je kamer op te gaan. Nu wil hij dat ik je teken in de karos met je nachtmuts op en een groene bril op je neus naast nicht Cojet. Het eerste verhaal gaat hierbij, ik denk dat ik in Zuylichem het andere ga maken. Tot ziens mijn liefste broertje.




[ 38 ]
No 1816.

H. Oldenburg aan Christiaan Huygens

Londen, 30 september 1670

  Ayant sceu, que vous aviez si bien recouvert vostre santé, que d'estre en estat de visiter vostre païs . . . la joye, que i'ay parmi quantité d'autres, de vostre reconvalescence . . .     Toen ik vernam, dat u weer in zo goede gezondheid bent, dat u in staat bent uw land te bezoeken . . . de vreugde, die ik onder zoveel anderen heb, van uw herstel . . .
  Vous aurez sceu, sans doubte, que Monsieur Hevelius a observé la nouvelle Estoile aupres du bec du Cygne, aussi bien que le Chartreux de Dyon . . .     U zult hebben vernomen, zonder twijfel, dat de heer Hevelius de nieuwe Ster bij de snavel van de Zwaan waarnam, evenals de Karthuizer van Dijon . . .
Zwaan met nieuwe ster   De waarneming van Hevelius, evenals die van Dom Anthelme, Chartreux de Dijon, is vastgelegd in de Phil. Trans. van 14 nov. 1670 [p. 2087, 2092]; die van de laatste in Mem. de l'Acad., T. X, p. 496 [figuur links].
De ster, dichtbij β Cygni, werd begin 1671 onzichtbaar. Cassini zag hem weer in de lente en in 1672. Sindsdien is hij geheel verdwenen.

[ Herontdekt in 1981: CK Vulpeculae of Nova Vulpeculae 1670. In 2015 werd bekend dat het niet een gewone nova was, maar een botsing van 2 sterren, zie ESO en MPG.]
 


[ 40 ]
No 1817.

Christiaan Huygens aan H. Oldenburg

Den Haag, 15 oktober 1670

  . . .
  Vous avez sceu Monsieur ma maladie peu moins que mortelle, et n'aurez pas estè estonnè de n'avoir rien receu de ma part pendant un si long temps. J'ay creu que pour changer d'air et pour me reposer de toute sorte d'affaires, je ne pouvois mieux faire que d'aller faire quelque séjour dans le pais natal ce qui en effect m'a bien reussi et il ne s'en faut guere que je n'aye repris mes premieres forces. Je sens mesme quelque tentation d'accompagner mon Pere dans le voiage qu'il va faire en vos quartiers avec Monsieur le Prince d'Orange, mais dans la saison ou nous sommes j'apprehende que la fatigue seroit trop grande pour un reconvalescent comme moy. 		    . . .
  U wist meneer dat mijn ziekte weinig minder dan dodelijk was, en u zult niet verbaasd zijn geweest gedurende zo lange tijd [<] niets van mij te hebben ontvangen. Ik geloofde dat ik om een andere omgeving te hebben, en uit te rusten van allerlei zaken, niet beter kon doen dan enige tijd verblijf te gaan houden in mijn geboorteland, wat me inderdaad goed gelukt is en het scheelt weinig of ik heb mijn eerste krachten hernomen. Ik voel zelfs enige verleiding mijn vader te vergezellen op de reis*) die hij gaat maken naar uw streken met meneer de prins van Oranje, maar in het huidige seizoen vrees ik dat de vermoeienis te groot zou zijn voor een herstellende zoals ik.
  *)  Vader Constantijn vertrok op 1 november, maar moest de volgende dag wegens slecht weer terugkeren. Opnieuw ingescheept op 6 november kwan hij in Londen aan op de 10e. Na het vertrek van prins Willem III op 23 januari 1671 bleef hij in Londen tot 3 oktober, en hij kwam op 11 oktober terug in den Haag.




[ 43 ]
No 1819.

Christiaan Huygens aan H. Oldenburg

Den Haag, 31 oktober 1670

. . . le heureux retablissement de ma santé, a la quelle Dieu mercy, il ne manque plus gueres. La peur que j'ay de retomber, apres un avertissement aussi fort qu'a esté ce dernier, est cause, que je n'oserois encore retourner aux speculations de Geometrie et toutefois il m'a esté impossible de ne pas feuilleter ce nouveau Traité de Monsieur Wallis, ou il y a des choses d'un subtilité merveilleuse, et qui font voir la force et l'universalité de sa methode.
. . . Pour le livre de Monsieur Barrow je l'ay veu a Paris, et j'y ay remarqué un endroit ou il est parle de moy a l'occasion de la dimension du cercle . . . 		  . . . het gelukkige herstel van mijn gezondheid, waaraan godzijdank weinig meer ontbreekt. De angst die ik heb voor terugval, na een zo krachtige waarschuwing als deze laatste, is er de oorzaak van dat ik nog niet durfde terug te keren naar de bespiegelingen van de meetkunde, en toch was het me onmogelijk deze nieuwe verhandeling*) van meneer Wallis niet door te bladeren, waarin dingen zijn van een verbazende subtiliteit, die de kracht en de algemeenheid van zijn methode laten zien.
. . . Wat betreft het boek van meneer Barrow, ik zag het in Parijs, en ik merkte een plaats op waar hij over mij spreekt°) bij gelegenheid van de afmeting van de cirkel . . .
. . . je ne scavois pas que Monsieur Hevelius avoit observé la nouvelle estoile du cigne, mais seulement qu'elle avoit esté decouverte par ce Chartreux de Dijon. Il n'y a rien de meilleur pour verifier des observations comme celle la que d'en avoir de deux endroits differents. J'observay Saturne avec ma [longue] lunette de 22 pieds peu devant que partir de France, ayant trouvé moyen de m'en servir sans sortir de ma chambre, et remarquay sa figure tres conforme a ce qu'elle devoit estre suivant mon hypothese; c'est a dire les anses fort estrecies . . .   . . . ik wist niet dat de heer Hevelius de nieuwe ster [<] in de Zwaan had waargenomen, maar alleen dat hij ontdekt was door die Karthuizer van Dijon. Er is niets beters om zulke waarnemingen te bevestigen dan ze van twee verschillende plaatsen te hebben. Ik nam Saturnus waar met mijn [lange] kijker van 22 voet kort voordat ik uit Frankrijk vertrok (ik had een middel gevonden om hem te gebruiken zonder mijn kamer uit te gaan) en ik merkte op dat de vorm overeenkwam met wat die volgens mijn hypothese moest zijn, namelijk met de oren sterk vernauwd . . .
  [ *)  Mechanica, sive de Motu, London 1670.]
  [ °)  Zie p. 38, n.3. Barrow heeft het over De circuli magnitudine inventa (1654), Theor. 3, 4, 14; Ned.]


[ 44 ]
. . . Je croy que vous aurez veu les observations de Monsieur Kercring et le traité de Insectis de Monsieur Swammerdam, qui est tout ce que j'ay icy trouvé de nouveau en matiere de Physique.   . . . Ik denk dat u de waarnemingen*) van meneer Kerckring gezien hebt en de verhandeling over insecten°) van meneer Swammerdam, dat is alles wat ik hier aan nieuws vond op het gebied van natuurkunde.
  *)  Spicilegium anatomicum, Amst. 1670.       °)  Van de bloedeloose dierkens, Utrecht 1669.

[ 45 ]
J'ay esté voir dernierement a Amsterdam ce Monsieur de Swammerdam qui relevoit de maladie, mais ne laissa pas de me montrer tout ce qu'il a amassé de curieux touchant les Insectes, ou il y a des choses estonnantes, et qui n'ont jamais este sceues auparavant.   Ik heb laatst in Amsterdam die meneer Swammerdam bezocht, die herstelde van een ziekte, maar hij liet niet na me alles te tonen wat hij aan merkwaardigs over insecten verzameld heeft, waar verbazende dingen bij zijn, die nooit tevoren bekend zijn geweest.
  . . .
  Vous m'aviez fait esperer des eschantillons de verre pour des lunettes, qu'on fait chez vous; je vous prieray lors que Mon Pere sera arrivé de luy indiquer ou il en puisse avoir. 		    . . .
  U hebt me laten hopen op monsters van glas voor kijkers, dat men bij u maakt; ik zal u verzoeken als mijn vader is aangekomen [<] hem aan te wijzen waar hij daarvan iets kan krijgen.



[ 79 ]
No 1832.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

Parijs, 9 juli 1671

  . . .
  Mon logement est augmentè de la salle basse que vous scavez, de la quelle je 		    . . .
  Mijn logement is uitgebreid met de benedenzaal die je kent [<], waarvan ik

[ 80 ]
pretens faire un petit appartement assez joly, comme vous verrez par le plan que j'en envoyeray au frere de Moggershil. En arrivant icy je trouvay que Monsieur de Carcavy et son fils m'avoient faict un fort meschant tour. Je ne scay s'il vous souvient que lors que je partis ce garçon me pria que je luy vendisse ma calesche. J'en demanday 100 escus, les quels n'ayant voulu donner nostre marchè demeura imparfait, et je serray les coussins et les rideaux dans mon cabinet, dont j'emportay la clef. Ces Messieurs en mon absence ont pris la calesche, l'ont trocquée contre une autre, et pour avoir ces coussins et rideaux ont ouvert la porte du cabinet qui estoit fermée a verrou par dedans. Admirez l'insolence. Je croy qu'ils pensoyent que je ne reviendrois point. Maintenant ils ne scavent que faire, car j'ay promis que je m'en plaindray a Monsieur Colbert, et je n'y manqueray pas. . . .   een vrij aardig appartementje wil maken, zoals je zult zien op de plattegrond die ik ervan zal sturen naar zwager Moggershil. Toen ik hier aankwam bevond ik dat meneer de Carcavi en zijn zoon [<] me een zeer gemene streek uitgehaald hadden. Ik weet niet of jij het je herinnert dat toen ik vertrok deze jongen me vroeg hem mijn calèche [<,>] te verkopen. Ik vroeg er 100 écus voor, die ze niet wilden geven zodat de koop niet doorging, en ik sloot de kussens en de gordijnen op in mijn kabinet, waarvan ik de sleutel meenam. Deze heren hebben in mijn afwezigheid de calèche genomen, die tegen een andere ingeruild, en om de kussens en gordijnen te krijgen hebben ze de deur van het kabinet geopend die op slot was met een grendel aan de binnenkant. Wat vind je van zo'n grofheid. Ik geloof dat ze dachten dat ik niet terug zou komen. Nu weten ze niet wat ze moeten doen, want ik beloofd dat ik me zou beklagen bij meneer Colbert, en dat zal ik zeker doen. . . .



No 1833.

Christiaan Huygens aan ?

Parijs, 9 juli 1671

  Ayant veu la construction des moulins de Versaille pour elever l'eau, qui sont de la meilleure invention pour cet effect que l'on puisse pratiquer, j'ay remarquè     Nu ik de constructie gezien heb van de molens van Versailles om water te doen stijgen, die daartoe van de beste uitvinding zijn die men kan toepassen, heb ik opgemerkt

[ 81 ]
pour les perfectionner   1o.  qu'on pourroit les faire sans cette queue qui sert a les tourner [au] vent qui est desagreable a la vue. . . . nos moulins d'hollande . . .
2o.  que pour faire tourner le toict plus facilement il seroit bon de se servir encore de la maniere d'Hollande . . . un autre cercle qui contient 24 roulleaux en sa circonference . . . 		  om ze te verbeteren:   1o.  men zou ze kunnen maken zonder die staart voor het draaien op de wind, die onaangenaam is om te zien. . . . onze molens in Holland . . .
2o.  om de kap gemakkelijker te doen draaien zou het goed zijn weer de Hollandse manier te gebruiken . . . een andere cirkel die in zijn omtrek 24 rollers bevat . . .
rollen tussen 2 cirkels
cercle qui fait la base du toict
cercle aux rouleaux mobiles
cercle immobile 		  cirkel die de basis van de kap uitmaakt
cirkel met beweegbare rollen
onbeweeglijke cirkel

Il y a de plus un autre cercle de bois qui environne par dehors ce cercle mobile et celuy du toict . . . 2 rangs de rouleaux horizontaux . . .
3o.  qu'il faut percer les godets de cuivre d'un petit trou dans le fond . . . les godets demeurent pleins d'eau quand le moulin cesse d'aller . . . que les godets s'empliront plus facilement en descendant dans l'eau qu'ils ne font maintenant par ce que l'air en sortiroit par les trous susdits. 		 
Er is bovendien een andere houten cirkel die deze beweeglijke cirkel en die van de kap van buiten omgeeft . . . 2 rijen horizontale rollers . . .
3o.  men moet de koperen tuimelemmers*) doorboren met een klein gat in de bodem . . . de tuimelemmers vol water blijven wanneer de molen ophoudt te gaan . . . bij het neerkomen in het water zich gemakkelijker zullen vullen dan ze nu doen, omdat de lucht er door de genoemde gaten uit zal gaan.
  [ *)  Zie:  'Le système hydraulique - Les premières installations hydrauliques de Versailles': in 1666 bouwden François en Pierre Francine drie windmolens bij de vijver van Clagny, die water opmalen door middel van een ketting met tuimelemmers — 24 m omhoog, volgens Evrard:
F. Evrard, 'Les eaux de Versailles', in Annales de Géographie, 42 (1933) 583-600.
Zie ook:  Château de Versailles, 'Les Francine' — Engl.]



[ 82 ]
No 1834.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

Parijs, 17 juli 1671

  . . .
  Si par hazard vous faites quelque voyage a Amsterdam, je vous recommande de voir Monsieur Blaeuw et de scavoir de luy quand j'auray mes deux paires de globes de la nouvelle impression, que j'attens il y a plus de 7 a 8 mois, et mesme je luy en ay encore escrit peu de jours devant mon depart. Il semble qu'il se mocque. Monsieur Picard que vous auez veu icy, s'en va faire un voyage en Dannemarck pour quelques observations dont nous avons besoin, qu'il fera dans l'Isle de Huena ou estoit l'Uranibourg de Ticho Brahé. Il vous ira saluer en passant et je vous prie de le tenir pour recommandè si vous pouvez le servir en quelque chose. 		    . . .
  Als je toevallig een reis naar Amsterdam maakt, beveel ik je aan meneer Blaeu te bezoeken en te weten te komen wanneer ik mijn twee paar globen van de nieuwe druk krijg, waar ik al 7 of 8 maanden op wacht, en ik heb hem zelfs nog enkele dagen voor mijn vertrek erover geschreven. Het lijkt of hij er zich niets van aantrekt. Meneer Picard [>] die je hier hebt gezien, gaat een reis maken naar Denemarken voor enkele waarnemingen die we nodig hebben, die hij zal doen op het eiland Hven waar het Uraniborg van Tycho Brahe was. Hij komt je onderweg begroeten en ik verzoek je hem als aanbevolen te beschouwen als je hem in iets van dienst kunt zijn.
  J'ay trouvè icy une nouvelle invention de voiture par les rues, qui est fort en vogue; ce sont des chaises pour un homme seul mises sur deux roues, et avec certains ressors par dessous que les gens qui les mesnent sont obligez par serment de ne laisser voir a personne. Ces brouettes sont bien commodes et j'en ay fait l'essay. On n'en paye qu'un escu pour tout un jour.     Ik heb hier een nieuw uitgevonden wagen langs de straten gezien, die zeer in zwang is; het zijn stoelen voor één persoon, op twee wielen gezet*), en met bepaalde veren eronder waarvan de mensen die ze trekken onder ede verplicht zijn ze aan niemand te laten zien°). Deze koetsjes zijn heel gerieflijk en ik heb ze beproefd [>]. Je betaalt maar een écu voor een hele dag.
brouette   [ *)  Vergelijk Huygens' belangstelling voor wagens in 1664 en 1666; op 11 mei 1668 schreef Huygens dat hij een 'brouette' wilde laten maken (T. VI, p. 217).
Figuur rechts: zo'n wagen met menskracht is al te zien op een tekening van Silvestre, 1655. H. Sauval, Histoire et recherches des antiquités de la ville de Paris (1724) T. 1, p. 194: "een soort calèche op twee niet te grote wielen, getrokken door één man, die men 'roulette' noemt, & spottend 'vinaigrette' ... vooral voor vrouwen die bang zijn voor de regen". Het woord 'roulette' heeft verwarring gegeven: het was ook de naam van een wiskundige kromme, de cycloïde, waarover Pascal had geschreven (Histoire de la roulette, 1658), en zo kwam het verhaal in de wereld dat Pascal de uitvinder van de kruiwagen ('brouette') was, zie Larousse, T. 2 (ca. 1865), 1317.]
  [ °)  Uitleg in: Charles Bossut, Discours sur la vie et les ouvrages de Pascal (1781) p. 53n;  J.-A. Borgnis, Traité complet de mécanique appliquée aux arts, vol. 8 (1820) p. 49, plaat.
Max Terrier, 'L'invention des ressorts de voiture' in Revue d'histoire des sciences, 39 (1986) p. 17-30 met foto op p. 21, fig. 4: veren van hout. Uitvinder van de vering van de 'brouette' schijnt te zijn geweest een Dupin (privilege 1669). Verwijzingen naar Huygens: T. 4, p. 110 en 137.]



[ 85 ]
No 1836.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

Parijs, 30 juli 1671

  . . .
  J'ay trouvé en arrivant icy un livre nouveau qui a assez de vogue et qui est maintenant defendu. Le titre est Le comte de Gabalis, ou entretiens sur les sciences secrettes. Je ne sçay s'il n'est pas encore en Hollande. Le dessein semble 		    . . .
  Toen ik hier kwam heb ik een nieuw boek gevonden dat nogal veel aandacht trekt en dat nu verboden is*). De titel is De graaf van Gabalis, of gesprekken over de geheime wetenschappen. Ik weet niet of het al in Holland is°). De opzet schijnt
  *)  Van abbé de Montfaucon [in Toulouse ter dood veroordeeld, dec. 1669, gevlucht, in 1673 vermoord, zie Airy nothings (Brill 2014), p. 219.]
  [ °)  Waarschijnlijk wel: Cologne (fictief), P. Marteau, 1670.  Engelse editie: 1680.]


[ 86 ]
estre de se mocquer des visions Cabalistiques. Et on le trouve bien escrit et d'une maniere agreable.   te zijn kabbalistische [^] opvattingen te bespotten. En men vindt het goed geschreven en op een aangename manier.
  . . .
  Depuis ce que je vous ay mandé touchant les brouettes j'en ay voulu faire l'experience plus a loisir et m'en suis servi une apres disneé entiere. Mais je trouve que la voiture est bien ennuieuse, parce que cela avance lentement, et sur tout quand il est question de monter, comme vous scavez qu'il y a icy de tels endroits. Pour response a vos questions, voicy ce qu'il y a. l'on entre dans ces chaises par devant. ceux qui les tirent vont un pas lent, selon ce que je viens de dire et la traisnent apres eux. la douceur n'est pas egale a celle du carosse et sur tout il y a des secousses importunes de costè, quoyqu'ils ayent taschè d'y pourveoir en faisant comme des petits matelats pour s'appuier contre. Les Inventeurs asseurement ont un privilege, et Monsieur le Duc d'Anguien participe au profit. Il y a le tiers de l'escu pour luy, le tiers pour l'homme qui mesne, et le tiers qui reste pour l'inventeur. A Amsterdam cela pourroit servir, mais le peuple ne le souffriroit pas. icy l'on ne fait difficultè de rien. 		    . . .
  Sinds ik je heb bericht over de koetsjes [<] heb ik ze meer op mijn gemak willen beproeven en ik heb er bijna een hele middag gebruik van gemaakt. Maar ik bevind dat de wagen heel beroerd is, omdat het langzaam gaat, en vooral wanneer je omhoog moet, zoals er naar je weet hier van die plaatsen zijn. Als antwoord op je vragen het volgende. Je gaat van voren in de stoelen; degenen die ze trekken lopen langzaam, zoals ik net zei en slepen ze achter zich aan*). Je zit niet zo zacht als in een karos en er zijn vooral hinderlijke schokken van opzij, hoewel ze hebben geprobeerd er iets aan te doen door iets als matrasjes te maken om tegen te leunen. De uitvinders hebben zeker een privilege, en meneer de hertog van Enghien neemt deel aan de winst. Een derde van de écu is voor hem, een derde voor de man die trekt, en de derde die overblijft voor de uitvinder. In Amsterdam zou het ook kunnen, maar de mensen zouden het niet uithouden; hier doet men nergens moeilijk over.
  . . .
  . . . Le jeune Carcavy . . . excusant le mieux qu'il a pu l'enlevement des coussins &c. . . . que c'estoit le pere. au reste il se sousmet a me faire reparation en me laissant sa calesche a ce que Monsieur Perraut la fera estimer en deduisant mes 100 escus. de sorte que nostre proces va finir bientost. Ils ne scavent pas que Monsieur Colbert en a connoissance. 		    . . .
  . . . De jonge Carcavi . . . zich zo goed als hij kon verontschuldigend voor het wegnemen van de kussens enz. . . . dat het zijn vader was. Overigens legt hij zich erbij neer het te herstellen: zijn calèche [<,>] voor zoveel als meneer Perrault die laat schatten, verminderd met mijn 100 écus; zodat ons proces weldra zal eindigen. Zij weten niet dat meneer Colbert er kennis van heeft.
trekstoel   [ *)  Figuur links (18e eeuw) uit E. Tunis, Wheels: A Pictorial History (1955), p. 43. De 'brouette' (kruiwagen) voor een persoon, of 'vinaigrette', kreeg in Engeland ook een duwer mee, zie de afbeelding op p. 42.
Zie ook het schilderij 'Les deux carosses' van Claude Gillot (ca. 1707).
Traité Des Voitures, Par. 1756, p. 49: 'De la Roulette, autrement Brouette, ou Vinaigrette', figuur. trapwagen

Toen Huygens in 1660-61 in Parijs was (<) kocht hij een draagstoel. De vraag rijst: had Huygens de fiets kunnen uitvinden? Hij was bekend met tandwielen en kettingen.
De figuur (rechts) van een driewieler met een trapmechanische is te vinden in: Jacques Ozanam, Recreations mathematiques et physiques (Par. 1694, T. 2, bij p. 29-30): 'Construire un Carosse, dans lequel on se puisse conduire soi-même là où l'on voudra, sans aucuns Chevaux.', een karos zonder paarden; men zag ze al enkele jaren in Parijs; zie ook fig. 142.

rolstoel Figuur links (1730): een rolstoel met handaandrijving, eerder afgebeeld op een Neurenbergs pamflet, 1684: "Stephan Schiffter, Uhrmacher zu Altdorff, richtete, weil er die Füsse nicht gebrauchen können, durch Künst einen Wagen zu, vermittels welches er sich mit den Händen hinleiten konte, wohin er gewolt"; Stephan Farfler is de naam, volgens 'Farfler Radierung' (ets), met verwijzing naar J. G. Doppelmayr, Historische Nachricht von den Nürnbergischen Mathematicis und Künstlern (1730), p. 302 en Tab. IV. Zie daar ook p. 300: Johann Hautsch, 1640.]



[ 94 ]
No 1838.

Picard aan Christiaan Huygens

Amsterdam, 9 augustus 1671

  Il y a bien six jours que j'attends icy le batteau de Hambourg, Je vous aurois escrit plustost mais j'ay voulu voir auparavant Monsieur Hudde . . .
Monsieur Blaeu soigne a vos globes; Il m'a fait voir un travail assez considerable touchant la mesure de la terre et parce que Je me suis aperceu que sur le degré entier nous n'estions en differant que d'environ cinq ou six verges Je luy ay fait voir vn des livres que Je porte en Danemarck ce qui luy a donné beaucoup de plaisir. 		    Al zes dagen wacht ik hier op de boot naar Hamburg, ik zou u eerder hebben geschreven maar eerst wilde ik meneer Hudde ontmoeten*) . . .
Meneer Blaeu zorgt voor uw globen; hij heeft me een vrij aanzienlijk werk laten zien over de meting van de aarde en omdat ik gemerkt heb dat we op een graad niet meer verschilden dan ongeveer vijf of zes roeden°) heb ik hem één van de boeken laten zien die ik meeneem naar Denemarken, wat hem veel genoegen deed.
  [ *)  Hudde schreef erover (in het Nederlands) aan Huygens op 18 augustus, zie p. 95.]
  °)  Picard in zijn Voyage d'Uranibourg [1680 en Hist. de l'Académie, 1729, p. 195]:
... dat we een buitengewone vreugde hadden, deze goede oude man en ik, te zien dat we bijna overeenstemden over de grootte van de graad van een grote cirkel van de Aarde, en dat het verschil nog geen vijf roeden of 60 Rijnlandse voeten bedroeg. Ik weet niet of het manuscript dat hij me liet zien is gepubliceerd, maar ik ben er zeker van dat Snellius niet zo iets groots gedaan heeft.
  De meting, gedaan door Joan Blaeu's vader W. J. Blaeu, is nooit gepubliceerd en kan verloren zijn gegaan bij het afbranden van de Blaeu-drukkerij in 1672.
[ Picard had er graag eerder van geweten: zijn Mesure de la Terre is in 1671 gepubliceerd.
Na zijn vertrek op 11 augustus moest hij wegens windstilte weer wachten, bij Vlieland, wat hem evenwel een gelukkige waarneming opleverde: op 13 aug. zag hij een zonnevlek (>), voor het eerst sinds tien jaar.]


[ 95 ]
Monsieur vostre frere n'estoit pas a la haye lorsque J'y ay passé, J'eusse esté bien aise de luy pouvoir dire des nouvelles de vostre santé . .   Meneer uw broer [<] was niet in den Haag toen ik er langs ging, ik zou blij geweest zijn als ik hem nieuws over uw gezondheid had kunnen geven . .



[ 100 ]
No 1841.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

Parijs, 21 augustus 1671

  . . . Maintenant apres que j'ay eu quelqu'espece de satisfaction par la cession de la calesche, nous ne nous voions pourtant que froidement, et je ne vay chez eux, que lors que j'y ay a faire. Ils sont aussi depuis quelque temps brouillez avec tous les messieurs Perrault, a quoy ce mesme mariage a donné occasion. Pendant mon absence en Hollande le frere medecin et Carcavy avoient quelque fois eu de grosses paroles dans l'assemblée, dont ils estoient restez un peu mal ensemble, mais cela n'avoit pas paru qu'a cetheure que Carcavy menant son gendre chez Messieurs Perrault le presenta aux deux autres et point au medecin quoyqu'il y fust present, car ils logent tous ensemble.     . . . Nu ik enige genoegdoening heb gekregen door het afstaan van de calèche [<,>], bekijken we elkaar toch nog koel, en ik ga alleen naar hen als ik er iets moet doen. Sedert enige tijd zijn ze ook in onmin met alle heren Perrault, waartoe dit zelfde huwelijk*) aanleiding gaf. Tijdens mijn afwezigheid, in Holland, hadden de broer die medicus is en Carcavi soms woorden gehad in de vergadering, waarvan ze een beetje een slechte verhouding hadden overgehouden, maar dit bleek niet totdat Carcavi nu zijn schoonzoon bij de heren Perrault bracht en hem voorstelde aan de twee anderen en niet aan de medicus hoewel hij er aanwezig was, want ze wonen allen samen.
  [ *)  Van de dochter van de Carcavi.]


[ 101 ]
. . . La calesche comme je vous ay dit est a moy moyenant quelque 40 lb qu'elle fut estimee valoir d'avantage que 100 escus. J'ay aussi achetè depuis des chevaux, et ayant fait quelque reparation de peinture a la calesche mon equipage paroit assez leste. . . .   . . . De calèche die ik je noemde is van mij tegen zo'n 40 pond, het bedrag waarop de waarde meer dan 100 écus werd geschat. Ik heb sindsdien ook paarden gekocht, en na enig herstel van de verf op de calèche lijkt mijn rijtuig vrij kittig. . . .



[ 102 ]
No 1842.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

Parijs, 11 september 1671

  . . .
  Vous ferez fort bien de reprendre un peu les observations celestes, puis qu'il s'y offre des phaenomenes considerables comme ces taches du soleil qui sont revenues une seconde fois, apres avoir fait le tour du soleil, et les anses de Saturne qui sont maintenant assez evidentes et qui doivent peu a peu disparoistre vers la fin de l'année. Nous venons d'escrire en Italie pour avoir des verres de Campani, des plus longues lunettes qu'il a fait, et pour l'exciter a en faire de plus grandes on luy propose des prix. comme aussi s'il veut communiquer sa methode d'y travailler. Nous allons aussi faire des essais de verre ceans pour voir si nous en pourrons faire qui fut sans defaut. 		    . . .
  Je zult er zeer goed aan doen weer wat waarnemingen van de hemel te gaan doen, aangezien aanzienlijke verschijnselen zich aanbieden zoals de zonnevlekken [< , >] die een tweede keer zijn teruggekomen, na een rondgang om de zon gemaakt te hebben, en de oren van Saturnus die nu vrij duidelijk zijn*) en die moeten verdwijnen tegen het eind van het jaar. We hebben juist geschreven naar Italië om glazen van Campani te krijgen, van de langste kijkers die hij maakte, en om hem op te wekken om grotere te maken, we stellen hem prijzen voor; zoals ook of hij zijn werkmethode wil meedelen. Wij gaan hier ook proeven met glas doen om te zien of we er een kunnen maken die geen gebrek heeft.

  [ *)  Figuren: XV, 105-108; hier: 16 aug.]
Saturnus

[ Brief in Phil. Trans. Numb. 77, p. 3026.]
Saturnus, tekening van manuscript
UB Leiden, ms HUG 5, 50v: 6 nov. 1671.




[ 104 ]
No 1844.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

Parijs, 22 september 1671

  . . . je m'en vay a la campagne pour 4 ou 5 jours . . . Je pars dans 2 heures et m'en vay premierement a Viry ou je mesne 2 dames que vous ne connoissez point. de la a Beaulieu ou j'ay laissè Mesdemoiselles Payot et Jaxon que je dois ramener icy.     . . . ik ga voor 4 of 5 dagen de stad uit . . . Ik vertrek over 2 uur en ga eerst naar Viry waar ik 2 dames heenbreng die je niet kent. Van daar naar Beaulieu waar ik mademoiselles Payot en Jackson achtergelaten heb die ik naar hier moet terugbrengen.


[ 105 ]
  C'est une maison fort belle, et qui est bien autre chose que Viry, si non qu'il n'y a point de fontaines qu'artificielles quoyque de tres bonne eau de source, qu'une machine eleve.     Het is een zeer mooi huis, en het is wel iets anders dan Viry, alleen zijn er slechts kunstmatige fonteinen hoewel met heel goed bronwater, dat een machine [>] omhoog haalt.
  Je crois que quand le frere de Zeelhem a commencè d'observer les tasches du soleil, elles estoient deja fort diminuees, mais nous les avons pourtant vuës icy encore le 17 Septembre, apres quoy le temps ne l'a plus permis. Il y a 4 jours que nous observasmes l'Eclipse de la Lune dans nostre bel observatoire ou Monsieur Cassini s'est logè desia. Les voutes de tout le premier estage sont faites et c'est une chose fort magnifique que ces chambres si hautes et solidement basties, avec une si belle veue.     Ik denk dat toen broer van Zeelhem de zonnevlekken*) begon waar te nemen, ze al zeer verminderd waren, maar wij hebben ze hier nog op 17 september gezien, waarna het weer het niet meer toeliet. Het is 4 dagen geleden dat we de maansverduistering hebben waargenomen in ons mooie observatorium waar meneer Cassini al woont°). De gewelven van de hele eerste etage zijn klaar en het is een zeer schitterende zaak, deze zo hoge kamers, deugdelijk gebouwd, met een zo mooi uitzicht.
  . . .
    L'autheur de la Requeste et de l'arrest est Monsieur de Préau le mesme qui a fait ces belles satires. 		    . . .
  De schrijver van het Request #) en van het arrest is meneer de Préau, dezelfde die die mooie satires gemaakt heeft.
zonnevlekken   [ *)  Op p. 102 hierboven: rondgang om de zon; zie 'The Sun rotating'.
Figuren bij Phil. Trans. 1671, Vol. 6 (Numb. 77), p. 3020-3025 en eerder Numb. 75.]

  [ °)  J.-D. Cassini (Cassini IV), Mémoires ... (1810) p. 307: vanaf 14 september.
Zie ook:  C. Wolf, Histoire de l'Observatoire de Paris, 1902.
Figuren van het observatorium in:  Cl. Perrault, Vitruve (1673), Front. (in de verte; vgl. Le Clerc 1671), Planche II en III.]

  #)  Requeste a nosseigneurs de la cour souveraine de Parnasse, 1671, niet van Boileau-Despréaux, maar van François Bernier.
[ Het gaat om een satirisch pamflet (Ned. 1676) waarin de professoren van de Parijse universiteit vragen aan "de Heeren van 't Souverain Hof van Parnassus, tot voorstant der Scholastike Philosophie", o.a.:]
... dat men op het spoedigste Saturnus uit de Cirkel zal verlossen, daar de Heer Huigens hem, sedert veel jaren, zo ongerechtelijk in besloten houd.
Dat Jupiter zijn vier Lijfwachters van zich zal laten trekken ...
Dat de Zon zich wel om't aangezicht zal grobbelen, en niet meer met haar vilaine vlakken, die tekenen van corruptie en verderving zijn, en tot destructie en ondergang van Aristoteles Quinte Essentie strekken, in 't licht zal verschijnen.
Dat men zeer ootmoedige supplicatien en smekingen aan mijn Heer Aristoteles zal doen, om te willen lijden, dat de werelt voortaan niet eeuwig zal wezen.
Dat het Bloet voortaan niet zal circuleren ...
... dat d'eenige autoriteit van Aristoteles ... meer gewicht dan de Reden en ervarentheit zal hebben ...
Het 'Arrest burlesque' (1671) was wel van Boileau [Oeuvres 2 (1867), p. 39].



[ 106 ]
No 1845.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

Parijs, 8 oktober 1671

. . .
  Je suis bien marry de n'avoir pu envoier jusqu'icy vostre perruque.
. . .
  Vostre perruque a coustè 6 louis. Je ne scay si elle sera assez blonde, mais pour cet argent l'on n'en a point qui le soient d'avantage. Les mienes que vous avez vues estoient de 13 pist. et vous voulez que les vostres approchent de la couleur de celles la sans vouloir que le prix en approche de mesme. Vous avez raison. 		  . . .
  Het spijt me zeer dat ik je jouw pruik tot dusver niet heb kunnen sturen.
. . .
  Je pruik heeft 6 Louis gekost. Ik weer niet of hij blond genoeg zal zijn, maar voor dat geld heeft men er geen die blonder zijn. De mijne die je hebt gezien waren van 13 pist. en jij wilt dat de jouwe die in kleur benaderen, zonder te willen dat de prijs eveneens die daarvan benadert. Je hebt gelijk.




[ 112 ]
No 1850.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

Parijs, 29 oktober 1671

  . . . Beaulieu est du mesme costè que Viry, mais plus eloignè de 3 petites lieues. J'y mesnay a mon premier voiage Mademoiselle Payot et sa Tante dans ma calesche et y restay deux jours. . . . Pour des fontaines il n'y en a point, que par les moyens de pompes, qui vont par une belle machine de fabrique de Monsieur des Argues. Un mulet y fait tourner une grande roue, qui par le bas, est taillè en ondes, qui en passant sur un rouleau le font baisser et hausser, et en mesme temps le bras au quel est attaché le piston de la pompe.     . . . Beaulieu is dezelfde kant op als Viry, maar 3 kleine mijlen verder. Op mijn eerste reis bracht ik er mademoiselle Payot en haar tante in mijn calèche [<] en ik bleef er twee dagen. . . . Wat fonteinen betreft, er zijn er alleen met pompen, die gaan met een mooie machine van meneer Desargues. Een muilezel laat daarbij een groot wiel draaien, dat aan de onderkant is bewerkt in golven, die over een roller gaan en deze op en neer doet gaan, en tegelijk de arm waaraan de zuiger van de pomp is bevestigd.
machine van Desargues
De sorte que n'y ayant aucune roue a dents, cela fait que l'entretien de la machine couste tres peu. Si Monsieur le Prince avoit encore a faire sa machine a Honselerdijck il pourroit prendre cellecy pour modelle, et je pourrois en avoir une description exacte.   Zodat er geen tandwiel is, en dat maakt dat het onderhoud van de machine heel weinig kost. Als meneer de prins zijn machine in Honselersdijk nog moest laten maken zou hij deze als model kunnen nemen, en ik zou er een nauwkeurige beschrijving van kunnen krijgen.
  [ Zie ook de figuren in deel XIX, na p. 340 en in XXII, p. 236; en ook in Mémoires de mathematique et de physique, 1694, p. 68.]




[ 124 ]
No 1858.

H. Oldenburg aan Christiaan Huygens

Londen, 1/11 januari 1672

. . .
  Au mesme temps ie fais estat de vous expliquer l'invention d'une nouvelle sorte de Telescope par Monsieur Isaac Newton, Professeur de Mathematiques à 		  . . .
  Ik reken erop u dan tegelijk de uitvinding uit te leggen van een nieuw soort telescoop door de heer Isaac Newton, hoogleraar in de wiskunde te

[ 125 ]
Cambridge. Tout ce que ie vous en diray à present, c'est, que par le premier Essay, qui en a esté vû et examiné icy, il apparoit, qu'un telescope d'environ 6 pouces, a representé l'object 9 fois plus grand qu'un Telescope ordinaire de 25 pouces, en comparant la mesure de l'une et l'autre image. Cela se fait, par deux reflexions, dont l'une, refleschit l'object d'un concave metallin à un miroir metallin plan, l'autre, de ce miroir à un petit verre oculaire plano-convexe, qui envoye l'object à l'oeil, et l'y represente sans aucune couleur et fort distinctement en toutes ses parties. Vous en aurez la figure, et une entiere description, par le prochain ordinaire, s'il plait à Dieu.   Cambridge. Alles wat ik er u nu van zal zeggen is, dat bij de eerste proefneming die hier ermee is gezien en onderzocht, blijkt dat een telescoop van ongeveer 6 duim een object 9 keer groter heeft weergegeven dan een gewone telescoop van 25 duim, bij vergelijking van de afmeting van het ene en het andere beeld. Dat gebeurt met twee terugkaatsingen, waarvan de ene het object terugkaatst met een holle metalen spiegel naar een vlakke metalen spiegel, de andere van deze spiegel naar een klein platbol oculair, dat het object naar het oog stuurt, en het erin weergeeft zonder enige kleur en zeer duidelijk in al zijn delen. U krijgt er de figuur en een volledige beschrijving*) van met de volgende gewone post, zo God wil.
spiegeltelescoop   [ *)  Zie p. 128, met figuur (kopie van Huygens).
Huygens schreef erover in het Journal des scavans van 29 febr. (p. 52-55).
Voor Laurent Cassegrain (kijken door een gat in de holle spiegel) zie Recueil van J. B. Denis (25 april 1672, ed. Amst. p. 121-3);  hier in het Nederlands.
Huygens in het Journal des scavans van 13 juni (p. 98-100): James Gregory had zo'n figuur al in 1663.]



No 1862.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens

Parijs, 29 januari 1672
[ 133 ]
. . .
. . . Je ne scay encore qu'a peu pres la construction de la lunette racourcie d'Angleterre, mais je n'en scaurois avoir bonne opinion, puis qu'il y entre de la reflexion et mesme jusqu'a a deux fois. Ils mandent que le Roy en a une. Un de mes amis icy en attend: nous verrons alors ce que c'est. Il faut tousjours que pour faire l'effect d'une lunette de 6 pieds, quoyqu'elle n'ait que 7 pouces de long, que l'objectif soit le mesme que pour une lunette de 6 pieds. 		  . . .
. . . Ik weet nog maar ongeveer de bouw van de verkorte kijker in Engeland, maar ik zou er geen gunstige mening over kunnen hebben, daar er terugkaatsing in plaats vindt en zelfs tot twee keer. Ze berichten dat de koning er een heeft. Een van mijn vrienden hier verwacht er een; we zullen dan zien hoe het ermee is. Om het effect van een kijker van 6 voet te maken is het nog altijd nodig, hoewel die maar 7 duim lang is, dat het objectief hetzelfde is als voor een kijker van 6 voet.
  Je ne scay si vous songez beaucoup a ces matieres, estant a la veille d'entrer dans des occupations tres differentes et dans un temps que l'on ne parle que de guerre et de trouble. C'est asseurement une grande tempeste dont nostre chere patrie est menacée, et je pense qu'on l'apprehende assez.     Ik weet niet of je veel aan deze onderwerpen denkt, nu je op het punt staat je met iets geheel anders*) bezig te gaan houden en in een tijd dat men alleen praat over oorlog en onrust. Het is zeker een grote storm waarmee ons lieve vaderland wordt bedreigd, en ik denk dat men daar nogal bang voor is.
  *)  De prins van Oranje, Willem III werd op 24 februari 1672 benoemd tot kapitein-generaal van de landstrijdkrachten der Verenigde Provinciën en nam op dezelfde dag Constantijn Huygens jr als secretaris.



[ 158 ]
No 1875.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

Parijs, 1 april 1672

  J'ay si bien pu m'imaginer l'embaras, et les occupations que vostre nouvel employ vous devoit donner, que cela m'a empesché de vous rien mander, qui pust detourner ailleurs vos pensées . . . J'ay fait un petit essay de la Lunette catoptrique, en donnant la forme la plus exacte, et le meilleur poli que j'ay pu à un miroir de 3 pouces de diametre et qui rassemble les rayons a un pied de distance.     Ik kon me de drukte en bezigheden die jouw nieuwe betrekking je moest geven zo goed voorstellen, dat het me ervan afhield je iets te melden dat je gedachten naar elders kon afwenden . . . Ik heb een proefje gedaan met de spiegelkijker, door de nauwkeurigste vorm en de beste polijsting te geven die ik kon aan een spiegel van 3 duim middellijn die de stralen verzamelt op een voet afstand.
  Je trouve qu'il souffre toute cette ouverture, quoy que avec un oculaire de 2/3 d'un pouce, mais parce que le poli n'a pas la beautè de celuy du verre, les objects paroissent un peu comme per nebulam. Vous scavez quel est ce defaut qui se rencontre aux lunettes ordinaires fort longues pendant le jour. Au reste ils paroissent encore fort esclairez, a cause de la grandeur de l'ouverture, et fort distincts pourveu qu'on place bien l'oculaire, et que le petit miroir plat soit tres parfait, en quoy je n'ay pas encore pu reussir a souhait, de sorte que pour juger de     Ik vind dat hij die hele opening kan hebben, hoewel met een oculair van 2/3 duim, maar omdat de polijsting niet zo mooi is als die van glas, verschijnen de objecten een beetje wazig. Je weet wel, dat gebrek dat overdag optreedt bij gewone kijkers die zeer lang zijn. Voor de rest schijnen ze nog zeer helder, door de grootte van de opening, en zeer duidelijk als je tenminste het oculair goed plaatst, en het kleine platte spiegeltje heel perfect is; daarin heb ik nog niet naar wens kunnen slagen, zodat ik om het effect te beoordelen


[ 159 ]
l'effect, j'ay regardè a travers l'oculaire sans interposition du miroir plat, en mettant mon oeuil le plus pres qu'il m'estoit possible entre le miroir concave et les objects, ce qui ne se peut faire exactement parce que la teste empescheroit tous les rayons.   gekeken heb door het oculair zonder dat het platte spiegeltje ertussen stond, door mijn oog zo dichtbij als me mogelijk was tussen de holle spiegel en de objecten te plaatsen, wat niet precies kan omdat het hoofd alle stralen zou tegenhouden.



[ 218 ]
No 1908.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

4 september 1672   [Zie add. X, 812.]
 
A Paris ce 4 septembre 1672.  

  L'histoire de Monsieur le Pensionnaire et de son Frere est horrible. Je l'avois sceu des le vendredy, mais non pas avec ces particularitez que vous m'en racontez. Quand on voit des choses comme celles la, l'on diroit bien que ces Messieurs les Epicuriens n'avoyent pas tort de dire que Versari in Republicâ non est Sapientis.     Die geschiedenis van de heer Pensionaris en zijn broer is afgrijselijk. Ik had het vrijdag [2 sept.] al gehoord, maar niet met die bijzonderheden die je me erover vertelt. Als je zo iets ziet, zou je zeggen dat die heren Epicureërs geen ongelijk hadden toen ze zeiden dat een verstandig iemand zich niet met staatszaken moet bemoeien.*)
  [ *)  Cicero, De oratore, Lib. III, in Opera (Amst. 1659) I, 513. Cicero vond ook dat ze gelijk hadden, maar ze moesten het wel geheim houden.]

[ 219 ]
. . .
  Je ne feray pas mettre encore si tost dans le Journal ce que j'ay observè du Chrystal ou Talc d'Islande; mais vous y allez voir une nouvelle maniere de Barometre que j'ay inventée, qui marque de grandes differences, qui vont a 20 pouces, au lieu de 2 pouces que donne l'ordinaire.
  . . .
  Ik zal nog niet zo spoedig in het Journal laten opnemen wat ik heb waargenomen met het IJslands kristal of talk*); maar wat je er wel in zult zien is een nieuw soort barometer die ik heb uitgevonden, die grote verschillen aangeeft, tot 20 duim, in plaats van de 2 duim die de gewone geeft.
dubbele breking   [ *)  Geen talk, maar calciet of kalkspaat. Erasmus Bartholin, Experimenta Crystalli Islandici Disdiaclastici, 1669 en 1670 — de tweede editie komt voor in de bibliotheek-catalogus van 1695 (p. 29, 4to.56).  Brief van Bartholin in Phil. Trans. vol. 5, 2039 [2139].
Eerste notitie van Huygens (1672/3, zie fig. rechts: dubbele breking) in T. 19, 407.
Op 8 juli had I. G. Pardies aan Chr. Huygens geschreven dat hij het dubbelbrekend kristal had gezien bij Picard, en dat hij dacht het verschijnsel te kunnen verklaren, zie brief No. 1894, p. 193.   (>)

  Gebruikten Vikingen dit 'Iceland spar' als zonnesteen, om bij bewolkte hemel de zon te vinden? Zie: Eoghan Odinsson, Northern lore (2010), p. 63 en 'Geolog', 2 nov.'11 — Bartholin en Huygens maken er geen melding van.]



[ 228 ]
No 1912.

Christiaan Huygens aan H. Oldenburg

27 september 1672
A Paris le 27 septembre 1672.  
. . .
  Ce que vous avez mis de Monsieur Newton*) dans un de vos derniers journaux confirme encor beaucoup sa doctrine des couleurs. Toutefois la chose pouroit bien estre autrement, et il me semble qu'il se doibt contenter que ce qu'il a avancè passe pour une hypothese fort vraisemblable. De plus quand il seroyt vray que les rayons de lumiere, des leur origine, fussent les uns rouges, les autres 		  . . .
  Wat u van de heer Newton*) in een van de laatste nummers van uw tijdschrift hebt gezet bevestigt zijn kleurenleer nog in hoge mate. Toch zou het wel anders kunnen zijn, en het lijkt me dat hij zich ermee tevreden moet stellen dat wat hij naar voren bracht doorgaat voor een zeer waarschijnlijke hypothese. Bovendien, wanneer het waar zou zijn dat sommige lichtstralen bij hun oorsprong al rood waren, andere

[ 229 ]
bleus &c. il resteroit encor la grande difficultè d'expliquer par la physique, mechanique en quoy consiste cette diversitè de couleurs. Ce que j'avois dit de l'aberration des verres objectifs estoit asseurement mal entendu, et c'estoit en lisant les Transactions que j'avois fait cette note a la marge, que je devrois avoir examinée avant que de vous l'envoier.   blauw enz. dan zou nog de grote moeilijkheid overblijven, met de mechanische physica te verklaren waaruit deze verscheidenheid van kleuren bestaat. Wat ik had gezegd over de aberratie°) van objectief-glazen was echt verkeerd begrepen, en het was bij het doorlezen van de Transactions dat ik deze kanttekening had gemaakt, die ik had moeten onderzoeken alvorens het u toe te sturen.
  *)  Zie No. 1900, noot 3.  [Phil. Trans. No. 85, van 15 juli 1672 (oude stijl), 5004-05, 'A serie's of quere's propounded by Mr. Isaac Newton, to be determin'd by experiments, positively and directly concluding his new theory of light and colour ...', fig.  — en in No. 83, 4059-62: 'Some experiments propos'd ...'.
De theorie was uiteengezet in Numb. 80 (19 febr. 1671/72), 3075-87, met daarin:]
  When I understood this, I left off my aforesaid Glass works; for I saw, that the perfection of Telescopes was hitherto limited ... because that Light it self is a Heterogeneous mixture of differently refrangible Rays. ...
  This made me take Reflections into consideration ...
[ In Numb. 88 volgt 'Mr. Isaac Newtons Answer to some considerations upon his doctrine of light and colours ...', p. 5084-5103.]
  [ °)  In No. 1900 legt Newton uit dat Huygens ongelijk had (p. 186): de aberratie is niet maximaal 1/25 maar 1/50 van de opening.]



[ 234 ]
No 1915.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

16 december 1672
A Paris ce 16 Dec. 1672.  
 
  Vous voila en effect fort bien placè et dans la salle des Estats et dans vostre ville de Gorcum; mais je vous croiray encore bien mieux quand vous serez une fois delivrè de cette importune guerre.     Nu heb je inderdaad een zeer goede positie zowel in de Statenzaal als in je stad Gorkum; maar ik denk dat het nog beter voor je zal zijn wanneer je eenmaal verlost zult zijn van deze lastige oorlog.

[ 235 ]
  Vous ne me dites pas de quelle sorte de chapeaux gris vous voulez. . . . Je verray aussi si je trouve vostre fait pour ce qui est de la perruque. Mais ne risquez vous rien en faisant venir ces marchandises?     Je zegt me niet welke soort van grijze hoeden je wilt. . . . Ik zal ook kijken of ik jouw model kan vinden wat betreft de pruik. Maar is het niet riskant voor je om zulke koopwaren te laten komen?
  Je crois qu'a ce soir nous pourrons esprouver nos lunettes de Rome. Monsieur Cassini qui loge dans l'observatoire m'a dit qu'il a essayè celle de Campani de 36 pieds, dans Saturne, et qu'elle fait un effect merveilleux. Si celle de Divini est bonne qui est de 47 pieds ce sera encore bien autre chose. Mon appartement dans l'observatoire sera bientost prest mais la saison n'est guere propre a s'y mettre. En esté il y fera tres beau.     Ik denk dat we vanavond onze kijkers uit Rome kunnen uitproberen. Meneer Cassini, die in het observatorium woont, zei me dat hij die van 36 voet van Campani getest heeft, op Saturnus, en dat hij uitstekend werkt. Als die van Divini goed is, van 47 voet, zal dat nog wel iets anders zijn*). Mijn woonruimte op het observatorium is bijna klaar, maar het is nu niet het seizoen om er in te trekken. 's Zomers zal het er heel mooi zijn.
  Par le prochain ordinaire j'envoyeray le Journal des Scavans ou mon Invention de barometre est descrite et les observations de Saturne de cette année. [p. 150]     Met de volgende post zal ik het Journal des Sçcavans sturen, waarin mijn uitvinding met de barometer wordt beschreven en de Saturnus-waarnemingen van dit jaar.
  *)  Het was bij die gelegenheid [23 dec.] dat Cassini de nieuwe maan Japetus weer zag (uit het zicht sedert de ontdekking in oktober 1671), en dat hij er nog een ontdekte, Rhea. ... [Zie XV, p. 114 e.v. en Phil. Trans. Numb. 92, p. 5178-85.]



No 1917.

Christiaan Huygens aan J. Gallois

Aanhangsel II bij No. 1915.
Gepubliceerd in het Journal des Sçavans van 12 december 1672, '... Barometre'.
[ 240 ]
...
  . . . si on les porte sur les tours de Nostre-dame ou à Montmartre, on verra . . . la surface de l'eau . . . de quelques pouces . . . monter . . .: Et si on les porte au haut d'une maison élevée seulement de 50 pieds, & qu'en suite on les descende en bas, il y aura un changement notable d'un demy pouce ou environ, de sorte qu'on pourra mesme par ce moyen mesurer assez bien la differente hauteur des montagnes éloignées & des pays dont la situation ne permet pas qu'on la mesure autrement. 		barometer 2 ...
  . . . als men ze op de torens van de Notre-Dame of op Montmartre brengt, zal men het wateroppervlak enkele duimen zien . . . zien stijgen . . . En als men ze boven in een huis brengt dat maar 50 voet hoog is, & ze vervolgens naar beneden brengt, zal er een merkbare verandering zijn van een halve duim of daaromtrent, zodat men hiermee zelfs de verschillende hoogte vrij goed kan meten van bergen in de verte & van stukken land waarvan de ligging niet toelaat die op andere wijze te meten.



[ 242 ]
No 1919.

Christiaan Huygens aan H. Oldenburg

14 januari 1673
A Paris ce 14 janvier 1673.  
 
. . . Dans la pratique de ce barometre, qui reussit tres-bien, j'ay remarquè qu'il est necessaire sur tout pour mesurer des hauteurs, d'adjouter un perpendicule à la planche qui porte le barometre parce qu'il importe fort qu'il soit tousjours droit de mesme. Ce perpendicule est attachè par en haut, et passe en bas par un petit trou de cette largeur rondje, du quel on juge facilement quand il occupe le milieu.
Pour ce qui est de l'huile que j'ay dit qu'on pourroit mettre sur l'eau je ne le trouve pas necessaire jusqu'icy, ayant experimentè que l'eau contenue dans un tuyau si long et si estroit, ne s'evapore aucunement, au moins pendant cette saison de l'année. 		  . . . Bij het gebruik van deze barometer, die heel goed werkt, heb ik opgemerkt dat het nodig is, vooral voor het meten van hoogten, een schietlood bij te voegen op de plank die de barometer draagt, omdat het van groot belang is dat hij altijd even recht staat. Dit schietlood wordt bovenaan vastgemaakt, en gaat onderaan door een gaatje van deze wijdte rondje, waaraan makkelijk te zien is wanneer het 't midden houdt. [>]
Wat betreft de olie waarvan ik zei dat die op het water gedaan kon worden, ik vind het tot dusver niet nodig, na te hebben ondervonden dat het water, dat in een zo lange en zo dunne buis zit, helemaal niet verdampt, althans gedurende dit jaargetijde.
  J'ay veu comme Monsieur Newton prend peine a soutenir sa nouvelle opinion touchant les couleurs. Il me semble que la plus importante objection qu'on luy fait     Ik heb gezien hoe de heer Newton moeite doet om zijn nieuwe opvatting aangaande kleuren te ondersteunen. Het lijkt me dat de belangrijkste tegenwerping die men hem maakt,

[ 243 ]
en forme de Quaere est celle, s'il y a plus de deux sortes de couleurs? Car pour moy je crois qu'une hypothese qui expliqueroit mechaniquement et par la nature du mouvement la couleur jaune et bleue suffiroit pour toutes les autres parce que celles cy estant seulement plus chargees (comme il paroit par les prismes de Monsieur Hook) produisent le rouge et le bleu obscur, et que de ces quatre tout le reste des couleurs se peut composer. . . .   in de vorm van een vraag, deze is: zijn er meer dan twee soorten kleuren? Want ik voor mij geloof dat een hypothese, die op mechanische wijze en met de aard van de beweging de gele en blauwe kleur zou verklaren, zou volstaan voor alle andere, omdat deze, die alleen meer geladen zijn (zoals blijkt met de prisma's van de heer Hooke)*), rood en donker­blauw maken, en omdat uit deze vier alle andere kleuren kunnen worden samengesteld. . . .
  Pour ce qui est de l'autre, à sçavoir la composition du blanc de toutes les couleurs ensemble il se pourroit faire que le jaune et le bleu seroient encore suffisants pour cela . . . Je doute mesme si l'endroit le plus clair du jaune ne feroit pas tout seul cet effect, et je l'essaieray a la premiere commoditè, car cette pensee ne m'est venue qu'a cette heure.     Wat betreft het andere, te weten de samenstelling van wit uit alle kleuren, het zou kunnen dat geel en blauw daarvoor nog voldoende zouden zijn . . . Ik vraag me zelfs af of de helderste plaats van het geel dat effect niet op zijn eentje zou geven, en ik zal het bij de eerste gelegenheid proberen, want deze gedachte kwam nu net bij me op.
  Au reste pour ce qui est de l'effect des differentes refractions des rayons dans les verres de lunettes, il est certain que l'experience ne s'accorde pas avec ce que trouve Monsieur Newton, car a considerer seulement la peinture distincte que fait un objectif de 12 pieds dans une chambre obscure, l'on voit qu'elle est trop distincte et trop bien terminée pour pouvoir estre produite par des rayons qui s'escarteroient de la 50me partie de l'ouverture     Overigens, wat betreft het effect van de verschillende straalbreking in lenzen van kijkers, het is zeker dat de ondervinding niet overeenkomt met wat de heer Newton vindt, want als men alleen al beschouwt de duidelijke kleuring die een objectief van 12 voet maakt in een donkere kamer, dan ziet men dat die te duidelijk en te goed begrensd is om voortgebracht te kunnen worden door stralen die zouden afwijken met een 50ste deel van de opening°)
  *)  Zie Phil. Trans. 88, 5093 [met verwijzing naar Micrographia, 73, fig.].
  °)  [ In No. 1900 (p. 207) citeert Oldenburg uit een brief van Newton: "But I see not, why the Aberration of a Telescope should be more than about 1/50 of ye Glasses aperture."]
Newton deed zijn beroemde proeven met een prisma van glas dat waarschijnlijk lood bevatte en een grotere dispersie gaf dan glas dat op het continent gebruikt werd. Dit verschil in dispergerend vermogen was nog niet bekend, zodat een andere uitkomst van dezelfde proef niet begrepen werd. Het verschil in brekingsindex voor rood en violet licht was bij Newton 0,03 en ligt dicht bij dat van flintglas. Misschien is de slechte kwaliteit van de Engelse lange kijkers in die tijd te wijten aan de soort glas die gebruikt werd voor het objectief.

[ 244 ]
. . . mandè desia cy devant la differente refrangibilité ne suit pas peut estre tousjours la mesme proportion dans les grandes et petites inclinations des rayons sur les surfaces du verre.   . . . hiervoor vermeld*): de verschillende mate van breking volgt misschien niet altijd dezelfde verhouding bij grote en kleine hellingen van de stralen op de lensoppervlakken.
. . .
  Dans la disposition du barometre quand on y adjoute le perpendicule il y a encor cecy a remarquer qu'il ne faut pas que les tuyaux montants soient tout a faits perpendiculaires, mais environ en sorte que les deux boetes soient perpendiculairement l'une au dessus de l'autre parce que dans cette situation l'eau montera le plus haut dans le tuyau ce qui me surprit lorsque je n'en savois pas encore la raison. 		  . . .
  Bij de opstelling van de barometer, wanneer men het schietlood er bijvoegt, is nog dit op te merken dat de opgaande buizen niet precies loodrecht moeten zijn, maar ongeveer zó dat de twee holtes loodrecht boven elkaar zijn, omdat in deze situatie het water het hoogst zal stijgen in de buis; wat me verbaasde toen ik nog niet de reden ervan wist.
  Monsieur Leibniz est parti d'icy pour Angleterre°) et vous le verrez bientost qui vou montrera une ebauche de sa machine pour les multiplications de nombres qui est fort ingenieuse.     De heer Leibniz is van hier vertrokken naar Engeland°) en u zult hem binnenkort zien en hij zal u een ontwerp laten zien van zijn machine voor het vermenigvuldigen van getallen, zeer vernuftig.
  *)  No. 1890 [p. 186].
  °)  Tijdens zijn verblijf in Parijs in 1672 kwam Leibniz in contact met Huygens; driemaal heeft hij er iets over opgetekend,
-  in zijn artikel over de kettinglijn in Acta Eruditorum, 1691, p. 438: "Ik was geheel een vreemdeling in de eigenlijke meetkunde, toen ik in 1672 in Parijs kennis maakte met Christiaan Huygens ...";
-  in een concept-brief aan Jakob Bernoulli (Berlijn 1703), te vinden in Gerhardt, Leibnizens Gesammelte Werke, 1850, T. III, 71: "... Door hem heb ik de Geometrie van Descartes bestudeerd, en er de Sluse aan toegevoegd, echt een ingang in de meetkunde via de achterdeur.";
-  Historia et Origo Calculi Differentialis a G. G. Leibnitio conscripta (ca. 1715), ed. Gerhardt, 1846, p. 7: "... Parijs, 1672 ... Hij was toen juist bezig met het uitgeven van zijn werk over het Slingeruurwerk. En toen hij deze jongeman een exemplaar ten geschenke had gebracht [dit gebeurde pas in 1673] en in het gesprek merkte dat hij niet goed wist wat een zwaartepunt was en hoe het gevonden kon worden, legde hij het kort uit. Dit opende mij de ogen, ik vond het beneden mijn stand om zoiets niet te weten. ..." [Engl.].



No 1920.

H. Oldenburg aan Christiaan Huygens

23 januari 1673
[ 247 ]
. . . Monsieur Boyle . . . va faire un Barometre de la facon, que vous avez descrite dans le dernier Journal de Monsieur Galloys. Vous aurez vû sans doubte ce que Monsieur Boyle a publié dans la continuation de ses Experiences Physico-mechaniques. p. 68 et seqq. touchant un Barometre portatif, comme aussi ce que Monsieur Hook a fait imprimer dans sa Micrographie d'un Barometre à rouë, qui marque toutes les differences, mesme les plus petites, de la pesanteur de l'Air.   . . . de heer Boyle . . . gaat een Barometer maken op de manier, die u beschreef in het laatste nummer van het Journal van de heer Gallois. U zult ongetwijfeld gezien hebben wat de heer Boyle publiceerde in A continuation of new experiments physico-mechanical*) op p. 68 e.v. betreffende een draagbare Barometer, zoals ook wat de heer Hooke liet drukken in zijn Micrographia over een Barometer met een rad°), die alle verschillen aangeeft, zelfs de kleinste, in de zwaarte van de lucht.
  [ *)  1669, p. 68-77, met The V Plate, Fig. 2, ook hier.]
  °)  De kwikbarometer met wijzerplaat, beschreven in de Preface: "... an Instrument I contriv'd to shew all the minute variations in the pressure of the Air", zie Fig. 1.



[ 252 ]
No 1922.

Christiaan Huygens aan H. Oldenburg

10 februari 1673
A Paris ce 10 fevrier 1673.  
. . .
  Les barometres de la façon de Mr. Boyle et de Mr. Hook sont tres connus icy, et l'obligation qu'on leur en doit avoir. J'eusse souhaitè que la pensée de M. des Cartes touchant le barometre composè de mercure et d'eau eust estè connue de mesme. a scavoir celle qui est mentionnée dans une lettre de M. Chanut, imprimée à la fin du traitè de M. Paschal de l'Equilibre des Liqueurs. Car asseurement 		  . . .
  De barometers op de manier van hr. Boyle en van hr. Hooke zijn hier goed bekend, en ook dat ze aan hen te danken zijn. Ik zou wensen dat de gedachte van hr. Descartes over de samengestelde barometer, met kwik en water, eveneens bekend was geweest; te weten die genoemd wordt in een brief van hr. Chanut, afgedrukt aan het eind van de verhandeling van hr. Pascal over Evenwicht van vloeistoffen*). Want zeker
  *)  Stokholm, 24 sept. 1650 [p. 207-8; geschreven na het overlijden van Descartes].

[ 253 ]
je n'aurais pas donnè cette invention comme venant de moy, si ce n'est en ce que j'y puis avoir adjoustè. . . . M. Mariotte receut cet avis dans la lettre d'un de ses amis. Je feray mettre dans le prochain Journal comme je ne pretends dorenavant que tres peu de part a cette invention, n'ayant rien que j'abhorre davantage que de m'attribuer ce qui appartient a d'autres. Et quoy que la construction de M. des Cartes ne puisse pas reussir, a cause que l'eau fournit peu a peu de l'air dans le vuide, j'avoue pourtant qu'il n'estoit pas fort difficile, a qui auroit sceu la pensée de trouver l'autre construction que j'ay donnée.   zou ik dan deze uitvinding niet hebben gegeven als van mij afkomstig, behalve in wat ik er aan heb kunnen toevoegen. . . . Hr. Mariotte ontving dit bericht in de brief van een van zijn vrienden. Ik zal in het volgende Journal*) laten zetten dat ik voortaan heel weinig aanspraak maak op deze uitvinding, daar er niets is dat ik meer verfoei dan mij iets toe te eigenen dat anderen toebehoort. En hoewel de bouwwijze van hr. Descartes niet kan slagen, doordat het water beetje bij beetje lucht levert aan het vacuüm, erken ik echter dat het niet zeer moeilijk zou zijn, voor wie de gedachte kende, de andere bouwwijze te vinden die ik gegeven heb.
  *)  Zie het Aanhangsel No. 1923. Door onderbreking van de uitgave van het Journal des Sçavants is het stuk niet verschenen.



[ 261 ]
No 1928.

Christiaan Huygens aan ?

maart 1673

  La transformation que vous me demandez de mon second Barometre en Thermometre, de la quelle s'est avisè Monsieur Hubin, se fait en cette sorte.   De vermaking waar u me naar vraagt van mijn tweede Barometer naar een Thermometer, die de heer Hubin heeft bedacht, gaat op deze manier.
Bout N du tuyau remontant, qui dans le barometre demeure ouvert, se ferme icy hermetiquement en y adjoutant une boule creuse de verre. Et l'on prolonge mesme auparavant ce tuyau si l'on veut; afin que le thermometre marque de plus grandes differences. Car elles ne sont pas limitees icy comme dans le barometre, mais peuvent estre aussi grandes que l'on desire, pourvu que la longueur du tuyau ne donne point d'incommoditè; qui pourroit encore estre reduit en moindre volume en le faisant monter en spirale. ... thermometer Het uiteinde N van de opgaande buis, dat in de barometer open blijft, wordt hier hermetisch gesloten door er een holle glazen bol aan toe te voegen. En men verlengt deze buis zelfs nog verder als men wil; opdat de thermometer nog grotere verschillen aangeeft. Want ze zijn hier niet begrensd, zoals in de barometer, maar ze kunnen zo groot zijn als men wenst, als de lengte van de buis maar geen ongemak geeft; en deze zou nog teruggebracht kunnen worden tot een kleiner volume door hem in een spiraal te laten stijgen. ...




Home | Christiaan Huygens | VII | Parels uit brieven 1670-73 (top) | vervolg