Chr. Huygens, parels uit brieven 1660

Horoscoop , slingeruurwerk , Saturnus , lange kijker , Parijs

Parels uit brieven 1660

Oeuvres Complètes T. III, 1660-61

Christiaan Huygens aan Ism. Boulliau

1 januari 1660. [<,>]

[ 4 ]

. . . Je vous remercie de ce que vous voulez prendre la peine de faire l'horoscope que je vous ay demandè. Pour suppleer ce que j'avois oubliè de vous dire du lieu de sa naissance, scachez que c'est icy a la Haye qu'elle est née, d'ou il vous est aisè de scavoir la hauteur du pole (qui est a mon conte de 52.5') et la distance du meridien de celuy de Uraniburgum.		. . . Ik bedank u ervoor dat u de moeite wilt nemen de horoscoop te maken die ik u heb gevraagd [<]. Om aan te vullen wat ik was vergeten u te zeggen over haar geboorteplaats, u moet weten dat zij hier in Den Haag is geboren, waaruit u gemakkelijk de poolshoogte weet (naar mijn berekening 52° 5') en de afstand van de meridiaan tot die van Uraniborg.
Mais je vous diray une chose qui assurement vous aidera plus que tout cela en la prediction: c'est que c'est l'une des Princesses d'Orange et qu'elle est desia mariée, quoy qu'elle ait voulu que je le tinsse secret. Mais ayant peur que peutestre vous ne luy pronostiquassiez le temps qu'elle se devroit marier qui auroit estè fort absurd, j'ay mieux aymè luy desobeir en ce point, que d'exposer vostre prediction à un tel hazard. au reste je vous prie de l'achever, et d'autant que ce sera plus promptement, d'autant plus je vous en auray d'obligation.		Maar ik zal u iets zeggen dat u zeker meer dan dit alles zal helpen bij de voorspelling: zij is één van de Prinsessen van Oranje en is al getrouwd, hoewel ze wilde dat ik het geheim hield. Maar ik was bang dat u misschien het tijdstip zou voorspellen waarop ze zou gaan trouwen, wat zeer absurd geweest zou zijn, en liever wilde ik haar op dit punt niet gehoorzamen, dan uw voorspelling aan zo'n risico bloot te stellen. Verder verzoek ik u deze te voltooien, en hoe eerder het zal zijn, des te meer zal ik me erom bij u verplicht voelen.

[ 8 ] N^o 707.

Ism. Boulliau aan Christiaan Huygens

9 januari 1660. [<,>]

Je travaillerai demain matin au Genethliaque de cette personne qui ne veut pas estre cognüe; ce que je feray meriteroit bien quelque marque d'estime, comme seroit quelque bijoux des indes, je ne suis en façon du monde touché d'avarice, & je ne suis pas mercenaire; mais je seray bien aise d'avoir quelque gentillesse que je garderai comme une faveur receüe. . . .		Ik zal morgenochtend werken aan de geboorte-horoscoop van die persoon die onbekend wil blijven; wat ik ga maken zou wel een teken van waardering verdienen, zoals een kleinood uit Indië, ik word niet zoals iedereen geraakt door begerigheid, en ik ben geen koopman; maar ik zou wel blij zijn een aardigheidje te hebben dat ik als ontvangen gunstbetoon zal bewaren. . . .
Je vous enuoye la figure de l'horologe a pendule commencee par Galilei, tel qu'on me l'a envoyé de Florence. Je vous envoyeray cy apres la figure de l'horologe que Monsieur le Grand Duc a dans son vieil palais de Medici dans la ville de Florence, qui est un horologe public.		Ik zend u de figuur) van het uurwerk* met slinger, begonnen door Galilei, zoals deze uit Florence aan mij gezonden is. Ik zal u hierna°) zenden de figuur van het uurwerk dat meneer de Groothertog heeft in zijn oude paleis van de Medici in de stad Florence; dat is een openbaar uurwerk.
) Zie hiernaast; Huygens schreef erbij: "Door de doorluchtige prins Leopold aan Boulliau gezonden, door hem aan mij. Ontvangen 15 januari 1660. Terwijl de beschrijving van mijn uurwerk was uitgegeven Anno 1658." [ Vergelijk de figuur in Corresp. Boulliau, BNF ms Fr. 13039, f. 159, met ervoor het genoemde uurwerk te Florence, f. 158, waarvan Huygens ook een kopie kreeg: p. 14a.] [ IMSS / Museo Galileo: figuur (iets anders, zoals in Opere* 19, p. 656) en model, met video: Pendulum movement. Deze figuur komt voor in de op p. 482 genoemde Catalogue of the special loan collection of scientific apparatus at the South Kensington Museum (London 1876), p. 113, met uitleg van Viviani, in het Engels vertaald. Meer hierover (m.n. over de prioriteit): XVIII, 61 e.v.] °) Zie brief No. 712.

[ 9 ] N^o 708.

Ism. Boulliau aan Christiaan Huygens

16 januari 1660. [<,>]

Je vous envoye le jugement que j'ay fait sur le theme celeste que j'ay dressé sur la datte que vous m'avez envoyee. Je n'ay pas parcourru tous les points que les Astrologues ont accoustumé de traitter pource que mon opinion n'est pas que l'on puisse juger ny des freres, parens, serviteurs &c dont ils ont faict des reigles & des aphorismes. Je regarde le temperament & les choses qui s'ensuivent. Je vous prie de me dire son nom & sa qualité.

Ik zend u het oordeel dat ik heb geveld over de stand van de sterren die ik opstelde op de datum die u me hebt gezonden. Ik heb niet alle punten doorlopen die de astrologen gewoonlijk behandelen, omdat mijn mening niet is dat men kan oordelen over broers, ouders, bedienden enz. waarvan ze regels en spreuken hebben gemaakt. Ik kijk naar het temperament en de dingen die eruit volgen. Ik verzoek u mij haar naam en hoedanigheid te zeggen.

[ 12 ] N^o 711.

Christiaan Huygens aan Ism. Boulliau

22 januari 1660. [<]

Vous m'avez fait un tres grand plaisir en m'envoyant le dessein de l'horologe que Galilée avoit commencè. Je voy que le pendule y est aussi bien qu'au mien; mais non pas appliquè de mesme façon; car premierement il a substituè une invention beaucoup plus embarassée au lieu de se servir de la roüe, qu'on appelle de rencontre.		U hebt mij een groot genoegen gedaan door me de tekening te sturen van het uurwerk waarmee Galileï was begonnen. Ik zie dat er een slinger is evenals bij het mijne; maar niet op dezelfde wijze aangebracht; want ten eerste heeft hij een veel ingewikkelder vondst genomen in plaats van het rad te gebruiken, dat men noemt het kroonrad*).
Secondement il n'a pas suspendu le pendule d'un filet ou petit ruban, mais de sorte que toute sa pesanteur repose sur l'axe sur lequel il se meut, ce qui sans doute est la principale cause pourquoy sa maniere n'a pas bien succedè; car je scay par experience que le mouuement en devient beaucoup plus difficile, et l'horologe subject à s'arrester.		Ten tweede heeft hij de slinger niet opgehangen aan een draadje of lintje, maar zodanig dat alle zwaarte ervan rust op de as waarop hij beweegt, wat ongetwijfeld de voornaamste oorzaak is waarom zijn manier niet goed geslaagd is; want ik weet uit ondervinding dat daardoor de beweging veel moeilijker wordt, en het uurwerk eerder geneigd is stil te gaan staan.
Quoyque donc Galilée ait eu la mesme pensée que moy touchant l'usage du pendule cela est plustost à mon avantage qu'autrement,		Ofschoon Galileï dus dezelfde gedachte heeft gehad als ik aangaande het gebruik van de slinger, is dit eerder in mijn voordeel dan iets anders,
[ *) Zie bij 'Echappement'.]

[ 13 ]

parce que j'ay effectuè ce dont il n'a pas sçeu venir a bout, et que je n'aye pourtant eu ny de luy ny de personne au monde aucun indice ny acheminement a cette invention. Si jamais on trouve le contraire que l'on me tiene pour plagiaire larron et tout ce qu'on voudra.		omdat ik tot stand heb gebracht wat hij niet gedaan wist te krijgen, en omdat ik toch niet van hem of van iemand ter wereld enige aanwijzing of aanzet heb gekregen voor deze uitvinding. Als men ooit het tegendeel vindt moet men mij houden voor een plagiator, dief en alles wat men maar wil.
. . . Ce que vous pretendez touchant le Genethliaque n'est pas bien juste, et j'en ay desia fait informer la dame, qui n'est pas en cette ville. J'avois esperè de le recevoir par ce dernier ordinaire, et je vous prie derechef de l'achever s'il ne l'est pas encore.		. . . Wat u verlangt betreffende de geboorte-horoscoop is niet meer dan billijk, en ik heb de dame er al over doen inlichten, ze is niet in deze stad. Ik had gehoopt die met deze gewone post te ontvangen, en ik verzoek u opnieuw hem te voltooien als hij nog niet af is.

[ 16 ] N^o 714.

Christiaan Huygens aan Ism. Boulliau

29 januari 1660. [<,>]

Apres que ma lettre fust partie, que je vous fis il y a 8 jours, je receus la vostre avec l'horoscope, dont je vous remercie tres humblement. La dame est la fille seconde du Prince Frederic Henry d'Orange, s'appelle Albertine, et a espousè le Prince Guillaume de Nassau, gouverneur de Frise. Pour le luy faire tenir je l'ay donnè à la soeur d'une de ses damoiselles, qui est icy à la cour de la Princesse douariere, parce que cette soeur avoit la commission de solliciter le dit theme. J'ay aussi communiquè à la mesme ce que vous escriviez du bijou, afin qu'elle en advertit la Princesse, ce qu'elle accepta volontiers.		Nadat mijn brief weg was, die ik u 8 dagen geleden schreef, ontving ik die van u met de horoscoop, waarvoor ik u heel ootmoedig bedank. De dame is de tweede dochter van prins Frederik Hendrik van Oranje, ze heet Albertine, en is getrouwd met prins Willem van Nassau, stadhouder van Friesland. Om hem haar te doen toekomen heb ik hem gegeven aan de zus van één van haar hofdames, die hier aan het hof van de prinses-weduwe is, omdat deze zus de opdracht had de genoemde sterrenstand te verkrijgen. Ik heb haar ook meegedeeld wat u schreef over het kleinood, opdat zij de prinses ervan verwittigt, wat ze gaarne aanvaardde.
[ Zie over deze kwestie: H.J.M. Nellen, Ismael Boulliau (1605-1694), Nieuwsjager en correspondent (proefschrift), Nijmegen 1980, p. 261-264. Bouillau's horoscoop is nog te zien: BNF, ms fr., 13028, fol. 230, "Nata Hagae Comitis ...", met de naam Albertina van Nassau (later bijgeschreven?). En op fol. 231v die van Willem III, "Mr le Prince d'Aurange, fils de Guillaume, & de Mad. la Princesse Royale d'Angleterre, nay a La Haye apres la mort de son Pere l'an 1650 le 14 Novembre" (zie ook fol. 340). Voor Frederik Hendrik was ook wel eens een horoscoop gemaakt (>). Boulliau wordt nog genoemd i.v.m. een horoscoop in een brief van Chr. Huygens aan broer Lodewijk, No. 920, 23 nov. 1661.]

horoscoop
BNF, ms fr., 13028, fol. 230

Zij is geboren te 's-Gravenhage in Holland in 1634
op 29 April, 8 h 30, nieuwe stijl
Albertina van Nassau, dochter van Frederik Hendrik,
stadhouder van de Staten-Generaal der Verenigde Nederlanden,
echtgenote van graaf Willem van Nassau van Friesland.
Poolshoogte 52° 5'.
Uit de Ephemeriden van Kepler.

[ 25 ] N^o 721.

Christiaan Huygens aan Ism. Boulliau

26 februari 1660. [<,>]

. . . J'ay inventè une construction mcchanique par la quelle je puis scavoir incontinent combien il faut adjouster ou oster de l'heure de l'horologe a chasque jour de l'an, estant donnè celuy au quel j'ay adjustè l'horologe avec le soleil ou avec un sciaterique. Ce que l'on ne peut pas faire par le moyen d'une table sans un peu de calcul ou bien elle ne servira qu'a une seule Epoche.		. . . Ik heb een mechanische constructie) uitgevonden waarmee ik meteen kan weten hoeveel er moet worden toegevoegd bij, of afgenomen van, de tijd* van het uurwerk op elke dag van het jaar, als gegeven is de dag waarop ik het uurwerk gelijk gezet heb met de zon of met een zonnewijzer. Wat met een tabel niet kan zonder wat rekenen ofwel die zal alleen voor een enkele Epoche°) gelden.
[ ) Zie T. 15, p. 525, n.14 en p. 549: "Explicatio et usus tabellae ad aequationem dierum inventae", uitleg en gebruik van het voor de tijdsvereffening uitgevonden bordje (zie de onderstaande figuren): - 32 delen op de rand van de grote cirkel (vereffening: 0 op 10 febr., 32 minuten op 1 nov., zie tabel). - Houd de schijf met 0 aan de bovenkant. - Het binnenste is draaibaar, zet het met de Epoche*°) naar 0 gericht. - Lees voor een gekozen dag de vereffening af met een touwtje vanuit het middelpunt.] [ °) Epoche is hier: de dag waarop het uurwerk met de zon gelijkgesteld is.]

Tijdsvereffenning van 0 tot 32 minuten.

Tijdsvereffenning van -16 tot +16 minuten.

N^o 724.

Christiaan Huygens aan Ism. Boulliau

4 maart 1660. [<,>]

[ 34 ]

. . .
Vostre Prophetie pour ce qui est de l'humeur de la dame ne se rencontre pas trop bien avec ce que l'on en tient communement, parce qu'elle a la reputation d'estre fort debonnaire et non pas contentieuse. pour ce qui est des accidents que vous lui pronostiquez il faut attendre ce qui en arrivera. Il est impossible cependant qu'elle ne se souvienne pas de vous . . .

. . .
Uw profetie voor wat betreft het karakter van de dame valt niet zo goed samen met wat men er doorgaans van vindt, omdat ze de reputatie heeft zeer zachtaardig te zijn en niet twistziek. Wat betreft de voorvallen die u haar voorspelt moet men afwachten wat daarvan zal gebeuren. Het is evenwel onmogelijk dat zij niet aan u zal denken . . .

N^o 725.

J. Chapelain aan Christiaan Huygens

4 maart 1660. [>]

[ 35 ]

. . . J'ay grand desplaisir que nos diligences ayent esté infructueuses pour le recouvrement de cette Observation des Parelies¹) que vous demandiés. Je doute qu'elle ait jamais esté en la possession du Macharite²) Monsieur Gassendi. Vous suppleeres par la force de vostre esprit a ce defaut, ce que vous nous en aués desja fait voir nous persuadant qu'en toutes ces matieres il n'y a rien de possible qu'il ne soit capable de le trouuer. Du moins suis je convaincu que pour le Systeme de Saturne il ne se pouvoit jamais rien imaginer de plus haut ni de plus juste . . .		. . . Het spijt me zeer dat ons nauwlettend onderzoek vruchteloos is geweest voor het terugkrijgen van die waarneming van bijzonnen¹) die u vraagt. Ik twijfel eraan of ze ooit in het bezit is geweest van de heer Gassendi zaliger. U zult door de kracht van uw geest dit in gebreke blijven verhelpen, wat u ons al hebt laten zien: u doet ons geloven dat in deze gehele stof alles wat gevonden kan worden ook gevonden wordt. Ik ben er tenminste van overtuigd dat er voor het Systeem van Saturnus niets hogers of juisters te bedenken is . . .
. . . La principale difficulte sans doute est cette invisibilité de l'anneau en certains temps. . . . Pour l'autre qu'il est besoin de nouvelles experiences pour faire croire qu'un cercle tel que celuy la pust demeurer suspendu in aere libero, je la croy de nulle force, n'y ayant pas plus d'inconvenient pour un cercle en matiere de suspension que pour un globe et ayant tousjours consideré vostre cercle Saturnien comme celuy que descrit la Lune autour de la Terre, et qu'elle descriroit tout de mesme si au lieu d'un globe Lunaire il y en avoit coste a coste en rond un nombre aussi grand quil en faudroit pour remplir le cercle d'un terme à l'autre; . . .		. . . De voornaamste moeilijkheid is zonder twijfel die onzichtbaarheid van de ring op bepaalde tijden. . . . Wat betreft de andere, dat er nieuwe proeven nodig zijn om te doen geloven dat een dergelijke cirkel opgehangen kon blijven in de vrije lucht, ik geloof dat die niet van kracht is, daar er voor een cirkel niet meer ongemak is inzake ophanging dan voor een bol en daar ik uw Saturnische cirkel altijd beschouwd heb als die welke de Maan om de Aarde beschrijft, en die ze eveneens zou beschrijven als er in plaats van één maanbol een aantal was, naast elkaar, in het rond en zoveel als nodig zou zijn om de cirkel op te vullen van de ene rand tot de andere; . . .
¹) Verschenen te Rome in 1630. [>] ²) [ Macarite - de zalige, zie: A. C. Hunter, Lexique de la langue de Jean Chapelain (1967) p. 98.]

[ 45 ] N^o 732.

P. Guisony [Rome] aan Christiaan Huygens

25 maart 1660. ^a) [>]

Je n'aurois pas tant tardé à vous témoigner le regret que i'eus à Vienne de ne pouvoir donner vótre létre a Monsieur Kinner, sj ie n'eus esperé de vous randre céte nouuelle moins des-agreable par céle d'avoir acompli les autres commissions dont il vous pleut de m'honorer: . . .		Ik zou niet zo lang gewacht hebben u mijn spijt te betuigen die ik in Wenen had, toen ik uw brief niet aan de heer Kinner kon geven, als ik niet had gehoopt u dit minder onaangename nieuwe bericht te kunnen geven: de andere opdrachten waarmee u mij hebt willen vereren heb ik wel uitgevoerd. . . .
. . . Apres avoir entretenu à Bologne le Pere Riccioli et de vótre vertu & de vótre Systeme de Saturne, je luy donné de vótre part un de vos livres qu'il receut aveq avidité . . . Sitòt que je fùs à Rome je m'informay des commodités pour faire tenir en Sicile vótre livre à Hodierna [<], & il y à déja quelques jours qu'il est parti aveq une létre, dont je l'ay accompagné.		. . . Na in Bologna pater Riccioli onderhouden te hebben over uw voortreffelijkheid en over uw Systema Saturnium, gaf ik hem namens u een exemplaar van uw boek, dat hij gretig ontving . . . Zodra ik in Rome was informeerde ik naar mogelijkheden om uw boek naar Sicilië te sturen, aan Hodierna [<], en het is al enkele dagen weg met een brief die ik erbij gedaan heb.
Eustachio Divini me soutint opiniátrement que pour avoir veu en angleterre et en hollande ce que vous écrivés de Saturne, il falloit que le Ciel de ces Paijs fut autre que celluy d'Italie; dautant qu'apres avoir imité icy la proportion de vos Lunetes, méme en avoir trauaillé des plus longues, il n'a jamais rien pú decouvrir de semblable. il veut enfin avoir veu des anses terminées, sans qu'il fut possible aucune autre continuation de cercle Lumineux, & n'avoir point mis les ombres que vous imputés à son Scheme*); aveq vótre permission nous acorderons l'un & l'autre à Sa Signorie, pour n'étre point fulminés du vatican. il me montra les plus beaux de ses Telescopes . . .°)		Eustachio Divini hield me koppig voor dat, als men in Engeland en in Holland gezien heeft wat u beschrijft over Saturnus, de hemel van deze landen wel anders moest zijn dan die van Italië temeer omdat hij, na hier de verhouding van uw Kijkers te hebben nagemaakt, en zelfs langere te hebben bewerkt, nooit iets dergelijks heeft kunnen ontdekken. Hij beweert tenslotte begrensde hengsels te hebben gezien, zonder dat enige andere voortzetting van een lichtende cirkel mogelijk was. En dat hij niet die schaduwen gezet heeft die u hem verwijt in zijn Tekening*). Met uw goedvinden zullen we het een en ander tot overeenstemming brengen bij Zijne Edelheid, om niet in de ban te worden gedaan door het Vaticaan. Hij toonde me de mooiste van zijn Telescopen . . .°)
^a) Rp le 9 Julii [Huygens: ontvangst]. [ ) Vgl. Brevis annotatio* (T. 15, p. 409), Ned.] [ °) Deze zin wordt door Huygens geciteerd in zijn Brevis assertio (T. 15, p. 449), Ned.]

[ 46 ]

. . . L'on me dit à Florence que les horloges à pendule y avoient été trouvés dés quelque temps, & méme l'on me craïonna grossierement la figure de celluy*) que Galilei avoit tanté suivant céte invention: icy j'ay trouvé un ouvrier°), qui non seulement en fait aveq le pendule, mais méme qui ne menent aucun bruit . . . il à un frère^#) qui est mathematicien, aveq qui nous nous sommes entretenus plusieurs fois de vous: il m'a prié de vous saluer de sa part quand je vous ecrirois, & comme il doit imprimer un traité des horloges vous n'y serez pas sans doute oublié.		. . . Men zegt me in Florence dat slingeruurwerken er al enige tijd te vinden waren, & zelfs tekende men ruwweg die vorm) welke Galilei met deze uitvinding had geprobeerd. Ik heb hier een ambachtsman°) gevonden die ze niet alleen maakt met slinger, maar zelfs zonder geluid voort te brengen . . . hij heeft een broer^#) die wiskundige is, met wie we meermaals over u gesproken hebben; hij heeft me verzocht u namens hem te groeten wanneer ik u zou schrijven, & daar hij op het punt staat een verhandeling* over uurwerken te laten drukken zult u er ongetwijfeld niet in vergeten worden.
) Zie de figuur bij p. 8. °) Matteo Campani was pastoor van een diocees bij Rome; hij maakte veel zonnewijzers en uurwerken, en sleep lenzen voor de telescopen van Cassini. [ Horologium, ... Circinus sphaericus, pro lentibus telescopiorum tornandis et poliendis, Roma 1677, Amst. 1678.] ^#) Giuseppe Campani was mechanicus en opticus in Rome, beroemd om zijn kijkers. [ Niet vermeld in O.C.: Discorso di Giuseppe Campani intorno a' suoi muti Orivoli, alle nuove Sfere Archimedee ...*, Roma 1660; Chr. Huygens wordt genoemd op p. 18, 92-4.]

[ 47 ]

. . . La méme personne travaille encore une sorte de sphaere merveilleuse*), ou se font les mouvemens des planetes sans tension: comme je n'ay pas eu occasion de la voir, je ne vous en diray rien.		. . . Dezelfde persoon werkt ook aan een soort wondersfeer*), waarin de bewegingen van de planeten zich zonder moeite vertonen; daar ik geen gelegenheid had om die te zien, zal ik u er niets over zeggen.
[ *) Sfeer van Archimedes, zie G. Campani, 1660, p. 40-. Vgl. Is. Beeckman, III, 105.]

[ 49 ] N^o 733.

Ism. Boulliau aan Christiaan Huygens

26 maart 1660. [<]

. . . Je suis trompé si la personne dont j'ay fait le genethliaque ne tient beaucoup de l'humeur que j'ay specifiee, peut estre se tient elle couverte & cachee, attendant les occasions de vivre selon son genie. Si je n'ay pas bien rencontré le bijoux ne viendra point . . .

. . . Ik heb me vergist als de persoon van wie ik de geboorte-horoscoop heb gemaakt niet veel van het karakter heeft dat ik opgaf, misschien houdt ze zich gedekt en verborgen, wachtend op gelegenheden om volgens haar inborst te leven. Als ik het niet goed getroffen heb moet het kleinood niet komen . . .

[ 60 ] N^o 738.

G. F. Gottignies aan Gregorius van St. Vincent

1660.

. . . provocare statuit Dominum Hugenium, Eustachius Divinus; iamque propemodum confecit tubum 36 palmorum; hoc est 25 circiter pedum. Electionem loci seu civitatis, in qua conveniant offeret Domino Hugenio.

. . . Eustachio Divini heeft besloten de heer Huygens uit te dagen; en hij heeft al bijna een kijker gemaakt van 36 palm, dat is ongeveer 25 voet. De keuze van de plaats of de stad waar ze bijeenkomen zal hij aan de heer Huygens overlaten.

[ 62 ] N^o 740.

Christiaan Huygens aan Gregorius van St. Vincent

8 april 1660.

. . . Bella mihi video bella parantur, quae sane adeo non metuo, ut nihil mihi gratius possit accidere. Quid tamen Eustachius ille Divinus in meis observationibus reprehendat nescio . . .		. . . Mooie gevechten worden voorbereid, ik zie ze al voor me, en ik ben er wel zo weinig bang voor, dat mij niets aangenamers kan overkomen. Wat echter die Eustachio Divini op mijn waarnemingen heeft aan te merken, weet ik niet . . .
Si Lutetiam usque Parisiorum armati procedere volent, ibi me hac aestate reperient. Arma ut video fere paria erunt, tubi 25 pedum, sed si rectè sua adversarius fabricaverit, existimo ijs ipsis semet confecturum, priusquam in certamen descendat, sin male, non est quod illa formidemus.		Als zij met hun wapens naar Parijs willen gaan, zullen ze mij daar deze zomer vinden. De wapens zullen naar wat ik zie bijna gelijk zijn, kijkers van 25 voet, maar als de tegenstander de zijne goed heeft gemaakt, denkt ik dat hij daarmee zichzelf zal ombrengen, voordat hij de strijd aangaat; zo niet, dan is er geen reden om er beducht voor te zijn.

[ 76 ] N^o 748.

Christiaan Huygens aan J. Chapelain

28 april 1660. [<]

. . . vous raisonnez admirablement bien a mon avis touchant le systeme de

, et notamment pour ce qui regarde l'anneau que vous concevez comme composè d'une multitude de lunes, et que ainsi il luy est aussi naturel de se soutenir a l'entour du globe de

qu'il est à nostre lune de descrire un cercle a l'entour de la terre. Je suis marry de n'avoir pas eu cette pensee lors que j'escrivis de cette matière.

. . . u redeneert bewonderenswaardig goed, mijns inziens, over het systeem van Saturnus, en met name voor wat de ring aangaat die u opvat als samengesteld uit een menigte manen, zodat het er even natuurlijk voor is rondom de bol van Saturnus te blijven staan als het voor onze maan is een cirkel om de aarde te beschrijven. Het spijt me dat ik deze gedachte niet heb gehad toen ik over deze stof schreef.

[ 101 ] N^o 765.

P. Guisony [Rome] aan Christiaan Huygens

1 augustus 1660. [<,>]

Monsieur Encore que la réponce*) que l'on vient d'imprimer à vótre livre ne merite pas une lecture fort empressée, je n'ay pas neantmoins voulu tarder d'un moment à vous l'envoïer, non seulement pour vous óter de la poene ou vous pourries étre, si la nouvelle vous en arrivoit plútót que l'écrit, mais en particulier pour avoir occasion de me conioüir aveq vous de vótre ouvrage, à qui des personnes qui passent pour tres eclairées, ont si peu à redire. il ne vous sera pas difficile à croire qu'Eustachio (qui n'est pas méme Latiniste) n'y à mis du sien que sa pretandue observation des trois cors separés °), que c'est le Père Fabry Jesuite François, qui en est l'autheur. . . .		Hoewel het antwoord) dat nu net gedrukt is, op uw boek, niet een lezing met veel haast verdient, heb ik niettemin geen moment willen wachten met het u toe te zenden, niet alleen om u de penibele situatie te besparen waarin u zou kunnen zijn, als het nieuws u eerder bereikte dan het geschrift, maar in het bijzonder om gelegenheid te hebben me met u te verheugen over uw werk, waarop personen die doorgaan voor wel ingelicht zo weinig hebben aan te merken. Het zal u niet moeilijk zijn te geloven dat Eustachio (die zelfs geen Latinist is) er slechts zijn zogenaamde waarneming van drie afzonderlijke lichamen °) in gezet heeft, en dat de Franse Jesuiet pater Fabri* de schrijver ervan is. . . .
) Eustachii de Divinis Septempedani Brevis annotatio in Systema Saturnium Christiani Eugenii, Roma 1660. [ °) Op p. 19: in 1657 zag Divini Saturnus met 2 satellieten zoals fig. I (rechts) van de plaat achterin, overgenomen uit Huygens' Systema Saturnium* (1659) p. 35*.]

[ 104 ]

Monsieur Ricci . . . Si avec un miroir d'acier on allume un córs combustible, ajusté adroitement dans le lieu qu'on appelle vuide dans l'experience de Torricelli du syphon aveq le Mercure*), la fumée au lieu de monter descend sur le mercure par cete ligne parabolique de Galilei. ces Messieurs concluent par là contre les Aristoteliciens qu'il n'y à point de legereté positive; cella ne me convainct pas moy qu'il y à de la pesanteur positive.		De heer Ricci . . . Als men met een stalen spiegel een brandbaar lichaam aansteekt, listig opgesteld in de plaats die men het ledig noemt in de proef van Torricelli van de hevel met kwik), daalt de rook* op het kwik volgens die parabolische lijn van Galileï, in plaats van te stijgen. Die heren concluderen daaruit tegen de Aristotelici dat er geen positieve lichtheid is; dat overtuigt me er niet van dat er positieve zwaarte is.
Le Vesuve fait maintenant plus de desordre que jamais, les mathematiciens ecrivent que la vapeur à monté jusqua 3. milles à la perpendiculaire; ce qui est fort surprenant.		De Vesuvius maakt nu meer wanorde dan ooit, de wiskundigen schrijven dat de damp gestegen is tot 3 mijl in loodrechte richting; wat zeer verbazend is.
[ ) Zie figuur in Saggi ...*, 1667 (Engl. 1684, p. 48, fig. naast p. 45).]

[ 116 ] N^o 774.

P. Guisony [Rome] aan Christiaan Huygens

27 augustus 1660. [<, >]

. . . Ces Messieurs*) pour se convaincre sensiblement, firent dresser à Florence un cors artificiel de Saturne°) & un cercle à l'entour aveq la proportion de leur diametres & autres circonstances que vous avés décrites; ils le mirent en suite la nuit au milieu de 4. flambeaux en quarré qui l'eclairoient & se mettans dans certaines distances & certains aspects l'observoient aveq 2. lunetes, l'une de fû Torricelli & je ne sáy quelle autre: en sorte que aveq la moins bonne on voioit 3. córs separés, & aveq la meilleure ils voioient le cercle tout continué. . . .		. . . Die heren) lieten, om zich zintuiglijk te overtuigen, te Florence een kunstmatig Saturnus-model*°) maken & een cirkel er omheen met de verhouding van hun diameters & andere omstandigheden die u hebt beschreven; vervolgens zetten zij het 's nachts midden tussen 4 kandelaars in een vierkant die het verlichtten & zich op bepaalde afstanden & bepaalde gezichtspunten opstellend, bekeken ze het met 2 kijkers, de ene van wijlen Torricelli & ik weet niet welke andere; zodat men met de minst goede 3 afzonderlijke lichamen zag, & met de beste zagen ze de cirkel geheel aaneengesloten. . . .
) Accademia del Cimento. [ °) Fig. 4 in 'Le strane apparenze di Saturno'; zie Museo Galileo: video 'Saturn's system'. Vgl. Seconda Fig. na p. 154. Een beschrijving staat in Divini / Fabri, Pro sua annotatio* (1661), p. 101-108; aanwezig was o.a. Robert Southwell, die Huygens erover zal hebben verteld bij zijn bezoek, zie brief aan Moray (Ned.), 4 jan. 1662. Fabri vond dat zijn systeem even goed voldeed als dat van Huygens; hij had nu 6 manen (eerst 4) achter Saturnus gezet, zie de figuur bij de vertaling van Huygens, Brevis assertio.]

[ 117 ]

. . . Nous n'avons icy de nouveau qu'un traité de Dioptrique*) du Comte Manzini Bolonois, que je vous aurois envoïé s'il n'eût été un peu trop gros pour étre jetté à la poste, & si j'eus sceu que vous eussiés entendu la langue du païs dans laquelle il est conceu. on nous parle d'un traité de maximis & minimis °) imprimé à Florence par un de ces Messieurs de l'academie, mais il n'est pas encore arrivé icy. Eustachio m'a fait voir une lunete de cristal de roche, son effect est le meme que celluy des verres ordinaires; il est fort en pene d'une invention pour faire tenir en l'état qu'il faut des Canons de 50, 60 pieds, & encore davantage pour travailler des lunetes de toute longueur, il avoüe qu'apres avoir travaillé les verres, il ne sauroit les ajuster dans le tuyau comme il faut; n'oubliés pas ce point, quand vous ecrirés vótre Dioptrique, si vous avéz quelque art pour cella.		. . . We hebben hier aan nieuws slechts een verhandeling over Dioptrica) van graaf Manzini uit Bologna, die ik u gezonden zou hebben als het niet wat te dik was om op de post te doen, en als ik zou weten dat u de landstaal begrijpt waarin het is opgesteld. Men heeft het hier over een verhandeling van maxima en minima °), gedrukt te Florence, van een van die heren van de academie, maar het is hier nog niet aangekomen. Eustachio heeft me een kijker laten zien van rotskristal, het effect ervan is hetzelfde als dat van gewone glazen; hij breekt zich het hoofd over een uitvinding voor het in de juiste stand houden van buizen van 50, 60 voet, & nog meer om te werken met kijkers van elke lengte*, hij bekent dat hij na het bewerken van de glazen niet zou weten hoe ze naar behoren in de buis aan te brengen; vergeet dit punt niet, wanneer u uw Dioptrica gaat schrijven, als u daarvoor een handig middel hebt.
) Carlo Antonio Manzini, L'occhiale all'occhio, dioptrica pratica, Bolog. 1660. [ 'De kijker voor het oog ...'. (Dioptrica: optica over licht dat door iets heen gaat, m.n. over de breking. Catoptrica: over schaduw en spiegeling). Het boek was al eerder genoemd in een brief van C. Dati aan N. Heinsius, 13 juli '60 (p. 503): niet erg hoog aangeslagen, niet met de kennis van "Signore Ugenius".] [>] °) Vincenzo Viviani, De maximis et minimis geometrica divinatio*, 1659.

[ 118 ]

Remarqués un peu dans le 1^r. Caractere de leur lettre l'Image du moine, qui donne la benediction à un penitent &c. au reste si vous leur repondiés, prenés garde d'en venir aux iniures & de toucher à la religion, car ce seroit leur soühait & à vos livres un obstacle d'étre veus en Italie, par ce qu'ils fairoient agir l'inquisition . . .

Let eens op de 1^e letter van hun brief, de afbeelding van de monnik die de zegen geeft aan een biechteling enz. Overigens, als u antwoordt, wacht u er dan voor tot beledigingen over te gaan en de godsdienst aan te roeren, want dat zou hun wens zijn en voor uw boeken een belemmering om in Italië te worden gezien, omdat ze de Inquisitie zouden inschakelen . . .

grote letter S met monnik en biechteling

Aanhef van Brevis annotatio in systema Saturnium Christiani Eugenii:
Ser[enissi].^me Princeps (Doorluchtigste prins).

[ 129 ] N^o 781.

Leopoldo de Medicis [Florence] aan Christiaan Huygens [den Haag]

14 september 1660. *)

Signor Christiano Ugenio. Ben era ragione che non ordinario aggradimento fusse da me riceuto il libretto inviatomi da Vostra Signoria sopra il sistema di Saturno che quantunque piccolo contiene in se una gran' dottrina . . .		Heer Christiaan Huygens. Het is wel terecht dat met meer dan gewoon genoegen door mij ontvangen is het boekje, door u toegezonden, over het Systeem van Saturnus dat, hoewel het klein is, een grootse theorie bevat . . .
[ *) Over wat eraan voorafging: XV, 186. ]

[ 130 ]

. . . souvenne un modo di formare un Cannochiale ad Anton' Maria*) . . . . . . vedere ancora le stelle nel nostro Zenit, come haviamo esperimentato.		. . . kwam bij Antonio Maria*) in gedachten een manier om een kijker te bouwen . . . . . . ook nog de sterren bij ons zenith te zien, zoals we ondervonden hebben.
) Antonio Maria del Buono, geb. te Florence ca. 1630, was instrumentmaker. Hij maakte zich zeer nuttig voor de Accademio del Cimento, waarvan zijn broers Candido en Paolo lid waren. [ Zie G. Monaco, 'Alcune considerazioni sui «Maximus tubus» di Hevelius', in Nuncius, 1998/2, 533-550, met nog een andere figuur op p. 539. Hevelius maakte er later een van 150 voet (fig., 2e fig., 3e fig.), met hulp van Burattini (>).] [ Later: F. Bianchini, Hesperi et Phosphori nova phaenomena* (1728), p. 59, Tab. VII, VIII: lengte 100 palm.] [ Ontvangen 6 okt. In concept 11 okt.: "verwondere dat geen stut aen 't oogh is."] [>] [ Een vergelijkbare tekening in Corresp. Boulliau, BNF ms Fr. 13044, f. 279.]

N^o 785.

R. F. de Sluse [Luik] aan Christiaan Huygens

8 oktober 1660.

[ 136 ]

. . . . . . Quo vero ad 'thaumaston' illud Saturni eiusque Sociorum Systema, idem mihi visum est ac tibj, cum in illud prima lectione incidj. Calculorum enim ludum plane agnovj, et, sj iocarj liceat, arbitror eo respexisse Romanos, cum Saturnalibus optimo dierum, similibus ludis indulgerent.		. . . . . . En hoe wonderbaarlijk is dat Systeem van Saturnus en zijn metgezellen, het scheen mij hetzelfde toe als u), toen ik dat bij de eerste lezing tegenkwam. Het spel met de steentjes* heb ik namelijk zeker herkend en, als ik een grapje mag maken, ik denk dat de Romeinen ernaar gekeken hebben toen ze zich op de feestdag van de Saturnaliën aan zulke spelletjes overgaven.
Scribitur ad me Florentiâ, Systematis auctorem Academicorum argumentis pressum duos insuper Saturno Comites eosque lucidos addidisse, libertate Philosophicâ dicam an fingendi licentiâ? Quid quod etiam Medicaeos Planetas loco suo movet et perpetuo supra Jovem attollit? Ne scilicet aliud sit in naturâ centrum praeter hanc terram quam incolimus.		Uit Florence wordt me geschreven dat de bedenker [Fabri] van het Systeem, in het nauw gebracht door argumenten van Academici, aan Saturnus nog twee begeleiders heeft gegeven, en wel lichtende; moet ik zeggen met de vrijheid te filosoferen, of met verlof te fantaseren? Zal ik zeggen dat hij ook de Mediceïsche planeten van hun plaats moet halen en voortaan boven Jupiter zetten? Te weten opdat er in de natuur geen ander middelpunt is dan deze aarde die wij bewonen.
[ ) Zie p. 463-464 in de vertaling van Brevis Assertio*: vier bolletjes achter Saturnus, 2 wit, 2 zwart.]

N^o 789.

P. Guisony [Rome] aan Christiaan Huygens

20 oktober 1660. [<]

[ 141 ]

. . .
. . . il y à long temps que le Pere Fabry me pria, et de nouueau encore depuis peu, d'aller chez luy, pour me faire observer dans sa chambre aveq une lunete d'un demi-palme le petit ieu de ses boules: i'y fùs avant hier, & sans vous entretenir plus au long de toutes ces representations (que vous pouvés faire vous méme dans vótre cabinet par curiosité) elles me paroissent un peu imparfaites, et mon noir (qui pis est) ne se trouve iamais que circulaire. Enfin le Pere m'a temoigné avoir infiniment de l'estime pour vous . . .

. . .
. . . Al lang geleden verzocht pater Fabri mij, en nog kort geleden opnieuw, hem te bezoeken, om me in zijn kamer het spelletje met zijn bollen te laten waarnemen met een kijkertje van een halve palm. Ik was er eergisteren, en zonder u langer te onderhouden over al deze voorstellingen (die u zelf in uw studeerkamer kunt maken als u zin hebt), ze leken me een beetje onvolmaakt, en mijn zwart (wat erger is) wordt nooit anders dan cirkelvormig. Tenslotte heeft de pater me laten blijken dat hij voor u de hoogste achting heeft . . .

[ 145 ] N^o 790.

Constantijn Huygens jr. [Den Haag] aan Christiaan Huygens [Parijs]

28 oktober 1660.

Nous faisons estat que le jour d'hier ou bien un jour plustost vous devez estre arrivé à Paris*) et j'espere que ce sera en bonne santé. Le frère°) nous a escrit comme ils estoyent prests à lever l'ancre . . .		We rekenen er op dat je gisteren of een dag eerder in Parijs*) aangekomen moet zijn, en ik hoop dat het in goede gezondheid is. Broer°) heeft ons geschreven dat ze klaar waren om het anker te lichten . . .
) Christiaan Huygens was naar Parijs vertrokken op 12 okt. [Dagboek Parijs T. 22, p. 526.] °) Lodewijk Huygens, die op 18 okt. 1660 vertrokken was naar Spanje, volgens het 'Dagboek' van Constantijn Huygens sr. [Oud Holland, 1885, p. 66]. [ Zie: M. Ebben, Lodewijck Huygens' Spaans journaal, 1660-1661* (Zutphen 2005), inhoud.]

[ 146 ]

Je vous prie de me mander par vostre premiere lettre ce qui est à present de la mode; quelles estoffes on porte pour l'hiver . . . me trouvant quasi gelé dans un pourpoint de taffetas. De plus je vous prie de regarder un peu avec soing dans les boutiques des libraires que vous visiterez, s'il n'y a pas un livre Italien dont le titre est. Le vite de' pittori e Architetti . . . da Giovanni Baglione [>] . . . il nous seroit de grand usage à Bisschop*) et à moy.		Ik verzoek je mij in je eerste brief te berichten wat tegenwoordig in de mode) is, welke stoffen er 's winters gedragen worden . . . ik bevries nu bijna in een wambuis van taf. Bovendien verzoek ik je een beetje met zorg te kijken in de winkels van de boekhandelaren die je gaat bezoeken, of er niet een Italiaans boek is met de titel Le vite de' pittori e Architetti* . . . van Giovanni Baglione [>] . . . het zou van groot nut voor ons zijn, voor Bisschop°) en mij.
[ ) Zie: J. Quicherat, Histoire du costume en France, Paris 1875, de figuur is van p. 480: jongeman uit de burgerij in 1635, naar Abraham Bosse.] [ °) Jan de Bisschop (niet Cornelis; ook genoemd op p. 225.] [ Van hem verschenen Signorum veterum icones, 1668-69 — vermeld in de veilingcatalogus van 1695 (p. 70, 15) — en Paradigmata graphices . . . Voor-beelden der teken-konst*, 1671.]

[ 172 ] N^o 803.

Constantijn Huygens jr. [Den Haag] aan Christiaan Huygens [Parijs]

10 november 1660.

J'ay reçeu la vostre du 5^e. qui n'a mis à venir que quatre jours, en sorte que nous pouvons avoir des nouvelles bien fraisches l'un de l'autre. dans celle de mon Pere vous parlez d'une autre lettre*) laquelle n'a jamais esté rendue et pour dire ce que j'en croy, ne vous a pas cousté beaucoup de peine à escrire. Je m'imagine que vous avez appris cette invention de Monsieur Conrard [<], qui paya mon Pere l'autre jour d'une longue lettre comme scavez, laquelle je croy semblablement imaginaire.		Ik heb je brief van de 5^e ontvangen, die er maar vier dagen over gedaan heeft, zodat we wel vers nieuws van elkaar kunnen krijgen. In die aan Vader heb je het over een andere brief), die helemaal niet afgegeven is; en om te zeggen wat ik ervan denk: die heeft je niet veel moeite gekost om te schrijven. Ik stel me voor dat je die uitvinding* geleerd hebt van meneer Conrart [<], die aan Vader onlangs antwoord gaf met een lange brief zoals je weet, waarvan ik geloof dat die eveneens denkbeeldig is.
Je vous prie bien fort de n'oublier pas mon Giovanni Baglione della Vite dei pittori e architetti [<,>] . . .		Ik verzoek je dringend mijn Giovanni Baglione, della Vite dei pittori e architetti [<,>] niet te vergeten . . .
*) Christiaan had aan zijn vader geschreven op 29 okt. en 5 nov. Zie Dagboek, T. 22, p. 532.

[ 175 ]

. . . Si vous voyez le Seigneur Nanteuil je croy que vous souviendrez de scavoir un peu de luy au vrai et par le menu comment c'est que lon fait ces choses de Vislijm om deur te trecken.		. . . Als je Seigneur Nanteuil ziet denk ik dat je eraan zult denken iets van hem te weten te komen (naar waarheid en in detail) over hoe men dat doet met die dingen van Vislijm om over te trekken.
[ T. 22, p. 541 (18 dec. 1660): "Nanteuil bezocht, die tekende met kleurpasta; vislijm", Fr.: colle de poisson.]

[ 180 ] N^o 808.

[Constantijn Huygens jr.] aan Lodewijk Huygens

Den Haag, 18 november 1660

Selon les apparences que vous nous donnez par vostre derniere escrite sur la coste d'Angleterre nous faisons estat que devez avoir mis pied à terre en Espagne il y a long temps . . .

Naar het schijnt volgens wat je ons hebt geschreven in je laatste brief, aan de kust van Engeland, rekenen we erop dat je allang voet aan wal hebt gezet in Spanje . . .

[ 182 ]

. . . Adieu, tout le monde vous salue, et il nous tarde fort de scavoir que soyez en terre ferme.		. . . Het ga je goed, iedereen groet je, en we hunkeren ernaar te weten dat je op het vasteland bent.
Le Frere mande de Paris qu'il s'est trouvé dans une assemblée chez Monsieur de Montmor ou il y avoit plus de 30 beaux esprits ensemble, dans laquelle ne fut traité autre chose si non an punctum geometricum sit ens revera existens, ce que Monsieur des Argues que connoissez ayant soustenu par un long discours, il se suscita un adversaire qui se mit a luy contredire avec une furie si grande qu'à touts coups il sembloit se mettre en posture de luy sauter au col. et autre chose ne se traita pour lors.		Broer [Christiaan] meldt uit Parijs dat hij in een vergadering bij meneer de Montmor*) is geweest, waar meer dan 30 talentrijke mensen bij elkaar waren, waarin niets anders werd behandeld dan: of een meetkundig punt een werkelijk bestaand iets is. Wat meneer Desargues die je kent in een lang betoog had beweerd; hij haalde zich een tegenstander op de hals die hem begon tegen te spreken met een zo grote woede, dat hij telkens aanstalten leek te maken om hem naar de keel te vliegen. En toen werd er niets meer behandeld.
*) Deze vergadering was op 9 november [Dagboek, zie T. 22, p. 535].

[ 184 ] N^o 810.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

19 november 1660 [uit Parijs].

Pour ce qui est de l'invention d'escrire des lettres a peu de frais, je croy que peut estre il y en a qui s'en servent, mais pour moy je ne m'en suis pas servi cette fois, et vous prie d'en oster le soupcon à mon Pere, s'il en peut avoir aucun.		Wat betreft de uitvinding van brieven schrijven met weinig inspanning*), ik denk dat sommigen deze misschien toepassen, maar ik voor mij heb het deze maal niet gedaan, en ik verzoek je de verdenking ervan weg te nemen bij vader, als hij die enigszins kan hebben.
Hier j'acheptay vostre livre di G. Baglione°) a 4 l. 10 s. il n'est pas fort espais. Il n'y a point de portraits dedans que de l'autheur; qui n'escrit pas si bien ny de beaucoup pres avec tant de circonstances que Vasari . . .		Gisteren kocht ik je boek van G. Baglione°) voor 4 pond 10 stuivers. Het is niet erg dik. Er staan geen portretten in behalve van de auteur; die schrijft niet zo goed en bij lange na niet met zoveel omstandigheden als Vasari . . .
[ ) Uit brief No. 803 [<] blijkt dat dit niets te maken heeft met de 'nieuwe druktechniek' (1669).] [ °) Giovanni Baglione, Le vite de' pittori. . .* (1642 / 1649). Zie: Dagboek, 18 nov..]

[ 185 ]

. . . J'escris tresmal pour avoir grand froid aux mains, ce qui me doibt aussi servir d'excuse aupres de Mon Pere. Je suis vostre &c.

. . . Ik schrijf belabberd doordat ik heel koude handen heb, wat me ook als excuus moet dienen tegenover Vader. Ik ben jouw &c.

[ 187 ] N^o 812.

Constantijn Huygens jr. aan Christiaan Huygens

25 november 1660.

J'ay receu vostre derniere et vous rends graces de m'avoir cherché mon livre, lequel il me tarde fort d'avoir, c'est pourquoy je vous prie de scavoir s'il ne part de là quelque personne de connoissance, qui me le pourroit apporter parmy son bagage. Les fils de Monsieur de Villers*) sont sur le point de revenir, a ce que dit l'autre jour le Pere, et comme l'aisné est de mes amys, il voudroit bien s'en charger. Mais je vous prie de ne le donner à personne, qui en prenant son chemin par terre envoye ses hardes par mer, car cela est subject à des grandes longueurs, et j'aymerois encor mieux attendre vostre retour.		Ik heb je laatste brief ontvangen, en bedank je voor het zoeken van mijn boek; ik verlang er sterk naar het te hebben, en daarom verzoek ik je te weten te komen of er niet een bekende vandaar vertrekt die het voor me zou kunnen meebrengen in zijn bagage. De zoons van meneer de Villers*) staan op het punt terug te komen, naar wat de vader onlangs zei, en daar de oudste een van mijn vrienden is zou hij zich er wel mee willen belasten. Maar ik verzoek je het niet te geven aan iemand die wel over land gaat maar zijn spullen over zee stuurt, want dat duurt vaak lang, en dan zou ik nog liever wachten op jouw terugkeer.
) Alexander Soete de Laeken de Villers (1603 - 1678), heer van Zevender en Potshoek. De zoons Philips (1636 - 1689) en François (1637 - 1678) schreven een 'Journal d'un voyage à Paris en 1657-1658', ed. 1862. [ Het wordt vaak aangehaald in: Anna Frank-van Westrienen, De groote tour*, 1983.]

[ 193 ]

. . . Ce fol de Bruno vient de me porter ces vers icy enfermés, qu'il veut que je vous envoye, il me jure qu'il en a fait et escrit la moitjés en pleine rue, là ou le Molstraet aboutit au Wagestraet. Il se tresmousse plus fort que jamais, d'ores en avant on ne scauroit remuer un pied là ou il est qu'incontinent il ne rime dessus.		. . . Die dwaze Bruno komt me deze bijgaande verzen) brengen, waarvan hij wil dat ik je ze stuur, hij bezweert me dat hij de helft ervan op straat heeft gemaakt en geschreven, daar waar de Molstraet* uitloopt in de Wagestraet. Hij is meer dan ooit heel druk bezig, voortaan zou je geen voet kunnen verzetten waar hij is, of hij zou er meteen op gaan rijmen.
*) Stuk No. 813. [ Henrick Bruno (1617-1664) maakte een gedichtje op een vergissing van Chr. Huygens (zijn leerling van okt. 1638 tot 1644), die een brief voor Nicolaas Heinsius had gericht aan Daniël Heinsius. Op 18 nov. 1660 had Constantijn jr. gemeld dat Bruno weer in Den Haag was, zie p. 178.]

[ 192 ] N^o 815.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

26 november 1660 [uit Parijs].

Les jours sont si courts et j'ay tant de choses a faire . . . Mesme je croy qu'il faudra garder le logis pour quelques jours, pour me guerir du rheume qui m' incommode depuis que je suis icy.

De dagen zijn zo kort, en ik heb zoveel dingen te doen . . . Zelfs denk ik dat ik enkele dagen binnen zal moeten blijven, om te herstellen van de verkoudheid die me dwars zit sinds ik hier ben [28 okt.].

[ 193 ]

. . . l'on attend tous les jours une reforme tres-grande aux habits, qui viendra de la Cour. . . .		. . . men verwacht elke dag een heel grote verandering in kleding, die van het Hof zal komen. . . .
Dans la premiere gazette hollandoise qui vint icy depuis que j'y suis, il y avoit un advertissement a la fin, qu'a Amsterdam l'on fabriquoit des horologes, qu'il n'estoit besoin de jamais remonter. Je voudrois bien scavoir si vous n'en avez pas oüy parler, et ce que ce pourroit estre. Pour les mienes il y a icy 3 ou 4 maistres qui en font, et mesme l'on commence a en mettre aux clochers de quelques paroisses.		In het eerste Hollandse nieuwsblad dat hier kwam sinds ik er ben, stond aan het eind een advertentie, dat men te Amsterdam uurwerken maakte die men nooit behoefde op te winden. Ik zou graag willen weten of je er niet over hebt horen praten, en wat het zou kunnen zijn. Voor de mijne zijn er hier 3 of 4 meesters die ze maken, en zelfs begint men ze in de klokkentorens van enkele parochiekerken te plaatsen.

N^o 819.

Constantijn Huygens jr. aan Christiaan Huygens

1 december 1660.

[ 201 ]

. . . Il y a deux jours qu'on representa l'Andromede de Corneille et il se trouva que le Pegase sur lequel estoit monté Pesseurs, n'ayant pas esté assez bien attaché par devant, ou bien le Cavalier se demenant trop dessus, ses deux pieds de devant se destacherent, et il versa son Heros tout net et le fit mestre pied a terre (ou cul plus tost) plus viste qu'il n'avoit envie, tombant d'assez hault pour se pouvoir faire du mal. Il se releva pourtant de sa cheute et se resolut de combattre a pied son monstre marin, ce qu'il fit avec bon succes.		. . . Twee dagen geleden was er een voorstelling van Andromède van Corneille, en het gebeurde dat van de Pegasus die Pesseurs bestegen had — aan de voorkant niet goed genoeg vastgemaakt, ofwel omdat de ruiter er teveel op spartelde — de twee voorpoten los raakten, en dat hij zijn held gewoon afwierp en hem sneller dan hij wilde voet aan land deed zetten (of liever het achterste); hij viel van zo'n hoogte dat hij zich had kunnen bezeren. Hij stond echter na zijn val weer op en besloot te voet met zijn zeemonster te vechten, wat hij deed met goed gevolg.
J'ay esté quatre jours sans pouvoir quitter la maison a cause d'une fluxion sur les dents à laquelle je suis fort subjet . . .		Ik heb vier dagen niet uit huis kunnen gaan wegens een ontsteking aan mijn tanden, waarvan ik vaak last heb . . .

[ 202 ] N^o 820.

Ph. Doublet *) aan Christiaan Huygens [Parijs]

9 december 1660.

. . . pour cette fois vous pourriez n'en point recevoir que les miennes, (le frere s'estant plaint a moy l'autre jour qu'il ny avoit que luij qui voulust prendre la peijne d'estre le Gasettier de France et d'Espagne°); mais qu'il n'en feroit plus rien a l'avenir si nous n'escrivions tous a nostre tour,) (aussi je trouve qu'il a raison car c'est un trop pesant fardeau pour un homme chargé d'affaires comme luij, d'escrire tous les huict jours une lettre,) . . .		. . . deze keer zul je geen andere brieven kunnen ontvangen dan de mijne (broer [Constantijn] heeft zich onlangs bij me beklaagd dat alleen hij de moeite wilde nemen de dagbladschrijver te zijn van Frankrijk en Spanje°) maar dat hij het voortaan niet meer zou doen als we niet allemaal om de beurt zouden schrijven), (ik vind ook dat hij gelijk heeft, want het is een te zware last voor een druk bezet man, als hij is, elke week een brief te schrijven), . . .
. . . il ne se passe presque rien qui vaille la peijne de vous estre mandé, tout ce qu'on fait c'est d'aller a la Comedie, tout le monde est si acharné apres ce divertissement la qu'on ne parle d'autre chose, et tout ce qu'il y a de beau monde a la Haije y court sur le cinq heures du soir avec tant d'empressement que rien plus. Les dames qui n'y vont pas, ou pour nij prendre point de plaisir, ou pour n'oser a cause de leur age, ou veufage et autres telles raisons incommodes, ne laissans pas d'avoir la volonté bonne . . . se trouvent furieusement incommodees et passent leur temps fort mal. car apres cinq heures sonnees, elles n'ont point d'autres divertissement que de s'entretenir elles mesmes, et alors la Haije est une solitude pure, on nij voit point de lumiere aux fenestres, point de carosses devant les portes, ni du monde par les rues.		. . . er gebeurt bijna niets dat de moeite waard is je te berichten, het enige dat men doet is naar de komedie gaan, iedereen is zo gebrand op deze verstrooiing dat men over niets anders praat, en alles wat er aan 'beau monde' in den Haag is rent er om vijf uur 's avonds heen met zoveel gedrevenheid als voor niets anders. De dames die er niet heen gaan, hetzij omdat ze er geen genoegen aan beleven, hetzij omdat ze niet durven wegens de leeftijd, of omdat ze weduwe zijn, en om andere hinderlijke redenen van die aard, ook al zouden ze heel graag willen . . . zijn hevig in verlegenheid, en komen de tijd nauwelijks door. Want als het vijf uur geslagen heeft hebben ze geen andere afleiding dan elkaar te onderhouden, en dan is den Haag enkel een plaats van eenzaamheid, men ziet er geen licht achter de ramen, geen karossen voor de deuren, en geen mens op straat.
*) I, 294: Philips Doublet (1633 - 1707), heer van St. Annaland en van Moggershill, was op 30 april 1660 getrouwd met Susanna Huygens (1637 - 1725), zus van Christiaan. [ °) Broer Lodewijk was in Spanje. ]

[ 208 ] N^o 822.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens

10 december 1660. [uit Parijs]

Je trouvay hier Israel Henriette et luy ayant expliquè toute vostre liste), il dit qu'il n'en avoit pas une des pieces que vous demandez, mais il me donna adresse a un autre liefhebber*°) qu'il croyoit mieux pourveu de ces raretez les quelles pourtant il m'assura couster extremement cher. . . .		Ik heb gisteren Israel Henriet gevonden, en toen ik hem heel je lijst*) had uitgelegd, zei hij dat hij geen van de stukken had, die je vraagt, maar hij gaf me het adres van een andere liefhebber°) die volgens hem beter voorzien is van deze zeldzaamheden, hij verzekerde me wel dat ze buitengewoon duur zijn. . . .
[ *) Zie brief van Constantijn, 18 nov. (p. 179): een lijst panelen van Jacques Callot; zie 'Catalogue', en de 'waaier' (door Chr. Huygens gekocht op 8 febr. 1661) met een gespeelde slag op de Arno-rivier.] °) Israel Silvestre. [ Dagboek, 16 dec.]

[ 209 ]

Je donneray vostre livre de' pittori [<,>] a Monsieur de St. Agathe*) qui a bien voulu s'en charger, estant prest de partir la sepmaine prochaine.		Ik zal je boek over de schilders [<,>] geven aan meneer van St. Aagt*), die zo welwillend was zich ermee te belasten, nu hij volgende week gaat vertrekken.
*) Jacob Boreel (1630 - 1697), heer van St. Aagt etc. zoon van ambassadeur Willem Boreel.

N^o 823.

Christiaan Huygens [Parijs] aan Lodewijk Huygens [Spanje]

18 december 1660.

Vostre lettre m'a donnè d'autant plus de joye que passè peu de jours l'on a eu icy nouvelles que 5 navires Hollandois avoyent estè eschouez sur la coste d'Espagne. Car quoy qu'on asseurast que c'estoyent des navires marchands, je ne laissay pas d'apprehender pour les vostres qui du moins devoyent avoir endurè les mesmes tempestes . . .

Je brief heeft me des te meer verblijd omdat we hier enkele dagen geleden het nieuws kregen dat 5 Hollandse schepen vergaan waren op de kust van Spanje. Want hoewel men verzekerde dat het koopvaardijschepen waren, bleef ik toch vrezen voor die van jullie, die op zijn minst dezelfde stormen hadden moeten verduren . . .

[ 210 ]

Je suis bien aise que vous ayez fait la remarque touchant le mouvement du navire si peu compatible avec celuy de mes pendules. toutefois je voudrois bien aussi sçavoir ce qui vous en semble lors que le vent n'est que mediocrement fort, car encore que quelquefois parmy une tempeste l'on fut contraint de laisser reposer les horologes, ils pouroyent pourtant servir utilement le reste du temps. car en quelque lieu que l'on recommence a les faire aller on scaura par leur moyen apres quelque temps combien de degrez le navire aura avancè vers l'Est ou Ouest a compter du dit lieu, comme vous pouvez comprendre facilement. S'il y estoit arrivè quelque inconvenient a l'horologe qu'apporte Monsieur de Merode, ayez soin je vous prie de le redresser en tant que pourrez, ou bien d'instruire un peu l'horologer qui y sera employè. . . .		Ik heb er geen moeite mee dat je de opmerking maakte over de beweging van het schip, die zo weinig past bij die van mijn uurwerken. In elk geval zou ik ook graag willen weten wat je ervan denkt als de wind niet zo sterk is, want ook al zou men soms tijdens een storm gedwongen zijn de uurwerken stil te laten staan, ze zouden toch de rest van de tijd dienst kunnen doen. Want op welke plaats men ook weer begint ze te laten lopen, men zal ermee weten hoeveel graden het schip na enige tijd gevorderd is naar Oost of West, te rekenen vanaf de genoemde plaats, zoals je gemakkelijk kunt begrijpen. Als er iets nadeligs is gebeurd met het uurwerk dat de heer de Merode meeneemt, draag er dan alsjeblieft zorg voor het zoveel mogelijk te herstellen, of de klokkenmaker een beetje te instrueren die het zal gaan doen. . . .
Chez Monsieur de Montmor il y a assemblee tous les mardis, ou l'on trouve tousjours 20 ou 30 illustres ensemble . . . depuis que j'en suis, l'on y comparoit, a ce qu'on dit, plus reglement. J'ay aussi estè quelques fois chez Monsieur Rohaut qui explique la philosophie de Monsieur Des Cartes, et fait des belles experiences, et la dessus des beaux raisonnements. la derniere fois il y eust parmy grand nombre d'auditeurs aussi quelques dames*) qui estudient cette Philosophie, lesquelles me prierent de venir a leur conference qu'elles tiennent tous les samedis. Je croy que ce sera quelque chose de bien plaisant que ce Senatulus°), lequel je verray demain. Je veux bien gager qu'en toute l'Espagne vous ne scauriez trouver rien de tel, quoy que les femmes y ont tout autant d'esprit qu'icy.		Bij de heer de Montmor is er elke dinsdag een vergadering, waar altijd 20 of 30 beroemde mensen tegelijk te vinden zijn . . . sinds ik er ben verschijnt men er regelmatiger, naar verluidt. Ik ben ook enkele malen bij de heer Rohault geweest, die de filosofie van de heer Descartes uitlegt, en mooie proeven doet, en daarover mooie redeneringen geeft. De laatste keer waren er onder een groot aantal toehoorders ook enkele dames*) die deze filosofie bestuderen, en die mij verzochten naar haar bijeenkomst te komen die ze elke zaterdag houden. Ik denk dat het wel iets aardigs zal zijn dat Senaatje°), dat ik morgen ga bezoeken. Ik wil wedden dat je in heel Spanje niets dergelijks zult kunnen vinden, hoewel de vrouwen er net zoveel verstand hebben als hier.
Je me souviens, a propos de cecy, de ce que nostre Jesuite Espagnol el Signor Fresneda, que j'ay rencontrè a Bruxelles, a voulu que je vous fisse scavoir de sa part. Il vous exhorte secundum suam sapientiam de vous donner garde du vin et des femmes de son païs. Il ne tiendra qu'a vous d'en profiter.		Naar aanleiding hiervan herinner ik me wat onze Spaanse Jezuïet Signor el Fresneda, die ik heb ontmoet in Brussel [>], wilde dat ik je namens hem zou laten weten. Hij spoort je aan, volgens wat hij weet, op te passen voor de wijn en de vrouwen van zijn land. Je ziet maar wat je ermee doet.
[ ) Mad. de Guederville en mad. de Bonneveaux/Bonnevaux, zie Dagboek, 20 dec. Een 'Eloge de Madame de Bonnevaut' staat in: Marguerite de Buffet, Nouvelles observations sur la langue françoise ... Les Eloges des illustres sçavantes ...* (1668) 264-6 (ref, in Erica Harth, Cartesian women, 1992, 65).] [ °) Erasmus, Colloquia familiaria, dat is Gemeene t'samensprekingen (1654) 465: XXVIII, 'Senatulus, of Der Vroukens Vroedschapjen'.]

Home | Christiaan Huygens | III | Parels uit brieven 1660 (top) | 1661