Biografie van Christiaan Huygens, 1660-61

Home | Chr. Huygens | Oeuvres XXII | < Biografie >

Vertaling van de

Biografie van Christiaan Huygens

in Oeuvres complètes XXII

(Brontekst: Gallica , Archive , dbnl)

525		Dagboek van Chr. Huygens
526	§ 1	Reis en verblijf in Parijs
566	§ 2	Reis en verblijf in Londen
577	...

[ 525 ]

Dagboek van Chr. Huygens

De reis naar Parijs en naar Londen van 1660-1661.
In de Oeuvres Complètes is dit dagboek aangeduid met het woord 'Reysverhael' (dat niet voorkomt in de manuscripten). We hebben het verscheidene malen aangehaald in de voorgaande delen; maar het is pas in zijn geheel gepubliceerd door H. L. Brugmans in zijn werk van 1935 "Le séjour de Christian Huygens à Paris etc." (volledige titel op p. 387). De heer Brugmans staat ons welwillend toe gebruik te maken van zijn notities (wat niet wil zeggen dat de onze geheel overeenkomen met de zijne); hij had ook de Franse vertaling gegeven, zoals wij het na hem deden, van het begin (12-29 oktober) dat door Huygens in het Nederlands is opgesteld.

Het is voor ons onmogelijk in het algemeen de exaktheid te garanderen van de geboorte- en overlijdensdata die in de noten gegeven worden. Zie b.v. noot 28 op p. 532.

In 1655 hadden Christiaan en Lodewijk — we hebben het hierboven niet vermeld — in Parijs als gids gehad een vriend van hun vader, A. Tassin [<]; in 1660 had Christiaan, deze keer alleen*) op reis, geen echte mentor in Parijs.

We geven hem het woord zonder verdere inleiding.
[ 12-29 oktober: in het Nederlands, hier gemoderniseerd.]
[ *) Met zijn "jongen" (zie 21 oktober), waarschijnlijk de zieke "Pieter" van 12 december; op p. 566: "mon laquais", mijn knecht.]

[ 526 ] [ n ]

§ 1. REIS en VERBLIJF in PARIJS.
12 Oct. [1660] dinsdag. Om 2 uur uit den Haag met Wolfsen. Om 5½ uur van Delft waar ik eerst van der Wals bibliotheek¹) zag, en neef Becker²) ontmoette met Zuerius, de getrouwde³). Om 9 uur te Delfshaven met het schip; daarin was onder andere Mr. Hagens, agent van de Pr. van Ligne⁴), kende mij niet en sprak van de uurwerken en van Huygens. In de Swaen was slecht brood te krijgen, voor onze provisie in 't schip.

13 Oct. Om 5 uur van Delfshaven. Tegenwind, met een paard getrokken door de Kil. 't Getij afgewacht in het Slaeck.
[ Zie kaart 'Zeelandia' (Blaeu, 1635) bij UvA.]

	Brabantia ducatus, Blaeu 1662 (1997) N -» groot (Visscher 1622: minder land bij Dordrecht)	Delft
Antwerpen

14. s'Nachts het Vosmeer^*) uit. 't Schip in 't laveren tegen een ander gestoten. Jezuïten-jongens in 't schip raasden als dollen; klappen. Jan Cloppen broer. Te Bergen op Zoom een vrouw uitgezet. Om 12 uur te Lillo. Hagens, Wolfse en ik over een beslijkte kleiweg te voet naar Staebroeck. Daar vond ik een grove uurwerkmaker die mijn uitvinding geleerd had van Douw⁵), en ... Met een kar te Merxem om 8 uur; ligt 3 uur van Stabroeck en ½ van Antwerpen.

15. Om 6½ uur van Merxem; 7 uur in Antwerpen. Hagens kabinet gezien, niet veel bijzonders. Om 10 uur is de bagage aangekomen met het Delftse schip. Gewandeld in de grote kerk^°). Daarbij gelogeerd in de Roosennobel bij Sr. Bommers. Na het middagmaal met ons gezelschap het Jezuïeten-klooster wezen zien; naar de bibliotheek geleid, en in de grafkelders, door Pater Bolland⁶) die ik een pakje van Heinsius⁷) bracht. Toonde mij 5 delen 'Heiligenlevens' die hij met P. Enschenius⁶) schrijft; en het zijn nog maar van die van januari en februari. Duartes⁸) bezocht [cf. 9 apr.]; fraaie courante van La Barre⁹). Titiaans¹⁰) Magdalena. Zond mij uitstekende druiven.

[ 528 ] [ oktober ] [ n ]

16. Hoorde op de klokken spelen, en een luidklok was de basso continuo¹¹). Aan vader geschreven. De beiaardier Sr. Cramers¹²) bezocht. Liet mij zijn houten speelklavier zien¹¹); bracht mij naar Sr. de Haes de draaier. Zijn klavecimbel met 4 treetjes gezien, het ene maakt het luitregister, zeer aangenaam. Douarte is mij komen ophalen bij de Haes. Ontbeten bij Bommers.

De Heu (ook 1663)
Gravure van W. Hollar.
Om 11 uur te laat bij de Heu gekomen. Die nagezeild tot Willebroeck met een gehuurde schuit voor 3 gulden. In de Heu is de vracht 15 stuivers. Om 8 uur te Brussel, in 's-Hertogenbosch in de Bergstraet. Zeiden dat het beter is daar dichtbij in S. Jacob.

17 Zondag. Met van der Elsts zoon gewandeld, het hof van Nassau gezien; de toren beklommen; gegeten bij vander Elst¹³). 's Namiddags naar Laken gereden, daar gezien de Infante-laan tegenover de kerkdeur met een fontein aan 't eind. Laat aangekomen op de Tour¹⁴). Van der Elsts dochter op de gitaar, niet bijzonder.

18 Oct. Het park, warande en 't hof gezien^*). Galerij vol schilderijen, man die schrijft; koningen en koninginnen. Gebouw van de pikeurs, galerij waar de echo is, van ongeveer 190 of 200 voet. Daarin stond het scheepje dat gebouwd wordt voor de koning, en het belette de echo. Fontein in de warande, hield een bol, en een mutsje op de straal drijvend. Struisvogel en 2 arenden. 's Namiddags komedie gezien: Escolier de Salamanca van Scarron¹⁵).

19. Jezuïeten-bibliotheek gezien, is een lange galerij; daar was een grote brandspiegel van 2 voet diameter, de stoel van Karel V, en een kast met enige antiquiteiten. Na het diner met een koets naar Anderlecht. In 't klooster van de Minderbroeders geweest, waar aardige vijvers in de tuin waren, rondom met bomen. Hadden Erasmus nooit horen noemen. Op de Tour met veel koetsen. De resident Sasburgh bezocht.

20. Verbeeck¹⁶) ontmoet. Op 't stadhuis oude fraaie schilderijen van Rogier van der Weyden¹⁷) gezien. Daar was ook een schilderijenmarkt. P. Sarasa¹⁸) bezocht.

[ 530 ] [ oktober ] [ n ]

Daar gevonden de schrijnwerker die het uurwerk heeft dat met water gaat, van Bettinus ^*). Ook P. Fresneda¹⁹), die anno '55 met ons uit Frankrijk kwam; was nu confesseur van Caracena²⁰). Zei dat Allamont bisschop van Roermond was geworden. Ambassadeur Boreel gearriveerd.

21. Schrijnwerkers horologe wezen zien. Om 2 uur van Brussel. Gegeven aan Baudry 12 pistolen a 8½ voor mij en mijn jongen en bagage; daarvoor vrijgehouden van alles tot Parijs toe. Om 6 uur te Halle. Klein stadje, waar de lieve vrouw is van Lipsius²¹).

Soignies	Brussel Brabantia ducatus, Blaeu 1662 (1997) N » groot	Antwerpen
	Brussel Brabantia ducatus, Blaeu 1662 (1997) N » groot

22. Vrijdag. Om 6½ uur van Halle, nergens onder de aarde gereden zoals Janus Secundus²²) schrijft. Gepasseerd te Lembec, te Tubize, Braine le Comte. 's Middags te Soignies [Zinnik], niet daar in geweest; is ongeveer zoals Halle. Om 5 uur te Mons. Grote markt. Mooi gezicht op de wal over een wijd water. In de kerk van Chanoinessen een oksaal met zeer fraaie beelden, van binnen een Resurrectie. Aan de zijkant in 't koor een halfvergaan mansbeeld met wormen, waar J. Secundus van schrijft.

Blaeu, Gallia, 1607 (UvA):

23. Zagen de chanoinessen^*) 's morgens in 't koor, met lobben om de hals en witte floerse doeken op 't hoofd, wat niet slecht stond. Madame de Lorraine²³) met haar dochter waren s'avonds te voren te Mons gekomen. De graaf van Bucquoy gouverneur van Henegouwen²⁴), heeft daar een fraai huis. Om 9½ uur van Mons. Gegaan langs S. Ghilain, Bossu, Condè; alle laten liggen aan de rechter hand, gepleisterd te Ceveron. S'avonds te Valenciennes. Grote langwerpige markt, waar een kerk en oud stadhuis is met het uurwerk waar J. Secundus van schrijft²⁵).

24. Op de wal geweest; stenen muren, droge grachten, vuile en slechte straten met veel houten gevels, meer dan te Mons. Om 9 uur vertrokken; 4 uur te Cambray. Wat kleiner dan Mons; grote markt; fraaie grote kerk, gothisch. Uurwerk daarin met een draaiende zon en maan en andere dingen, J. Secundus vermeldt het ook. Nog een andere nieuwere kerk, op de antieke manier gewelfd met vierkantjes, maar de kolommen niet in goede verhouding. Altaarstuk^*), Maria-beeld, Italiaans, zeer goed. Don Fernando Solis de gouverneur gezien toen hij bij ambassadeur Boreel kwam.

[ 532 ] [ oktober ] [ n ]

25. Maandag 9 uur van Cambray, gepasseert te ... te Ribecourt te Mesancouture, daar wat verderop is de grensscheiding tussen Nederland en Frankrijk. Om 4 uur te Perone. Dubbele grachten en wallen, grote lange markt, meest houten huizen, zeer eenvoudig. Die van de Douane kwamen om onze goederen te visiteren, gaven op onze declaratie een briefje van gezien en doorzocht, en wij hun een écu.

26. Te Roye, in het Maison du Roy. Lelijk vuil nest.

27. 's Middags te Gournay in de Fleur de lis. Aardig dorp. Gepasseerd te Pont S. Maxent op de Oise; mooi gezicht met bergen achter de marktvlek, en de rivier daar voor. Gepasseerd een kreupelbos van 2 mijlen; 's avonds in 't donker, niet zonder gevaar met de paarden te vallen, aangekomen te Senlis. Deden die dag 12 mijlen; logeerden in de Grand cerf. b. f.²⁶).

28. Wo. [donderdag] Door een aardig bos gegaan, 's middags te Louvre in de omgeving van Parijs, in de Grand cerf. Eenvoudig dorp. Om 4 uur in Parijs^*). Brief van vader gekregen bij Boreel. Ging logeren aan de Rue de Bussy, in het Hotel de Venise; 's nachts getier van de dronken taalmeester²⁷).

29. Chapelain ²⁸) bezocht, Brunetti²⁹) was de stad uit. Brief aan M. le Premier³⁰) gezonden. Een vrouw met een pagebroek onder haar rokken kwam in onze herberg allerhande koorddansers-sprongen doen. Bosse ³¹) bezocht; zei me wat voor man de pastoor van S. Barthelemy³²) was. Aan vader geschreven.

[ 533 ] [ n ]

30. Chapelain niet aangetroffen. M. de Carcavy [<] bezocht.
31 Oct. Naar de kerk bij M. Boreel; met hem gedineerd. Bij de predikatie ontmoette ik Ouwerkerck en Vlaerdingen³³). S. Agathe³⁴) nam me mee om zijn klavecimbel te bekijken.
1 Nov. In pension gegaan bij Le Fevre, apotheker aan de Rue S. Marguerite³⁵), voor 30 écus per maand. Bij Bosse geweest met Post³⁶). Gewandeld in de Tuilerieën.
2 Nov. Vlaerdingen gaan bezoeken, waar graaf d'Isle was³⁷). M. le Premier niet aangetroffen, en ook niet Gobert³⁸). Gedineerd bij M. de Montmor met Chapelain. Kamer vol

[ 534 ] [ november ] [ n ]

met mooie schilderijen. Gaf me een boek met Latijnse poëzie van Balthazar de Vias^*). Abt Quillet ³⁹) kwam er.
3. 's Morgens regende het. Na het diner met S. Agathe Martinot⁴⁰) niet aangetroffen. M. Boreel onderhouden.
4. Met S. Agathe en Zuerius⁴¹) gegaan naar de klokkenmaker Martinot, die me pas aan het eind herkende. Grapje van Marlot⁴²).
Na het middagmaal Carcavy gaan bezoeken, waar ik kennis maakte met M. de hertog van Roannez ⁴³). Bij hem een brief voor Brunetti gelaten. Mr. le Premier en de markies d'Estrade ⁴⁴).
5. Aan vader geschreven. Het nieuwe Louvre-gebouw gaan zien.
6. M. de Sorbiere ⁴⁵) kwam me bezoeken. Na het middagmaal Carcavy.
7. Naar de prediking bij Boreel, waar ik M^e. de Previgny⁴⁶) aantrof. Gedineerd bij Vlaerdingen. Naar de komedie geweest, waar ik M. de Berteuil⁴⁷) ontmoette. De Oedipus van Corneille werd gespeeld. Barones Beauchasteau⁴⁸).
8. Heb kleren laten maken. Met Vlaerdingen naar Luxembourg; en naar M. Boreel. S. Agathe sprak over de nieuwe uitvinding van een boot om in een ochtend van Parijs naar Londen te gaan [cf. 25 nov.]. M. de Montmor kwam me bezoeken.
9. M. Brunetti kwam me opzoeken. Ik leende hem mijn uit Florence ontvangen papieren [T. 3, p. 149-167],

[ 535 ] [ november ] [ n ]

en gaf een exemplaar van mijn Antidivinis⁴⁹). Het boek over vliegen van Goedaert⁵⁰) aan M. Boreel gezonden. M. des Champs⁵¹) gaan bezoeken, want M. le Premier was er niet. Geweest in de bijeenkomst bij M. de Montmor, waar ik heb leren kennen de heren Auzout, Frenicle, Desargues, Pecquet⁵²), Rohault. Desargues hield een betoog, of een wiskundig punt iets was dat werkelijk bestaat, waartegen M. de la Poterie zich keerde met een verbazende en lachwekkende heftigheid⁵³). M. Sorbiere las de brief van prins Leopoldo aan M. Boulliau, waarin hij hem zijn bouwwijze van de telescoop van doek zond; begon met "Signor Ismael".^*)
10. Enkele boeken en een kompas wezen kopen. Auzout was naar me komen vragen. Telescoopmaker Menard⁵⁴) bezocht, die me zei dat M. Petit terug was uit Engeland. Dat hij een hyperbolisch glas had gezien dat een edelman gemaakt had, maar slechts voor 3 duim.
10 Nov. na het diner. M. Chanut⁵⁵) gaan bezoeken, die ik ongesteld aantrof, probleem met urineren. Niet aangetroffen de hertog van Roannez. M^le la Barre⁵⁶) gaan bezoeken. De jongste gehoord op de theorbe, de organist op het klavecimbel met een kleine gamba. Alletwee zijn ze in dienst aan het hof. Mijn gastheer Mr. du Pelletier kwam me complimenten maken.
11. De klokkenmaker Martinot kwam me bezoeken, sprak over de uitvinding van een veer in plaats van een slinger. Ik gaf hem kennis van de toepassing van de cycloïde bij uurwerken. De koning gezien bij de mis in de kapel van het Louvre. La Barre en Gobert maakten muziek. Gedineerd bij doedelzak-muziek met Vlaerdingen en Zuerius. Bezoek aan M^e de Previgny, die veel sprak over de markies van Meneville⁵⁷). 's Avonds met Vlaerdingen no si yahiuox⁵⁸), Mr. Douglas, dochter van Mont.
12. Ellerenqam kwam Vl. opzoeken; voor hem 2⁵⁸); Buysero⁵⁹) 30⁵⁸). Beloofde de volgende dag in de kerk van S. Eust. van 13⁵⁸). Mr. le Premier was naar me komen vragen. Geschreven aan vader. Op bezoek geweest bij Carcavy.

[ 536 ] [ november ] [ n ]

13. De hertog van Roannez gaan bezoeken; gaf hem de uitvinding van de cycloïde bij uurwerken. Bij M. Rohault de proeven met kwik zien doen die volkomen bevestigen dat lucht gewicht heeft, en hoe de ons omringende lucht altijd veerkrachtig is; een platte karperblaas zwelt om deze reden op in het luchtledige [<]. Het is makkelijk een grote luchtledige ruimte te maken in een vat, bovenaan een huis, waaraan een nauwe pijp van blik vastgemaakt zou zijn, van ongeveer 36 voet, want al het water zal uit het vat lopen. Bij Rohault waren Carcavy en Auzout, en veel anderen. Zijn kamer was heel goed gemeubileerd, en zijn vaten en buizen voor de proeven heel keurig⁶⁰). Niet aangetroffen M. le Clerselier ⁶¹), en ook niet de markies van Mortemar⁶²).
14. Aan avondmaal deelgenomen. Na het middagmaal met Dumont⁶³) en S. Agathe bij president Tambonneau⁶⁴) muziek wezen beluisteren. Le Moine bespeelde heel goed de kleine viool. In dienst van Madame.
15. Ik ben M. du Pelletier gaan bezoeken in zijn werkkamer. Ik leende van hem de beschrijving van het graf van Chyndonax. Na het middagmaal M^le Boreel⁶⁵) niet aangetroffen. Beuningen zat nog aan tafel, deze zelfde dag aangekomen. M^le la Barre niet getroffen; met Vlaerdingen en Buysero bij M. Beauchamp⁶⁶).
16. Mijn kijker laten zien aan Menard, bij wie ik aantrof abbé Charles⁶⁷). Ik zag er gezuiverd kristal van Madagascar, dat heel wit was maar vol met aderen. Bij het slijpen van metalen spiegels, zegt Menard, moeten ze gepolijst worden met puimsteen; daarna tin-as met onbewerkt kapoenvet in een vierdubbele doek doen, en daarmee de spiegel wrijven. Na het middagmaal bij M. de Montmor, waar ik M. de Neurè⁶⁸) zag, en Thevenot; woont in de Rue de Tourraine voorbij het Hotel de Guise⁶⁹).
17. Nov. M. van Beuningen zond me mijn pakketten uit Florence, terwijl M. l'abbè Charles en M. Frenicle bij me waren. Pr. Leopold spoorde me aan een of andere vaste ster waar te nemen door de oren van Saturnus heen, wat Frenicle me ook pas gezegd had. M. van Beuningen gaan bezoeken, waar ik ook M. van Gent⁷⁰) en de Huybert⁷¹) vond*). Na het middagmaal bij M. Rohault de proeven met de magneet. Hij had een heel voortreffelijke, en een mes dat ermee gewreven was trok drie gewone sleutels aan, de ene aan het eind van de andere.

[ *) Van Beuningen, van Gent en de Huybert waren de speciale ambassadeurs i.v.m. teruggave van het prinsdom Orange.]

[ 537 ] [ november ] [ n ]

18. De geschriften uit Florence⁷²) gelezen. Na het middagmaal enkele boeken gekocht in de Rue S. Jacques: Baglione ⁷³), chymie van Le Fevre⁷⁴), Camilli Gloriosi Exerc. Math.⁷⁵).
19. Geschreven aan broer van Zeelhem [<], Heinsius en vader.
20. In bed gebleven, zeer verkouden. Na het middagmaal bij abbè Charles; zijn camera obscura gezien, groot Italiaans landschap; groot glas van Menard. Mr. de Prev.⁷⁶).
21. M^le. Boreel gaan bezoeken, waar M^e. Balantin was.
22. M. Des Champs kwam me bezoeken en uitnodigen de volgende dag te dineren bij M. le Premier. Na het middagmaal Bosse bezocht. Niet aangetroffen Dumont, Thevenot, Chapelain en La Barre. M. de Clerselier bezocht; portret van Descartes; zei me dat de vertaling van de Meditationes van M. Descartes is van M. de hertog van Luynes.
23. Gedineerd bij M. le Premier, waar aanwezig waren Mr. de S. Luc⁷⁷), luitenant van de koning in Guyenne, M. de Frontenac⁷⁸), M^e. de Mielle, Des Champs. In de academie van M. de Montmor geweest, waar de markies van Sourdis⁷⁹) was; hij heeft het cordon bleu. M. de Neurè las er zijn geschrift voor over de oorzaken van de donder, en iedereen gaf zijn mening.
24. M. Gobert zond me een cadeau: muziekboeken van Lambert ⁸⁰) en anderen. Na het middagmaal bij M. Boreel; met hem op audientie bij de 2 koninginnen⁸¹). Moesten lang wachten. Nieuwe Ceres.
25. Met S. Agathe en van der Hoeven⁸²) de boot wezen zien die in ½ dag naar Engeland zou moeten gaan zonder zeil of riem⁸³). Gedineerd bij M. le Premier met de bischoppen van Langres⁸⁴), van Laon⁸⁵) zoon van maarschalk d'Estrées⁸⁶), van Saintes⁸⁷), de abten Testu⁸⁸),

[ 538 ] [ november ] [ n ]

en de la Victoire⁸⁹), en M^le Testu. Groots onthaal. De bisschop van Laon vertelde me hoe hij overeenstemming bereikt had tussen M. Descartes en Gassendi.
26. Geschreven [<]. M. de Beringhen. Een koopman kwam me bezoeken, een domoor. Ei gewogen: 2 ons, de schaal 1½ drachme of 3/16 ons.
27. Briefje van Des Champs. Geweest bij M. le Premier waar ik maarschalk de Turenne ⁹⁰) aantrof, en commandeur de Souvré⁹¹). Sprak met de premier over mijn uurwerken, over kijkers, over ons land. &c. M. de Premier ging me een plaats geven bij de Italiaanse komedie, in de galerij met schilderijen. De koning en de koninginnen gezien, M. de hertog van Anjou⁹²), de hertog van Lorraine; de drie nichten van M. de kardinaal⁹³) Marie, Hortensia en Marianna, van heel dichtbij. Brood en wijn. Theater versierd met geborduurde wandtapijten, en zuilen waarvan de kapitelen witte en rode veren waren; drie opgangen met zuiltjes. S^ra Anna⁹⁴) zong. M. la Barre bespeelde de theorbe voor het theater waar alle muziek was. Komedie Xerxes, en 6 entrees de ballet⁹⁵).
28. M. le Prem. liet naar me vragen &c. Gentillot⁹⁶) ontmoet in de kerk. Vlaerdingen dineerde met me. Op bezoek gegaan bij M. Boreel, waar Spijck⁹⁷) was. Daarna zijn dochter, klavecimbel gespeeld.
29. Carcavy bezocht, die me enkele manuscripten leende. Gentillot niet aangetroffen. Na het middagmaal Chambonnieres [<] bezocht. Niet aangetroffen Sorbière en Roberval. 300 fr. opgenomen bij van Gangel. M^e van Gent en haar dochters bezocht, waar M. d'Offenberg⁹⁸) kwam.

[ 539 ] [ nov./ december ] [ n ]

30. M. le Premier niet aangetroffen bij het diner, en ik ging naar een taveerne. Op bezoek bij de hertog van Roannez. Israel⁹⁹) en La Barre gemist. Gekocht de Relations van Sorbiere^*).
1 Dec. Op bezoek gegaan bij Martinot. Israel gemist.
2. Geschreven naar Florence. de M. du Laurent¹⁰⁰) en Clerselier bezocht. Briefje van Des Champs voor het universele medicijn¹⁰¹).
3. De hertog van Roannez kwam me bezoeken. Over de kracht van verdund water. Verval van de rivier. Gentillot was er. Brieven verzonden aan Carlo Dati¹⁰²), aan prins Leopold¹⁰²) en aan vader.
4. Chapelain niet aangetroffen, M. Auzout kwam me bezoeken. Laten vragen of M. de Hauterive¹⁰³) aangekomen was.
5. Thevenot zond me de waarneming uit Florence van de rook die daalt in het luchtledige¹⁰⁴). Ik ging met Marlot en M. de la Chieze¹⁰⁵) dineren bij de hertog van Roannez. M. Pascal kwam er.
6. Een klavecimbel gehuurd. Gobert bezocht, en Auzout. B. F. Dumont niet aangetroffen.
7. M. Thevenot bezocht, waar Frenicle was. Ik zag er de Observationes van Fontana¹⁰⁶). Gedineerd met Vlaerdingen. Op de bijeenkomst bij Montmor. Skelet van .... waar men alle zenuwen, aderen, slagaderen, het hart en de ogen zag; gemaakt van koperdraad bedekt met zijde. Rohault hield een lezing over de proeven met water dat opstijgt in kleine buisjes [cf. 20 apr.]. M. de la Poterie [zie 9 nov.]. Systeem van Pecquet dat het voedsel over het lichaam verdeeld wordt via de zenuwen. Du Laurent had naar me gevraagd. M^le van Ouwerkerck¹⁰⁷) overleden in Engeland.
8. Het kwadrant van Vaulézard¹⁰⁸) bestudeerd, zeer vernuftig. Boodschap van de hertog van Luynes en brief van Brunetti. Conrart kwam me bezoeken; sprak over M^le Perriquet^*). M. van Beuningen bezocht met Conrart. Bij Boreel geweest.
9. Dec. De hertog van Luynes zond me zijn karos, om naar hem te komen. Ik trof er de hertog van S. Simon¹⁰⁹). Sprak over de uitvinding om bij een karos de afgelegde weg te meten, en

[ 540 ] [ december ] [ n ]

over het gebruik van uurwerken bij de lengtebepaling. Gedineerd bij M. le Premier, waar Gentillot was. Hij beloofde me een bezoek aan de koning, en M. de Bautru¹¹⁰). Chanut, Roberval en Sorbiere niet aangetroffen. M^le la Barre bezocht.
10. Dumont kwam me bezoeken. bracht kopieën van de psalmen; Du Laurent tegelijkertijd. Geschreven aan vader en broer van Zeelhem [<].
11. Zag bij Du Laurent zijn ingewikkelde uitvindingen en enkele werktuigen voor kegelsneden. Gedineerd bij de ambassadeurs; Beuningen liet me het boek zien van Saumaise tegen Milton, waarin hij de Bataaf Heinsius slecht behandelt¹¹¹). M^le van Gent gezien. Ottersem de jongedame. Hauterive kwam er. La Roque¹¹²). Marlot.
12. Gedineerd bij Boreel, en hem onderhouden tot 4 uur. Pieter ziek.
13. Chapelain bezocht, Conrart, Roberval. Carcavy niet aangetroffen. Gewandeld in Luxembourg. De hertog van Roannez kwam me bezoeken, en daarna Pascal. Spraken over de kracht van verdund water in hun kanonnen^*), en over vliegen. Ik liet hun mijn kijker zien.
14. Thevenot kwam me bezoeken, en ik leende aan hem de Posthuma van Bacon. Beloofde me te laten zien de munt, drukkerij en het penningenkabinet van de deken van S. Germain-l'Auxerrois¹¹³). Du Laurent zei me dat La Peyrere ¹¹⁴) in Parijs was. De kleermaker betaald. Na het middagmaal Hauterive niet aangetroffen, die onze ambassadeurs trakteerde te Montrouge. Op de bijeenkomst bij Montmor; ontmoet M. Petit, Picot^*), Bourdelot¹¹⁵). Rohault legde de kleine buisjes uit.
15. Brieven ontvangen van vader, van zwager Moggershil [<], van broer Lodewijk in Biscaje.
16. Israel Silvestre bezocht, die me zijn grote tekeningen en platen in kalfsleer liet zien. M. Petit bezocht, die me zijn boek ^*) gaf, en me zijn parabolische spiegels liet zien, zeer goed gemaakt,

[ 541 ] [ december ] [ n ]

zijn te dunne kijkerglazen; magneten, uurwerken, dioptrica van Antonio de Dominis ¹¹⁶), die Descartes een begin gegeven kan hebben voor de regenboog [<]. Over de oorzaken heeft Petit een andere theorie in het hoofd. Kompassen van een voet in middellijn om de variatie van de naald waar te nemen. Na het middagmaal kwamen Du Laurent, M. Menard, et Vatier¹¹⁷) me bezoeken. Daarna M. Auzout. Ik leende hem mijn papieren uit Florence¹¹⁸). Spraken over de bewegingsregels van lichamen die elkaar ontmoeten, waarvan hij er enkele fout had.
17. Geschreven aan vader en aan zwager Moggershil.
18. Nanteuil¹¹⁹) bezocht, die tekende met kleurpasta; vislijm; kamer goed gemeubileerd. Hij schijnt een gestudeerd man te zijn. Na het middagmaal in de Rue S. Jacques muziekboeken gekocht, en de psalmen van vader bij Ballard ¹²⁰). Zijn vrouw is uiterst beleefd, aardige dochter. Waren niet van plan iets van hun druktekens te verkopen.
19. Naar de preek van Des Marets ¹²¹) bij de ambassadeurs; gesproken met M^e van Gent en Taillefer¹²²); daar gedineerd. De hertog van Roannez was twee maal naar me wezen vragen. Briefje van Clerselier om naar Rohault te komen.
20. Chambonnieres bezocht, die klavecimbel speelde en een lied zong op zijn manier, die me maar middelmatig leek. M. en Mad^e de Hauterive bezocht; toonde me zijn slingeruurwerk, beloofde me het ontwerp van het Louvre te laten zien, en enkele gebouwen. Na het middagmaal bij Rohault; een Spanjaard was er bezig met de scheiding van zilvererts. Ik trof er Mad. de Guederville¹²³) aan en Mad. de Bonnevaux¹²³) die me verzocht op de vergadering bij haar te komen. Gingen naar de Loterij, en hoorden de uitleg ervan.
21. Sorbiere nam me mee op bezoek bij M. de Bautru en zijn zoon. Ik sprak met M. le Premier. De hertog van Roannez niet aangetroffen. Na het middagmaal bij Rohault, waar de Spanjaard zijn zilverscheiding afmaakte. Proeven met buizen en kleine buisjes, de 2 bovengenoemde dames waren er. Daarna bij Montmor die me vertelde over Roberval¹²⁴).

[ 542 ] [ december ] [ n ]

22. Op audientie geweest bij de koning met onze ambassadeurs. Lange tijd gewacht in de kamer van M. de Villequier¹²⁵) kapitein van de wacht. Magnifiek bed. Gedineerd bij de ambassadeurs, waar aanwezig waren Hauterive, P. Graef¹²⁶), Haersholte¹²⁷), Medevoort, Bormania¹²⁸). Na het middagmaal op audientie bij de koninginnen.
23. De hertog van Roannez bezocht; aan M. le Premier het geschrift over het levenselixir¹²⁹) gegeven. Na het middagmaal M^e van Gent niet aangetroffen.
24. Op bezoek kwamen Du Laurent met zijn dwaze vondsten^*), Tennulius¹³⁰). Geschreven aan vader. Conrart kwam me bezoeken, beloofde me een diner met dame Perriquet.
25. Kerstmis. Naar de prediking bij de ambassadeurs. Petit was naar me komen vragen. Na het middagmaal Boreel bezocht, die zegt dat hij gegeven heeft voor de vertaling uit het Arabisch van de ware geschiedenis van de grote Tamerlan ¹³¹). M^e van Gent bezocht.
26. Naar de prediking, zelfde plaats. Na het middagmaal in het voorbijgaan gehoord de preek van een monnik in S. Mederic, kerk geheel behangen met tapijten, en de zetel van fluweel. Mad. de Bonnevaux bezocht, waar M. Cordemoy ¹³²) was, M^r. en Mad. de Guederville, Auzout, die zei dat men over twee weken de komedie Jason zou opvoeren, met de machines van de markies van Sourdeac¹³³). Spraken over Mozes; over de ziel, waarvan Auzout gelooft dat die lichamelijk is¹³⁴).
27. De hertog van Roannez kwam me bezoeken. Conrart nodigde me uit voor het diner met een briefje voor woensdag. Na het middagmaal heb ik M. Menard bezocht, met wie ik op weg ging om de penningen te zien van de

[ 543 ] [ december / jan. ] [ n ]

deken van S. Germain¹³⁵), maar we troffen hem niet aan. M. de Carcavy bracht me een brief van M. de Fermat¹³⁶), de eerste die ik van hem had ontvangen. Hij vraagt aan Carcavy om mijn werken. De hertog van Roannez zond me zijn musketkanon met de zuiger, om de proef te doen met de verdunning van water en de kracht ervan.
28. M. Petit bezocht, zijn lamp met spiegel, model van een molen. Bij Montmor, dispuut van Rohault en Auzout. Abbè Bourdelot beloofde zijn betoog over jicht. Aan Thevenot mijn papieren uit Florence¹³⁷) geleend.
29. Aan Fermat geschreven¹³⁸). Gedineerd bij Conrart met M^le Perriquet, d'Ablancourt¹³⁹), Chapelain en nog een ander. Met Thevenot de Munt gaan zien; de machines voor het grote ballet, van Vigarani¹⁴⁰); de koninklijke drukkerij.
30. Post niet aangetroffen. Gedineerd bij de hertog van Roannez met de Chevalier de Merè ¹⁴¹), uitvinder van de kansverdeling in het spel. M. Miton¹⁴²). Vrijdenkers. Dubois¹⁴³). De la Chieze. Met Roannez en Dubois bij Petit geweest; daarna bij mij; gepraat over zijn kanonnen.
31. Geschreven aan vader. Brunetti kwam me bezoeken.

1661.
1 Jan. M. le duc de Luynes bezocht, leende me de uitvinding om de met een karos afgelegde weg te meten. Na het middagmaal onwel. M. de Roannez bezocht me, sprak over de wonderen van Port Royal door de doorn van Onze Heer; en over het gaan bezoeken van Miton [zie 30 dec.].

[ 544 ] [ januari ] [ n ]

2. Naar de prediking bij Boreel. Na het middagmaal Thevenot bezocht, en hem het boek over insecten gegeven¹⁴⁴). M. de Montmor bezocht en zijn kabinet gezien. Gaf me de Gazette burlesque van Loret ¹⁴⁵). M. de Guederville en Auzout waren me komen opzoeken.
3. Post naar M. le Premier gebracht. Geweest bij M^e de Bonnevaux, waar abbè Quillet was &c. Clerselier. Redetwistten over de lichtbreking, tegen Descartes.
4. Marlot en de la Chieze bezocht, logeerden in eenzelfde kamer. Marlot beloofde me kristal van Madagascar, en me vrijdag naar M^e de la Basiniere¹⁴⁶) te brengen. Over algebra gesproken met de la Chieze. Na het middagmaal bij Bosse; probleem in de ovaal¹⁴⁷). Bij Montmor, waar Bourdelot over jicht sprak. Beuningen kon er niet komen. Pecquet tegen Bourdelot. Montmor vertelde me over de opstand van Mexico, over de valse samenzwering tegen de kardinaal, over Gillon. Over de samenzwering in Engeland, en hoe ontdekt. Guederville vertelde de geschiedenis van de apotheker f. en van de commissaris geclysterizeerd door de graaf de Guiche¹⁴⁸), markies van Coislin¹⁴⁹) &c. Inlichtingen verbrand in plaats van de delinquenten.
5. Clerselier, Auzout en Thevenot kwamen me bezoeken. Clerselier bijna overtuigd over de breking. Auzout nodigde me uit voor het diner op zaterdag. Geweest bij Sanson¹⁵⁰), geografische platen. Bij Mariette¹⁵¹), werken van Lepautre¹⁵²), hij heeft er voor 50 pond. Het boek over Ruel¹⁵³) van Israel Silvestre zal over een maand voltooid zijn.
6. Met de hertog van Roannez gegaan naar Miton, die we niet aantroffen. Geredewist over religie. Ik vertelde hem over mijn uitvinding voor de zuiger, om het vlas hoger aan te brengen¹⁵⁴).

[ 545 ] [ januari ] [ n ]

Na het middagmaal op bezoek bij M. de Guederville, M. de la Vieuville¹⁵⁵) bisschop van Rennes. Zei me dat de Princess Royal¹⁵⁶) pokken had. Conrart bezocht, waar M. Tanier¹⁵⁷) was, een gebochelde doctor van de Sorbonne, groot Jansenist.
7. Dumont bracht me liederen. Beloofd een goed woordje voor hem te doen bij Beuningen. Geschreven aan vader en zwager Moggershil.
8. Bij Auzout mijn manier laten zien om lenzen te maken; aanwezig M^rs. Guederville, Petit, Carcavy, d'Elbene¹⁵⁸), Thevenot. Kijkers beproefd. Daar samen gedineerd en goed onthaald. b. f. Mad.^e de Guederville kwam er na het diner.
9. Zondag. Aan het avondmaal deelgenomen, en gedineerd bij Boreel. Met hem geredetwist over de verandering van de breedten.
10. Op bezoek geweest bij Hauterive, die me het nieuws vertelde van de dood van de prinses^*). Beloofde me voor een diner te ontbieden, en me te brengen in de omgeving van de koning en van M. le comte de Brienne¹⁵⁹). Op bezoek bij M. de Bautru, die me een bezoek beloofde aan pater Harouys¹⁶⁰) en zijn machine met de beweging van de planeten. Gedineerd bij M. le Premier, waar de markiezin van Effiat¹⁶¹) was, dochter van markies de Sourdis¹⁶¹), Madle Beaumont, en abbè de la Victoire; spraken over de graaf de Guiche ¹⁶²), en dat maarschalk de Gramont¹⁶²) met de koning gesproken had om hem te straffen of hem te verwijderen, voor de vorm. M^le Beaumont praatte over de nieuwe uitrustingen voor Indië. Niet aangetroffen Petit, en Chambonniere. Geweest bij Le Blond¹⁶³); halve dwaas; liet me enkele tekeningen zien. Op bezoek bij M^le la Barre, waar M. Damascene, de geneesheer-astroloog, me zijn boek gaf, heel zot. Buysero was naar me wezen vragen.

[ 546 ] [ januari ] [ n ]

11. De manege van S. Toit en Foubert¹⁶⁴) bezocht. Post niet aangetroffen. Gedineerd bij de ambassadeurs. Brief ontvangen van broer Lodewijk, uit Madrid¹⁶⁵). Geweest bij M. de Montmor, waar Bourdelot nog een toespraak hield over jicht. Vormen voor vrouwenborsten. M^r. de la Cuisse¹⁶⁶). Uitgenodigd voor het diner op zaterdag.
12. Met onze ambassadeurs op audientie bij M. de kardinaal. Zijne eminentie niet gezien. Abbè de Parabere¹⁶⁷) introduceerde de ambassadeurs. In de antichambre was de hertog van Vendôme¹⁶⁸), Mr. de Lionne¹⁶⁹). Na het middagmaal Carcavy bezocht die me beloofde me bij abbè de Villeloin¹⁷⁰) te brengen. Ik deed met Zuerius de proef met verdund water in het kanon. [Zie bij 13, 27 en 30 dec.]
13. Marlot en M. de la Chieze gaan bezoeken. Marlot sprak kwaad van M^r. le Premier. De platen van Sanson gekocht voor zwager Moggershil, voor 36 pond. De hertog van Roannez en Dubois kwamen me bezoeken.
14. Dumont zond me een klavecimbel, en schreef een allemande voor me. Na het middagmaal is de la Chieze bij me op bezoek geweest. Geschreven aan vader.
15. Het gehuurde klavecimbel teruggezonden. Gedineerd bij Montmor met Chapelain en Thevenot. Zag zijn kabinet, schilderstukken, wiskundige instrumenten, afkomstig van Aleaume ¹⁷¹). Magneetstenen, stukken van Albrecht Dürer. Speeltje met plankjes verbonden met linten. Opgehangen naald, draaiend in alle richtingen. Kleine flesjes in water die stijgen en dalen zonder dat men merkt hoe^*).
16. Gaan luisteren naar Hotman ¹⁷²) op theorbe en viool in het Hotel de Guise, waar hij goed logeert; is geboortig van Brussel. Dumont was met mij. Soepketel. Na het middagmaal Buysero niet aangetroffen. Bij Petit, leende me zijn verhandeling over het kanaal¹⁷³). Toonde me zijn

[ 547 ] [ januari ] [ n ]

observatorium. Liet me zijn vrouw en zijn dochter ontmoeten, waar ik de markies van Durazzo¹⁷⁴) aantrof, gezant van Genua, en zijn neven, en we maakten kennis.
17. Post niet aangetroffen. Op bezoek bij Blondeau, instrumentmaker^*). M. Jannot¹⁷⁵) ontmoet. Boeken en lint gekocht.
18. Vlaerdingen, Beverveurde, Clopper, Saemslach dineerden bij ons. Op bezoek bij abbè Charles, hij sprak over astrologie. Het Louvre-gebouw wezen bekijken. M. van Beuningen bij Montmor gebracht. Aan Pecquet mijn Systeem van Saturnus beloofd.
19. Rouwkleding^*). Met Menard naar Charron¹⁷⁶) geweest, zijn moderne en antieke penningen gezien. Daarna bij M. Menage¹⁷⁷) in de vergadering. Hij liet Boisrobert¹⁷⁸) zijn verhaaltjes vertellen over Milord Fielding¹⁷⁹), over Ninon en de markies van Villarceaux¹⁸⁰), over de markies van Sourdiac, faron faron fari. Gaf me een lied van Cavalli¹⁸¹) waarvan hij de tekst gemaakt had. Beloofde me een bezoek aan Ninon¹⁸²) en Mad^le de Scudery¹⁸³). M. de Launoy was er, die tegen de heiligen schrijft¹⁸⁴), La Mothe le Vayer ¹⁸⁵), Gudius jr¹⁸⁶).
20. Met M^e le Ferrè en M^e Roussel naar Charenton, Morus ¹⁸⁷) gehoord. Ik zag er M^e de Turenne, Mad^e en Mad^le de la Trimouille¹⁸⁸). Na het middagmaal niet aangetroffen de markies van

[ 548 ] [ januari ] [ n ]

Durazzo, en ook niet de Sourdis. Bezoek aan Petit, zijn klavecimbel en zijn orgel. Bezoek aan M^e van Gent, zeer voldaan over de ontvangst van de koninginnen. Gespeeld met de jongedames.
21. Aan vader geschreven.
22. Frenicle kwam me bezoeken. Na het middagmaal de hertog van Roannez bezocht. Bij Mad. de Bonnevaux geweest; verzochten me dringend dat ik mijn principes voor de botsing van lichamen zou uitleggen. Menage was naar me komen vragen.
23. Naar de prediking bij de ambassadeurs, en met hen gedineerd. Na het middagmaal Mad. van Gent bezocht, die bezoek ontving van de ambassadeur van Venetië en van Mad. de Flavacourt¹⁸⁹). Petit was me komen opzoeken.
24. Sorbiere en Chamboniere bezocht. Aan M. Burat mijn boek gezonden om er stukken over te schrijven. Abbè Charles bezocht. Gaultier¹⁹⁰) gaan horen, waar twee jongedames kwamen spelen. M^le Petit¹⁹¹) bezocht.
25. Abbè Charles kwam bij me met Buot de wiskundige¹⁹²). M. Roussel^*) bracht me een horloge van zijn maaksel, om te zien. Sorbiere vertelde me het verhaal van de kinderen van Mr. du Bosc¹⁹³). Ik bracht hem bij onze ambassadeurs, en we vergezelden hem naar M. de Grammont. Gedineerd bij de ambassadeurs, waar Marlot was. Mad. van Gent bezocht. Medevoort was me komen opzoeken.
26. Dumont bracht me als ontbijt worsten van Troyes en wijn; speelde fantasieën. Na het middagmaal Hauterive niet aangetroffen, gesproken met de markies van Chateauneuf¹⁹⁴). Aan Conrart de brief van mijn vader gegeven. Chapelain bezocht. En daarna Menage; Covilles; Marq. de Lude¹⁹⁵), Judaskus; Medevoort had naar me gevraagd.

[ T. 3, p. 226, brief aan Lodewijk, 26 jan.: "Ik zou meer kunnen doen en zien als ik zelf een karos had, maar de uitgave ervoor is te buitensporig; daarom heb ik me ermee tevreden gesteld een draagstoel te kopen, en dragers in dienst te nemen als het nodig is, dat wil zeggen een of twee keer per dag ...".]

[ 549 ] [ januari ] [ n ]

27. Clerselier niet aangetroffen, en de Santes ook niet. Een brief van vader naar M. de Turenne gebracht¹⁹⁶); grote binnenplaats, slaapvertrek met gordijnen van houtsnijwerk. De markies van Durazzo bezocht; zijn hypothese voor de getijden, nogal belachelijk; goed gemeubileerd. Na het middagmaal kwam Menage me meenemen, en hij bracht me naar de bibliotheek van meneer de kardinaal, waar men tal van mooie Italiaanse schilderijen had opgehangen, behorend aan Jabach¹⁹⁷). In de marge: M. Fouquet heeft ze gekocht voor 80 duizend écus. Origineel van de markies du Guasto¹⁹⁸) en zijn vrouw; de courtisane van Titiaan, die Beck¹⁹⁹) had. Ik zag er het boek van de vissen^*), de koran in het Arabisch. Naar de abbè de Boisrobert, die vertelde over Maugran, diamant en zogenaamde koning; pistool bedreigde zijn viool²⁰⁰). Op bezoek bij Des Champs, M^le La Barre excuseerde zich. Op bezoek bij M^le Boreel. 's Avonds confidenties van Zuerius.
28. Chauveau²⁰¹) kwam me bezoeken, aan wie ik mijn theorieën gaf over de oppervlakken van conoïden en sferoïden, en de nieuwe eigenschappen van de cycloïde voor slingers. Aan vader geschreven. In het arsenaal geweest, waar Marlot me de woning van M. de La Meilleraye ²⁰²) liet zien; grote zaal met een mooi plafond; kristal van Madagascar, stukken van 200 pond. Naar de komedie in het koninklijk paleis; zien spelen Sancho Panza als gouverneur van een eiland²⁰³), hongerig. En de Precieuses ridicules van Moliere, Mascarille gemaskerd, de graaf wit gepoederd²⁰⁴).

[ 550 ] [ januari ] [ n ]

29. Inkoop van boeken en etuis. Gobert kwam me bezoeken. Na het middagmaal kwam Menage me halen, en hij bracht me bij M^le de Scudery²⁰⁵); zwarte rok, bleekblauwe jurk, grote donkere ogen en het haar evenzo, een beetje doof. Las me de gedichten voor van M. Pelisson²⁰⁵) en de scenes over de grasmus en zijn liefdesverhouding met het goudhaantje. Aanwezig waren M. de Segrais ²⁰⁶), die me een bezoek beloofde aan Mademoiselle, bij wie hij in dienst is, M^r Mesnardiere²⁰⁷) voorlezer van de koning; M^r Boyer ²⁰⁸) las er zijn komedie Policrite, en had verder als toehoorders Mad. de S. Ange²⁰⁹), nicht van M. de Servien, mooie blonde, M^r de Raincy²¹⁰), en anderen. Menage beloofde me dat ik M^le Bourdrai zou horen.
30. Naar de prediking bij de ambassadeurs. Aan Mad. van Gent een strook kant, Point de Gènes, laten zien van 15 honderd pond. Na het middagmaal Hauterive niet aangetroffen. M.^le Petit bezocht, ik liet haar spelen op de tromba marina, en leerde dat dit instrument niet meer en niet minder tonen heeft dan de trompet. Markies d'Aumont²¹¹) kwam er, oudere broer van de maarschalk, met M. Fouquet ²¹²) zijn schoonzoon, en eerste stalmeester van de Grande Ecurie. Ik zag er ook de Berteuil²¹³) en maakte hem mijn excuses.
31. Met onze ambassadeurs in de kerk van N. Dame gezien de ceremonie van de bijzetting van M. le duc d'Orleans ²¹⁴), een jaar geleden overleden. Kapel verlicht met ongeveer 500 waskaarsen; de kerk behangen met rouwkleden, en daarop een groot aantal wapenschilden van Frankrijk. Het Cour de Parlement was erbij, met de Chambres des Comptes; de hertog van Anjou, Pr. de

[ 551 ] [ februari ] [ n ]

Condè, en duc d'Enghien²¹⁵) met sleepmantels van 7 el, en vierkante mutsen en capuchons. Gedineerd bij de ambassadeurs. Biljart gespeeld met Medevoort tegen Raesvelt en Zuerius.
1 Feb. Met Medevoort, Raesvelt, Vorstius en Collier per karos naar het bos van Vincennes. De oefening gezien van de musketiers van de koning, en enkele compagnieën rode kazakken; de ruiterij en het voetvolk gingen elkaar te lijf, de koning met de degen in de hand, M. de Turenne naast hem.

Het kasteel is nieuw gebouwd²¹⁶), ingang heel mooi en een andere er tegenover om naar het tweede hof te gaan. Gedineerd bij Medevoort. Na het middagmaal samen Val de grace²¹⁷) gaan zien, heel hoge koepel, en mooi klooster in het vierkant; grote tuin met fonteinen. Hadden ruzie met de concierge die ons wilde insluiten.
2. Op bezoek geweest bij M. de Bertueil, raadgever. M. de Turenne niet aangetroffen. M. Thevenot bezocht, die me de brief van Ricci²¹⁸) [cf. 18 febr.] liet zien. Apollonius²¹⁹) kan weldra gepubliceerd worden. Gesproken over mijn systeem; beloofd hem te schrijven. Een brief ontvangen van

[ 552 ] [ februari ] [ n ]

Heinsius; dat mijn stuk tegen Divini herdrukt wordt te Florence [T. 15, p. 396], maar zonder enkele passages die schokkend zijn voor de Roomse religie²²⁰). Na het middagmaal bezocht door M. de Marets die abbè Graneri meebracht. Geweest bij M. Chapelain waar M. Amproux²²¹) gekomen was, raadgever, van de religie; samen gingen we M. Hardy²²²) bezoeken, die met veel omstandigheden vertelde hoe hij het boek De tribus impostoribus [over de Drie bedriegers] had gezien²²³).
3 Feb. Met Gentillot bij M. de graaf van Brienne geweest, die verhinderd was te onderhandelen met Mess.^rs onze ambassadeurs. Vandaar naar de tuin van M. Renard²²⁴); mooi terras. Mad. la Premiere ontmoet, met Mad^le Beaumont, en la Marq. d'Effiat. Samen het huis van Renard gezien; kamer in hout; een andere waarin rondom kopieën van Rafael zijn, en een Daedalus en Icarus op het plafond; een 3^e boven, met ook kopieën van Rafael, Adam en Eva. Bij M^e Petit geweest; haar klavecimbel gestemd.
4. Geschreven aan vader, aan broer van Zeelhem en zwager Moggershil. M. Chauveau kwam me bezoeken, en na het middagmaal M. Charron²²⁵).
5. Op bezoek bij M. de Marlot, en bij M. de Carcavy. Marlot me beloofde me kristal van Madagascar. Gedineerd bij de ambassadeurs. Niet aangetroffen M. le Premier. Op bezoek bij M. de Bautru, die voor mij zijn dochtertjes liet komen en het portret van een ervan, dat de zoon van Justus maakte. Beloofde me een diner met Menage en M.^le de Scudery. Geweest bij M.^e de Bonnevaux, waar M. de Guederville een lezing gaf over de wervels van M. Descartes, en wij legden het stelsel van Copernicus uit; M. Auzout, abbè Quillet. Marq. de Durazzo was me wezen opzoeken.
6. Naar Carcavy gegaan om te kijken wat er mis was met zijn uurwerk. Om 9½ uur gingen we kijken naar de brand in het Louvre, de kleine galerij en een gedeelte van de grote. Gedineerd bij abbè Charles, met M. Ariste²²⁶), Magalotti²²⁷) &c., en liet ze door mijn kijker kijken. Op bezoek bij M^e van Gent. Gesproken met M. van Gent over zaken van Dumont, en van Marq. de Durazzo.

[ 553 ] [ februari ] [ n ]

7. De markt van S. Germain wezen zien; een briefje ontvangen van M. Chapelain, die me uitnodigde voor een diner overmorgen bij M. Amproux²²⁸). Op het klavecimbel gestudeerd. Na het middagmaal M. le Premier niet aangetroffen. Hauterive liet zich niet zien. Bezoek gebracht aan abbè Sibour, waar ik M. de Grave aantrof, die me beloofde me Gotier²²⁹) te laten horen en de bespeler van de angelica. Op bezoek gegaan bij M^r de Flavacour en Taillefer. Niet aangetroffen de markies van Sourdis, en M. de Clerselier. Gewandeld met M. de Montmor over de markt S. Germain, waar Mademoiselle²³⁰) was, de koning en zijn broer.
8. Op bezoek geweest bij M. van Spijck, waar Gentillot was, die ons zijn brief voorlas aan de nieuwe hertogin van York²³¹). Clerselier niet aangetroffen. Na het middagmaal bij Ballard die niet thuis was. Tevergeefs M. Frenicle opgezocht. Op de bijeenkomst geweest bij M. de Montmor, waar M. de la Poterie sprak over het elementaire vuur onder de hemel van de maan. Rohault gevraagd me de juiste hoogte te geven van het kwik in zijn buizen. Tevoren bij Le Blond gekocht de waaier van Callot ²³²) en het portret van Cosimo de Medicis²³³) voor 2 stuivers [2 écus], voor broer van Zeelhem.
9. Abbè Charles kwam me bezoeken, beloofde me het recept om zijn Ros solis [likeur] te maken. We ruilden zijn grote bolle glas tegen mijn microscoop. Zei me dat hij met zijn telescoop M. de kardinaal had gezien die dichtbij het venster zat, zeer vermagerd en kwijnend. Gedineerd bij M. Amproux, raadgever bij het parlement, met M. Chapelain, M. de Montplaisir²³⁴), luitenant van de koning te Arras, M. ... Gesproken over astrologie; verzen van M. de Montplaisir gelezen, zijn droom en enkele andere; hij is de auteur van Temple de la gloire. Chapelain vertelde ons over M^r de Scudery, over Costar ²³⁵), over Menage; beloofde me uitleg van de namen van Cyrus en Clelie ²³⁶); leende me enkele brieven van Pascal over het luchtledige. [>]

[ 554 ] [ februari ] [ n ]

10. Voelde me niet goed. Na het middagmaal kwam abbè Sibour me halen met M^rs.... en Le Roy²³⁷), en ze brachten me bij M. Vignon in de Rue des Mauvais garçons²³⁸), om zijn concert te horen van 5 angelica's, welk instrument hij heeft uitgevonden^*); het waren hij en 2 van zijn dochters met 2 andere leerlingen van hem; de jongste heel lief; daarna speelde hij alleen. M. Le Roy beloofde me in kennis te brengen met M. Justel²³⁹), en M. Sarcamanan²⁴⁰).
11. Geschreven aan Minen^°), Heinsius, broer van Zeelhem. Na het middagmaal met de hertog van Roannez op weg om het perpetuum mobile van P. Bourgoing²⁴¹) te zien, die zoiets helemaal niet had. Niet aangetroffen M. Ferrier²⁴²) in de Rue des poules. M. van Medevoort vaarwel gaan zeggen.
12. M. Chapelain bij van Beuningen gebracht. Gegeten met de ambassadeurs. Uitgegaan met Beuningen, niet aangetroffen M. Menage, en Conrart, en La Poterie om de bibliotheek van M. de kardinaal te openen. Die van M. de Thou²⁴³) gaan zien, en van daar naar Mad.^le Chavotte²⁴⁴). Thevenot, M^r de Justel, Le Roy, abbè Graneri waren naar me wezen vragen.
13. In Charenton geweest om Morus te horen, met M^e Le Fevre, M.^rs Kelmer, Fraser, Valckenhaen, die geslagen werd door enkele lompe musketiers.
14. Niet aangetroffen Thevenot, en Auzout, en Amproux, en La Roque. M. Des Marets bezocht, waar M. de Lorme²⁴⁵) was. Vertelden kwade dingen over Morus, en Des Marets liet me strijdschriften zien [lijst]. M. Le Roy nam me mee naar Justel, waar aanwezig waren M. de Segray, M. Foucault²⁴⁶) raadgever bij het parlement, die naar Holland wilde gaan. 2 brieven van prins Leopold²⁴⁷).
15. De markies van Durazzo kwam me bezoeken; stelde voor om samen naar Vaux te gaan. Gedineerd bij de ambassadeurs. M.^e van Gent bezocht; met Beuningen bij Montmor geweest, waar Bourdelot weer over jicht sprak, en zeer goed. Menage was naar me komen vragen.
16. M. Amproux kwam me bezoeken. M^r. d'Elbene, Thevenot, Auzout kwamen me halen, en we gingen de machines bekijken in de nieuwe grote balletzaal. Die bestaat uit twee paviljoenen, het ene voor de diepte van het toneel, het andere voor de toeschouwers. Van dit laatste is het dak te hoog naar verhouding van het gebouw. In de loges daar dichtbij zagen we dat basreliefs gevormd werden; de materie was papier, gekookt en gestampt; de vorm van pleisterkalk die men met olie besmeert. In de galerij van het Louvre

[ 555 ] [ februari ] [ n ]

was er al een groot aantal panelen voor de scenes, waarop veel verguldsels waren met ophogingen, wat een mooi effect geeft. De effecten van het vuur [<] gezien in de galerij van het Louvre en die van de schilderijen; de koepel aangetast en van binnen geheel zwart geworden. M^r. Cramoisy ²⁴⁸) liet ons de koninklijke drukkerij zien. Gedineerd bij M. d'Elbene, in zijn kamer met gemarmerd papier, met de genoemde heren en Le Nostre²⁴⁹), groot ontwerper van tuinen, en van die van Vaux ²⁵⁰). M^r. d'Elbene beschermer van de ... Thevenot bracht me naar huis. Brief uit Madrid van broer²⁵¹).
17. Bezoek van abbè Charles; over het krachtige lichaamsgestel, het goede humeur, en de geringe herkenning van kardinaal Mazarin. Op bezoek geweest bij abbè de Boisrobert; toonde me het portret van Ninon, naakt in de kamer, van M. de Villarceaux met dat van M^e. Scarron, M^le de Manicamp. &c.; leende me zijn verzen aan M. de kardinaal; monniken lakeien van de paus. Niet aangetroffen M. le Premier die in Vincennes was, en Petit ook niet. M. Le Roy bezocht, rue du Petit Bourbon dichtbij S. Sulpice; ontdekte zijn onwetendheid. Na het middagmaal M. Clerselier bezocht, die me de figuren liet zien voor de Verhandeling over de mens van Descartes²⁵²), sommige gemaakt door M^r de La Forge geneesheer te Saumur²⁵²); andere van Gutschoven [<], die beter gemaakt waren. Niet aangetroffen Gobert, en de hertog van Roannez, en Chapelain. M^le Javotte ontmoet bij M^r de Sainte-beuve ²⁵³).
18. Geschreven aan Zuerius, S^r. Ricci, vader. Na het middagmaal bezoek van M^rs Foucault en Justel, abbè de Boisrobert, M^r Petit.
19. Na het middagmaal naar Menage, en van daar naar M^e. de Bonnevaux, waar men de theorie van Descartes over het licht weerlegde; abbè Quillet; hoewel ze er niet in geloven.
20. Naar de prediking bij Boreel, en met hem gedineerd. Briefje van abbè Sibour. M^r Foucault met Justel namen me mee om het dresseren van een hond te zien bij Del Campo; daarna gingen we naar Foucault, om te luisteren naar 2 demoiselles Sarcamanan, en M. Berthod²⁵⁴). Bezorgde ons de maaltijd; een jongen van Berthod danste de sarabande. Daarvandaan ging ik naar M. de Guederville die me had uitgenodigd, om de Italiaanse marionetten te zien; erna was er bal. M.^le d'Ornano, M.^le Coquaij; la petite Saintot de mooiste.

[ 556 ] [ februari ] [ n ]

Die marionetten zijn aan de bovenkant opgehangen aan stijve ijzerdraden, verborgen door de veren die ze op het hoofd hebben: handen, voeten, en van sommige de onderkaak worden bewogen met dunne draadjes die ik heel goed zag, omdat ik er heel dichtbij zat. Vlinder, slang, castagnetten, Pulcinella²⁵⁵).
21. Niet aangetroffen de bisschop van Beziers²⁵⁶). Abbè Graneri bezocht, die me boeken liet zien van graaf Pagan ²⁵⁷); en zijn verrekijker. In de academie van Plessis op bezoek geweest bij M. Morbet²⁵⁸), en paarden zien berijden. Post niet aangetroffen. Na het middagmaal bij M. Menage, niet aangetroffen Bautru, op bezoek geweest bij M^e de Rambouillet²⁵⁹), 72 jaar oud, heel beleefd, mooie woning. Arthenice^*). Daarvandaan naar abbè de Villeloin; groot aantal boeken, goed ingebonden, vol met kopergravures; zei dat hij er had voor 100.000 pond. Ik trof er aan La Peyrere de pre-adamiet, die vertelde over zijn audientie bij de paus. De generaal van de Jezuïeten had hem gezegd: "Ik en de allerheiligste hebben heel veel gelachen om uw boek". Geweest op de bijeenkomst in de bibliotheek van M. de Thou. M. le Roy had naar me gevraagd.
22. Bezocht door M. de La Peirere de pre-adamiet, M. Amproux vertelde over het huis van M. Inselin²⁶⁰) en de streken die hij uithaalt met de D^es. M^r.... M^r Morbay²⁶¹), M. Burat, de hertog van Roannez. Na het middagmaal met M. l'abbè Graneri naar graaf Pagan²⁶²), die denkt opzien gebaard te hebben met zijn nieuwe ontdekkingen in de astronomie. Is al lange tijd blind. Daarna waren we op de markt S. Germain. Kelmer kwam om 9 uur terug van het bal, waar hij enkele klappen gekregen had.
23. Bij het paleis romans gekocht, Celinte, novelle van M^le de Scudery. Alcidamie van M^le Desjardins²⁶³). Niet aangetroffen van Gangel, en Gobert, in het paleis bezig met de mis. Na het middagmaal geld opgenomen bij van Gangel. Niet aangetroffen M. Justel. Geweest bij M. Sarcamanan, zijn vrouw en dochter niet in orde; beloofde me zijn komedie op muziek

[ 557 ] [ februari ] [ n ]

in druk, en me zijn concert te laten horen. Bij M^e. van Gent, waar aanwezig waren M^r de Bonneuil²⁶⁴), M^e le Cocq²⁶⁵) en haar dochter, graaf d'Ille.
24. Abbè Sibour nam me mee naar Gaultier, die ons fraaie dingen liet horen; zijn secunde was enkelvoudig; speelde slechts stukken in a la mi re [<]. Niet aangetroffen Hauterive en Petit. Marq. Durazzo bezocht, die me zijn schilderijen liet zien, en we spraken over de reis naar Vaux. Gedineerd bij Monglas met Gentillot, die me meenam op bezoek bij de graaf van Brienne, en daarna zijn zoon, getrouwd met de dochter van M. de Chavigny ²⁶⁶). Zagen zijn schilderijen, een uitstekend werk van Albrecht Dürer, en een van Correggio. Een crucifix dat zijn vader liet brengen van Michelangelo. Op bezoek bij M^le Petit, en ik liet haar klavecimbel spelen, stukken van Monard haar leraar, heel mooi.
25. Hoofdpijn, een lavement genomen. Geschreven aan vader en broer van Zeelhem, aan wie ik 2 kopergravures van Callot zond. Abbè de Villeloin weg laten gaan. Een reukvat gekocht waarvan de lamp brandt met wijngeest; en een pen zonder eind^*).
26. Geweest in het Hotel de Condè, waar ik niet La Peirere aantrof zoals hij me beloofd had. Na het middagmaal met de karos van M. Amproux naar het Louvre, en het ballet de l'Impatience zien dansen, waarheen ik meenam de heren Haersolte en Valck²⁶⁷). De graaf van Talhouet²⁶⁸) liet ons binnenkomen en plaats nemen; de scene was een laan in een bos; de koning, M. de Guise²⁶⁹) en een groot aantal heren van het hof dansten er. M^les Verprè, Giraut, de la Faveur. M^le La Barre en daarna M^le Hilaire zongen elk een recitatief. S^ra. Anna met de Italianen. M^r de Guederville, en M. Justel hadden naar me gevraagd.
27. Geschreven aan broer Lodewijk^*) in Madrid. Bij M^e van Gent, waar aanwezig waren M^e de Flavacour en Taillefer.
28. M^r de La Peirere kwam me bezoeken; eveneens M. de Montmor; en Gudius, die me een boek in het Grieks gaf dat hij pas had laten drukken²⁷⁰). Gedineerd bij markies Durazzo, met

[ 558 ] [ febr./ maart ] [ n ]

abbè Siri²⁷¹) die de geschiedenis van deze tijd schrijft in het Italiaans. Doorboorde zilveren cirkels, in de schotels gelegd, en de schotels met vlees erop; confitures in twee schalen na het afnemen van de tafel. Na het middagmaal onderhield hij me langdurig over zijn aanspraken op de titel, &c. Niet aangetroffen M. Amproux. Op bezoek bij M^e de Guederville, ze lag in bed, van fluweel met galonwerk in zilver. Niet aangetroffen M. Auzout. Op bezoek bij Dumont, die enkele van zijn composities voor me speelde, en me iets ervan beloofde.
1 Maart [dinsdag]. Na het middagmaal M. Foucault gaan bezoeken, en met hem naar de Rue S. Ant. om de maskerade te zien, en het grote aantal karossen; op de Pont neuf waren de mensen in rijen opgesteld zoals in het theater, en alle straten waren vol; in de kerk van de Jezuïeten zagen we het crucifix en andere figuren uitgedrukt met vlammetjes van lampen.
2. Met Valckenhaen naar Maison rouge geweest, op bezoek bij M. d'Hauterive, en met hem gedineerd, waar aanwezig waren de jonge graaf van Warfusé²⁷²), de kleine markies en M. du Fayan²⁷³). Hij bracht me overal in het huis en in de tuinen en het park, waar overal een zeer mooi uitzicht is. Een fontein in het bloemperk voor het huis, en nog een kleine in de kruidentuin. Het huis is aan de voorkant 202 voet, de diepte 54; de hoogte van de grote zaal 74 voet, en 30. De meubelen waren boven in het magazijn, behalve die van zijn afdeling, waarin een kamer was met geel damast en een slaapvertrek en plafond, met een kabinet klein van slag. Terugkerend gingen we de Bastille in, en we gingen omhoog het gewelf op, dat van gehouwen steen is, en waar sommigen van de gevangenen vrij zijn te wandelen; anderen zijn opgesloten in kamers die uitzicht hebben op de binnenplaats, en er waren nu 25 of 30 journalisten die kwaad gesproken hadden van de Princess Royal; er is een verblijf dat de binnenplaats doorsnijdt, voor de gouverneur M^r de Baiseman. 2 maanden betaald aan M^e Le Fevre.
3. Na het middagmaal M. Frenicle niet aangetroffen. M. Conrart bezocht, die me vertelde over de mooie daden van M. de Fabert, en over de geest die aan hem verschenen was²⁷⁴). M^le Petit en haar vader bezocht.
4. Geschreven aan vader. Gedineerd bij M. de bisschop van Laon, in aanwezigheid van M^r. de Montmor, d'Elbene, Amproux, Chapelain, Thevenot, Auzout, de Launoy, Mahè, Durieu;

[ 559 ] [ maart ] [ n ]

goed onthaald op vis. Na het middagmaal spraken we over reizen, over de oorsprong van de Moren, over de komeet²⁷⁵) &c. M. Amproux bracht me naar huis en was me komen halen. M. Sibour had naar me gevraagd, en Mr. van Beuningen.
5. M^le. Petit getekend. Geweest bij La Douceur, die me zijn zoon van 5 of 6 jaar aan het klavecimbel liet horen. Na het middagmaal op bezoek gegaan bij M^le de Scudery, waar M^e Talemans²⁷⁶) was, &c. Daarvandaan naar de vergadering bij M^e de Bonnevaux, waar M. de Montmor kwam. Men behandelde de wervels van M. Descartes. M^e. de Guederville onderhield me over zijn te maken reis.
6. Naar de prediking bij de ambassadeurs; en met hen gedineerd. Beuningen toonde me wat M. van Amerongen²⁷⁷) hem schreef over las cantioneras &c. De komedie Jason [cf. 26 dec.] gaan zien in het Marais-theater, en de machines van de markies van Sourdeac; enkele wisselingen van toneel waren heel mooi, zoals ook de luchtstrijd van Zethes en Calaïs tegen Medea; de verzen uitstekend, van de oude Corneille. Men betaalde een louis d'or voor het amphitheater, een halve voor parterre, 8 louis voor een loge.
7. Getekend. M. Marlot kwam me bezoeken. Na het middagmaal liet hij me het huis zien van M. de la Basiniere²⁷⁸). Mooie trap. Drie mooie vertrekken; in die van Madame een bed van zwart fluweel met grote gouden tressen in stroken; nog een dergelijk bed in violet fluweel; de slaapvertrekken evenzo behangen; stoelen met kussentjes en een groot aantal galonnen. De kamers beschilderd en verguld; spiegels met lijsten van goud. Een 4^e nieuw vertrek, zaal, voorkamer, kamer en kabinet ingericht en bewerkt door M. le Brun²⁷⁹). Deze 3 laatste helemaal blinkend van het goud, behalve waar schilderijen waren, en in het gewelf enkele in wit geschilderde kinderen. Het beeldhouwwerk overal uitstekend, de verfraaiing van dit vertrek zal ongeveer 40 duizend écus kosten. Op bezoek geweest bij abbè Charles, die me pakketten brieven toonde van kardinaal Mazarin, geschreven aan hem; en hij gaf me handschoenen en een klein zilveren geweer. Sorbiere kwam er, uit Vincennes, en zei dat Zijne Eminentie zeker ging sterven. M^le Boreel bezocht.
8. M^le Petit getekend. Aan haar vader de waarneming van de komeet²⁸⁰) gegeven. Gedineerd bij de ambassadeurs, met Marlot. Met hem naar het koninklijk paleis, niet aangetroffen de koningin van Engeland²⁸¹).

[ 560 ] [ maart ] [ n ]

Op de vergadering bij Montmor geweest, waar M. Pecquet sprak over het ontstaan van de kip in het ei, en hij werd uitgefloten. Sorbiere zei me dat M. de Monconys ²⁸²) aangekomen was, en dat hij hem naar me toe zou brengen. Feuillanten-paters²⁸³) hadden naar me gevraagd.
9. Gekopieerd uit de verhandeling van Fermat over de constructie van problemen²⁸⁴). Na het middagmaal M. Pascal niet aangetroffen. M. Justel bezocht, die me de sleutel gaf van .... M. Amproux bezocht en vaarwel gezegd. Niet aangetroffen M. en M^e de Guederville. M. Auzout bezocht, en hem mijn methode meegedeeld voor de oppervlakten van conoïden en sferoïden en voor het afwikkelen van krommen. Vaarwel gezegd aan Menage, die me zijn rechtvaardiging gaf aangaande de Elegie op M. de kardinaal, die deze nacht om 2 uur te Vincennes overleed²⁸⁵).
10. Het portret van M^le Petit voltooid. Penningen gekocht van de koning, de koningin en M. de kardinaal. M. Thevenot met een ander hadden naar me gevraagd. Na het middagmaal bij Marlot; niet aangetroffen M^le. Taillefer. Vaarwel gezegd aan M. le Premier die het bestuur van Marseille heeft; aan M. de Bautru; aan M. Sibour. Niet aangetroffen Roberval. Bezoek aan Sorbiere en bij hem M^le de Razilly²⁸⁶) ontmoet. M. de Marlot stelde me voor aan de koningin van Engeland, en aan de prinses²⁸⁷); speelde klavecimbel; pruik; kat op tafel; wat zegt u Mevrouw? Ik bleef er tot na het souper. M. S. Albans²⁸⁸) kwam beleefdheden uitwisselen met mij. M. de Guederville had naar me gevraagd.

[ 561 ] [ maart ] [ n ]

11. Geschreven aan vader en zwager Moggershil, aan M. Petit. M. Amproux kwam me vaarwel zeggen, en hij zei me dat M. le Premier en de andere Beringhen, van wie zijn broer de Lorme de zuster als vrouw heeft, verwant zijn.
hevel 12. Bezocht door M^rs. Thevenot, Auzout, abbè Charles, M. de Sorbiere die niet meebracht M. de Monconys, teruggekeerd uit Rome. Gedineerd met Sorbiere bij de ambassadeurs. M. Menage en Carcavy kwamen me bezoeken. Vaarwel gezegd aan M. le Roy. Niet aangetroffen Foucaut, en Pascal. Gesproken met Petit de boekhandelaar²⁸⁹) over de uurwerken voor de weduwe van Coster²⁹⁰). Vaarwel aan de hertog van Roannez, die me de proef leerde met de hevel met drie uiteinden. Geweest bij M^e de Bonnevaux, waar aanwezig waren Quillet, Auzout en Guederville. Henritiade, Latijns gedicht van Quillet.
13. M^le Petit gekopieerd. Vaarwel aan M. Boreel en zijn dochter; aan M. de la Peirere. Pater Dominique en de Provincial bij de Feuillanten gaan bezoeken, die me hun verrekijker toonden, de bibliotheek. De Provincial gaf me zijn boek over filosofie. Niet aangetroffen de gezant van Genua. Vaarwel aan abbé Charles die me het recept opgaf van zijn water: Vul een fles met suiker, gestampt en gezeefd; doe er daarna zoveel gewoon water in als de fles kan bevatten, en schudt het goed zodat alle suiker kan oplossen. Laat het door een doek lopen om elk vuil te verwijderen, en meng vervolgens een vierde deel brandewijn er bij. De hertog van Roannez en M. Petit hadden naar me gevraagd.
14. Vaarwel gezegd aan M. van Offenberg, boodschap aan M^e Brus²⁹¹). M^e P. getekend M. van Beuningen was naar me komen vragen. Na het middagmaal kwamen de hertog van Roannez en M. du Bois me bezoeken, en we redetwistten over religie. Een cassette gezonden naar van Heteren²⁹²) voor mijn zwager Moggershil.
15. Dumont ziek. M. Foucaut kwam me bezoeken. Na het middagmaal bij M^e P. Vaarwel gezegd aan Sorbiere; aan M^le la Barre.
16. Het werk van Post gezien; boeken gekocht van Lepautre²⁹³). Niet aangetroffen M. Frenicle; afscheid genomen van M. Chapelain waar M. de la Mothe Vayer was; van M. Conrart. Gedineerd bij M. Foucault met M. Justel en Gomberville²⁹⁴). Niet aangetroffen M. de Clerselier; vaarwel aan M. Gobert. Niet aangetroffen de hertog van Roannez, en M. Montmor, en de bisschop van Laon, en Thevenot, en M^le de Scudery. Gespeeld op de markt met M. de gravin van

[ 562 ] [ maart ] [ n ]

Roye²⁹⁵) en M^le van Gent, en gewonnen. M. Conrart en Auzout waren naar me wezen vragen, briefje van de hertog van Luynes.
17. M. de Monconys was bij me op bezoek, en zei me dat Divini en Fabri bezig waren met een weerwoord aan mij; dat Divini er zeer door gekwetst was dat ik hem een glazenmaker genoemd had [vitrarius artifex]*), dat ze me echter in alle beleefheid zouden antwoorden; dat Fabri nog aan zijn hypothese vasthield door 6 satellieten achter Saturnus te zetten, en dat hij me 20 mooie gevolgtrekkingen zou tonen die ik had moeten afleiden uit mijn systeem, gesteld dat het waar was, onder andere de beweging van de aarde. Met Monconys bij de hertog van Luynes geweest, aan wie ik mijn verrekijker liet zien en de microscoop; we zagen Chaillot en mont Valerien; de jonge markies. Na het middagmaal M. Justel bezocht, die me de sleutels gaf van Cyrus en Clelie, en verzen van M^le Desjardins; vaarwel gezegd. M. de Montmor aangetroffen; Rohault, die de proef deed met een glasparel [larme de verre] [<,>], en me de meting van de hoogte van het kwik gaf °). Op bezoek geweest bij M. Tassin²⁹⁶), in de Rue S. Honorè; lag in bed in een donker kamertje, wegens een beenbreuk van 6 weken geleden; ik vond hem veel redelijker dan voorheen, en hij bedankte me uitvoerig voor het bezoek. God zij geloofd. Geld opgenomen bij van Gangel. Vaarwel aan M^e van Gent en haar dochters. De hertogen van Luynes en van Roannez hadden naar me gevraagd.
18. Vaarwel gezegd aan M. Petit, die me een brief gaf voor M. de Ranelagh²⁹⁷). A. M. Q.²⁹⁸) Gedineerd bij de ambassadeurs. M. van Beuningen begeleidde me tot beneden. Vaarwel aan de hertog van Roannez, en M. Dubois, die me aan Vogelaer²⁹⁹) een aanbeveling liet schrijven. We spraken over drijvende cilinders. M. de Caravas³⁰⁰) kwam er. Thevenot na het souper. Boek en briefje van Berthod.
19. M^e Le Fevre betaald. Vaarwel aan de disgenoten Maser, Canceler, Falckenhaen³⁰¹), Pren, Linneman, Kelmer, Horst. Eerder waren er Haersholte, Falck³⁰²), van Zutphen, Isselmuijde. M. Morbais kwam me vaarwel zeggen. Dumont zond een fles

[ 563 ] [ maart ] [ n ]

Condrien-wijn. Berthod met Burat. Buot bracht me een probleem dat hij had opgelost³⁰³). Gobert gaf me een boek met liederen, en zond me Sommes nous pas trop heureux.

Gedurende het verblijf in Parijs bleef Christiaan in verbinding met zijn verwanten. De briefwisseling met zijn vader ontbreekt, evenals de brieven die hij uit Spanje ontving van broer Lodewijk; maar men vindt in ons deel III de brieven die broer Constantijn en zwager Doublet hem schreven, evenals die welke hijzelf aan zijn twee broers richtte. Men kan vaststellen dat hij de behoefte voelde zijn familie op de hoogte te houden van zijn doen en laten en zelf nieuws te krijgen uit den Haag en Madrid. Die van Lodewijk aan de verwanten in den Haag — eveneens verloren gegaan — waren "genoeglijk" hoewel hij later "zijn bekomst van Spanje" had³⁰⁴). Hij was er verbonden aan een gezantschap³⁰⁵). Toen we in de Koninklijke Bibliotheek te den Haag zijn onuitgegeven dagboek^*) doorbladerden bemerkten we — we zeggen dit ter aanvulling van onze opmerkingen van p. 445 hiervoor — dat hij, over water op reis naar zijn bestemming, met bepaalde dames kaart speelde. Een tweede notiteboekje laat zien dat hij zich toelegde op de studie van de Spaanse taal. Hij stelde blijkbaar belang in het werk van Christiaan over kringen, bijzonnen enz. aangezien hij een eigen waarneming stuurde van een drievoudige regenboog³⁰⁶); evenals in de lengtebepaling aangezien hij spreekt over de beweging van het schip die weinig past bij die van slingeruurwerken³⁰⁷). Hij meent ook iets te moeten berichten over de grote magneetsteen van het Escorial³⁰⁸).
In zijn brief aan van Beringhen ziet men vader Constantijn o.a. de gunst vragen ervoor te willen zorgen dat Christiaan aan de koning wordt voorgesteld³⁰⁹), — wat inderdaad in dezelfde maand december gebeurde —: het was niet alleen door de werking van zijn eigen verdiensten, het was ook dankzij de invloed van zijn vader, dat Christiaan overal zo goed werd ontvangen dat hij aan N. Heinsius kon schrijven: "Ik weet intussen dat ik nooit aangenamer zal leven dan in deze stad, waar het gezelschap en de buitengewone vriendelijkheid van de meest voorbeeldige mensen mij van dag tot dag meer en meer verplichten³¹⁰)".
Een van de brieven van broer Constantijn handelt o.a. over de nieuwe komeet die onzichtbaar was gebleven

[ 564 ] [ n ]

in Parijs³¹¹). Bij deze gelegenheid zien we hoezeer in deze tijd het grote publiek belang stelde in een verschijnsel dat het tegenwoordig niet meer in vervoering brengt — aangezien men naar aanleiding hiervan nauwelijks van een wonder spreekt (althans in Parijs, in den Haag en in Londen, we kunnen niet over de mensheid in het algemeen spreken.
In het Dagboek wordt het woord "wonder" slechts uitgesproken door de hertog van Roannez, als hij het heeft over Port Royal ³¹²). Huygens maakt verscheidene keren, maar zo kort mogelijk, melding van disputen of gesprekken over religie; het zijn steeds Jansenisten, en in het bijzonder de hertog van Roannez, die dit onderwerp aansnijden³¹³), wat niet wil zeggen dat de hertog zich uitsluitend in dit onderwerp interesseerde; hij zweeg er blijkbaar over in aanwezigheid van Pascal³¹⁴) die van zijn kant geen poging deed om Huygens in andere discussies te betrekken dan in die over enkele natuurkunde-problemen. Het is eveneens zonder enige opmerking over uitgewisselde standpunten dat Huygens zegt bij de hertog van Roannez bepaalde vrijdenkers ["esprits forts"]³¹⁵) ontmoet te hebben. Wat op hem indruk maakte is, dat Marianne Petit, die hij tekende, hem een ketter durfde te noemen³¹⁶).
Maar we moeten ons, hier en in het vervolg, ermee tevreden stellen slechts te doen uitkomen, op zeldzame uitzonderingen na, wat Huygens interesseerde in zijn hoedanigheid van wiskundige en natuurkundige, zonder voortdurend te letten op de politieke gezichtspunten van zijn vader, op zijn eigen opmerkingen over het rijke Parijse leven — theaters, muziek, kabinetten van zeldzaamheden en kunstwerken, mondaine literatuur, nieuwe modes enz. — of op de aansporingen van zijn broers, met name van Constantijn, hen te voorzien van kunstboeken, gravures of penningen. Wat van belang is om steeds in gedachten te houden, is dat Huygens, hoewel we hem vooral moesten beschouwen als wiskundige en natuurkundige, nooit een man van het vak was, dat hij voortdurend belangstelling had voor de meest verschillende onderwerpen.
Hij had een verrekijker³¹⁷) en een microscoop meegenomen; deze laatste bleef in Parijs³¹⁸). Men heeft gezien dat hij kennis maakte met Carcavy, Auzout, Frenicle, Pecquet, Pascal, Desargues, Rohault, La Mothe le Vayer, Pagan enz.,

[ 565 ] [ n ]

dat hij weer ontmoette Chapelain, Thévenot, de Sorbière enz., dat hij een trouw bezoeker was van de zittingen van de Academie-Montmor³¹⁹), dat hij de experimenten ging zien³²⁰) van, of bij, Rohault (andere keren deed Rohault ze bij de Montmor), dat hij ook vrij vaak aanwezig was op de avonden van de dames Bonnevaux en Guerderville [Guederville]³²¹) waar men bij voorkeur discussieerde over de theorieën van Descartes, vooral over die van de wervels. Die van het licht werd er naar gezegd op 19 februari weerlegd. Bij Auzout³²²) toonde hij zijn manier om lenzen te maken. Aan verschillende personen — de Roannez, Chevreau [Chauveau], Martinot³²³) — gaf hij kennis (blijkbaar zonder demonstratie) van zijn nieuwe uitvinding de slingeringen van een slinger isochroon te maken met behulp van cycloïdale plaatjes. We merken op dat de uurwerkmaker Martinot met hem had gesproken, naar aanleiding van het regelmatig maken van de loop van uurwerken, "over de veer in plaats van een slinger": vergelijk p. 503 van T. XVIII. Aan Chevreau [Chauveau] en Auzout deelde hij ook bepaalde resultaten mee van zijn berekeningen over sferoïden en conoïden³²⁴); met Auzout sprak hij tegelijkertijd over de afwikkeling van krommen in het algemeen, die verbonden is met de uitvinding van de cycloïdale plaatjes. We denken niet dat hij op 16 december aan Auzout de botsingsregels voor harde bollen heeft meegedeeld; hij heeft zich er misschien tevreden mee gesteld te constateren dat Auzout foute botsingsregels had. Het is duidelijk dat de planeet Saturnus ook onderwerp was van heel wat gesprekken³²⁵). Na tenslotte de aandacht gevestigd te hebben op de verschillende bijeenkomsten met de lenzenmaker Menard of Mesnard, menen we deze onvolledige samenvatting te kunnen besluiten.
[ Vaak genoemd worden: Roannez 27x, Montmor 24x, Auzout 23x, Thévenot 22x, Petit 20x (dochter 9x), Chapelain 18x, Carcavy 15x, M. & Mme. Guederville 15x, Sorbière 15x, Rohault 13x, abbé Charles 12x, Frenicle 9x, Bonnevaux 8x, Pascal 7x, Pecquet 6x, Roberval 5x.]

[ 566 ] [ maart ] [ n ]

§ 2. REIS en VERBLIJF in LONDEN etc.
Vertrokken om 11 uur, met de reiskoets naar Calais, in gezelschap van 3 Engelsen M^r Ingram, M. Tounsen, en de bediende. Betaald voor mij 20 pond, voor mijn knecht 18, de koffer 13. Langs S. Denis gegaan. Om 5 uur in Beaumont; mooi gezicht op de deur van de kerk, die op een berg staat. De Oise loopt er langs.
20. Gedineerd te Tillar; bergachtig land; keien van vuursteen. Geslapen in Beauvais, mooie stad, bezienswaardige kerk. M^rs de Montjoie en de Coudray¹) volgden ons per karos, hun gouverneur M. de Baumal.
21. Gedineerd te Sanpuy²), arm dorp. Geslapen te Poy, ligt aardig in een klein dal.
22. Gedineerd te Rein, een dorp; geslapen te Abbeville, aardige stad en in een mooie omgeving; de meisjes dragen er korte mantels zoals in Calais en Dieppe. Muren van baksteen; garnizoensplaats.
23. Gedineerd te Nanpon³), klein dorp; geslapen te Montreuil, gelegen op een berghelling; beschadigd door de oorlogen; er zijn wat soldaten gelegerd. Onderweg ontdekten we de zee; strook lint, geknoopt per twee duim. Priester gaf godsdienstonderwijs aan kinderen in de kerk; ja, nee.
24. Gedineerd te Franc⁴), erbarmelijk dorp. Geslapen te Boulogne; aardig gezicht bij het naderen van de stad. Er is zowel een hoge als een lage stad. In de hoge zijn twee of 3 fonteinen, M. de Villequier⁵) is de gouverneur.
25. We reisden een ½ mijl langs de zeekust, die vol grote stenen ligt. Daarna over het hoge land; hadden een maaltijd op 3 mijl. We kwamen om 5 uur in Calais aan. Het land rondom de stad is overal laag en lijkt op dat van Holland; het kan onder water gezet worden met de sluizen die bewaakt worden door het fort Nieulay. Mijn brief aan de Glarges⁶) gegeven. Gelogeerd in de Lion d'argent.
26. Het te ruwe weer belette ons te vertrekken. Gewandeld op de bolwerken met de Glarges; ze omringen een oude muur en een kleine gracht; de haven wordt meer en meer onbruikbaar door het zand; wordt bewaakt door een klein fort, de Risbanc geheten. M. de graaf van Chavros⁷)

[ 567 ] [ maart / april ] [ n ]

is gouverneur, M. de Courtebourne luitenant des konings. Er is een mooi exercitieveld midden in de stad, waar het stadhuis is, dat zwaar beschadigd is door het vuur enige tijd geleden.
27. Zelfde weer. Geschreven aan vader. Bij fort Nieulay geweest met de Franse markiezen, per karos.
28 et 29. Konden nog niet vertrekken.
30. Waren midden in de nacht op, in de mening te vertrekken. Scheepten ons in om 10 uur in de pakket-boot, bij mooi weer. Bruinvissen, makrelen⁸). Om 8½ uur in Dover aangekomen, waar de kust hoog en wit is. Voor de overtocht betaalt men een écu per persoon; men rekent 8 mijl en men is soms in 3 uur over. De stad is beneden ongeveer even groot als Calais. Gelogeerd aan de haven bij het uithangbord het Schip, van waar men het kasteel en de krijtrotsen ziet. Er zijn 4 posthuizen van hier tot Gravesend, men betaalt 4 shilling voor elk.

[ UvA : 'Regni Angliae nova tabula', Joh. de Ram, 1689.]
31. Ik nam een karos met 6 paarden, met M. Ingram, voor 5 pound, en we zonden onze spullen met de postkoets voor een stuiver per pond. We zaten zeer ongemakkelijk in deze karos, die klein was en zo laag dat je niet je hoofd recht kon houden. We kwamen om 5 h aan in Canterbury, dat op 15 mijl ligt. We gingen binnen in de grote kerk, die heel mooi en hoog is; je gaat omhoog het koor in over 12 of 15 treden; de common prayers werden er gezongen, en de kanunniken waren gekleed in koorhemden. Onder de kerk is er nog een waar de Fransen preken; verscheidene mooie graven.
1 Apr. Gedineerd te Sittingburn, op 15 miles; een uur gerust. Langs Chatham gegaan, waar we zo'n 14 fregatten zagen; iets verder ligt Rochester, kleine stad. Gingen over de brug van de rivier van Chatham, die lang is en goed gebouwd. Het is 11 miles van Sittingburn. Gesoupeerd te Gravesend, 7 mijl verder, en we hadden de 33 miles van Canterbury tot hier gedaan in 11 uur, terwijl de karos een matige gang had. Het dorp is niet groot; er lagen 14 of 15 fregatten aan het anker; aan de twee kanten van de rivier zijn twee kleine forten.

2. Er was teveel wind om een paravoar te nemen, en we besloten een lighthors te huren, dat zijn veel grotere en overdekte boten, getrokken door 6 mannen; kostte 20 sh. Vice-admiraal Lawson ging met ons mee. Te Wolwych nam hij ons mee om een jacht te bekijken dat men aan het bouwen was voor de hertog van York¹⁰) en hij bood ons een kleine maaltijd aan in het huis van de meester-timmerman. We zagen nog een groot aantal schepen op de rivier, en om 4 uur gingen we Londen binnen. We namen een karos, en ik ben prins Maurits gaan opzoeken, en zocht een kamer in de buurt.

[ 568 ] [ n ]

Al in de brief van 20 januari 1661 (T. IV, p. 519) van broer Constantijn is er sprake van een missie naar Engeland van Maurits de Braziliaan — Johan Maurits van Nassau-Siegen, 1604-1679, oud-gouverneur van Brazilië — toen stadhouder van de keurvorst van Brandenburg te Kleef.
In de brief van 3 maart 1661 aan Conrart drukt vader Constantijn zich als volgt uit (T. III, p. 255): "[Ik] ontruk [mijn zoon] van onder de pers van zoveel vriendschappen die hij de eer heeft gehad zich te verwerven in uw wereld, en dit deels om onze excellente heer prins Maurits van Nassau ter wille te zijn, mijn zeer waardige en zeer doorluchtige vriend, die een buitengewoon gezantschap in Engeland heeft te vervullen namens zijne hoogheid de keurvorst van Brandenburg, en die me heeft gesmeekt, dat ik bij de terugkeer van mijn zoon uit Frankrijk hem de zee zou doen oversteken om hem op te zoeken in Londen, waar hij [overigens] de goede gezindheid bezit van een vrij groot aantal virtuoze mensen in zijn vak, die gewend zijn hem heel vaak per brief te spreken, en die zijn aanwezigheid nogal op prijs zullen stellen".
Zie op p. 505 van T. IV een brief van 1637 van vader Constantijn aan graaf Maurits. Het huis van deze laatste (tegenwoordig het koninklijk schilderijenmuseum "Mauritshuis") bevond zich in de onmiddellijke nabijheid^*) van dat van Constantijn. Een tekening van Rademaker (?) — begin van T. IV — laat de twee huizen zien. Zie nog over het genoemde gezantschap noot 21 die volgt.

3. Ik ben S. Huls¹¹) gaan bezoeken, van wie ik 7 pound leende. Gedineerd met prins Maurits. Na het middagmaal M. van Beverweerd¹²) en M. van Gogh¹³) gegroet. Cath. Smits¹⁴) en M^r Swann¹⁵) bezocht.
4. Met Swann naar Whitehall. Van der Does¹⁶) liet me de schilderijen zien in het kabinet van de koning, een uitstekend exemplaar van Quentin. De ceremonie in de kapel van de koning gezien, ter gelegenheid van het feest van de annunciatie: offerande, prayers met muziek van koor en orgel. Gedineerd bij onze ambassadeurs. M. van Hoorn ¹⁷) gegroet. Na het middagmaal M^le van Beverweerd¹⁸) bezocht. Geweest bij M. Bruce, bezoek aan Madame die te bed lag¹⁹). Met M. Bruce naar de tuin van Whitehall, de

[ 569 ] [ april ] [ n ]

machine^*) gaan zien voor het opzetten van de telescoop van 35 voet. Gewacht op M. Moray ²⁰) in zijn kamer, hij kwam niet.
5. Met prins Maurits en Weimann²¹) in Hampton Court geweest, huis van de koning, nogal mooi, gebouwd door kardinaal Wolsey²²), zeer mooie wandtapijten, triomfen van Mantegna ²³). Nieuw kanaal dat de koning laat maken in het park, 100 voet breed, 600 beuken²⁴), tuin ernaast waar een fontein is; 2 mooie spannen van 6 paarden, gekomen van de hertog van Oldenbourg. Na het avondeten kwamen M. Bruce en Moray me halen voor waarnemingen in de tuin van Whitehall, maar we zagen niets door de zware bewolking. M. Robert Moray gaf ons kaecks en droge wijn, M. Paul Neile zijn heel uitstekende cider^*).
6. De ambassadeur van Florence kwam prins Maurits bezoeken; we aten oesters; M. de Montjeu en de Coudray dineerden er, en M. de Vic²⁵), Silvius²⁶) en Boreel²⁷). Deze laatste nam me mee om de schilder te zien snijden, waar M. Bruce me kwam ophalen en we gingen naar de bijeenkomst in het Gresham college ²⁸). Daar zat M. Moray voor, en hij maakte me complimenten. Men ontvangt er alle lords, en niet de eenvoudige edele heren, behalve bij verkiezing, waarbij men 2/3 van de stemmen moet hebben. Wie spreekt neemt de hoed af. Men bracht me ervan op de hoogte dat de glasparels die breken [cf. 17 mrt.] gemaakt worden door ze in koud water onder te dompelen en ze er meteen weer uit te halen. Doctor Goddard ²⁹) nam ons mee om in zijn appartement drie mooie slingeruurwerken te bekijken. Vandaar gingen we naar de tuin van Whitehall om de Maan, Jupiter en Saturnus waar te nemen.

[ 570 ] [ april ] [ n ]

Maar deze kijker van 35 voet leek me niet echt duidelijk, zoals de mijne van 22 voet is; ik heb beloofd dat ik de glazen daarvan zou laten komen³⁰).
7. M. Chieze [cf. 5 dec.] kwam me bezoeken. M. Bruce nam me mee om te dineren bij de gravin van Devonshire³¹), maar omdat zij bij graaf Argin³²) was gingen we daar dineren; grote zilveren schotels, veel respect. M. de graaf onderhield me in het Frans. Ik maakte er kennis met Sir George Booth ³³), zijn vrouw was er ook met haar zus, die de vrouw is van Mil. Bruce ³⁴), zoon van de genoemde graaf Argin³²). M. Ingram en Tounsen gaan opzoeken. M. Boreel en M^rs Ferijn bezocht.
8. Geschreven aan vader. De kleine Spanjaard kwam me bezoeken en geld vragen; daarna M^rs de Montjeu en Coudray. Na het middagmaal bij M^r Smits ³⁵) met M. Chieze. M^s Betti, onschuldig; M. de Montpouillan ³⁶).
Milord Brouncker ³⁷) had naar me gevraagd.
9. Een andere kamer genomen; Gasp. Duarte [jr.] ontmoet. Geweest op St Paul's Churchyard³⁸). M^r Swann bezocht.
10. In de Engelse kerk; opgesloten in de bank. M. Bruce niet aangetroffen, en M^r van Beverweerd. Op bezoek gegaan bij de Franse heren. Van daar naar M^r Killigrew ³⁹), waar aanwezig waren Cer⁴⁰) en Lamire⁴¹).

[ 571 ] [ april ] [ n ]

11 Apr. Met M. Bruce naar Gresham College, waar Doctor Goddard ons de proeven met vloeistoffen liet zien. Hij mengde twee heldere die samen een zwarte inkt maakten, en toen hij er een derde bij goot werd deze inkt weer helder, zonder enig bezinksel. Twee andere maakten een vloeistof als melk, welke eveneens door menging met een derde weer helder werd. Een ander mengsel maakte gestremde melk die helder werd door een andere vloeistof; enkele schuimden sterk bij het mengen, en warmden op; andere brachten verschillende kleuren voort. De belangrijkste vloeistoffen waren wijnsteengeest en vitrioolgeest.
We dineerden in een cabaret, met M^rs Robert Moray, Paul Neile⁴²), Milord Brouncker, Boreel, Vermuyden⁴³), Dr. Goddard, en ....^*); ze wilden niet dat ik betaalde. Na het middagmaal zagen we in het laboratorium de proef met het lood dat, na weging met de kroes voordat het in de oven wordt gezet, samen meer blijkt te wegen nadat het uit het vuur gehaald is, met ongeveer 1/100. Op de bijeenkomst kwam M. Boyle⁴⁴).
12. M. Boyle kwam me bezoeken, en we hebben lang gepraat. Na het middagmaal M. Oldenburg⁴⁵). Vaarwel gezegd aan M. Bruce.
13. Vertrokken naar Oxford met M^rs de Montjeu, de Coudray, de Beaumale, Chieze, Oger⁴⁶). Gedineerd te ...., geslapen te ...., raven, houten bekers. Chieze had kramp.
muts 14. Om 9 uur te Oxford. M. Vernham nam ons mee om alle colleges te bekijken. In het zijne (the Christ College) bood men ons bier aan in zilveren drinkbekers bijna zo groot als een emmer; vertel dat eens aan je bediende; vierkante mutsen, plat van boven; zwarte mantels. Het gebouw waar de Bibliotheek is, en de auditoria, is van Bodley⁴⁷); de bibliotheek heeft deze vorm*):

Het gewelf heeft veel versieringen; mooie galerijen, waar de penningen-kabinetten zijn. Er zijn 101 grote colleges, in totaal ongeveer tweeduizend scholieren. Weinig mensen op straat.

[ *) Figuren: HUG 40, zie 'Huygens in Leiden' (2018), 6.6.]

[ 572 ] [ april ] [ n ]

UvA
'Angliae et Hiberniae nova descriptio', Visscher (naar Camden), 1629
(2008 gekopieerd, later niet teruggevonden)

15. M. Vernham wilde ons een ontbijt geven, maar we bedankten ervoor. Hij was in Duitsland en Holland geweest, en had M. Hevelius ⁴⁸) ontmoet; sprak goed Latijn. We gingen zonder rustpauze naar Windsor. We zagen de kathedrale kerk die heel mooi is, en fijn bewerkt. Het kasteel is uitgestrekt; de kamers slecht onderhouden, wat men wilde gaan herstellen; mooi uitzicht vanaf het balkon. M. Mordaunt⁴⁹) is de gouverneur. Het magazijn lijkt op de Burcht van Leiden. Koning Karel I is begraven in de kapel van het kasteel, maar er was nog geen grafsteen of inscriptie. Uithangborden van de cabarets zeer breed, zoals in alle dorpen.
16. Gedineerd te Hamptoncourt, en het huis en het park gezien. De koning was er met de hertog van York en de hertogin. Heel eenzame plaats bij het binnengaan; afbeelding van de geweien van Amboise, 11 voet hoog, 9 voet breed⁵⁰). Langs Hyde Park gegaan, dat slechts een open veld is met heel weinig bomen. Gesoupeerd bij M. de Montjeu.
17. Naar de prediking bij de ambassadeurs, en met hen gedineerd. Daar trof ik aan P. Graef, I. Vlooswijck⁵¹), Honiwood⁵²), de ontvanger Uyttenbogaert⁵³) en zijn zoons. 's Middags begroeting van M^e de Beverweerd en haar dochters, M^e van Hoorn, en M^le Uijttenbogaert. Prins Maurits bezocht. Bij C. Smits geweest.
18. M. Oldenburg gaan bezoeken. Na het middageten in Gresham College, waar D. Wallis⁵⁴) was. Men deed proeven om te bewijzen dat artilleriestukken terugstoten voordat de kogel er uitgegaan is, wat juist bleek^*).
19. Niet gedineerd. M. Oger bezocht. M^r Ferris niet aangetroffen.
20. Bezocht door M. Wallis, en Rooke⁵⁵); daarna door M. Boyle. Na het middageten kwamen M^rs Moray en Brouncker me ophalen, en we gingen naar de bijeenkomst, waar ik M. Wren⁵⁶) aantrof. Men sprak over het water dat opstijgt in kleine buisjes^*), en men stelde een comité in

[ 573 ] [ april ] [ n ]

voor zaterdag bij mij, tot verdere ontwikkeling van verrekijkers. Met M. Moray vaarwel gezegd aan M^e Bruce, en gebleven tot 10 h.
21. Gedineerd met M. de Montjeu. Met Huls op zoek geweest naar M. Kalthoff⁵⁷). Geweest bij C. Smits, waar ik Betkofsky⁵⁸) hoorde spelen.
22. Op bezoek geweest bij M^e de Bevervoord, met Vlooswijck naar Hyde park en Mulberry garden; daarna naar de nieuwe beurs.
23. Gedineerd in mijn kamer. 's Middags verzamelden zich bij mij M. Moray, Mil. Brouncker, S^r P. Neile, Dr. Wallis, M. Rooke, M. Wren, D. Goddard. We spraken over de manier om lenzen te slijpen, en ik vertelde hun mijn methode⁵⁹). Opgelost de gevallen die ze me voorlegden aangaande botsingen van twee bollen⁶⁰).
24. Gedineerd bij de ambassadeurs van Holland. Bij C. Sm.
25. Met M. Moray, Neile, Vermuijden, Wallis vertrokken naar Windsor, waar ik 's middags de ontvangstceremonie zag van de ridders van de orde van de Kousenband, die plaats vond in de kerk. De koning was in zijn zetel aan het einde van het koor. De arme ridders, gevolgd door 11 wapenherauten gingen de ridders halen, en begeleidden ze het koor in. Daar maakten zij een buiging naar het altaar, en nog een naar de koning. Hierna gingen ze in hun banken aan de kant zitten, waar de hertogen van Ormonde⁶¹) en van Buckingham⁶²) hun een blauwfluwelen mantel omdeden, gevoerd met witte taf, over de mantel van karmijnrood fluweel waarmee ze al gekleed waren, een voorwerp in de vorm van een bedelzak op de rug, vastgemaakt over de rechterschouder, en de ordeketen over alles heen.
veren met pluim Ze droegen allen mutsen van zwart fluweel met witte veren, en een pluim erop, en de meesten banden met diamanten. Bij het souper waren ze allen twee aan twee gerangschikt aan dezelfde kant van een lange tafel in de grote zaal, aan het einde waarvan de tafel van de koning was, en de muziek aan de andere kant erboven. De confitures werden allemaal uitgedeeld en geplunderd.
26. De koning en de ridders en de bisschop gingen in processie de kerk in, voorafgegaan door de arme ridders van Windsor, die mantels dragen van violette wol, de 11 herauten, zangers met koorhemden van linnen, kanunniken gekleed in mantels van violette taf. Daarna bracht elk van de ridders zijn offerande naar het altaar, en toen de gebeden op muziek gedaan waren ging men dineren. 's Middags gingen de koning met zijn broer, de hertog van Buckingham en Mil. Mordaunt, gouverneur van Windsor,

[ 574 ] [ april / mei ] [ n ]

het terras op, bovenop het magazijn dat de ronde toren is, waar ik in zijn gezelschap was met M. Moray en Vermuijden. Vervolgens gingen we alle appartementen bekijken, de keukens, de torens en de kelder, waar we een maaltijd gebruikten.
27. Geweest te Hamptoncourt. Daar dichtbij gedineerd te Kingston. Om 6 h. in Londen aangekomen. De Engelsen betaalden mijn kosten, tegen mijn zin. M^r Boyle had me zijn nieuwe boek gezonden⁶³).
28. M. de Beauvais⁶⁴) kwam me bezoeken, een echte betweter; hij sprak over zijn universele wetenschap, en wenste in dienst te komen bij de prins van Oranje. 's Middags met Vlooswijck, Montjeu &c geweest bij de boarbeat waar beren en stieren vochten tegen honden; klein paard met een aap erop achtervolgd door een hond^*). In Whitehall prins Maurits ontmoet en met hem bij de ambassadeur van Spanje geweest; al zijn mooie appartementen en meubelen gezien; uitvindingen om wijn te koelen, en om vlees te verwarmen.
29. Geschreven aan vader⁶⁵). M. Chieze bezocht. Na het middageten in Whitehall geweest, in het Banqueting house waar de koning Knights of the bath^*) benoemde, die de rode band dragen. De ridders hielden tevoren een optocht te paard, met elk 2 schildknapen aan hun zijden, rijk gekleed, en zelf in een rode zijden mantel. Ze werden 6 aan 6 binnengeleid in de zaal tot bij de koning — die onder de baldakijn zat, de hertog van York en de hertogin naast hem — en hij legde bij elk het plat van een groot zwaard op de schouder. Daarna nam hij een ander zwaard dat de page van de ridder naar hem toe had gebracht, en gaf het aan de ridder, en hij deed hem eigenhandig het rode lint om de hals. Twee herauten begeleidden hen; achter hen liep de page die het zwaard droeg en achter deze de ridder met zijn 2 schildknapen aan zijn zijden. De zaal is groot en mooi, met een mooi plafond en een galerij en balkon er omheen voor de toeschouwers.
30. In dezelfde zaal benoemde de koning nieuwe graven en baronnen. De graven hadden mantels van karmijnrood fluweel gevoerd met hermelijnbont, een kroon van rood fluweel met fleurons en parels, die de koning hun eigenhandig opzette. De baronnen hadden mantels van scharlaken en kronen zonder fleurons.
2. Maj. Met prins Maurits op een balkon gestaan bij Charing cross, vanwaar we de koning zagen voorbijgaan, die zich van de Tower naar Whitehall begaf. De volgorde van de stoet staat in het drukwerk. De compagnieën infanterie van de wacht stonden in een haag aan twee kanten van de straat. De cavalerie was heel licht, waaronder de wacht van de koning, van de hertog van York en van Mil. Albemarle, of Monck⁶⁶). De livreien van de milords en van de hertogen waren zeer weelderig, de meeste met tressen van goud en zilver; de zadelkleden en mantels alle met opschik of omzoomd.

[ 575 ] [ mei ] [ n ]

3. Was de kroning van de koning, in het koor van de kerk van Westminster. De bisschop van ... hield eerst een lange prediking, terwijl de koning gezeten was voor het altaar; daarna zalfde de bisschop van Canterbury zijne majesteit, die ontkleed was tot op zijn rood-satijnen kamizool, dat open gedaan werd en teruggeslagen op de schouders, die de bisschop insmeerde met olie, zoals ook de borst, de slapen, en de hoofdkruin. Toen werd hij weer gekleed, en hij deed hem de koninklijke mantel om van karmijnrood fluweel gevoerd met hermelijnbont, en tenslotte de kroon, die was met 4 ..., verrijkt met diamanten, een muts van fluweel erin en onderaan een strook hermelijnbont. Het volk in binnen en buiten de kerk riep luid, er werden zilveren penningen van ongeveer 15 stuiver uitgestrooid. De koning ging plaats nemen op de troon die tegenover het altaar stond, waar alle lords hem de hand kwamen kussen. Onderwijl was er muziek van stemmen en instrumenten.
Dit alles van horen zeggen^*), want ik was onderwijl bij Reeves⁶⁷) om Mercurius voor de Zon⁶⁸) waar te nemen, zoals ik ook deed; het was 30 jaar geleden dat M. Gassendi hetzelfde had gezien⁶⁹).
[11.] Onthaald bij M. Ball ⁷⁰), die 13 broers en zussen heeft. Ik had zijn broer⁷¹) ontmoet in den Haag. Aanwezig waren Mil. Brouncker, M. Moray en Slingsby⁷²). 's Middags ging ik met 2 van de meisjes en 2 broers wandelen in Hyde park, waar een groot aantal karossen was, omdat het 1 Mei was volgens de oude stijl.
[12?] Met Moray en Slingsby op zoek geweest naar Kalthoff, die we niet aantroffen. Bij terugkeer zijn we naar binnen gegaan in het gebouw van Lesley, dat hij in de rivier op een plat schip gemaakt heeft. Er is een grote zaal, kamer en kabinet; een balustrade loopt om alles heen.
Met dezelfden gaan kijken waar men zijden kousen maakt op een weefstoel; de machine is van ijzer en is heel ingewikkeld. Men zegt dat het een uitvinding is van een student in Oxford, uit liefde voor zijn vriendin, die hij zulke kousen zag maken met het weefriet⁷³).
Gedineerd bij Slingsby, die me penningen van Cromwell bezorgde voor 3 pièces. Met hem geweest bij M. die al deze penningen heeft gemaakt, en die nu voor de koning werkt.

[ 576 ] [ mei ] [ n ]

Wezen kijken naar het vechten van beren en stieren tegen honden, met Marq. de Monjeu, de Coudray, Vlooswyck (heer van Mare⁷⁴)), M. Chieze &c. Aap op paard. [Vgl. 28 apr.]
13 Mei. In de tuin van Whitehall waargenomen met de grote kijker van M. Neile de samenstand van met de maan. Saturnus ging boven langs, heel dichtbij. De hertog van York was er ook^*).
[14.] De volgende dag kwam hij er terug en met hem de hertogin, de voormalige M^rs Heit⁷⁵). Het waren toen mijn glazen^*). Ik maakte een buiging voor de hertogin, en M. Neile gaf me veel lofprijzingen.
M. Moray onthaalde ons dikwijls in zijn kamer daar dichtbij op cakes, bottle ale, en wijn. Ik leerde er Dr. Wilkins ⁷⁶) kennen, schrijver van het boek dat de maan misschien een wereld is, en de aarde een planeet. Hij is bezig met het maken van een universele taal⁷⁷). Ik heb er ook M. Evelyn ⁷⁸) ontmoet, die een groot boek schrijft over tuinbouw; en M. Tuc ⁷⁹), teruggekeerd uit Parijs waar hij bij M. de Montmor geweest was, en hij zei dat M. van Beuningen er vaak kwam, en dat hij veel opzien baarde. Bij Mil. Brouncker ontmoette ik S^r Kenelm Digby ⁸⁰), een groot man en zwaargebouwd, die me grote complimenten gaf. Een andere keer ontmoette ik er M. Finch⁸¹), pas teruggekomen uit Florence, en hij had een brief van prins Leopold, waarin deze aanbood een briefwisseling te onderhouden met de academie van Londen. Men besloot dat er geschreven moest worden aan de prins uit naam van de academie, en er werd over gedelibereerd in welke termen, welke taal, en met welk zegel men de brief zou afsluiten.
[ Vaker genoemd: Moray 13x, Bruce 9x, Brouncker 6x, Neile 6x, Boyle 4x, Goddard 4x, Wallis 4x, Slingsby 3x, Wren 2x, Rooke 2x.]

Jaren 1661 - 1666