Chr. Huygens, parels uit brieven 1666-67

Naar Parijs , wagen , Mars , horoscoop , zonnewijzer , rivier , appartement , meisjes , transfusie , kijkerbouw

Parels uit brieven 1666-67

Oeuvres Complètes VI, 1666-69

[ 1 ] N^o 1511.

Christiaan Huygens aan J. Chapelain

1 januari 1666. Samenvatting

1 Janvier 1666.
Chapelain.
pour scavoir ce qui sera de mon affaire*). decouverte de Cassini de la conversion de Jupiter°). que je travaille aux grandes lunettes de 60 pieds.		Om te weten te komen hoe de zaken staan*). Ontdekking van Cassini van de omwenteling van Jupiter°). Dat ik werk aan grote kijkers van 60 voet.
) Het voorstel van Lodewijk XIV om naar Parijs* te komen. Waarschijnlijk heeft Huygens het schrijven aan Chapelain uitgesteld tot 21 januari, in afwachting van een brief van P. de Carcavy. °) Zie brief No. 1508. [V, 550, met figuur.]

N^o 1512.

Christiaan Huygens aan R. Moray

1 januari 1666. [<, >] Samenvatting*)

1 Janvier 1666.
Moray.
Ernet. Escrits de Viete. Ressort au lieu de pendule. Ombre dans Jupiter. Cassini a observè le temps de sa revolution 10 heures moins 4 minutes. Ie travaille aux lunettes de 60 pieds. Thermometre. Horloge par Ostende.		Ernet. Geschriften van Vieta. Veer in plaats van slinger. Schaduw op Jupiter. Cassini heeft de omwentelingstijd ervan waargenomen: 10 uur min 4 minuten. Ik werk aan kijkers van 60 voet. Thermometer. Klok via Oostende.
*) Blijkbaar de samenvatting van brief No. 1508 [V, 549] van 24 dec. 1665. [ Ernet wordt daarin genoemd (p. 551) als een familielid van Huygens.]

[ 40 ] N^o 1542.

Christiaan Huygens aan Ph. Doublet

Parijs, 4 juni 1666.

. . .
Ie ne doute pas que l'usage des chaises roulantes ne s'introduise de plus en plus . . .
Ik twijfel er niet aan dat het gebruik van de reiswagens [<,>] meer en meer bij ons wordt

[ 41 ]

chez nous quand on aura commencè d'en gouter la commoditè. L'on en voit une infinitè icy tant dans la ville qu'a la campagne et de vingt façons differentes a 2, 3 et 4 roues, les unes suspendues les autres attachees sur les flesches. I'en ay veu entre autres de la forme suivante aux quelles le cheval ne portoit rien

ingevoerd wanneer het gemak ervan eenmaal in de smaak is gevallen. Je ziet er hier heel veel, zowel in de stad als op het land, en in twintig verschillende uitvoeringen met 2, 3 en 4 wielen, sommige opgehangen en andere vastgemaakt aan de bomen. Ik heb onder andere de volgende vorm gezien waarbij het paard niets droeg,

mais outre qu'elles sont versantes elles sont aussi plus rudes de beaucoup que les premiers (que l'on appelle des Crenanes du nom de marquis de Crenan qui en a le privilege) a cause que l'homme qui est dedans saute et descend aussi bas que la roue.		maar behalve dat ze topzwaar zijn geven ze ook veel meer schokken dan de eerste (die men Crenanes noemt naar de naam van de markies van Crenan die er het privilige van heeft) doordat de persoon die erin zit evenveel op en neer gaat als het wiel.
Il y en a d'une autre forme que j'ay veu chez le duc de Roanez qu'il dit estre fort commodes mais je ne scaurois a present vous en faire la figure ne l'ayant pas assez bien retenuë. Pour ce qui est de la reforme que vous avez faite a la vostre je l'approuve fort et la mesme chose se pratique icy, justement de la facon que vous la descrivez et c'est icy la plus ordinaire et qui est le plus en vogue. Ie crois qu'ayant racourcy vos flesches vous pourriez aussi diminuer leur espesseur et les rendre par la plus douces.		Er zijn er van een andere vorm die ik heb gezien bij de hertog van Roannez die volgens hem heel gerieflijk zijn, maar ik zou je er nu geen figuur van kunnen geven want ik heb het niet goed genoeg onthouden. Wat betreft de verbetering die jij aan de jouwe gemaakt hebt, die vind ik zeer goed en hetzelfde wordt hier gedaan, juist zoals je het beschrijft en dat is hier de gewoonste die het meest in zwang is. Ik geloof dat je na verkorting van de bomen ook hun dikte kunt verminderen en daardoor maken dat het minder schokt.

[ 44 ] N^o 1545.

Christiaan Huygens aan Ph. Doublet

Parijs, 18 juni 1666.

Vostre seconde reformation de la Cariolle est encore toute semblable a celle qu'on a fait icy . . . l'on m'a contè de deux ou 3 personnes qui ont peri par le moyen de leurs chaises roulantes, dont il y en a qui sont tres dangereuses. Celle de Monsieur le duc de Roanez dont je fis mention dans ma derniere est a peu pres de la forme que vous voiez, ayant deux pieces de bois de 4 pieds qui font angle sur le derriere des flesches et desquels la chaise est suspendue comme encore par devant de deux pieces de bois erigees sur les flesches, et qui servent en mesme temps a soutenir la chaise du cocher. le derriere de la chaise n'est eloignè que d'un pied de l'aissieu de la rouë, ce qui fait que ni l'homme ou hommes qui sont dedans, ni la chaise mesme ne pesant pas beaucoup sur le cheval, il porte encore assez aisement le cocher; et il dit que le cocher y estant la cariolle en est plus douce qu'autrement. Pour moy il me semble que cette forme approche fort de celle des carosses et qu'elle a trop de pieces. c'est Jouw verandering aan het rijtuigje [<,>] lijkt nog heel veel op wat men hier heeft gedaan . . . men heeft me verteld over twee of 3 personen die zijn omgekomen bij het gebruik van hun reiswagen, sommige zijn heel gevaarlijk. Die van meneer de hertog van Roannez waarvan ik melding maakte in mijn laatste brief is ongeveer van de vorm die je hier ziet, met twee stukken hout van 4 voet die een hoek maken op het achterste van de bomen en waaraan de stoel is opgehangen zoals ook van voren aan twee stukken hout die op de bomen zijn gezet, en die tegelijk dienen om de stoel van de koetsier te dragen. De achterkant van de stoel is maar een voet van de wielas verwijderd, wat maakt dat noch de persoon of personen die erin zitten, noch de stoel zelf veel wegen op het paard, zodat het nog vrij gemakkelijk de koetsier kan dragen; en hij zegt dat met de koetsier erop het rijtuigje minder schokken geeft dan anders. Mij lijkt het dat deze vorm die van de karos zeer benadert en dat er teveel onderdelen zijn. Daarom

[ 45 ]

pourquoy je serois plustost pour la simplicitè de celles de la premiere invention comme est la vostre.

zou ik eerder zijn voor de eenvoud van die van de eerste uitvinding, zoals die van jou is.

[ 46 ]

. . .
Ie vous remercie des particularitez de vostre visite chez D. Rembrantz. Ie veux esperer que l'humeur ou vous l'avez trouvè cette fois est son ordinaire et qu'il se portoit mal lors que nous y fumes ensemble.

. . .
Ik bedank je voor de bijzonderheden over je bezoek aan D. Rembrantsz [van Nierop]. Ik mag hopen dat de stemming waarin je hem deze keer aantrof zijn gewone is en dat hij zich slecht voelde toen we er samen waren.

N^o 1546.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

Parijs, 18 juni 1666.

Pour moy j'attendois de donner commencement a nostre correspondance jusques a ce que j'eusse veu le Cabinet du Sieur Iabach qui me devoit donner ample matiere de vous entretenir, n'en trouuant guere d'ailleurs qui soit digne de vostre curiositè, car pour ce qui est de mes affaires je croy que vous vous contentez d'en estre instruit par ce que j'en escris toutes les semaines au Pere. . . . Van mijn kant heb ik gewacht een begin te maken met onze briefwisseling totdat ik het kabinet van de heer Jabach zou hebben gezien, dat me ruim stof zou moeten geven om je te onderhouden, omdat ik overigens nauwelijks iets vind dat je belangstelling verdient, want wat mijn zaken aangaat geloof ik dat je ermee genoegen neemt daarvan op de hoogte gesteld te worden door wat ik elke week erover aan Vader schrijf. . . .

[ 47 ]

Nous avons nouvelle icy depuis 3 jours que les flottes se battent, les coups de canon se faisant entendre tout le long de la coste . . .		We hebben hier sinds 3 dagen het nieuws dat de vloten in gevecht*) zijn, de kanonschoten laten zich horen langs de hele kust . . .
La decouverte de la circonvolution de Mars est asseurement tresbelle, et je croy que le temps periodique de 24 heures 40' ne s'esloigne guere de la veritè, par ce que j'ay a peu pres observè le mesme desia en 1659, quand je conclus par le changement des tasches pendant 5 ou 6 jours que tournoit environ en 24 heures.		De ontdekking°) van de omwenteling van Mars is zeker heel mooi, en ik geloof dat de periode van 24 uur 40 minuten niet ver van de waarheid is, want ik heb ongeveer hetzelfde al in 1659 waargenomen, toen ik uit de verandering van de vlekken gedurende 5 of 6 dagen concludeerde^#) dat Mars ongeveer in 24 uur ronddraaide.
) De Vierdaagse zeeslag. °) J. D. Cassini, Martis circa axem proprium revolubilis observationes Bononiae*, 1666. ^#) [ XV, 64-5, figuur rechts.]

[ 48 ]

La beauté de la Lunette Campanique chez l'abbè Charles . . .
Nous fusmes avanthier pour observer l'eclipse de la lune a une maison a Chaliot ou l'on avoit fait touts les apprets necessaires, d'horologes, Lunettes, Instrumens &c. mais l'on ne put rien veoir a cause du temps couvert.

Het mooie van de kijker van Campani bij abbé Charles . . .
We waren eergisteren voor het waarnemen van een maansverduistering in een huis te Chaliot waar men alle nodige voorbereidselen had getroffen: uurwerken, kijkers, instrumenten enz. maar we konden niets zien door het betrokken weer.

[ 71 ] N^o 1555.

Christiaan Huygens aan Ph. Doublet

Parijs, 6 augustus 1666.

Uit: 'Een vernuftig geleerde', p. 29.

. . . N'ayant pas de quoy vous recompenser en nouvelles je vous envoie un dessein que j'ay fait ce matin apres le naturel d'une Cariole qui me semble fort bien et proprement faite et que j'estime digne de vostre consideration et peut estre imitation. Remarquez dans le profil ces pieces de bois qui reviennent
. . . Omdat ik niets heb om jou van mijn kant evenveel nieuws te geven stuur ik je een tekening die ik vanmorgen naar de werkelijkheid heb gemaakt van een rijtuigje [<,>] dat me zeer goed lijkt en netjes gemaakt en dat ik je overweging en misschien imitatie waard acht. In het profiel moet je letten op die stukken hout die van achter

[ 72 ]

de derriere aux quelles l'axe des roües est attachè. L'on approche par ce moyen les roües de la chaise, pour soulager le cheval, et les flesches retienent pourtant toute leur longueur et plient par consequent tout autant que si les roues estoient attachees a leur extremitè.

komen waaraan de wielas is vastgemaakt. Met dit middel doet men de wielen dichter bij de stoel komen, om het paard te ontlasten, en de bomen behouden toch heel hun lengte en buigen bijgevolg evenveel als wanneer de wielen aan hun eind waren vastgemaakt.

N^o 1557.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

Parijs, 13 augustus 1666. [ 76 ]

. . . L'accident du frere de Zeelhem eust estè terrible de s'aller perdre ainsi a la vüe de ses meilleurs et plus proches amis. Je l'en felicite de tout mon coeur d'en estre si heureusement eschappè. Si je scavois un peu au juste l'heure de sa naissance, je ferois faire par plaisir son horoscope a une personne de qualitè qui croit en ces choses, et veut tousjours dresser le mien. S'il manquoit de rencontrer cette avanture, comme je crois probablement qu'il feroit j'aurois de quoy luy faire la guerre et a toute sa science.		. . . Het ongeval van broer van Zeelhem) zou verschrikkelijk geweest zijn als hij zo het leven verloren had voor het oog van zijn beste en nauwste vrienden. Ik feliciteer hem van ganser harte dat hij er zo gelukkig aan is ontsnapt. Als ik het uur van zijn geboorte een beetje nauwkeurig wist, zou ik voor de grap zijn horoscoop* laten maken door een uitstekend persoon°) die daarin gelooft, en die de mijne steeds wil opstellen. Als hij dit voorval zou missen, zoals naar ik geloof waarschijnlijk is, zou ik iets hebben om hem en zijn hele wetenschap te bestrijden.
*) Broer Constantijn. Misschien verdrinkingsgevaar aan het strand van Scheveningen. °) Het kan zijn Adrien Auzout (brief No. 962, eind), of Ism. Boulliau [<].

[ 80 ] N^o 1560.

Christiaan Huygens aan Ph. Doublet

Parijs, 3 september 1666.

Je vous doibs encore la solution sur le doute que vous aviez touchant la Cariole dont je vous ay donnè la description. Tout ce que je puis dire c'est que vostre difficultè ne vient que de faute de connoissance, car je vous assure que le poids que porte le cheval est a celuy que portent les rouës, en mesme raison que la distance entre l'aissieu des rouës et l'homme menè dans la chaise a la distance entre le mesme homme et le bout des flesches que supporte le cheval . . . comme ED a DA . . . Ik ben je nog schuldig de oplossing van de twijfel die je hebt over het rijtuigje [<,>] waarvan ik je de beschrijving gaf. Alles wat ik kan zeggen is dat jouw moeilijkheid slechts komt van gebrek aan kennis, want ik verzeker je dat het gewicht dat het paard draagt, tot het gewicht dat de wielen dragen in dezelfde verhouding is, als de afstand tussen de wielas en de man die in de stoel wordt vervoerd, tot de afstand tussen deze man en het boomeinde dat het paard draagt . . . als ED tot DA . . .

N^o 1562.

Christiaan Huygens aan Ph. Doublet

Parijs, 5 november 1666. [ 84 ]

. . .
Je m'estonne que vous ne scauriez entendre par vous mesme la raison pourquoy les carioles dont je vous ay envoiè la figure pesent moins sur le cheval que celles ou les roues sont tout derriere. Il me seroit trop de peine de vous en faire une demonstration qui vous satisfit; cependant je vous en diray le fondement, qui est qu'en supposant que l'on leve les bouts des flesches A jusqu'en G, il est certain que de la position AB elles vienent en GE; la droite GE coupant AB dans la perpendiculaire de l'axe CS; de sorte que l'homme qui estoit en F, n'est haussè que jusques en H par le dit mouvement de A en G.

. . .
Ik verbaas me erover dat je niet zelf de reden zou kunnen begrijpen waarom de rijtuigjes [<,>] waarvan ik je de figuur stuurde minder op het paard wegen dan die waarbij de wielen helemaal achteraan zijn. Het zou me teveel moeite zijn je er een bewijs van te geven dat je zou tevreden stellen; toch zal ik je de basis ervan zeggen: als je aanneemt dat de boomeinden A opgetild worden tot G, dan is het zeker dat ze vanuit de stand AB komen in GE; de rechte GE snijdt AB op de loodlijn CS van de as; zodat de man die in F was nog maar tot H wordt opgeheven, door de genoemde beweging van A naar G.

Mais si la roue estoit attachée en B, la flesche AB seroit venue en GB . . . les dites flesches peseront deux fois autant sur le cheval . . . car la pesanteur respond exactement en cela a la peine qu'il y a [à] hausser les bouts d'un mesme espace AG. Peut estre que cecy vous suffira, si non, pluribus coram quelque jour.

Maar als het wiel was vastgemaakt in B, zou boom AB in GB gekomen zijn . . . de genoemde bomen zullen twee keer zoveel wegen op het paard . . . want de zwaarte komt daarbij precies overeen met de moeite die er is om de einden over eenzelfde afstand AG op te heffen. Misschien zal dit je voldoen, zoniet, dan een andere keer meer als we elkaar spreken.

[ 86 ] N^o 1563.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

Parijs, 5 november 1666.

Je pense que vous aurez receu la Campanine longtemps devant cellecy. . . . Ik denk dat je de kijker van Campani lang voor deze brief ontvangen zult hebben. . . .

[ 87 ]

La Lunette de l'Abbé Charles, ou veritable Campanine est de 4 ou 5 pouces plus longue, que celle que j'ay envoiè . . .		De kijker van Abbé Charles, of echte Campanine, is 4 of 5 duim langer dan die ik je gezonden heb . . .
Nous faisons faire icy pres sur le pignon d'une maison haut de 60 pieds et large de 45, un quadrant, qui monstrera les heures et les signes, si grand qu'il occupera toute cette muraille exceptè 25 pieds par en bas. Il est exposè tout droit a la veue du cabinet de Monsieur Colbert, mais de loin. Ie le vois aussi commodement de ma fenestre et de plus pres, et plusieurs des voisins.		We laten hier dichtbij op de gevel van een huis dat 60 voet hoog is, en 45 breed, een zonnewijzer*) maken, die de uren en de tekens zal aangeven, zo groot dat hij heel deze muur zal beslaan behalve 25 voet beneden. Hij wordt precies recht voor het uitzicht van het kabinet van meneer Colbert geplaatst, maar van ver. Ik zie hem ook gemakkelijk vanuit mijn venster en van dichterbij, en verscheidene buren.
[ ) Voor 'quadrant' is te lezen 'cadran', zie C. Wolf, Histoire de l'Observatoire de Paris de sa fondation à 1793* (Paris 1902) p. 2, n. 3. Picard, 'Grands cadrans', in Hist. de l'Ac. 6 (1730) 481- met op p. 529 de 'signes': de tekens van de Dierenriem. Ook in Divers ouvrages (1693) 341. In 1676 ontwierp Picard drie zonnewijzers voor de Sorbonne, zie: A. Gotteland, 'Les cadrans solaires de l'Abbé Picard à la Sorbonne', in Astronomie 97 (1983) 429-436. Zelf had Chr. Huygens al in 1646 een stuk over 'Gnomonica' geschreven, zie T. XI, p. 64.]

[ 91 ] N^o 1566.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

Parijs, 3 december 1666 (kopie)

Vous ne me feriez pas des reproches de ce que j'escris si peu souuent, si vous scaviez combien le temps passe viste en cette vie Parisienne, surtout a des gens qui ont un peu d'occupation et un peu de paresse comme moy, qui d'ailleurs apres ma maladie n'ay cherchè qu'a me bien remettre en travaillant le moins qu'il m'a estè possible. Je vous croyois encore tous deux a Zuylichem occupes a la reparation des digues et de la Teste.		Je zou me er geen verwijten over maken dat ik zo weinig brieven schrijf, als je wist hoe snel de tijd gaat in dit Parijse leven, vooral voor mensen die enige bezigheden en enige luiheid hebben zoals ik, die overigens na mijn ziekte slechts heb geprobeerd me goed te herstellen door zo weinig te werken als me mogelijk was. Ik dacht dat jullie nog allebei in Zuylichem waren, bezig met de reparatie van de dijken en van het Hoofd.
Il faut qu'a propos de cela, je vous propose une nouvelle maniere de bastir ces Testes, que j'ay trouvée dans un autheur Italien nouvellement imprimè, et qui dans la Theorie ne semble pas mauvaise.		Naar aanleiding daarvan moet ik je een nieuwe manier voorstellen om die Hoofden [kribben] te bouwen, die ik heb gevonden bij een Italiaanse schrijver, onlangs gedrukt*), en die in theorie niet slecht lijkt.
) F. Michellini, Trattato della direzione de fiumi* [Fir. 1664], dat Huygens pas had ontvangen van Leopoldo de Medicis. [Zie daarin p. 91 e.v. en Tavole, fig. XIX.]

[ 92 ]

Soit ABCD la Riviere et le courant de D vers C. Vous scavez que voulant faire une Teste en B, on la fait toujours en biaisant suivant le cours de l'eau comme BE.

Laat ABCD de rivier zijn en de stroom van D naar C. Je weet dat als men een Hoofd wil maken bij B, men het altijd zo doet dat het schuin loopt volgens de loop van het water, zoals BE.

Mais mon autheur soustient, qu'il faut la placer tout au contraire comme en BF, par ce que l'eau courant avec vehemence le long de BE dans l'ancienne maniere. mange necessairement et emporte le fonds de la Riviere le long de BE, et aussi la terre dont la teste est en partie composée. Au lieu qu'estant estendue en BF, l'eau n'y aura presque point de mouvement par ce que son cours est tout a fait rompu. Il me semble qu'il ne raisonne pas mal, et il vaudroit peut estre la peine de l'essayer, ce qui jamais n'a estè fait chez nous comme je croy.

Maar die schrijver van mij beweert dat het juist andersom moet worden geplaatst, zoals op BF, omdat het water dat op de oude manier met kracht langs BE stroomt, noodzakelijkerwijze de bodem van de rivier langs BE aantast en meeneemt, en ook de aarde waaruit het hoofd gedeeeltelijk is samengesteld. Terwijl als het op BF ligt, het water er bijna geen beweging heeft, omdat zijn loop geheel wordt onderbroken. Het lijkt me dat hij niet slecht redeneert, en het zou de moeite waard zijn het te proberen, wat bij ons nooit gedaan is, geloof ik.

N^o 1566^a.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

Parijs, 3 december 1666 (origineel)

[ X, 727 ]

. . . Mon apartement au reste n'a point de suite, mais entre les 2 chambres que j'ay a un meme estage il y a 7 ou 8 pieds d'une porte a l'autre et le degrè est entre deux. Outre cela j'ay une troisième chambre deux estages plus bas ou mes instrument et machines sont rangées. Au dessous de moy il n'y a que des chambres pleines de livres du Roy, et plus bas ma cuisine et cave. La chambre ou je couche est la plus belle et plus grande elle est tendue d'un brocatel rouge et vert, par bandes et l'alcove et le lict d'un autre brocatel, et une house de serge rouge par dessus. En l'autre chambre ou cabinet ou sont mes livres il n'y a que de la tapisserie de Rouen assez jolie, mais qui avec le temps pourra deloger de là dans mon laboratoire ou il n'y a jusqu'icy que les murailles peintes de jaune. Je mange dans ma plus grande chambre et suis seul à table si non quand M. Auzout ou quelque autre ami me vient tenir compagnie. Apres souper je me transporte reglement dans le quartier de M. de Carcavy ou nous jouons au Verkeer et causons une heure ou deux, mais cecy ne regarde point la description de mon apartement que vous aviez seulement demandée.		. . . Mijn appartement is overigens geen suite, maar tussen de 2 kamers die ik heb op eenzelfde etage is er 7 of 8 voet van de ene deur naar de andere en de trap is er tussen. Bovendien heb ik derde kamer twee verdiepingen lager, waar mijn instrumenten en toestellen zijn opgesteld. Onder mij zijn er slechts kamers vol boeken van de Koning, en lager mijn keuken en kelder. De kamer waar ik slaap is de mooiste en de grootste, behangen met rood en groen brokatel in banden, en het alkoof en het bed met een ander brokatel en een bekleding van rode serge erop. In de andere kamer of vertrek waar mijn boeken zijn is er alleen wandtapijt uit Rouen, vrij aardig, maar mettertijd zal het vandaar kunnen verhuizen naar mijn laboratorium, waar tot nu toe de muren slechts geel geverfd zijn. Ik eet in mijn grootste kamer en ik ben alleen aan tafel, behalve als meneer Auzout of een andere vriend me gezelschap komt houden. Na het avondeten begeef ik me vaak naar de afdeling van meneer de Carcavy waar we 'Verkeer'*) spelen en een uur of twee praten, maar dit gaat niet over de beschrijving van mijn appartement waar je alleen maar om vroeg.
*) Het triktrak-spel [spel der liefde]. [ Het appartement was in de 'Koninklijke Bibliotheek': ]

detail van plattegrond, Parijs eind 17e eeuw

Bibliotheek, Hôtel Colbert, Palais Royal, Palais Mazarin (eind 17e eeuw)
Bron: E. Maindron L'Académie des Sciences (1888), p. 3

[ Iemand die het later nog heeft gezien was Martin Lister, die in A Journey to Paris in the year 1698 schreef (ed. 1699, p. 110): "They shewed us also in this House, the Apartment of Monsieur Hugeins, which was very Noble, and well for Air, upon the Garden: But there he fell Melancholy, and Died of it in Holland. He shewed the first Tokens of it by playing with a Tame Sparrow, and neglecting his Mathematick Schemes."]

N^o 1578.

Christiaan Huygens aan Ph. Doublet

Parijs, 25 februari 1667. [ 115 ]

. . .
Ie croy que l'invention du Prince Maurice pour faciliter le roulement des roües n'est pas mauvaise et qu'elle empesche les aissieux de s'user. I'en parleray au Duc de Roanes ce que je ne me suis pas souvenu de faire lors de sa derniere visite. Icy d'une infinitè de façons differentes de chaises roulantes et caleches il en est restè deux, dont l'une sont les chaises Crenanes de la premiere invention ou avec ce peu de changement que je vous ay expliquè cy devant, et l'autre des calesches a 4 roues qui s'appelent de manses du nom de l'inventeur. Le corps de la calesche y est attachè comme aux autres sur des aix plats et pliants quoyque peu a cause du peu de longueur.
Et il y a 2 arcs de fer qui joignent les roües de devant avec les dits aix, comme vous voiez dans cette mechante figure

. . .
Ik geloof dat de uitvinding van prins Maurits om het rollen van de wielen te vergemakkelijken niet slecht is en dat deze het slijten van de assen belet. Ik zal erover spreken met de hertog van Roannez wat ik vergat te doen tijdens zijn laatste bezoek. Hier blijven er van de talloze uitvoeringen van reiswagens en calèches [<,>] maar twee over: als eerste de sjezen van Crenan*) van de eerste uitvinding of met zo weinig verandering als ik je hiervoor heb uitgelegd, en als tweede de calèches met 4 wielen die naar de naam van de uitvinder "van Manse" heten°). De bak van de calèche is er vastgemaakt zoals bij de andere op platte delen die buigzaam zijn, hoewel weinig door de geringe lengte.
En er zijn 2 bogen van ijzer die de voorwielen verbinden met de genoemde delen, zoals je ziet in deze simpele figuur^#),

et sous les quels les roües ont libertè de passer quand on tourne court, outre que ces mesmes arcs contribuent encore beaucoup a la douceur, et servent a porter la chaise du cocher. Il y en a comme cela a 1 et 2 chevaux.		waaronder de wielen vrij door kunnen gaan wanneer men keert, en verder dragen deze zelfde bogen nog veel bij aan de zachte zit, en ze dienen om de zitting van de koetsier te dragen. Zulke zijn er met 1 en met 2 paarden.
[ *) Privilege van Pierre de Perrien, markies van Crenan.] [<] [ °) Privilege van 8 aug. 1665 voor "le sieur de Manse" (^), bezongen in een gedicht.] [ ^#) Op 8 april stuurde Huygens een betere figuur.]

[ 133 ] N^o 1592.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

15 juli 1667.

A Paris ce 15 Juillet 1667.
Je ne doute pas que vous n'ayez eu bien du plaisir a vostre voiage dont le seul recit m'a rejoui en me rappellant dans la memoire les beaux lieux et les belles qui me charmoient si fort il y a ...*) ans. Il est vray que je ne dois pas me plaindre du temps present, qui se passe assez doucement, encore qu'il ne me soit pas permis de faire des voiages de 15 jours a cause de nos jours d'assemblée, nobis non licet esse tam beatis. . . .		Ik twijfel er niet aan dat je veel plezier gehad hebt op je reis, waarvan het verslag alleen al me blij maakte en in mijn herinnering ophaalde de mooie plaatsen en de mooie meisjes die me zo sterk betoverden ...*) jaar geleden. Weliswaar kan ik me niet beklagen in deze tijd, die vrij rustig verloopt, maar toch is het mij niet toegestaan reizen te maken van twee weken, vanwege onze vergaderdagen, zo gelukkig mogen we niet zijn. . . .
Il y a longtemps que vostre perruque est faite et entre les mains de Monsieur Busero, que je crois estre parti maintenant. J'en ay payè 5 louis d'or. Elle est d'un meilleur maistre que celle que j'avois envoiée au beau frere°), et j'en au eu deux du mesme qui m'ont rendu bon service.		Jouw pruik is allang klaar en in handen van meneer Busero, die nu is vertrokken, geloof ik. Ik heb er 5 goudstukken voor betaald. Hij is van een betere meester dan die welke ik aan onze zwager°) gestuurd heb, en ik heb er twee van dezelfde gehad die me goed van pas kwamen.
*) Het aantal is blanco gelaten; het gaat misschien om een reis naar 's-Hertogenbosch, waar vader Constantijn Huygens een bezoek bracht op 9 juli 1667 (Dagboek). Christiaan en Lodewijk bleven er twee dagen gedurende hun reis naar Spa in juli 1654 (Dagboek). °) Philips Doublet.

[ 135 ] N^o 1594.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

29 juli 1667.

. . .
La raison pourquoy ni moy ni aucun autre n'ont assistè a l'experience de la Transfusion sur les hommes, est que ces deux Messieurs mentionnez dans la lettre imprimee ont voulu veoir comment la chose succederoit auparavant que la rendre publique, et de plus ils veulent tenir secrette la methode dont ils se servent. . . .
De reden waarom noch ik noch iemand anders aanwezig was bij het experiment met Transfusie op mensen, is dat die twee heren, genoemd in de gedrukte brief*), hebben willen zien hoe de zaak zou slagen alvorens die openbaar te maken, en bovendien willen ze de methode die ze gebruiken geheim houden.
Mais l'un d'eux m'a dit qu'il n'y a pas plus a souffrir qu'a une saignée. Et que le porteur de chaise sur qui le dernier essay s'est fait, leur a demandè souuent depuis, s'ils n'avoient pas envie d'y retourner encore, et qu'il estoit tousjours a leur service, moyenant les 2 escus. Il s'en estoit tresbien trouuè et entreprit le mesme jour de porter un homme fort pesant, quoy qu'on le luy eust defendu. Il adjouta encore qu'il avoit fait merveilles la nuict ensuivante aupres de sa femme. la quelle derniere particularitè s'estant repandue parmy les dames, fait qu'elles commencent fort à favoriser cette nouuelle pratique, et il ne s'en trouueroit que trop qui voudroient faire transfuser leur maris. Maar een van hen heeft mij gezegd dat er niet meer geleden wordt dan bij een aderlating. En dat de draagstoeldrager op wie de laatste proef is gedaan, hun sindsdien vaak heeft gevraagd of ze het niet nog eens wilden doen, en dat hij altijd tot hun dienst bereid was, tegen de 2 écus. Hij had er zich heel goed bij bevonden en ging dezelfde dag een heel zware man dragen, hoewel het hem verboden was. Hij voegde er nog aan toe dat hij de nacht daarop wonderen had verricht bij zijn vrouw. Welke laatste bijzonderheid, die onder de dames bekend is geworden, maakt dat zij beginnen deze nieuwe praktijk heel gunstig te bespreken, en er zouden er maar al te veel zijn die hun echtgenoot zouden willen laten transfuseren.

*) Op 15 juni voerde Jean Baptiste Denis, met zijn medewerker Emmerez, zijn eerste bloedtransfusie uit te Parijs.
I. B. Denis, Professeur de Philosophie et de Mathematique, 'Lettre à M. de Montmor premier Maistre des Requestes touchant deux experiences de la transfusion faite sur des hommes', Paris 1667 [de titel is die van het hierna genoemde artikel].
Journal des Scavans, 28 juni 1667, No. 11 [p. 182-189].
[ Gedrukte brief: 'Copie d'une lettre ... Touchant une nouvelle maniere de guarir plusieurs maladies par la transfusion du sang, confirmée par deux experiences faites sur des hommes', 25 juni 1667.
Zie ook de brief No. 1628 (Ned.) van J. Bruynsteen aan D. van Lieberghen, 4 maart 1668: transfusie bij de Royal Society, nov. 1667.]

[ 151 ] N^o 1603.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

Parijs, 30 september 1667.

I'admire assez que l'humeur de la lunetterie vous soit revenue, sans que vous ayez aucun compagnon au travail, car je trouve que cela aide beaucoup, et si j'en avois eu icy, je crois que j'aurois aussi fait quelque chose, quoyque le verre espais pour faire des grands objectifs nous manque encore. Nous irons veoir aujourdhuy celuy qu'on a preparè de nouveau dans la verrerie du faubourg Saint Antoine. Wallestein le Danois que vous connoissez mande de Venise, que là mesme il n'a sceu avoir du verre comme il souhaite. Ik ben er nogal verbaasd over dat je weer in de stemming bent voor kijkerbouw, zonder dat je een werkgezel hebt, want ik vind dat dit veel helpt, en als ik hier iemand had, geloof ik dat ik ook iets gedaan zou hebben, hoewel het dikke glas voor het maken van grote objectieven ons nog ontbreekt. We gaan vandaag het glas bekijken dat men nieuw gemaakt heeft in de glasblazerij van de Faubourg Saint Antoine*). De Deen Wallestein die je kent bericht uit Venetië dat hij zelfs daar geen glas heeft kunnen krijgen zoals hij het wenste.
Si vous voulez perfectionner la Campanine, il sera pour le moins aussi necessaire de tailler les oculaires vous mesme que l'objectif, car pour avoir ceux là mieux faits que ne sont ceux de Menard, l'original de Rome surpassoit les copies. Ie voudrois scavoir quelle grandeur d'ouverture Spinosa et Monsieur Hudde determinent pour les 40 pieds. Suivant mon calcul il y auroit pres de 5 pouces, et pour 60 pieds 6½ pouces, et pour 100 pieds pres de 10 pouces. Ce calcul est bien plus aisè a faire, que des verres de la bontè requise pour souffrir d'estre tant decouverts. Als je de Campanine wilt vervolmaken, zal het minstens even noodzakelijk zijn zelf de oculairen te slijpen als het objectief, want doordat de eerste beter gemaakt waren dan die van Menard, overtrof het origineel uit Rome de kopieën. Ik zou willen weten welke openingsgrootte Spinoza en meneer Hudde bepalen voor de 40 voet. Volgens mijn berekening°) zou er bijna 5 duim zijn, en voor 60 voet 6½ duim, en voor 100 voet bijna 10 duim. Deze berekening is wel gemakkelijker te maken, dan glazen die zo goed zijn dat ze zo'n grote opening kunnen hebben.

[ *) Lodewijk XIV had er een bezoek gebracht in 1666.]
[ °) Zie een tabel in 'Dioptrica', XIII, 353.]

[ 158 ] N^o 1608.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

Parijs, 4 november 1667.

. . .
Je suis fort aise du bon succes de vostre travail en Teles et Microscopie, et j'en prosne icy parmi les amateurs, qui disent qu'il faudroit que vous envoiassiez une Campanine de vostre facon pour la confronter avec le veritable, et ils ont raison. . . .
Ik ben heel blij met het goede resultaat van je werk in tele- en microscopie, en ik hier schep ik erover op bij de liefhebbers, die zeggen dat je een door jou gemaakte Campanine zou moeten opsturen om hem met de echte te vergelijken, en ze hebben gelijk.
Le Juif de Voorburg achevoit ses petites lentilles par le moyen de l'instrument et cela les rendoit tres excellentes, je ne scay pourquoy vous n'en faites pas de mesme. S'il continue au travail des grands verres vous me ferez plaisir de m'apprendre comment il y reussit. De Jood in Voorburg*) voltooide zijn kleine lensjes met behulp van het toestel en dit maakte ze heel uitstekend, ik vraag me af waarom jij het niet net zo doet. Als hij blijft werken aan grote lenzen doe je mij een genoegen als je me meldt in hoeverre hij erin slaagt.
Icy nous n'avons pas encore pu avoir du verre espais pour cet usage et je viens de donner un nouveau memoire pour ceux de la verrerie qui mettront un pot expres dans leur fourneau avec de la matiere extraordinairement raffinee. Hier hebben we het dikke glas dat daarvoor nodig is nog niet kunnen krijgen en ik heb pas een memorie afgegeven voor de mensen van de glasblazerij [<] die in hun oven een aparte pot met bijzonder gezuiverd materiaal zullen zetten.

*) Baruch de Spinoza.

[ 163 ] N^o 1611.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

Parijs, 2 december 1667.

J'ay estè empeschè par divers accidens de faire response a vostre derniere du 3 novembre dans la quelle estoit enfermée la petite lentille que cellecy vous rapporte. Ce n'est pas son obscuritè qui m'y deplait le plus ni qui fait le plus de mal, mais le peu de soin que vous avez pris a la bien doucir, ce qui paroit quand on la regarde avec un microscope, car on la voit, mesme au milieu, toute pleine de petits creux; et puis que l'ouverture doit estre si petite, imaginez vous combien peu de rayons datter te recht raecken. car le poly gaste encore bien d'avantage un verre ou il y a de ces petits creux qu'un autre bien uni.
Ik was door verschillende omstandigheden verhinderd te antwoorden op je vorige brief van 3 november waarin ingesloten was het lensje dat deze brief je terugbrengt. Het is niet de donkerheid ervan die me het minst bevalt en die het meeste kwaad doet, maar de geringe zorg die je nam om het goed glad te maken, wat blijkt wanneer je het met een microscoop bekijkt, want je ziet dat het zelfs in het midden vol kuiltjes is; en daar de opening zo klein moet zijn, stel je eens voor hoe weinig stralen op de goede plaats terecht komen. Want het polijsten bederft nog heel wat meer een glas waarin deze kuiltjes zijn dan een ander dat goed glad is.

Pour ce qui est du mauvais succes de vos objectifs faits a ma nouvelle maniere . . . Wat betreft het geringe succes van je objectieven gemaakt op mijn nieuwe manier . . .

[ 164 ]

Pour le beau verre que vous demandez, j'aurois bien de la peine a vous en trouver, parce que les ouvriers en ont trespeu, et ne veulent pas s'en defaire, mais je ne scay d'un autre costè s'il est si fort a desirer, par ce qu'il me semble qu'il tient un peu de cette mauvaise qualitè qui accompagne le verre blanc presque tousjours, qui est de jetter le sel, de sorte qu'on le trouve tousjours halè, apres l'avoir laissè quelque temps sans l'essuier. prenez garde si vous ne le remarquerez pas a ces verres de la lunette de mon Pere, car je m'en suis apperceu en d'autres lentilles semblables de la mesme estoffe. Ce deffaut n'est pas seulement incommode mais il gaste aussi peu a peu la figure et le poli des verres. Adieu. Ie suis maintenant a faire des experiences sur le mouvement circulaire pour les quelles j'ay fait faire une table ronde qui tourne sur un pivot et est percee dans le milieu. Je crois avoir trouvè par ces speculations la cause de la gravitè, qui est de consequence.		Om het mooie glas te vinden waar je om vraagt, zou ik heel wat moeite moeten doen om wat voor je te vinden, omdat de werklieden er heel weinig van hebben, en ze het niet van de hand willen doen, maar ik weet anderzijds niet of het zo zeer te wensen is, omdat het naar me lijkt iets heeft van die slechte kwaliteit die er bijna altijd is bij wit glas, namelijk dat het zout eruit komt, zodat je er altijd een waas op vindt als je het enige tijd hebt laten liggen zonder het af te vegen. Let er op of je het niet opmerkt bij die glazen van de kijker van Vader, want ik heb het gemerkt bij andere lenzen van dezelfde stof. Dit gebrek is niet alleen onhandig, maar het bederft ook langzamerhand de vorm en de glans van de glazen. Vaarwel. Ik ben nu proeven over de cirkelbeweging aan het doen waarvoor ik een rond blad heb laten maken dat draait op een spil en in het midden doorboord is). Ik geloof met die bespiegelingen de oorzaak van zwaarte* gevonden te hebben, die van belang is.°)
[ *) Zie T. XVI, p. 327-328: centrifugale kracht.] [ °) Zie het stukje van 1667 over subtiele materie in XIX, 553; voor het vervolg zie XIX, 619.]

Home | Christiaan Huygens | VI | Parels uit brieven 1666-67 (top) | 1668

. . . La raison pourquoy ni moy ni aucun autre n'ont assistè a l'experience de la Transfusion sur les hommes, est que ces deux Messieurs mentionnez dans la lettre imprimee ont voulu veoir comment la chose succederoit auparavant que la rendre publique, et de plus ils veulent tenir secrette la methode dont ils se servent.		. . . De reden waarom noch ik noch iemand anders aanwezig was bij het experiment met Transfusie op mensen, is dat die twee heren, genoemd in de gedrukte brief*), hebben willen zien hoe de zaak zou slagen alvorens die openbaar te maken, en bovendien willen ze de methode die ze gebruiken geheim houden.
Mais l'un d'eux m'a dit qu'il n'y a pas plus a souffrir qu'a une saignée. Et que le porteur de chaise sur qui le dernier essay s'est fait, leur a demandè souuent depuis, s'ils n'avoient pas envie d'y retourner encore, et qu'il estoit tousjours a leur service, moyenant les 2 escus. Il s'en estoit tresbien trouuè et entreprit le mesme jour de porter un homme fort pesant, quoy qu'on le luy eust defendu. Il adjouta encore qu'il avoit fait merveilles la nuict ensuivante aupres de sa femme. la quelle derniere particularitè s'estant repandue parmy les dames, fait qu'elles commencent fort à favoriser cette nouuelle pratique, et il ne s'en trouueroit que trop qui voudroient faire transfuser leur maris.		Maar een van hen heeft mij gezegd dat er niet meer geleden wordt dan bij een aderlating. En dat de draagstoeldrager op wie de laatste proef is gedaan, hun sindsdien vaak heeft gevraagd of ze het niet nog eens wilden doen, en dat hij altijd tot hun dienst bereid was, tegen de 2 écus. Hij had er zich heel goed bij bevonden en ging dezelfde dag een heel zware man dragen, hoewel het hem verboden was. Hij voegde er nog aan toe dat hij de nacht daarop wonderen had verricht bij zijn vrouw. Welke laatste bijzonderheid, die onder de dames bekend is geworden, maakt dat zij beginnen deze nieuwe praktijk heel gunstig te bespreken, en er zouden er maar al te veel zijn die hun echtgenoot zouden willen laten transfuseren.
) Op 15 juni voerde Jean Baptiste Denis, met zijn medewerker Emmerez, zijn eerste bloedtransfusie uit te Parijs. I. B. Denis, Professeur de Philosophie et de Mathematique, 'Lettre à M. de Montmor premier Maistre des Requestes touchant deux experiences de la transfusion faite sur des hommes', Paris 1667 [de titel is die van het hierna genoemde artikel]. Journal des Scavans*, 28 juni 1667, No. 11 [p. 182-189]. [ Gedrukte brief: 'Copie d'une lettre ... Touchant une nouvelle maniere de guarir plusieurs maladies par la transfusion du sang, confirmée par deux experiences faites sur des hommes', 25 juni 1667. Zie ook de brief No. 1628 (Ned.) van J. Bruynsteen aan D. van Lieberghen, 4 maart 1668: transfusie bij de Royal Society, nov. 1667.]

I'admire assez que l'humeur de la lunetterie vous soit revenue, sans que vous ayez aucun compagnon au travail, car je trouve que cela aide beaucoup, et si j'en avois eu icy, je crois que j'aurois aussi fait quelque chose, quoyque le verre espais pour faire des grands objectifs nous manque encore. Nous irons veoir aujourdhuy celuy qu'on a preparè de nouveau dans la verrerie du faubourg Saint Antoine. Wallestein le Danois que vous connoissez mande de Venise, que là mesme il n'a sceu avoir du verre comme il souhaite.		Ik ben er nogal verbaasd over dat je weer in de stemming bent voor kijkerbouw, zonder dat je een werkgezel hebt, want ik vind dat dit veel helpt, en als ik hier iemand had, geloof ik dat ik ook iets gedaan zou hebben, hoewel het dikke glas voor het maken van grote objectieven ons nog ontbreekt. We gaan vandaag het glas bekijken dat men nieuw gemaakt heeft in de glasblazerij van de Faubourg Saint Antoine*). De Deen Wallestein die je kent bericht uit Venetië dat hij zelfs daar geen glas heeft kunnen krijgen zoals hij het wenste.
Si vous voulez perfectionner la Campanine, il sera pour le moins aussi necessaire de tailler les oculaires vous mesme que l'objectif, car pour avoir ceux là mieux faits que ne sont ceux de Menard, l'original de Rome surpassoit les copies. Ie voudrois scavoir quelle grandeur d'ouverture Spinosa et Monsieur Hudde determinent pour les 40 pieds. Suivant mon calcul il y auroit pres de 5 pouces, et pour 60 pieds 6½ pouces, et pour 100 pieds pres de 10 pouces. Ce calcul est bien plus aisè a faire, que des verres de la bontè requise pour souffrir d'estre tant decouverts.		Als je de Campanine wilt vervolmaken, zal het minstens even noodzakelijk zijn zelf de oculairen te slijpen als het objectief, want doordat de eerste beter gemaakt waren dan die van Menard, overtrof het origineel uit Rome de kopieën. Ik zou willen weten welke openingsgrootte Spinoza en meneer Hudde bepalen voor de 40 voet. Volgens mijn berekening°) zou er bijna 5 duim zijn, en voor 60 voet 6½ duim, en voor 100 voet bijna 10 duim. Deze berekening is wel gemakkelijker te maken, dan glazen die zo goed zijn dat ze zo'n grote opening kunnen hebben.
[ *) Lodewijk XIV had er een bezoek gebracht in 1666.] [ °) Zie een tabel in 'Dioptrica', XIII, 353.]

. . . Je suis fort aise du bon succes de vostre travail en Teles et Microscopie, et j'en prosne icy parmi les amateurs, qui disent qu'il faudroit que vous envoiassiez une Campanine de vostre facon pour la confronter avec le veritable, et ils ont raison.		. . . Ik ben heel blij met het goede resultaat van je werk in tele- en microscopie, en ik hier schep ik erover op bij de liefhebbers, die zeggen dat je een door jou gemaakte Campanine zou moeten opsturen om hem met de echte te vergelijken, en ze hebben gelijk.
Le Juif de Voorburg achevoit ses petites lentilles par le moyen de l'instrument et cela les rendoit tres excellentes, je ne scay pourquoy vous n'en faites pas de mesme. S'il continue au travail des grands verres vous me ferez plaisir de m'apprendre comment il y reussit.		De Jood in Voorburg) voltooide zijn kleine lensjes* met behulp van het toestel en dit maakte ze heel uitstekend, ik vraag me af waarom jij het niet net zo doet. Als hij blijft werken aan grote lenzen doe je mij een genoegen als je me meldt in hoeverre hij erin slaagt.
Icy nous n'avons pas encore pu avoir du verre espais pour cet usage et je viens de donner un nouveau memoire pour ceux de la verrerie qui mettront un pot expres dans leur fourneau avec de la matiere extraordinairement raffinee.		Hier hebben we het dikke glas dat daarvoor nodig is nog niet kunnen krijgen en ik heb pas een memorie afgegeven voor de mensen van de glasblazerij [<] die in hun oven een aparte pot met bijzonder gezuiverd materiaal zullen zetten.
*) Baruch de Spinoza.

J'ay estè empeschè par divers accidens de faire response a vostre derniere du 3 novembre dans la quelle estoit enfermée la petite lentille que cellecy vous rapporte. Ce n'est pas son obscuritè qui m'y deplait le plus ni qui fait le plus de mal, mais le peu de soin que vous avez pris a la bien doucir, ce qui paroit quand on la regarde avec un microscope, car on la voit, mesme au milieu, toute pleine de petits creux; et puis que l'ouverture doit estre si petite, imaginez vous combien peu de rayons datter te recht raecken. car le poly gaste encore bien d'avantage un verre ou il y a de ces petits creux qu'un autre bien uni.		Ik was door verschillende omstandigheden verhinderd te antwoorden op je vorige brief van 3 november waarin ingesloten was het lensje dat deze brief je terugbrengt. Het is niet de donkerheid ervan die me het minst bevalt en die het meeste kwaad doet, maar de geringe zorg die je nam om het goed glad te maken, wat blijkt wanneer je het met een microscoop bekijkt, want je ziet dat het zelfs in het midden vol kuiltjes is; en daar de opening zo klein moet zijn, stel je eens voor hoe weinig stralen op de goede plaats terecht komen. Want het polijsten bederft nog heel wat meer een glas waarin deze kuiltjes zijn dan een ander dat goed glad is.
Pour ce qui est du mauvais succes de vos objectifs faits a ma nouvelle maniere . . .		Wat betreft het geringe succes van je objectieven gemaakt op mijn nieuwe manier . . .