Chr. Huygens, parels uit brieven 1668-69

Home | Chr. Huygens | < Oeuvres VI >

Uurwerken , wagen , lensjes , microscopen , campanine , bolhol , stoot , duiveltjes , bewegingswetten ,
Irokezen , Dioptrica , druktechniek , brandspiegel , uurwerk

Parels uit brieven 1668-69

Oeuvres Complètes VI, 1666-69

[ 171 ] N^o 1618.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

6 januari 1668

A Paris ce 6 Janvier 1668.
Je ne scay pas si vous estes de retour de Zuylichem, mais je le souhaite, afin que vous puissiez aider Monsieur de Gent de vos avis en ce qui regarde l'essay des horologes qu'il s'est proposè de faire. L'on en fera bientost autant icy comme je pense vous avoir desia mandè. Un homme qui a estè avec Monsieur de Ruijter a son voiage de Guinée et Terra Nova a dit a Thuret, que dans son vaisseau il avoit eu une Pendule, mais a ce qu'il a pu comprendre elle n'estoit point suspendue; aussi ne s'en estoit ils pas servi fort utilement au rapport de cette personne.		Ik weet niet of je terug bent uit Zuylichem, maar dat zou ik willen, opdat je meneer van Ghent kunt helpen met je advies inzake de proef met de uurwerken die hij van plan is te doen. Men zal binnenkort hier ook zoiets doen, zoals ik je al heb bericht naar ik meen. Een man die met meneer de Ruyter op zijn reis naar Guinea en Terra Nova*) is geweest heeft tegen Thuret gezegd, dat er in zijn schip een slingeruurwerk was, maar naar hij begreep was het niet opgehangen; ze hebben het dan ook niet met zeer veel nut gebruikt volgens het verslag van deze persoon.
*) De Ruyter maakte deze reis in 1665.

[ 172 ]

. . . Pour l'employ que vous donnez aux arcs dans vos Carioles, je vous ay dit cy devant, pour quoy je croiois qu'ils ne plieroient pas bien. I'ay songè depuis qu'il vaudroit mieux attacher sur vostre aissieu deux flesches pliantes AB, et deux autres CD, un peu plus haut, appuiees sur ces premieres par les pieces CA, DB. Et la chaise sur les flesches CD. Vous auriez par ce moyen un pliement double car les flesches de dessus et dessous plieroient librement toutes deux se courbant comme dans cette figure. Vous y pourrez penser et en entendre l'avis du frere de Moggershill Surintendant des Carosses.		. . . Over het gebruik dat je geeft aan de bogen in je rijtuigjes [<]: ik heb je eerder gezegd waarom ik geloofde dat ze niet goed zouden buigen. Sindsdien heb ik gedacht dat het beter zou zijn op je as twee buigzame bomen AB vast te maken, en nog twee andere CD iets hoger, op die eerste gestut met de stukken CA en DB. En de stoel op de bomen CD. Hiermee zou je een dubbele buiging krijgen, want de boven- en onderbomen zouden allebei vrij buigen met een kromming zoals in deze figuur. Je zou er over kunnen nadenken en het advies horen van zwager Moggershill, hoofdopzichter van de karossen.
Uit: 'Een vernuftig geleerde', p. 29.

[ 173 ] N^o 1619.

Christiaan Huygens aan Ph. Doublet

Parijs, 20 januari 1668

. . . moulins a vent . . . je souhaiterois fort d'avoir toutes les mesures au juste de cette pompe . . . quelle grandeur et proportion de moulin semblable il faudroit icy pour elever l'eau a 40 ou 60 pieds. Monsieur Colbert m'adresse la pluspart de ces inventeurs pour examiner s'ils apportent quelque chose de bon, ce qui est fort rare; mais en condemnant leur inventions je serois bien aise d'en pouvoir montrer quelque meilleure. . . .

. . . windmolens . . . ik zou heel graag alle afmetingen precies willen hebben van die pomp . . . welke grootte en verhouding van een dergelijke molen hier nodig zou zijn om het water tot 40 of 60 voet op te voeren. Meneer Colbert stuurt de meeste van zijn uitvinders naar me toe om te onderzoeken of zij iets goeds inbrengen, wat zeer zelden gebeurt; maar bij het verwerpen van hun uitvindingen zou ik blij zijn als ik een betere kon laten zien. . . .

Il est vray que l'inversabilitè n'est pas dans la construction de Don Louis ni dans la miene a l'egal de ce qu'elle est dans la vostre, mais j'ay pensè qu'on pourroit mettre la chaise plus bas, en renversant pour ainsi dire l'arc dont il se sert, et l'attachant sur les flesches les plus basses.

Het is waar dat het bestand zijn tegen omslaan bij de constructie van jonker Lodewijk en ook bij de mijne niet haalt bij wat de jouwe heeft, maar ik heb bedacht dat men de stoel lager zou kunnen zetten, door om zo te zeggen de boog die hij gebruikt om te keren, en hem vast te maken op de laagste bomen.

Uit: 'Een vernuftig geleerde', p. 30.

[ 174 ]

Et je crois qu'il seroit bon d'avancer la chaise vers le costè du cheval en sorte que le poids de l'homme fut tout proche de l'aissieu au lieu d'estre dessus, ce qui ne chargeroit le cheval que de fort peu. Et l'on pourroit par ce moyen monter par le costè, qui vous semble une chose si necessaire. Ie ne vois rien de nouveau icy en cette matiere depuis le temps que je vous ay envoiè le dernier dessein, mais il me semble que le nombre des chaises roulantes diminue, et que l'on retourne a la suspension ordinaire des carosses.		En ik geloof dat het goed zou zijn de stoel naar voren te brengen naar de kant van het paard, zodat het gewicht van de persoon heel dicht bij de as is in plaats van erboven, wat het paard maar zeer weinig zou belasten. En men zou hierbij van opzij kunnen instappen, wat jou zo noodzakelijk lijkt. Ik zie hier niets nieuws op dit gebied sedert de tijd dat ik je de laatste tekening heb gestuurd), maar het schijnt me toe dat het aantal reiswagens* [>] vermindert, en dat men terugkeert tot de gewone ophanging van karossen.
Il y a pourtant une invention nouvelle dont les autheurs se promettent beaucoup et bien plus qu'ils ne devroient a mon avis, qui consiste a faire rouler plus aisement les charrettes et chariots que dans la maniere ordinaire. Ils font tourner l'aissieu avec les roues . . . Ils sont apres a solliciter leur privilege qu'on leur accordera sur mon approbation.		Toch is er een nieuwe uitvinding waarvan de ontwerpers veel verwachten en heel wat meer dan ze mijns inziens zouden moeten doen, die eruit bestaat de karren en wagens lichter te laten lopen dan op de gewone manier. Zij laten de as draaien met de wielen . . . Ze streven ernaar hun privilege aan te vragen dat men hun zal toekennen als ik het goedkeur.
*) Zie No. 1585 [8 april 1667, tekening van een calèche].

[ 200 ] N^o 1630.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

23 maart 1668

A Paris ce 23 Mars 1668.
Je vous remercie de vostre devis exacte de la Cariole lequel me facilitera fort toutes choses dans la construction, I'y feray commencer aussi tost que je me seray debarassè de l'affaire des Pendules pour les Longitudes, qui partiront dimanche avec un des Commis de nostre Assemblee . . .		Ik bedank je voor je nauwkeurige bestek van het rijtuigje [<,>], dat voor mij alles bij de bouw zeer zal vergemakkelijken, ik zal eraan laten beginnen) zodra ik me bevrijd heb van de zaak van slingeruurwerken* voor lengtebepaling, ze vertrekken zondag met een commies van onze vergadering . . .
. . . ayant fait faire le train pour une chaise a 2 personnes, j'ay envie d'y suspendre premierement cette chaise, et la faire pousser par un homme pour veoir quel en sera l'effect dans les rues.		. . . als ik het onderstel voor een sjees voor 2 personen heb laten maken, wil ik eerst die draagstoel eraan ophangen, en hem door een man laten duwen°) om te zien wat het effect ervan is op straat.
[ *) Op 2 februari (p. 187) had hij het plan genoemd een wagen te laten maken — ook: de instructie voor het gebruik van slingeruurwerken, door hemzelf vertaald in het Frans.] [ °) Zie XXII, 278: schets.]

[ 201 ]

. . . il faut que je vous dise que le fils de Monsieur de Carcavy un de ces jours passez en revenant de la ville m'assura d'avoir rencontrè dans la rue une Cariole attachee ainsi par quatre courroies tendues parallelement aux flesches, et qu'elle estoit a 2 roues. Ie n'en ay point vu encore, mais il se pourroit faire que quelqu'un auroit eu cette pensee fort approchante de la vostre, et en cas de privilege ces inventeurs nous pourroient faire des affaires.

. . . ik moet je zeggen dat de zoon van meneer de Carcavi een dezer dagen bij terugkomst uit de stad me verzekerde dat hij op straat een rijtuigje had aangetroffen [met de 'stoel'] zo vastgemaakt, met vier riemen gespannen evenwijdig aan de bomen, en dat het 2 wielen had. Ik heb er nog geen gezien, maar het zou kunnen dat iemand deze gedachte had gehad die zeer dicht bij de jouwe komt, en in het geval van een privilege zouden deze uitvinders het ons lastig kunnen maken.

[ 205 ] N^o 1633.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr

Parijs, 6 april 1668

. . .
J'ay essayè vos trois petites lentilles dont les 2 plus grandes sont assurement fort bonnes, et principalement celle qui est dans le petit tuyau de cuivre; pour la petite j'ay facilement trouvè moyen de l'appliquer en sorte qu'elle ne s'empeschat pas la lumiere elle mesme, mais je ne trouve pas qu'elle represente les objets distinctement comme les autres, avec quelque petite ouverture que je luy donne. peut estre qu'elle n'est pas bien travaillee, c'est a dire en la doucissant. car pour vostre poly, j'en ay bonne opinion, et ne crois pas que la figure se gaste aisement sur le liege, parce qu'il obeit facilement. I'ay tousjours envie d'essaier a polir les grands verres de mesme sur quelque chose qui cede, comme sur du gros drap appliquè sur la forme, car pour le plomb piquè il y a de la peine a achever.

. . .
Ik heb jouw drie lensjes getest en daarvan zijn de 2 grootste beslist zeer goed, en vooral dat lensje dat in het koperen buisje zit; voor het kleinste heb ik vlug een middel gevonden om het zo toe te passen dat het niet zelf het licht voor zichzelf hindert, maar ik vind niet dat het de objecten duidelijk weergeeft zoals de andere, met welke kleine opening ook die ik eraan geef. Misschien dat het niet goed bewerkt is, dat wil zeggen bij het glad maken. Want wat jouw polijsten betreft, dat is naar mijn mening goed, en ik geloof niet dat de vorm gemakkelijk bedorven wordt op kurk, omdat het vlug wijkt. Ik heb nog steeds zin om de grote glazen evenzo te polijsten op iets dat meegeeft, zoals op dik laken dat op de vorm is aangebracht, want met gestoken lood is het moeilijk gedaan te krijgen.

[ 206 ]

L'on nous apporte de temps en temps des eschantillons de verre de la verrerie qui est dans cette ville, mais rien de bon jusqu'icy, parce qu'il est ou trop peu transparent ou plein de veines quand il est clair. mais pour revenir a vos microscopes, il est vray qu'apres avoir essayè ces petites lentiles qui grossissent si fort les objets, on est bien aise de revenir a nos autres mediocres de jadis, non seulement a cause de la clartè, mais encore parce qu'a ces petites lentilles la distance de l'objet est si fort determinee, qu'on ne peut voir le dessus et le dessous d'un cheveu en mesme temps . . .

Men brengt ons van tijd tot tijd monsters glas uit de glasblazerij die in deze stad is, maar niets goeds tot dusver, omdat het of te weinig doorzichtig is of vol met aderen wanneer het helder is. Maar om terug te komen op jouw microscopen, het is waar dat, na die kleine lensjes getest te hebben die de objecten zo sterk vergroten, ik wel blij ben dat ik kan terugkeren naar die andere middelmatige van ons van vroeger, niet alleen wegens de helderheid, maar ook omdat bij die kleine lensjes de afstand van het object so sterk bepaald is, dat je van een haar niet tegelijk de bovenkant en de onderkant kunt zien . . .

[ 213 ] N^o 1638.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr

11 mei 1668

A Paris ce 11 Maj 1668.
Il est vray que l'experience confirme ce que dit Spinosa que les petits objectifs au microscope representent plus distinctement les objects que les grands, avec des ouvertures proportionelles, et sans doute la raison s'en peut donner, quoyque le Sieur Spinosa ni moy ne la scachions pas encore. mais aussi de l'autre costè il est certain qu'on distingue plus de profondeur aux objects quand l'objectif est moins convexe. . . .		Het is waar dat de ondervinding bevestigt wat Spinoza zegt, dat kleine objectieven bij de microscoop de objecten beter weergeven dan grote, met de openingen naar verhouding, en zonder twijfel kan de reden ervan gegeven worden, hoewel de heer Spinoza en ik deze nog niet kennen. Maar aan de andere kant is het ook zeker dat men aan de objecten meer diepte onderscheidt wanneer het objectief minder bol is. . . .
Voicy les mesures de la vraye Campanine*) [>], avec la quelle j'aye estè comparer la miene, qui a cause de la grande ouverture que j'avois donnè a l'objectif estoit beaucoup plus claire, mais en recompense un peu moins distincte que l'autre, qui en effect est un peu sombre, mais pourtant tres excellente. J'ay du depuis estre cy °)		Hier zijn de afmetingen van de echte campanine*) [>], waarmee ik de mijne heb vergeleken, die — door de grote opening die ik aan het objectief had gegeven — veel helderder was, maar daarentegen wat minder duidelijk dan de andere, die inderdaad wat donker is, maar toch heel uitstekend. Ik heb sindsdien mijn
[ *) Telescoop volgens Campani. Op p. 207: "toute garnie de vos verres" (geheel voorzien van jouw glazen).] °) Corr. p. 652, lees: estreci.

[ 214 ]

mon ouverture, mais cela fait paroistre les points des oculaires qui en sont assez chargez.

opening vernauwd, maar dat doet de punten van de oculairen verschijnen en ze hebben er nogal veel.

L'ouverture chez l'Abbè Charles est cellecy.		De opening bij Abbé Charles is deze.
Le diaphragme tel		Zo is het diafragma

Du trou de l'oeil au premier oculaire.

Van het ooggat tot het eerste oculair:

Du premier au second oculaire.

Van het eerste tot het tweede oculair:

Du second oculaire au troisiesme.

Van het tweede oculair tot het derde:

Je prens tousjours du milieu de l'epaisseur des verres. Les 3 oculaires ont chacun leur distance de foier d'1 pouce 10 ligne. L'objectif est de 2 pieds 5 pouces. Toute la longueur de la lunette 3 pieds 3 pouces, qui est moindre de 4 pouces que la miene, tout est mesure Rhynlande.		Ik neem steeds vanaf het midden van de dikte van de glazen. De 3 oculairen hebben elk een brandpuntsafstand van 1 duim 10 lijn. Het objectief is van 2 voet 5 duim. De hele lengte van de kijker 3 voet 3 duim, wat 4 duim minder is dan de mijne, alles is Rijnlandse maat.
Pour ce qui est de ma nouvelle methode de composer un petit cave avec un objectif, Ie ne trouve pas qu'il y ait de vos petites formes qui vous puissent servir. mais pour un verre planoconvexe de 2 pieds 8 pouces comme vous en faites, il faut un oculaire dont l'une des superficies soit travaillee dans un creux comme cettuicy		Wat betreft mijn nieuwe methode*) om een klein hol glas samen te stellen met een objectief, ik vind niet dat er vormpjes van jou zijn die je van dienst kunnen zijn. Maar voor een platbol glas van 2 voet 8 duim zoals je ze maakt, is een oculair nodig waarvan het ene oppervlak bewerkt moet worden in een holte zoals deze

dont le semidiametre soit 289/1000 d'un pouce, et l'autre sur une boule dont le demidiametre soit 187/1000 d'un pouce, qui est telle		waarvan de halve middellijn 289/1000 van een duim moet zijn, en het andere op een bol waarvan de halve middellijn 187/1000 van een duim, die zo is:

de sorte que vostre lentille creuse sera de cette forme		zodat je holle lens van deze vorm wordt:

et il faut tourner le costè convexe vers l'oeil. Cette lunette grossira 30 fois, et pour cela il faut travailler l'objectif un peu grand, a fin de luy donner grande ouverture. Le costè convexe doit estre en dehors. Ce composè, suivant la demonstration, doibt faire autant que les verres hyperboliques, parce que le concave corrige les defauts de l'objectif qui vienent de la figure spherique.		en je moet de bolle kant naar het oog keren. Deze lens zal 30 keer vergroten, en daarom moet het objectief wat groot gemaakt worden, om er een grote opening aan te geven. De bolle kant moet buiten zijn. Dit samenstel, volgens het getoonde, moet gelijkwaardig zijn aan hyperbolische glazen, omdat het holle glas de gebreken van het objectief corrigeert die komen van de bolvorm.
*) Zie brief No. 1635 [p. 209: bolhol oculair].

[ 215 ]

. . . Il n'est pas necessaire de vous recommander le secret. et quand mesme l'invention ne reussiroit pas je ne voudrois pas que vous en dissiez rien a l'Israelite, a fin que par luy, Hudden ou d'autres ne penetrassent dans cette speculation qui a encore d'autres utilitez.		. . . Het is niet nodig je aan te bevelen het geheim te houden. En ook al zou de uitvinding niet slagen, ik zou niet willen dat je er iets over zei tegen de Israeliet [Spinoza], opdat niet via hem Hudde of anderen zouden doordringen tot deze speculatie, die ook nog andere voordelen heeft.
Pour autheur de dioptrique je n'en vois pas encore de meilleur que Kepler, dont il y a un exemplaire dans la bibliotheque de mon Pere, outre celuy que j'ay emportè, qui est reliè avec d'autres traitez*). demandez moy ce que vous n'y comprendrez pas, et ce que vous voulez scavoir d'avantage, et je vous esclairciray de tout.		Van de schrijvers over optica zie ik nog geen betere dan Kepler, waarvan een exemplaar in de bibliotheek van Vader is, behalve datgene dat ik meegenomen heb, dat samen met andere verhandelingen*) is ingebonden. Vraag me wat je er niet van begrijpt, en wat je meer wilt weten, en ik zal je alles ophelderen.
) Dioptrice, 1611. De band is teruggevonden en bevat verder: Tertius interveniens, Antwort ... auf D. Helisaei Röslini, De stella tertii honoris in Cygno, De vero anno, Eclogae chronicae, De cometis*. [Bibl. Zuyl: 4^o.613 en 615.]

[ 216 ]

Si ma dioptrique ne s'avance pas plus, ce n'est que faute de loisir, et parce qu'il est difficile de s'appliquer a ces matieres par intervalles, quand on est distrait par beaucoup d'autres choses comme je le suis tousjours icy. Pour la perspective je n'ay veu aucun autheur que Stevin, c'est pourquoy je ne puis pas vous dire qui est le meilleur. Il y a si peu de difficultè en cette science, qui se peut comprendre dans une ou deux regles, que je ne doute pas, que vous ne puissiez trouver tout par vous mesme. Dites moy ce que vous y trouvez de plus difficile, et je vous l'expliqueray.		Als mijn Dioptrica niet verder komt is het alleen door gebrek aan vrije tijd, en omdat het moeilijk is zich bij tussenpozen op deze materie toe te leggen, wanneer men afgeleid wordt door veel andere dingen zoals hier bij mij steeds het geval is. Over het perspectief heb ik geen andere schrijver*) gezien dan Stevin, daarom kan ik je niet zeggen wie de beste is. Er is zo weinig moeilijks in deze wetenschap, die te begrijpen is in een of twee regels, dat ik er niet aan twijfel dat je alles zelf kunt vinden. Zeg me wat er het moeilijkst in vindt, en ik zal het je uitleggen.
[ ) Het is verbazend dat Huygens niet het 'Tractaet der perspective' noemt van zijn leermeester Frans van Schooten, in Mathematische oeffeningen* (1660); zie Kirsti Andersen, 'Stevin's theory of perspective', in Tractrix 2 (1990), p. 41.]

N^o 1639.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

11 mei 1668

A Paris ce 11 Maji 1668.
J'attens de ce que vous me direz par vostre premiere touchant la suspension que vous allez essaier, qui commence fort a s'esloigner de la premiere simplicitè, et c'est a scavoir, si elle recompensera par la douceur. ces secousses de costè ne vous paroissoient rien au commencement, mais vous avez commencè depuis a les sentir. . .		Ik wacht op wat je me zult zeggen in je eerstvolgende brief over de ophanging [<,>] die je gaat uitproberen, die zich zeer begint te verwijderen van de eerste eenvoud, en het staat nog te bezien of ze het goedmaakt met zachtheid. De schokken van opzij schenen je in het begin van geen belang, maar je bent ze beginnen te voelen sindsdien. . . .

[ 217 ]

Mon train et ma chaise sont achevez horsmis qu'elle n'est pas encore garnie en dedans. Il a falu faire mes flesches de 3 pieces, faute de pouvoir avoir du bois qui fust courbè comme il faut. J'ay fortifiè ces jointures avec une platine de fer par dessous, par ce qu'autrement cela n'auroit pas tenu ferme. Les ouvriers d'icy sont peu habiles a faire quelque chose qu'ils n'ont pas accoutumè, et avec cela fort lents et chers, ce qui fait qu'il n'y a pas tant de plaisir a machiner icy comme en Hollande; outre que je n'ay guere de loisir pour aller voir ce qu'ils font et les presser.		Mijn onderstel en mijn stoel zijn klaar behalve dat deze van binnen nog niet gestoffeerd is. Ze moesten mijn bomen van 3 stukken maken, doordat geen hout te krijgen was dat naar behoren gebogen was. Ik heb de verbindingen verstevigd met een ijzeren plaat eronder, omdat dat anders niet gehouden zou hebben. De werklieden hier zijn er niet zo handig in iets te maken waaraan ze niet gewend zijn, en daarbij zeer langzaam en duur, wat maakt dat de werktuigbouw hier niet zoveel genoegen geeft als in Holland; bovendien heb ik nauwelijks tijd om te gaan zien wat ze doen en ze aan te sporen.
I'avois creu faire l'essay de la petite brouëtte avec les flesches de la calesche devant que les bouts y fussent adjoutez, mais elles estoient trop eloignees et trop lourdes. J'en fais faire maintenant qui n'auront que la mesme distance des bastons de la chaise, et je pretens que ces mesmes bastons y servent au lieu de ronds; mais mes roues auront la distance comme a la calesche, par ce qu'en les approchant les secousses de costè seroient plus rudes. l'orniere est icy de 4 pieds et 2 pouces des nostres.		Ik had gedacht de proef te nemen met het kleine koetsje*) met de bomen van de calèche voordat de einden eraan gezet werden, maar die waren te lang en te zwaar. Ik laat er nu maken die slechts dezelfde afstand hebben als de stokken van de stoel, en ik wil dat deze zelfde stokken er gebruikt worden in plaats van ronde; maar mijn wielen krijgen de afstand zoals bij de calèche, omdat bij dichterbij brengen de schokken van opzij harder zouden zijn. Het wagenspoor is hier 4 voet en 2 duim van onze maat.
. . . Si nostre fontaine reussit bien comme je n'en doute presque point je vous en		. . . Als onze fontein slaagt, zoals ik bijna niet betwijfel, zal ik voor jou
[ *) Voor het woord 'brouette' (kruiwagen of koetsje) zie ook hierna.] [>]

[ 218 ]

feray la description. en attendant a fin que vous ne la croyiez pas impossible, je vous diray que la mesme eau qu'elle jette est levee en haut plus d'une fois, et pourtant tousjours rafreschie par celle qui vient de la fontaine de Monsieur Colbert.

een beschrijving maken. Intussen, opdat je niet gelooft dat het onmogelijk is, zeg ik je dat hetzelfde water dat hij uitwerpt meer dan één keer naar boven wordt gehaald, en toch steeds ververst wordt door het water dat komt van de fontein van meneer Colbert.

Vous scaurez de plus que nous faisons un puits qui a 22 pieds de profondeur dans lequel ira nostre machine et dans lequel l'eau se perdra, et cette hauteur, que nostre jardin a par dessus le niveau de la riviere, fait l'affaire. Si nous voulons que le jet soit moins haut nous pouvons avoir 4 pouces d'eau au lieu d'un qui nous vient de chez Monsieur Colbert. Adieu.

Bovendien moet je weten dat we een put maken die 22 voet diepte heeft waarin ons toestel gaat en waarin het water wegloopt, en deze hoogte, die onze tuin boven het niveau van de rivier heeft, doet het hem. Als we de straal minder hoog willen laten komen kunnen we 4 duim water hebben in plaats van één, dat komt van bij meneer Colbert. Het ga je goed.

[ 220 ] N^o 1641.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens

Parijs, 7 juni 1668

J'ay depuis ma derni�re essayè la moitié du concave de vostre façon avec l'objectif que vous m'aviez donné auparavant, et je trouve qu'il fait assez bien quand l'ouverture n'est que de la grandeur ordinaire a peu pres comme la vostre. mais en decouvrant tout le verre je vois un peu de couleurs ce qui me fait croire qu'il y a un inconvenient de ce costé là, qui provient de l'angle que font les 2 surfaces de l'objectif vers les bords. qui cause nécessairement des couleurs,

Sinds mijn laatste brief heb ik de helft van de door jou gemaakte [<] holle lens getest met het objectief dat je me eerder had gegeven, en ik bevind dat hij het vrij goed doet wanneer de opening van het objectief maar van gewone grootte is, ongeveer zoals de jouwe. Maar als ik de hele lens onbedekt laat zie ik een beetje kleuren, wat me doet geloven dat daar een bezwaar ligt, dat voortkomt uit de hoek die de 2 oppervlakken van het objectief bij de randen maken, die noodzakelijkerwijze kleuren veroorzaakt,

[ 221 ]

de sorte qu'en faisant des verres hyperboliques l'on trouveroit la mesme chose en les faisant fort grands. Ce sera tousjours quelque chose d'avoir montrè qu'il n'y a pas plus à esperer de ces figures . . . zodat men bij het maken van hyperbolische lenzen hetzelfde zou vinden als men ze heel groot zou maken. Het zal nog altijd iets zijn, te hebben aangetoond dat er van die vormen niets meer te hopen is . . .

[ 224 ] N^o 1644.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

Parijs, 22 juni 1668

. . . j'ay essayè ma calesche dans la ruë icy devant qui est fort rabotteuse, et il me sembloit qu'elle alloit fort bien et doucement en comparaison du carosse. Ie n'y ay pas mis des bois pliants, mais sur le brancart qui est de flesches de 3 pouces en quarrè, ma chaise est attachée par devant sur deux consoles avec des courroies courtes d'un pied, et par derriere il y a des moutons de la hauteur d'un pied et demy avec une traverse, à la quelle elle tient par des courroies longues de 3 pieds ou environ, mais qui sont si bien tendues que cela donne toute la douceur requise. Or pour eviter l'incommoditè des secousses a costè ces deux soupantes vienent se joindre en pointe au milieu de la dite traverse, ce qui fait que quand l'une ou l'autre des rouës descend subitement dans quelque creux, la chaise n'est pas obligée de suivre ce penchant sinon quelque peu, et c'est en quoy consiste le remede.

. . . ik heb mijn calèche [<,>] uitgeprobeerd op de straat hiervoor die erg hobbelig is, en het scheen me toe dat het zeer goed en met weinig schokken ging in vergelijking met de karos. Ik heb er geen buigend hout op gezet, maar op het draagstel (dat van bomen van 3 duim in het vierkant is) is mijn draagstoel vastgemaakt van voren aan twee steunen met korte riemen van een voet, en achter zijn er opstaande balken, anderhalve voet hoog met een dwarsstuk, waaraan de stoel hangt met riemen die ongeveer drie voet lang zijn, maar die zo goed gespannen zijn dat het de vereiste zachtheid geeft. Om nu het ongemak van de schokken van opzij te vermijden komen deze draagriemen bij elkaar in het midden van het genoemde dwarsstuk, wat maakt dat als één van de wielen plotseling daalt in een kuil, de stoel niet gedwongen wordt deze scheefheid te volgen behalve een beetje, en dit is wat het verhelpt.

[ 225 ]

Uit: 'Een vernuftig geleerde', p. 30.

[ 227 ] N^o 1646.

Christiaan Huygens aan Ph. Doublet

Parijs, 29 juni 1668

la renommee d'une calesche bleue dont vous estes inventeur s'estant repandue jusqu'en ce païs icy, et ne nous ayant appris que ses vertus mais non pas sa figure, vous estes treshumblement suppliè de nous en donner quelque eclaircissement . . .		Daar de faam van een blauwe calèche [<,>] waarvan jij de uitvinder bent*) zich tot in dit land heeft verbreid, en we slechts de sterke punten ervan hebben vernomen maar niet de vorm, wordt jou ootmoedig verzocht ons er enige opheldering van te geven . . .
I'avois creu que je me trouverois mieux que je ne fais d'une cariole a 2 rouës que j'ay fait bastir et qui a fort bonne grace et autant de douceur qu'est capable d'avoir une machine a 2 roues, mais quoy qu'a la campagne elle soit assez commode, elle ne l'est pas assez sur le pavè de Paris, sur le quel il faut faire une demie lieue ou plus devant qu'on puisse sortir de la ville.		Ik had gedacht dat ik me beter zou voelen dan ik doe met een rijtuigje met 2 wielen dat ik heb laten bouwen en dat zeer bevallig is en zo schokvrij als een toestel met 2 wielen kan zijn, maar hoewel het op het land vrij gerieflijk is, is het dit niet voldoende op de bestrating van Parijs, waarover een halve mijl of meer te gaan is voordat je de stad uit kunt gaan.
Et outre cela le grand embaras de carosses et charrettes qu'on rencontre dans les rues donne trop de peine a mener soy mesme. Pour ces raisons donc et autres j'ay resolu de mettre le corps de ma calesche sur 4 rouës . . .		En behalve dat geeft de grote drukte van karossen en karren die je op straat tegenkomt teveel moeite om zelf te mennen. Dus om deze en andere redenen heb ik besloten de bak van mijn calèche op 4 wielen te zetten . . .
*) Zie ook p. 245. [Vgl. VIII, 10 (1676): "de karos van zijne Hoogheid die besteld was bij zwager Moggershill".]

[ 250 ] N^o 1658.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

Parijs, 31 augustus 1668

Ie vous remercie du recit des nopces d'Wyssie. celuy des fraternelles me sera encore plus agreable et je me le promets lundy pourvu que vous soyez homme de parole. Ie ne doute pas que ces beaux exemples de vos amis et parens n'aient fait quelqu'impression sur vous pour vous exciter a prendre party comme eux. Mandez moy je vous prie ce qui en est, et si vous n'avez rien trouvè parmy ces belles assemblees qui vous aye inquietè depuis.		Ik bedank je voor het verhaal over de bruiloft van Wyssie; dat over die van broer*) zal me nog aangenamer zijn en ik verwacht het maandag°) als je tenminste man van je woord bent. Ik twijfel er niet aan dat die mooie voorbeelden van je vrienden en verwanten enige indruk op je maakten om je aan te sporen een keuze te doen zoals zij. Bericht mij alsjeblieft hoe het ermee is, en of je in die mooie gezelschappen iemand aantrof die je sindsdien onrustig maakte.
) Op 28 augustus. °) 3 september. [ Ad Leerintvelt, 'Het huwelijk van Constantijn Huygens Jr.' in Nieuw Letterkundig Magazijn*, 12 (1994) 35-37.]

[ 251 ]

Ma calesche est depuis aujourdhuy attachée sur le train a 4 rouës avec 2 arcs. les glaces y sont. Et il ne reste que les ornemens de dorure. Elle sera assez jolie apres cela, quoy que non pas tout a fait de si bonne facon que si elle n'eust pas estè racommodée. Ie la fais peindre de noir, et la dessus de chifres et feuillages d'or, et tous les biseaux et la corniche. I'ay aussi des harnois noeufs qui sont fort propres.
Vous ne me dites pas quelle est la façon des vostres a present. Ie vois qu'il s'en faut peu qu'on ne soit revenu aux carosses. mon train est de sorte que je pourray quand je voudray suspendre ma chaise par des courroies derriere, mais je crois qu'elle en seroit plus versante.

Mijn calèche [<,>] is sinds gisteren vastgemaakt op het onderstel met 4 wielen en 2 bogen; de ruiten zijn erin. En over blijven slechts de vergulde versieringen. Hij wordt dan vrij aardig, hoewel het er niet helemaal zo goed uitziet als wanneer hij niet was omgebouwd. Ik laat hem zwart schilderen, en daarop tekens en lofwerk van goud, en alle randen en de kroonlijst. Ik heb ook nieuwe tuigen die zeer netjes zijn.
Je zegt me niet hoe de jouwe tegenwoordig gemaakt worden. Ik zie dat het weinig scheelt of men is terug bij de karossen; mijn onderstel is zodanig dat ik wanneer ik wil mijn stoel kan ophangen met riemen aan de achterkant, maar ik denk dat hij dan eerder kantelt.

N^o 1691.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

Parijs, 5 januari 1669 [ 334 ]

. . . vous devriez bien m'envoier quelque petit morceau que je peusse monstrer aux connoisseurs d'icy aupres de quels je me vante bien souuent que j'ay un frere qui dessine comme un Rafael.

. . . je zou me eens een stukje moeten sturen dat ik zou kunnen laten zien aan kenners hier, bij wie ik er wel dikwijls prat op ga dat ik een broer heb die tekent als een Rafael.

[ 334 ] N^o 1692.

Christiaan Huygens aan H. Oldenburg.

Parijs, 5 januari 1669

Quelques affaires extraordinaires et qui n'ont rien de commun avec les sciences m'ont empeschè de satisfaire plustost a ce que je vous avois promis et à la Societè Royale, dont je vous prie de faire mes excuses.

Enkele buitengewone zaken die niets te maken hebben met de wetenschappen hebben me verhinderd eerder te voldoen aan wat ik beloofd had aan u en aan de Royal Society, waarvoor ik u verzoek mijn excuses te maken.

[ 335 ]

Ce que je vous envoye est un commencement d'un traitè du mouvement de percussion et la raison pourquoy j'ay choisy de commencer par cette partie du mouvement plustost que par une autre, est l'envie que j'ay de sçavoir le jugement de vos Illustres touchant la maniere de demontrer dont je me sers . . .		Wat ik u stuur) is een begin van een verhandeling over stootbeweging* en de reden waarom ik ervoor heb gekozen te beginnen met dit gedeelte van beweging, liever dan met een ander, is het verlangen dat ik heb het oordeel te weten te komen van uw Illustere heren aangaande de manier van bewijzen die ik gebruik . . .
. . . Au reste nous avons fait quantitè d'experiences en cette matiere qui confirment tout a fait mes Theoremes, par exemple, que si une boule est triple d'une autre et qu'elles se rencontrent avec pareille vitesse, la grande restera immobile apres le coup, et l'autre retournera avec le double de sa premiere vitesse.		. . . Overigens hebben we in deze materie tal van experimenten gedaan die mijn Theorema's geheel bevestigen, bijvoorbeeld: als een bol het drievoudige is van een andere en ze botsen met gelijke snelheid tegen elkaar, blijft de grote onbeweeglijk na de stoot, en de andere zal terugkeren met het dubbele van zijn eerste snelheid.°)
*) App. No. 1693. [ °) Het voorbeeld verdient een tekening zoals die bij prop. 4 in de Appendix:

- bol B is het drievoudige van bol A (in massa), AD en BD geven de beginsnelheden aan, AD = BD
- verdeel AB zodanig dat AC : BC = B : A = 3 : 1 (C is het massamiddelpunt of zwaartepunt)
- neem CE = CD ; dan is EA de snelheid van A na de botsing, en EB die van B.
Inderdaad: EB = 0, dus B blijft stil liggen (in punt D) en EA = 2 AD, dus A ketst met dubbele snelheid terug (het zwaartepunt bewoog van C naar D, en blijft zo naar links bewegen).
Huygens licht toe: stel, het is op een boot met vaarsnelheid DC, iemand op de wal ziet dan de beginsnelheden AC en BC en berekent (3 : 1) dat deze gewoon omkeren — wat hij later zal bewijzen.]

[ 344 ] N^o 1694.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens.

Parijs, 11 januari 1669

. . . [le probleme] du tuyau de verre ou les petites figures montent et descendent. Vous avez trouvè la veritable cause de ce mouvement, et je vous diray seulement sur ce que vous admirez que l'air dans les petites boules se laisse comprimer si facilement, qu'il y a plus à considerer que la pression du doigt seulement, parce qu'aussi tost que vous avez bouchè le haut du tuyau avec le doigt, tout le poids de l'air vous aide a presser, qui vaut autant qu'une colonne de 2 pieds 4 pouces de vif argent de la grosseur du tuyau, et en tirant un peu le pouce, pour faire monter les figures, vous ostez presque toute cette grande pression, et vous l'ostez entierement quand vous retirez le pouce avec force sans pourtant deboucher l'ouverture, d'ou vient qu'alors l'air se dilate de mesme que dans la machine du vuide.		. . . [het probleem] van de glazen buis waarin de kleine figuurtjes stijgen en dalen*) Je hebt de echte oorzaak van deze beweging gevonden, en over wat je verbaast, dat de lucht in de bolletjes zich zo makkelijk laat samenpersen, zal ik je alleen zeggen dat er meer beschouwd moet worden dan alleen het drukken van de vinger, omdat zodra je het bovenste van de buis met de vinger hebt afgesloten, al het gewicht van de lucht je helpt bij het drukken, wat evenveel is als een kolom van 2 voet en 4 duim aan kwik ter dikte van de buis; en als je je duim een beetje wegtrekt om de figuren te laten stijgen, haal je bijna al die grote druk weg, en je haalt hem geheel weg wanneer je je duim met kracht wegtrekt zonder evenwel de opening vrij te maken, waardoor de lucht dan evenzo uitzet als in het toestel voor het luchtledige.
Il y a longtemps que cette machine m'est connuë, et je la vis premierement chez Monsieur de Montmor il y a 7 ou 8 ans.		Ik ken dit toestel al lang, en ik zag het 7 of 8 jaar geleden voor het eerst bij de heer de Montmor°).
[ ) In een vorige brief (p. 290): "Je duiveltjes* (diablotins) zijn heel leuk en ik heb mensen goed laten lachen door hen ermee te laten spelen.Ik geloof dat ik het even goed begrijp als de uitvinder of uitvindster zelf. Maar ze kennen heel wat soorten dansen, en enkele die onze 'huysarmen' hier niet voor hen durven te laten dansen". Nu is de naam: duiker van Descartes, in het Frans: ludion.] [ °) Zie dagboek Parijs, bij 15 jan. 1661.

N^o 1708.

R. Moray aan Christiaan Huygens

Whitehall, 5/15 februari 1669 [<, >]

[ 371 ]

. . . les loys du mouvement inventees par vous et par Monsieur le Doctor Wren⁶, et peut estre celles de Monsieur le Doctor Wallis⁷ seront encore la mesme chose. Mais cest vostre faute, Je le puis bien dire, qu'elles ne soyent attribuees entierement a vous seul. Je crois vous avoir predit⁸ il y a long temps ce qui en est arrivé lors que Je vous excitois a publier les regles du mouvement dont vous nous avez fait voir quelque specimina en vostre chambre a Londres⁹. Si vous m'eussiez cru, vous auriez épargné de la peine a ces deux Messieurs que je viens de nommer.		. . . de bewegingswetten, gevonden door u en door de heer doctor Wren⁶, en misschien zullen die van de heer doctor Wallis⁷ wel op hetzelfde neerkomen. Maar het is uw fout, mag ik wel zeggen, dat ze niet geheel aan u alleen zijn toegeschreven. Ik geloof dat ik u al lang geleden voorspeld heb⁸ wat ermee gebeurd is, toen ik u aanspoorde de bewegingsregels te publiceren, waarvan u ons enkele proeven hebt laten zien op uw kamer in Londen⁹. Als u me had geloofd zou u die twee heren die ik zojuist heb genoemd moeite bespaard hebben.
⁶) Zie No. 1696 [Phil. Trans. 43, (11 jan.'68/69), p. 867]. ⁷) No. 1704 [Phil. Tr.]. ⁸) No. 1102, 1 maart 1663. ⁹) In 1661. [XXII, 573, 23 april 1661.] Al op 10 juni 1661 (No. 864) spoorde Moray Huygens aan om te publiceren. [Zie ook de discussie met F. van Schooten (<). De motu verscheen postuum (>).]

[ 377 ] N^o 1710.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

Parijs, 22 februari 1669

. . . Je vis avant hier le Ballet de Flore [^] qui est bien beau. Il y avoit en mesme temps pour spectateurs 4 Iroquois qui sont venus icy de Canada pour veoir le païs. On dit qu'en estant revenus ils dirent que le diable fait bien de plus estranges choses icy qu'en leur pays. Et qu'au reste ils confessoient qu'ils n'avoit pas des yeux pour voir la beautè de ces choses ni d'esprit pour les comprendre ni de paroles pour en parler. Adieu.		. . . Ik heb eergisteren het 'Ballet de Flore' gezien, dat heel mooi is. Er waren tegelijkertijd als toeschouwers 4 Irokezen die hier gekomen zijn uit Canada om het land te zien. Men zegt dat ze bij terugkomst zeiden dat de duivel hier heel wat vreemdere dingen maakt dan in hun eigen land. En dat ze overigens ogen te kort kwamen om de schoonheid van deze dingen te zien, en verstand om ze te begrijpen, en woorden om erover te praten. Tot ziens.
[ In Canada waren Jezuïeten actief, zie: Relation de ce qui c'est passé dans la Nouvelle France aux années 1668 & 1669; en: Chr. Le Clercq, Premier etablissement de la foy dans la Nouvelle France (1691) II, 80 (er is geen vermelding gevonden van Irokezen in Parijs).]

N^o 1717.

H. Oldenburg aan Christiaan Huygens

Londen, 8/18 maart 1669

[ 389 ]

. . . [PS] Monsieur permettez moy de vous presser de vouloir achever vostre Dioptrique de peur que vous n'y soyez prevenu de quelque autre*), qui, à mon sceu, y travaille astheur puissamment, et estant fort habile homme.		. . . [PS] Staat u mij toe, meneer, er bij u op aan te dringen uw Dioptrica [>] af te maken, want ik ben bang dat iemand anders*) u voor zal zijn die, naar ik weet, er op dit moment stevig aan werkt, en hij is een zeer bekwaam man.
) Waarschijnlijk Is. Barrow, wiens 'Lectiones Opticae et Geometricae' voor het eerst verschenen in 1669 [Lectiones XVIII, Imprimatur: Martii 22. 1669]. [ Regel voor de platbolle lens (ed. 1674, p. 97): I-R.R::DK.DY, oftewel n – 1 = r/f. Vgl. Huygens XIII, 81.] [ Mordechai Feingold (ed.), Before Newton: The Life and Times of Isaac Barrow*, 1990.]

N^o 1718.

Christiaan Huygens aan H. Oldenburg

Parijs, 30 maart 1669

[ 391 ]

. . . Je vous suis fort obligè de ce que vous m'exhortez de haster l'Edition de ma Dioptrique. Je souhaiterois de m'y pouvoir appliquer avec un peu plus d'assiduitè, mais la diversitè et quantitè des occupations que j'ay m'est un grand obstacle.		. . . Ik ben u zeer erkentelijk voor de aansporing de uitgave van mijn Dioptrica te bespoedigen. Ik zou willen dat ik me er wat regelmatiger op kon toeleggen, maar de diversiteit en hoeveelheid van de bezigheden die ik heb is een grote belemmering voor me.
[ Oldenburg gaf nog een aansporing bij zijn brief van 8 april 1669 (p. 416). En weer toen Barrow's werk uitkwam (11 nov., p. 520).]

[ 395 ] N^o 1721.

Christiaan Huygens aan R. Moray

Parijs, 30 maart 1669 [<]

. . . Pour ce qui est des Regles du mouvement de Percussion, j'ay estè estonnè en voyant celles de Monsieur Wren imprimées dans vostre Journal sans qu'on y ait fait la moindre mention de moy, puisque non seulement on scavoit que je les avois trouvées il y avoit longtemps, mais qu'encore depuis peu je les avois communiquées a la Societè Royale, Monsieur Oldenbourg m'ayant demandè par son ordre ce que je pouvois avoir trouvè dans cette matiere du mouvement, et cela a fin que je n'y fusse pas prevenu. Mais quand il n'y auroit nulle obligation a faire mention de moy apres cela, j'admire comment on a pu trouver bon d'en user de cette maniere. Car on devoit bien presumer que je demanderois quelque part en l'honneur de l'Invention de ces regles.		. . . Wat betreft de regels voor beweging bij botsing, ik was verbaasd die van de heer Wren gedrukt te zien in uw tijdschrift*), zonder dat men de minste melding van mij heeft gemaakt, aangezien men niet alleen wist dat ik ze lang geleden gevonden had, maar bovendien had ik ze onlangs meegedeeld°) aan de Royal Society, nadat de heer Oldenburg me volgens haar opdracht gevraagd had^#) naar wat ik gevonden zou kunnen hebben in deze zaak van beweging, en dit opdat men mij niet voor zou zijn. Maar wanneer er geen verplichting zou zijn mij daarna te vermelden, vraag ik me af hoe men het goed heeft kunnen vinden op deze manier ermee om te gaan. Want men moest wel aannemen dat ik enig aandeel in de vondst van deze regels zou vragen.
) Phil. Trans.* 43, Jan. 11. °) No. 1693, bij brief No. 1692 (Ned.). ^#) No. 1675 (Ned.).

[ 396 ]

Et cependant comment pouvois je faire voir que j'avois droit d'y pretendre, si ce n'est en rapportant ce qui c'est passè sur ce suject entre ces Messieurs et moy, ce qui ne pouvoit pas estre fort avantageux ni a eux ni a Monsieur Wren. Je ne scay que le monde en jugera en voiant dans le Journal des Scavans ce que j'ecris a l'Autheur sur cette matiere, quoy que je n'aye rien mis que ce qui est de fait et necessaire pour m'exempter de soupçons, et maintenir ce qui m'appartient justement, car je suis fort eloignè d'avoir aucune sinistre opinion de Monsieur Wren, qui a acquis trop d'honneur par ses inventions pour se vouloir parer de celles d'autruy.

Echter, hoe zou ik kunnen aantonen dat ik recht had er aanspraak op te maken, anders dan door te verhalen wat er met betrekking tot dit onderwerp gebeurd is tussen deze heren en mij, wat niet zeer voordelig zou kunnen zijn voor zowel hen als voor de heer Wren. Ik weet niet hoe men zal oordelen als men in het Journal des Scavans [18 maart] ziet wat ik over deze zaak aan de auteur schrijf, hoewel ik er slechts in heb gezet wat feitelijk is, en nodig om me van verdenkingen te vrijwaren, en te behouden wat me rechtens toebehoort, want het is verre van mij een ongunstige mening te hebben over de heer Wren, die door zijn vondsten te veel eer heeft verworven dan dat hij zich zou willen tooien met die van een ander.

N^o 1738.

Christiaan Huygens aan H. Oldenburg

Parijs, 29 mei 1669

[ 440 ]

. . . je vous envoie un eschantillon de ma nouvelle Imprimerie dans le feuillet que vous voiez. Elle est proprement pour imprimer de l'escriture, et aussi des figures de Geometrie. Elle est de peu de frais et se fait promptement tant la graveure des planches que l'impression. Vos Messieurs n'auront pas beaucoup de peine a deviner quelle en est la maniere, qu'autrement j'offre d'expliquer s'ils l'ont agreable.

. . . ik zend u een proeve van mijn nieuwe druktechniek op het blad dat u ziet. Deze is juist geschikt om af te drukken wat geschreven is, en ook meetkunde-figuren. Er zijn weinig kosten aan verbonden en het gaat snel, zowel het graveren van de platen als het drukken. De heren bij u zullen niet veel moeite hebben te raden hoe de manier is [>], en anders bied ik aan deze desgewenst uit te leggen.

[ UB Leiden, fragment.]

[ Tentoonstelling 'Christiaan Huygens. Facetten van een genie' (UB Leiden, 2004): 5. Een nieuwe druktechniek (1669).
Vergilius, Georgica II (de 2e regel staat wel in een eerste versie boven op het blad):
Me vero primum dulces ante omnia Musae,
[quarum sacra fero ingenti percussus amore,]
accipiant caelique vias et sidera monstrent,
defectus solis varios lunaeque labores;
unde tremor terris, qua vi maria alta tumescant
[obicibus ruptis rursusque in se ipsa residant]

En ik — één wens: dat, hoogste heerlijkheid, de Muzen
mij, die haar schatten draag, doorwond van groot verlangen,
aanvaarden, wijzend mij der sterren hemelbanen;
hoe zich de zonneschijf verduistert, taant het maanlicht;
door welke kracht de aarde beeft, de zee in vloedgolf
de dam vernielt en dan weer in zichzelve terugzinkt;
De vertaling is van Ida Gerhard. Er is een andere van Piet Schrijvers (Vergilius, Landleven, Groningen 2004), zie zijn 'Vertaling als Zelfportret' (Filter 13.4, dec. 2006), waarin het bovenstaande aan de orde komt (p. 11). Oude vertalingen: Karel van Mander (1597) "De Muses ...", Dirk Doncker (1703) r. 475-; Engl.]
[ Na de laatste zin van het hele blad heeft Vergilius de bekende regel "Felix, qui potuit rerum cognoscere causas" (IG: Gelukkig wie der dingen oorzaak mocht doorgronden). Vermoed wordt (^) dat met de gelukkige bedoeld werd de dichter Lucretius (<).

Een maand later zond Huygens nog een voorbeeld van zijn uitvinding aan Oldenburg (26 juni 1669, p. 460), met een tekening: "een probleemconstructie die ik de afgelopen dagen vond en die onze heren als vrij gelukkig hebben beoordeeld."
Het gaat om het probleem van Alhazen:
Gegeven een holle of bolle spiegel, en evenzo het oog en het voorwerpspunt, te vinden het punt van terugkaatsing.
Zie Phil. Trans. 1673, 6119 (met Tab. II-1).

Over de druktechniek: XXII, p. 233-5 en Eric Kindel, 'Christiaan Huygens's new method of printing', in JPHS, 14 (2009) 5-40.]

N^o 1744.

Christiaan Huygens aan H. Oldenburg

Parijs, 26 juni 1669

[ 459 ]

J'ay encore a vous remercier de l'Exemplaire de vostre dernier Journal, ou j'ay trouvè la Traduction de mes Instructions pour les Longitudes, dans les quelles vos Messieurs ont bien fait d'ometre certaine demonstration assez longue qui pourroit embarrasser les Pilotes, et la forme du journal pour les horologes, qu'ils ont adjoustée, remplit plus utilement cette place.		Ik moet u nog bedanken voor het exemplaar van uw laatste tijdschrift), waarin ik heb gevonden de vertaling van mijn instructies voor de lengtebepaling°), waarin uw heren er goed aan hebben gedaan een nogal lang bewijs weg te laten dat de stuurlieden in verlegenheid zou kunnen brengen, en de vorm van het dagboek voor de uurwerken die ze hebben toegevoegd), vult deze ruimte nuttiger.
) No. 47 van de Philosophical Transactions*, van 10 mei 1669 (oude stijl). [Toevoeging na nr. 12 op p. 952-3.] [ °) 'Kort onderwys ...'.]

[ 460 ]

. . . En attendant les essais de vos imprimeurs je ne vous diray donc pas encore (puis que vous ne le voulez pas) l'invention de la miene, qui pourtant par l'echantillon mesme que je vous ay envoiè, en y prenant bien garde se peut decouvrir assez facilement . . .		. . . In afwachting van de proefnemingen van uw drukkers zal ik u nog niet (daar u het niet wilt) de uitvinding van de mijne vertellen, die evenwel met het voorbeeld zelf dat ik u heb toegestuurd vrij gemakkelijk kan worden ontdekt door het goed te bekijken . . .
. . . On apporta hier ceans un grand miroir concave qui a estè fait a Lion, et dont le Roy a desia vu les effects avec grande satisfaction. L'ouvrier en a vendu cy devant un semblable au Roy de Dannemarc, qui pourtant n'estoit que de 28 pouces au lieu que cettui cy est a 34. Il fond toute sorte de metaux et le fer mesme en moins d'une minute, et les faits degouter. Il scatrifie*) la brique en aussi peu de temps, et aux bois tant verd que sec il met la flame en un moment. J'ay impatience de veoir toutes ces choses moy mesme mais le temps couvert ne le permettra pas d'aujourdhuy.		. . . Gisteren werd hier een grote holle spiegel gebracht die in Lyon is gemaakt, en waarvan de koning al met grote voldoening de effecten heeft gezien. De werkman heeft eerder een dergelijke verkocht aan de koning van Denemarken, die echter maar 28 duim was terwijl deze 34 is. Hij smelt elke soort metaal en zelfs ijzer in minder dan een minuut, en laat ze druipen. Hij snijdt in baksteen in even weinig tijd, en hout steekt hij in een ogenblik in brand, of het nu groen is of droog. Ik wacht er met ongeduld op deze dingen zelf te zien, maar het betrokken weer zal het vandaag niet toestaan. [>]
[ *) Scarifie?]

[ 474 ] N^o 1751.

H. Oldenburg aan Christiaan Huygens

15 juli 1669

. . . J'ay fait voir à nos Messieurs la figure Geometrique, que vous avez fait inprimer par vostre nouvelle maniere. Ils m'ont commandé de vous en rendre graces; et Monsieur Wren pense, que vous vous servez de la facon suivante: Prenant de la platine d'airain, aussi deliée que du papier, vous la couvrez avec du vernis propre à graver et faitez graver lá dessus (avec soin de ne fermer pas les lettres) avec de l'eau forte si penetrante que de percer la platine tout à fait. Ce qui estant fait, vous tournez la platine, la mettant sur une autre qui soit espaisse, toute couverte de l'ancre d'inprimeurs; et qu'ainsi vous la passez par la presse roulante selon la facon ordinaire. Il vous plaira nous dire lá dessus, si Monsieur Wren a bien rencontré, ou non. [>]

. . . Ik heb aan onze heren de meetkundige figuur laten zien die u hebt laten drukken volgens uw nieuwe manier. Zij hebben me opgedragen u ervoor dank te zeggen; en meneer Wren denkt, dat u zich bedient van de volgende manier: U neemt koperplaat, zo dun als papier, u bedekt deze met een vernis die geschikt is om te graveren, en laat daarop graveren (zorgvuldig, zonder de letters te sluiten) met sterk water dat geheel door de plaat heen dringt. Als dit gedaan is draait u de plaat om, en u legt hem op een andere die dik moet zijn, geheel bedekt met drukkersinkt; en dat u hem zo door de rolpers laat gaan op de gewone manier. Hierover zult u ons wel willen zeggen, of meneer Wren het bij het rechte eind heeft, of niet. [>]

[ 475 ]

. . . Le livre de Monsieur Malpighi*) est presque achevé d'inprimer. J'espere d'en envoyer un exemplaire à Monsieur Justel dans peu de temps. Nous n'avons pas encor veu celuy de Monsieur Redi touchant la Generation des Insectes°): cependant Monsieur Magalotti m'a promis de m'en faire venir un exemplaire par la premiere commodité. Nos libraires sont fort paresseux et nonchalans en matiere du commerce des livres curieux, vû le petit nombre de ceux, qui y prennent plaisir, en comparaison des autres.		. . . Het boek van de heer Malpighi*) is bijna van de pers. Ik hoop binnenkort een exemplaar te zenden aan meneer Justel. Nog niet gezien hebben we dat van meneer Redi over de generatie van insekten°); toch heeft meneer Magalotti me beloofd me bij de eerste gelegenheid er een exemplaar van te doen toekomen. Onze boekhandelaren zijn zeer traag en onachtzaam op het gebied van de handel in opmerkelijke boeken, gezien het kleine aantal van degenen die er genoegen aan beleven, in vergelijking met de andere.
[ ) Marcello Malpighi, Dissertatio epistolica de bombyce, London 1669 (over de zijderups, afbeeldingen aan het eind). Huygens had in Parijs een manuscript gezien (p. 461): "fort beau et curieux" (heel mooi en opmerkelijk).] [ °) Franceso Redi, Esperienze intorno alla generazione degl' insetti*, Firenze 1668. Huygens (p. 461): "tres curieux ... la question principale, scavoir si nuls insectes ne naissent de corruption, n'y est pas suffisamment esclairci" (heel opmerkelijk ... de hoofdvraag, te weten of er geen insecten zijn die uit verrotting ontstaan, wordt er niet voldoende in belicht).] [ Noel Malcolm, 'The Library of Henry Oldenburg' (eBLJ 2005, Article 7).]

N^o 1754.

Christiaan Huygens aan H. Oldenburg

Parijs, 10 augustus 1669

[ 480 ]

. . . je ne m'estonne point si le verre de 60 pieds auquel on travailloit chez vous n'a pas estè trouvè bon. Les miens que j'ay fait faire jusqu'icy ne sont que de 45 pieds et j'ay estè tellement traversè par le deffaut de la matiere qu'a peine en ay je encore un qui soit bon. Je les fais de 6 pouces de diametre. Je vous prie de me mander la grandeur des vostres et si le second de 60 pieds a estè meilleur que l'autre.		. . . het verbaast me niets als het glas van 60 voet waaraan men bij u werkte niet goed bevonden is. De mijne die ik tot dusver liet maken zijn maar van 45 voet en het zat me zo tegen door onvolkomenheid van de grondstof dat ik er nauwelijks een heb die goed is. Ik maak ze van 6 duim middellijn. Ik verzoek u mij de grootte van de uwe te berichten, en of het tweede van 60 voet beter was dan het andere.
Pour ce qui est de ma maniere d'imprimer Monsieur Wren a tres bien devinè ce qui n'empesche pas pourtant que venant a pratiquer la chose, il n'y rencontre quelques petites difficultéz, et je n'ay pas mesme remediè encore à toutes. . . .		Wat mijn manier van drukken betreft, meneer Wren heeft zeer juist geraden, wat evenwel niet wegneemt dat bij het in praktijk brengen ervan zich enkele kleine moeilijkheden voordoen, en ik heb ze zelfs nog niet allemaal opgelost. . . .
Depuis ma derniere nous avons fait plus d'une fois les Experiences du miroir bruslant. Les verges de fer qu'il fond a les faire degouter dans une demi minute sont de l'espaisseur d'environ 2 lignes, et largues de 3 ou 4. L'or et le cuivre tombent en goutes a peu pres dans ce meme temps. La vitrification de la tuile se commence dans l'instant qu'on l'y applique. Je fis pendre un morceau de terre du jardin de ceans dont une partie fut aussi convertie en verre noir et moins egal que celuy de la tuile. Le foier est environ de 5 lignes, et sa distance du miroir 3 pieds.		Sinds mijn vorige brief) hebben we meer dan eens experimenten gedaan met de brandspiegel* [<]. IJzeren staven die hij smelt zodat hij ze in een halve minuut laat druipen hebben een dikte van ongeveer 2 lijn [4 mm], en een breedte van 3 of 4. In ongeveer dezelfde tijd vallen goud en koper als druppels neer. Verglazing van een dakpan begint op het moment dat men die plaatst. Ik liet een brokje tuinaarde van hier ophangen en een deel ervan werd ook omgezet in glas, zwart en minder egaal dan van de dakpan. Het brandpunt is ongeveer 5 lijn, en zijn afstand tot de spiegel 3 voet.
*) No. 1744.

[ 490 ] N^o 1759.

Christiaan Huygens aan Estienne

Parijs, 7 september 1669

Nos vacances me donnant plus de loisir que je n'en ay eu il y a long temps . . .
. . . la fabrique de vostre horloge . . .

De onderbreking van ons werk geeft me meer vrije tijd dan ik in lange tijd gehad heb . . .
. . . de vervaardiging van uw uurwerk . . .

. . . la figure de l'horologe, qui va cy jointe . . .		. . . de figuur van 't uurwerk, die hierbij gaat . . .
. . . les divisions de la verge du pendule . . .		. . . de verdelingen van de slingerstaaf . . .
[ Vergelijk de figuur in Horologium oscillatorium, 1673. Estienne was klokkenmaker in Chartres en had met Huygens gesproken, zie No. 1649, waarin de secondeslinger besproken wordt als universele maat, door hem genoemd de 'aulne huguenique' of hugeniaanse el — Huygens schreef op 21 sept. 1668 (No. 1661) dat het recht van naamgeving ervan toekomt aan de Royal Society.]

Home | Christiaan Huygens | VI | Parels uit brieven 1668-69 (top) | 1670