A Paris ce 18 Decembre 1660.  

  Je brief ¹) heeft me des te meer verblijd omdat we hier enkele dagen geleden het nieuws kregen dat 5 Hollandse schepen vergaan waren op de kust van Spanje. Want hoewel men verzekerde dat het koopvaardijschepen waren, bleef ik toch vrezen voor die van jullie, die op zijn minst dezelfde stormen hadden moeten verduren; zodat het me deed denken aan de uitvinding, waarover je me een keer sprak, gelovend dat men die in zo'n geval van nood zou kunnen gebruiken.

Maar nu ben je daar eindelijk buiten gevaar en in het mooiste land dat men zich zou kunnen voorstellen. Het zal heel jammer zijn als er in je gezelschap niet een of andere schilder is die tekeningen voor je kan maken van die hoge bergen, en aangename oranjerieën, opdat wij er deelgenoot van kunnen worden bij je terugkomst.
Ik heb er geen moeite mee dat je de opmerking maakte over de beweging van het schip, die zo weinig

Bij de heer de Montmor is er elke dinsdag een vergadering, waar altijd 20 of 30 beroemde mensen tegelijk te vinden zijn, onder wie meesters van verzoekschriften en enige cordons bleus ³). Ik verzuim nooit erheen te gaan, en sinds ik er ben verschijnt men er zelfs regelmatiger, naar verluidt.
Ik ben ook enkele malen bij de heer Rohault ⁴) geweest, die de filosofie van de heer Descartes uitlegt, en mooie proeven doet, en daarover mooie redeneringen geeft. De laatste keer waren er onder een groot aantal toehoorders ook enkele dames ⁵) die deze filosofie bestuderen, en die mij verzochten naar haar bijeenkomst te komen die ze elke zaterdag houden. Ik denk dat het wel iets aardigs zal zijn dat Senaatje*), dat ik morgen ga bezoeken. Ik wil wedden dat je in heel Spanje niets dergelijks zult kunnen vinden, hoewel de vrouwen er net zoveel verstand hebben als hier.

Naar aanleiding hiervan herinner ik me wat onze Spaanse Jezuïet Signor el Fresneda ⁶), die ik heb ontmoet in Brussel ⁷), wilde dat ik je namens hem zou laten weten. Hij spoort je aan, volgens wat hij weet, op te passen voor de wijn en de vrouwen van zijn land. Je ziet maar wat je ermee doet. De genoemde Fresneda is tegenwoordig de biechtvader van

  Lepidus consul ¹⁶) zal je binnenkort schrijven. Hij is nog tegengehouden bij zijn sollicitatie.

A Paris ce 26 Janvier 1661.  

  Ik heb je brief uit Laredo ¹) ontvangen en vervolgens die uit Madrid ²), en ik heb nog slechts geantwoord ³) op de eerste, waarbij ik beken dat het een beetje mijn schuld is. Maar geloof me, al mijn andere briefwisselingen onderhoud ik even slecht sedert ik in deze stad ben, waar een of ander vagebond­gevoel mij aanhoudend mijn kamer uitjaagt.
Ik was heel blij te vernemen dat je zoveel gevaren en ongemakken van de reis gelukkig te boven bent gekomen. Op de terugreis zul je er niet zoveel hebben; althans dat is mijn wens, en dat we elkaar behouden weerzien in het vaderland.

Je hebt me een groot plezier gedaan door me je waarnemingen mee te delen van een driedubbele regenboog*), waarvan ik me sterk maak dat ik je de oorzaak kan verklaren nadat ik enkele proeven heb gedaan over de lichtbreking van koud en warm water, want ik stel me vast voor, daar deze regenboog aan je verschenen is bij afdaling in een vallei, dat de regen die op lagere plaatsen viel warmer moest zijn dan die van hogere; en dat dit een verschil in breking veroorzaakte, en dientengevolge meer bogen.
Ik verzoek je voor het geval je nog iets dergelijks opmerkt, of in het algemeen een nieuwigheid op het gebied van fysica of mechanica, het op te tekenen, om me ervan in kennis te stellen bij je terugkomst.

Ik reken erop dat ik hier nog 3 of 4 weken vertoef, om de markt St. Germain°) te zien en enkele andere opmerkelijke dingen waarvan ze willen dat ik bij terugkomst verslag uitbreng. Ik zou meer kunnen doen en zien als ik zelf een karos had, maar de uitgave ervoor is te buitensporig; daarom heb ik me ermee tevreden gesteld een draagstoel te kopen, en dragers in dienst te nemen als het nodig is, dat wil zeggen een of twee keer per dag; want te voet gaan kan niet.
Ik zal je niet zeggen hoeveel bezoeken ik elke dag breng en aan welke personen, aangezien je ze niet kent, behalve waar we een andere keer [1655] samen heen zijn geweest, bij meneer de Premier ⁴), Chapelain, Menage, Conrart; maar het zijn er zoveel dat ik nog niet de tijd heb kunnen vinden

  Mevrouw de Previgny is eindelijk, nadat ze hier enige tijd is geweest*) om haar aanstaande echtgenoot te kwellen, van godsdienst veranderd om zich sterker te maken, en hiermee heeft ze de belofte van de twee koninginnen ⁸) gekregen, dat ze met hun gezag in haar zaken zou worden bijgestaan, wat aan deze arme man ongetwijfeld veel zwarigheid zal geven, en hem tenslotte zal dwingen óf met haar te trouwen, óf zich met een flinke som vrij te kopen.
Ik stuur je hierbij een brief van neef Zuerius, die je schrijft, naar ik geloof, over wat hier omgaat onder de jonge mensen van ons land, want hij is voortdurend bij hen, dat wil zeggen bij Vlaerdingen ⁹), Bogaert ¹⁰), van der Nis ¹¹) en anderen, en ze brengen de tijd door met spelen en trakteren. Vooral Jantje van Vlaerdingen is grappig, ik heb gezien dat hij nu eens een karos met paarden had, dan weer alleen een paard om door de stad te gaan, later een draagstoel, en soms helemaal niets, naargelang zijn beurs gevuld was. En nu is die volstrekt leeg.

Als ik de tijd had zou ik je meer bijzonderheden vertellen. Maar je kent het leven in Parijs een beetje. Schrijf me alsjeblieft wat je doet in Madrid°), en of je niet begint gewend te raken aan dingen waarover je eerst geschokt was, want ik twijfel er niet aan dat je ze nu veel beter te verdragen vindt, zoals mij hier overkwam. Het ga je goed

A Paris ce 27 Fevrier 1661.  

  Ik zou je niet kunnen zeggen hoezeer het me ontstemt te vernemen dat de 2 brieven ¹) waarmee ik heb geantwoord op evenzoveel van de jouwe ²) verloren zijn gegaan, en ik kan niet begrijpen hoe dat is gebeurd. Ik heb ze geadresseerd aan de ambassadeurs van Holland te Madrid met opschrift van jouw naam, maar ik zal nu je raad opvolgen en deze in een envelop aan meneer Boreel doen.
Je waarnemiing van de regenboog heeft me heel veel genoegen gedaan, en ik had je ervoor bedankt, en zelfs iets ter sprake gebracht over de oorzaak waaruit hij volgens mij is voortgekomen. Ik meldde je ook veel bijzonderheden aangaande de personen die ik hier vaak bezoek en de verstrooiingen van Parijs; onder andere had ik het over de vergadering bij meneer de Montmor, en een andere bij een dame ³), waar men de principes van meneer Descartes onderzoekt.
Ik zou je niet al die dingen opnieuw kunnen zeggen, maar ik reken erop dat ik je erover zal vertellen wanneer ik het geluk heb je weer te zien, want ik houd van alles een dagboek bij.
2 maanden geleden ⁴) heb ik een Italiaanse komedie gezien, op muziek, met entrees de ballet ⁵), en meneer de Premier had me een zo goede plaats gegeven, dat ik heel dichtbij de 3 nichten ⁶) van monseigneur de Kardinaal zat, zodat ik hen op mijn gemak kon bekijken. Dat is alle bekendheid die ik met hen gekregen heb, er is geen reden om hier jaloers op te zijn.
Gisteravond zag ik hoe er gedanst werd in een ander ballet ⁷) in het Louvre, waar ik ook

  Iedere dag verwacht ik de opdracht naar Engeland over te steken, waar prins Maurits, die erheen gaat als afgezant van de keurvorst van Brandenburg, aan Vader heeft beloofd dat hij me zal huisvesten en aan zijn tafel zal laten aanzitten. Ik geloof dat je wel blij zult zijn mij er te zullen zien, naar wat ik kan begrijpen uit de brieven van broer van Zeelhem [<]. Vader heeft het over een reis naar Orange, waarbij hij zin heeft ons mee te nemen, maar die zal nog niet zo spoedig zijn; zodat ik geloof dat we elkaar eerder in het vaderland zullen weerzien.
Broer schreef me ¹⁴) dat hij daar de komeet heeft waargenomen die sinds enige tijd verschijnt, en ik heb hier de pech, dat ik hem door bewolking nog niet heb kunnen zien. Ik hoop dat je de nieuwsgierigheid hebt gehad hem te bekijken en zijn vorm en andere omstandigheden goed op te merken.

De koningin van Engeland is hier 6 of 7 dagen geleden aangekomen en ik hoop haar te zien voordat ik vertrek. Ik stel me niet voor dat ik me in Engeland, zelfs al zou ik de taal heel goed kennen, even goed zou kunnen vermaken als hier, waar ik een groot aantal kennissen heb gekregen, die zich als om strijd inspannen om mij allerlei soorten plezier te verschaffen. Onder anderen heb ik veel te danken aan meneer Menage, die me heeft laten kennismaken met verscheidene illustere personen, zoals met juffrouw de Scudery, mevrouw de Rambouillet ¹⁵) en anderen.
Naar aanleiding van deze naam zal ik je hier opnieuw zeggen dat mevrouw de Previgny, na enige tijd haar aanstaande echtgenoot te hebben gekweld, eindelijk van godsdienst is veranderd, gelovend hiermee veel steun te krijgen onder de katholieken, en inderdaad zegt men dat de koninginnen ¹⁶) haar die hebben doen hopen. Men heeft in de gazette burlesque ¹⁷) deze bekering verteld en die van haar zoon seigneur van der Voort. Het ga je goed.

A la Haye ce 9 Juin. 1661.  

  Ik dacht dat er geen brieven meer werden verstuurd aan jouw heren ambassadeurs, daar het onzeker was of die hen onderweg zouden vinden, maar nadat ik vandaag het tegendeel had vernomen van Bisdommer ¹), schrijf ik je nog deze om je te laten weten dat ik sinds 12 dagen terug ben in Den Haag, en dat ik hoop dat we elkaar daar weldra zullen zien. Ik heb maar één brief ²) van jou ontvangen terwijl ik in Engeland was, waarop ik heb geantwoord ³), en ik heb je gemeld dat ik het verblijf in Londen niet zo genoeglijk vond als jij het hebt gevonden, naar het schijnt*) aangezien je altijd laat blijken er zoveel zin in te hebben erheen terug te keren.
Ik voorzie dat we daarom veel zullen debatteren, want ik zal je altijd voorhouden dat de stank van de rook er ondraaglijk is en heel ongezond, de stad slecht gebouwd, smalle straten en slecht geplaveid, niets dan armoedige gebouwen. Want dat 'piazza' en de hele 'common garden' is toch maar zeer weinig, en niets vergeleken bij wat je in Parijs ziet. Het volk is er zwaarmoedig, de mensen van stand nogal beleefd maar niet zo gezellig,

  De mensen van de nieuwe fysica-academie, die bijeenkomt in Gresham College*) hebben me tal van mooie proeven laten zien betreffende het luchtledige, die ze niet doen met kwikzilver in buisjes, maar door met behulp van een bepaalde soort pomp alle lucht te halen uit een groot glazen vat, waarin ze vooraf een of ander dier zetten, en allerlei andere dingen. Ik zal je het boek ⁹) laten zien dat een van hen ¹⁰) erover heeft laten drukken.

A la Haye ce 21 Jul. 1661.  

    Mon frere

  Deze laatste post heeft ons niets van jou gebracht, misschien is het zo dat je begint te merken dat je in Parijs niet zoveel tijd hebt om te schrijven als in Spanje. Omdat je er toch bent moet je maar verdragen dat ik je een boodschap geef die je niet moet nalaten te doen. Het is alleen maar deze ingesloten brief ²) naar meneer Thevenot te brengen, aan wie ik schrijf om een boek dat hij uit Italië voor mij ontvangen heeft, dat hij je zal geven; tot dusver heb ik geen gelegenheid kunnen vinden het aan me te doen toekomen.
Je hebt hem vroeger gezien, ik weet niet of je het je herinnert, maar het is echt de beste en netste man die je kunt tegenkomen, en die mij zeer aan zich heeft verplicht gedurende mijn laatste verblijf in Parijs; je zult wel niet nalaten hem de groeten van me te doen enz. Hij woont in de Rue de Touraine, die bij het Hotel de Guise is, en het is de eerste koetspoort aan de rechterkant.

  Meneer Chapelain woont niet ver bij jou vandaan, ik heb hem geschreven ³) dat je hem zult gaan bezoeken. Laat het alsjeblieft niet zijn zonder hem mijn te verzekeren van ootmoedige dienst. Als je het wenst zal hij je naar de vergadering bij meneer de Montmor brengen, waar je verscheidenen van mijn kennissen zult vinden, die jou iets goeds over mij zullen zeggen, en ook iets slechts, wegens mijn luiheid op het punt van briefwisseling. In het geval dat je erheen gaat moet je niet vergeten mijn groeten te doen aan de genoemde heer.
Aangezien je zin hebt daar enige tijd te blijven, geloof ik dat je wel enkele bezoeken zult brengen, waarvoor ik die kennissen aan je aanbeveel. Meneer van Beuningen heeft mij altijd zeer voorkomend bejegend, als je hem bezoekt moet je hem laten weten dat ik nog wel eens aan hem denk en dankbaar ben. Hier komt net je brief aan, die ik aan Vader zal moeten sturen, hij is in Buren ⁴).

  Boer van Zeelhem is ook afwezig, sinds drie weken, Hij is in Den Bosch

  Met de kraamvrouw ⁷) gaat het vrij goed sinds deze drie dagen dat de koorts niet terugkeert.

  De kamer die vroeger van onze nicht was heb ik in tweeën laten delen, waarvan een helft op jou wacht, en ik richt de andere helft voor mezelf in, die is aan de linkerkant. Je moet dus maar terugkomen, want wat zou je daar anders langer moeten doen, wat ben je toch van plan, of met welke hoop verdoe je je tijd in dat verre land?*)
  Als het is om dik te worden, verzeker ik je dat je daarin beter zult slagen als je hier bent. Het ga je goed

A la Haye le 16 Novembre 1661.  

  Ik vind het jammer dat je zolang je in Parijs bent*) niet de tijd hebt kunnen vinden om mijn brieven te bestellen. Meneer Thevenot, aan wie ik sindsdien heb geschreven ¹), meldt me ²) dat hij met ongeduld op jouw terugkomst wacht, zowel wegens de brief waarvan hij weet dat je hem nog hebt, als om aan Vader en aan jou zijn dienst aan te bieden, zoals hij me schrijft, en hij wil dat ik je bij voorbaat groet. Ik verzoek je, omdat je hem nog niet zo spoedig zult bezoeken, hem mijn brief te sturen via iemand die je kent in Parijs. Wat de andere betreft is het beter dat je ze zelf brengt, en ik ben van plan je er nog enige te sturen.

  Ik heb een reisje gemaakt naar Amsterdam met zwager van St. Annaland en meneer van Leeuwen. Deze gaf ons op de heenweg een maaltijd in Leiden, en nam ons uit Amsterdam mee terug met zijn karos. Ik heb uit zijn woorden begrepen dat hij binnen 2 of

  Miralinde ¹⁰) is in Delft bij haar tante ¹¹) van wie broer ¹²) al een brief heeft ontvangen, maar door zijn kiespijn en gezwollen en wat ongewone gezicht, heeft hij haar nog niet kunnen bezoeken. Zij zal vandaar naar Leiden gaan naar haar neef ¹³) die ik zojuist noemde, en misschien vervolgens naar Den Haag; haar tante Catharina ¹⁴) echter en andere oude dames keuren het niet goed dat ze zich als een vagebond gedraagt en uitstapjes maakt buiten het seizoen.
Nu wordt me hier het nieuws gebracht dat ze in Den Haag is aangekomen met haar broer Jac. Ferdinand ¹⁵) en dat ze kamers hebben genomen in een huis of 2 van de badknecht op het Scheelhol. Het is vast en zeker met het plan er enige tijd te blijven. Ik ben in Amsterdam meneer Bartolotti ¹⁶) wezen bezoeken, waar ik hun broer Hendrik ¹⁷) aantrof, wiens affaires neigen naar een sluiting.
Het ga je goed, en vergeet niet mijn groeten te doen aan meneer Chièze.

A la Haye ce 23 Nov. 1661.  

  Ik heb het geheel aan jou te danken wat je me meldt ¹) aangaande mijn persoon, want vader schrijft me er geen woord over. Daar is mijn uurwerk nu in een zo illustere dienst als nog nooit zo'n soort machine geweest is. De kijker [>] loopt naar het me toeschijnt een groot risico, als het nodig is dat Sire Louis hem ziet; want hij zal wel moeten zeggen dat hij heel mooi is, en vader dat hij voor zijne majesteit is als hij hem bevalt; in dat geval beweer ik dat de kijker ten dienste staat van onze prins ²), en dat hij mij een vergoeding ervoor zal moeten geven.
Wat betreft de horoscoop: meneer Boulliau is hier juist 3 dagen geleden aangekomen en ik zal niet nalaten hem te doen toekomen wat je me schrijft over het moment van geboorte. Ik denk dat hij er plezier in heeft te werken voor astrologen, wanneer ze het tijdstip zo nauwkeurig kennen dat het geen seconde scheelt [<].

  Doe de groeten terug van mij aan Martinot ³), een van de grootste opsnijders ter wereld, overigens vrij deskundig op zijn vakgebied, en zeg hem dat, wat hij vertelt te hebben waargenomen over de ongelijkheid van de dagen, te weten 8 of 10 minuten verschil in 15 dagen tussen zijn uurwerk en de zon: het is noodzakelijk dat dit soms gevonden wordt. Dat ik nu elke dag bezig ben nauwkeurige waarnemingen te doen aan de zon, om na te gaan of de aldus waargenomen ongelijkheid overeenkomt met de tabel die ik ervan opgesteld heb door berekening, en dat ik deze al 5 weken sinds ik begonnen ben juist zo bevind als het zijn moest [>]. Dat ik over de instructie*) die hij vraagt zal nadenken, als ik wat tijd heb, want ik weet nog niet goed hoe ik deze begrijpelijk zou kunnen maken.

  De proef met het kleine kreeftje is opmerkelijk en verdient het dat men de oorxaak ervan onderzoekt, wat ik zal doen met de eerste garnaal ⁴) die ik zal opeten.

  De pomp [<,>] voor het luchtledige werkt nog niet, maar ik denk dat hij morgen klaar is, na veel moeilijkheden die overwonnen zijn; want die eerste buis was niets waard, en het was nodig er een weg te gooien die van massief koper was. Broerlief van Zeelhem, met wie ik de helft deelde vanaf het begin, liet me weldra in de steek, bang voor de kosten; zodat hij, als ik wil, niets van mijn proeven kan zien als hij er niet voor betaalt.

  Hier is een brief van van Genderen ⁷) die zojuist is aangekomen. Doe de groeten van mij aan meneer de Gentillot ⁸), aan meneer Chièze en alle bekenden van mij die je zult tegenkomen.
Men gaat hier vreugdevuren ontsteken ⁹) en over enkele dagen zal mevrouw de ambassadrice ¹⁰) er iets magnifieks van laten zien ¹¹), dat nog niet klaar kon zijn. Het ga je goed.

le 30 Novembre 1661.  

  Deze brief zal je weten te vinden in Parijs. Ik beveel je dus aan een bezoek te brengen aan de personen aan wie mijn brieven gericht zijn, zonder meneer Petit te vergeten, hoewel je hem die al gezonden hebt. Maar bezoek vooral meneer Thevenot, die jou enkele boeken [<,>] voor mij zal geven, en als je deze hebt hoop ik dat je weldra een gelegenheid zult vinden om ze me te doen toekomen, en ik verzoek je eraan te denken. Meneer de Montmor had ook een boek met gedichten dat hij voor mij had bestemd, maar ik weet niet of het al onderweg is.

  Ze maken hier voorbereidingen voor het vuurwerk dat mevrouw de ambassadrice ¹) vanavond zal laten afsteken, ten aanzien waarvan meneer d'Armainvillers ²)

T. 17, p. 313

  Mijn pneumatische pomp [<,>] is begonnen te werken sinds gisteren, en deze hele nacht is een blaas opgeblazen gebleven (terwijl er tevoren toch bijna geen lucht in zat), wat meneer Boyle [<] nog nooit heeft kunnen bewerkstelligen.
Morgen zal dit het leven gaan kosten aan enige mussen en muizen waarvan ik me al heb voorzien. Een van de eerste dingen zal ook zijn daarin één van de kleine glaasjes*) te doen breken, waarvoor ik een manier denk te vinden zonder een andere opening te maken dan die aan de onderkant, want ik gebruik slechts een omgekeerde fles die een heel wijde hals heeft.

  Vandaag zal ik niets doen omdat we moeten gaan eten bij neef Dedel, waar we zullen zien de Zueriussen en mijn zus met haar echtgenoot. Het ga je goed.
Ik schrijf niet aan Vader omdat de oudste broer heeft gezegd dat hij het wilde doen.

Ce 7 Dec. 1661.  

  Ik ben blij dat je eindelijk meneer Thevenot hebt ontmoet, die zeker een van de beste en meest eerzame mannen van Parijs is. Je kunt hem verzekeren

  Ik weet niet wat men je bericht aangaande de liefdes van &c. ⁵) en de mooie volgster ⁶), maar het lijkt mij dat ze sterk bekoeld zijn. Toch doen zij en de haren alles wat ze kunnen, en nog op dit zelfde ogenblik brengt ze hem een bezoek in zijn kamer, waarbij ik echter geloof dat ze niet de de weg neemt die nodig zou zijn om haar zaken verder te brengen; het hooi naar het paard ⁷), je weet dat dit zelden slaagt.

  Een vogeltje dat ik er in deed stierf net zo als dat waarover meneer Boyle vertelt. [Exp. 41]

  De proef met het warme water, die in zijn boek de laatste is [Exp. 43], lukte me uitzonderlijk goed, en het water sprong meer dan 6 duim omhoog uit het flesje waarin het zat, en ging vrij lang daarna door met koken alsof het op een groot vuur gestaan had.

  Een slaand horloge, in de fles gezet op wat vlas, werd veel zwakker gehoord toen de lucht er uit was dan tevoren. En misschien zou het helemaal niet te horen zijn als de fles geheel luchtledig gemaakt kon worden, terwijl er nu altijd 1/20 of meer in blijft van de lucht die hem gewoonlijk vult.

  Als je de heer Rohault ¹⁰) ziet, die het luchtledige maakt met kwikzilver, kun je hem deze proeven meedelen, en hem vragen of hij er niet enkele weet die ik voor hem kan uitproberen.

  Ik heb de groeten van jou gedaan aan meneer de Gentillot ¹¹), aan de Aerssens ¹²), die ik lange tijd niet had gezien door de aanhoudende ziektes, nu eens van meneer van Sterrenburgh ¹³), dan weer van henzelf of een van hun broers, waarvan ze nu beginnen bij te komen.
Vergeet niet de mijne voor meneer Chièze en zeg hem dat hij ten onrechte mijn ingetogenheid prijst naar wat hij ervan gezien heeft bij meneer Bennet, want er was daar niets wat me op de proef kon stellen.
Ik ben nog niet gaan kijken naar wat je me bericht aan mijn zus over het onthaal van meneer Hesselin, doordat het weer deze twee dagen verschrikkelijk was; maar ik stel me niet minder voor dan een volledige maaltijd,

  Ik beloof je dat je alles te weten zult komen van wat mijn luchtledige fles [<,>] aan nieuwe proeven zal leveren, mits je er steeds meedeling van wilt doen aan de eerzame weetgierigen met wie je begint om te gaan, want dat zal me de moeite besparen hun elk apart verslag ervan uit te brengen.
Het werktuig is nog niet helemaal zo ver als ik het hebben wil, ook al is het veel verbeterd sinds vorige week, toen ik je zei dat een twintigste deel of meer van de lucht er in overbleef; want nu blijft er nog geen honderdste in, wanneer ik wil. Maar daarmee stel ik me nog niet tevreden, en voordat ik me wil toeleggen op de proeven moet het werktuig perfect zijn.

  De mooie naam waarmee Vader jou aan meneer de Montmor voorstelde heeft ons hartelijk doen lachen; ik ben werkelijk bang dat hij overal teveel preekt over dit Slingeruurwerk.
Ik had je wel gezegd dat mademoiselle P. ¹) mooier was dan de potlood-tekening van haar die ik je liet zien, en je hebt een te scherpe blik om er anders over te kunnen oordelen. Toch zal ik niet doen wat ze wenst dat ik met deze portretten doe, hoewel ik haar bij elke andere zaak volkomen gehoorzaamheid wil verlenen. Wat ik je verzoek haar te zeggen, en dat ik haar ten zeerste bedank voor haar antwoord ²). Ik zie overigens dat jij haar hebt wijsgemaakt dat ik jouw jongere broer ben, ik weet niet of het opzettelijk is of alleen door je ernstige gelaatsuitdrukking en voorkomen.

Hier is een vrij lange brief ³) aan meneer Petit, aan wie ik antwoord geef aangaande wat hij wilde weten van mijn uurwerk, en wat het Systeem van meneer Wren is, waarover hij me ook schrijft ⁴) en wel dat het bevat de opvatting van deze meetkundige voordat hij over het mijne had vernomen, en hij heeft dit direct omarmd en er de voorkeur aan gegeven, als meer waarschijnlijk en passend dan andere systemen [<].
Meneer Thevenot zal me evenwel een genoegen doen, als hij mij een kopie ervan wil opsturen. Vraag hem alsjeblieft wat een bepaalde nieuwe ontdekking ⁵) in de Fysica was waarover hij enige tijd geleden heeft geschreven aan meneer Oldenburg [<] die mij de brief liet zien.

  Ik heb in de brief aan zwager Moggershil je scheldwoorden gezien tegen M. ⁶), maar geloof me dat er van die kant niets te vrezen is. Ze heeft nooit een dwazere onderneming gedaan dan die van deze reis en ik twijfel er niet aan dat ze het zelf genoeg merkt.

  Vraag eens aan Vader of hij weet waar de papieren zijn aangaande het proces ⁷) tegen Heenvliet ⁸). Men heeft van Noiret ⁹) meegebracht het dossier met betrekking tot Aeltje Pieters ¹⁰) maar niet het andere, en zonder de stukken die daarin zitten kunnen we niet, naar onze jurist zegt, het geld opeisen van de huur van het huis, dat we onder borgtocht zouden moeten stellen.

A la Haye le 21 Decembre 1661.  

  Ik bedank je voor de passages ¹) uit de brief van meneer Wren, zorg echter dat je me een volledige kopie ervan verschaft, zoals ik je al ²) heb verzocht. Meneer Thevenot heeft me geschreven ³) over heel merkwaardige dingen, waarover ik nog verder moet nadenken, voordat ik hem antwoord geef, ik stel het dus uit tot de komende week; en misschien zal ik dan ook mijn antwoord sturen op de repliek van meneer de Frenicle, hoewel ik hem nauwelijks iets te zeggen heb, aangezien de beslissing over ons verschil van mening hoofdzakelijk afhangt van toekomstige waarnemingen.

  Dat het Slingeruurwerk heeft geleerd zich te verplaatsen op een postpaard, lijkt me iets dat te ongelooflijk is; hoogstens zal het iets zijn dat een slingeruurwerk benadert, en dat dientengevolge niet dezelfde nauwkeurigheid heeft. Meneer Thevenot, die een regelmatige briefwisseling heeft met Florence, zal naar ik hoop nieuwsgierig genoeg zijn om te informeren wat het is.

  Hier is een brief van meneer Heinsius voor meneer Chapelain met verzen, waarin mijns inziens mooie plaatsen zijn, maar soms ook gedachten die nogal gewoon zijn. Ik maak geen excuses aan meneer Chapelain over het feit dat ik hem helemaal niet schrijf, omdat hij mij kent en weet dat het niet uit gebrek aan vriendschap of respect is dat ik het zo doe. Ik schrijf ook niet aan Vader over de affaires van het huis omdat broer van Zeelhem bij elke gewone post niet nalaat hem erover te onderhouden; wat betreft andere dingen zou ik hem niets anders te melden hebben dan dat meneer Duarte ⁴) mij van zijn kant twee stukken stuurde, om aan juffrouw Casembroot ⁵) te geven, van de la Barre ⁶), waarvan de Gigue verrukkelijk mooi is, maar een beetje moeilijk, zodat we het over bepaalde passages nog niet eens zijn hoe ze gespeeld moeten worden, hoewel we het stuk al meer dan 3 weken onder handen hebben.

  Wat je me bericht over meneer de Wicquefort [?] ⁷) die je in de steek laat als je hem nodig hebt doet me geloven dat het beter is alleen in Parijs te zijn en zonder van iemand afhankelijk te zijn, dan in het gezelschap waarin je bent.

  Het is niet nodig dat ik je inlicht over wat hier gebeurt, aangezien mijn zus en andere correspondenten je er genoeg over zeggen, zoals dat het huwelijk ⁸) van Zuerius de kornet is gesloten, dat het vuur deze nacht een huis in deze stad heeft weggenomen, een kind en een dienstbode daarbij verstikkend, enz.
Maar de proeven met mijn werktuig, daarbij ben ik de enige die jou er deelgenoot van kan maken; daarom wil ik er nog enige regels aan besteden.

Weet dan dat ik sinds mijn laatste brief de pomp [<] zo goed heb weten te regelen dat ik nu alle lucht uit het vat trek, even precies als men met kwikzilver zou kunnen doen, wat ik bewijs met de proef die ik vanmorgen heb gedaan*). En opdat deze voor jou begrijpelijker is zal ik daarvan de figuur geven, te weten van het glaswerk dat erbij nodig is. ABC is een glas met een hoogte van ongeveer een voet, geplaatst in het schoteltje DC, dat steeds aan de pomp K vast blijft zitten. Onder het genoemde glas ABC zet ik het glas FG, met water tot bij H, opdat wanneer ik daarin de hals of buis steek van glas E, dat geheel met water gevuld is, dit water genoodzaakt is erin te blijven zonder weg te kunnen stromen.
Nadat ik dan ABC zo vastgekit heb in het schoteltje, dat de lucht er niet in kan komen, begin ik met de pomp de lucht die erin is weg te halen, en bij de eerste 5 of 6 keren zie ik geen verandering gebeuren, behalve dat er in het water een groot aantal bellen ontstaan als het water vers is, maar wanneer het gezuiverd is van die lucht die er de oorzaak van is (wat gedaan wordt door het een nacht in het luchtledige te laten staan) stijgen er heel weinig op.
Als ik daarna ermee doorga de pomp te laten werken, begint het water van glas E plotseling te dalen, het gaat weg van de bovenkant van dit glas, en laat het weldra leeg; daarna zakt het ook beetje bij beetje in de hals L, totdat het er tenslotte blijft op de hoogte waar het 't water van glas FG ontmoet, dat stijgt naarmate glas E zich leegt.

  Hieruit leid ik dus af dat, aangezien het glas E geheel luchtledig wordt tot waar het water er uitgestroomd is, het vat ABC eveneens leeg moet zijn, omdat als er enige lucht in zou blijven deze door zijn elastisch vermogen zou drukken op het oppervlak van het water in FG, en dit tenminste een beetje hoger zou doen stijgen in buis L. Laat dit zien aan meneer Rohault, en hij zal je erkennen dat ik gelijk heb.

  Nu is er nog een mooie en nieuwe ondervinding betreffende dit zelfde belletje, te weten: nadat ik het met het water gedurende een dag en een nacht in de fles had gelaten, zoals ik het er uitgetrokken had met het werktuig, bevond ik daarna dat het verdwenen was, en dat het water van E waar ik het met geweld uit had doen komen, het weer had opgenomen.

  Ik zou hier nog andere proeven aan toevoegen, maar het is tijd om de brief te verzenden. Ik zal alleen toevoegen: toen ik opnieuw probeerde of het geluid van een klokje dat vrij hard klinkt, te horen zou zijn als het in het luchtledige zou zijn, heb ik bevonden dat het zo goed als niet te horen was, hoewel het in hetzelfde vat duidelijk waar te nemen was voordat de lucht er uitgetrokken was. Het ga je goed.

A la Haye ce 28 Decembre 1661.  

  Ik ben wel blij dat mijn boeken [<,>] eindelijk op weg zijn; wanneer het pakket is aangekomen zal ik die welke jij erin gedaan hebt distribueren zoals je me meldt ¹).

  Het is waar dat ik uit wellevendheid niet zou mogen zwijgen na antwoord ²) te hebben gekregen van mademoiselle P. ³), maar ik ken mijn zwakheid, en ik weet dat er niets is dat me zozeer in verrukking brengt als dit soort briefwisseling, nu ik des te meer verliefd ben doordat ik zo ver weg ben. Wat zou er niet van me worden als zij, in plaats van de woorden van achting en achten die in haar brief staan, er enige andere in zou beginnen te zetten, met meer genegenheid. Het is waar dat er van deze kant nog geen gevaar was, maar zij weet ook wel dat ik de herinnering niet verlies, ook al bewaar ik het stilzwijgen.
Als je haar portret kunt verkrijgen, neem dan daarvoor een betere schilder alsjeblieft dan Post ⁴); ik zou er sterk voor vrezen dat hij er niet beter in zou slagen dan ik*), en het spijt me niet dat hij er niet aan begonnen is. Het geeft me veel vermaak me jouw dispuut voor te stellen met de Jezuïet, bijgestaan door meneer Petit ⁵) en zijn dochter, die naar ik me voorstel daarbij niets anders gedaan zal hebben dan je een ketter noemen, zoals mij is overkomen.

  Ik heb de brief ⁶) die je vermeldt van meneer Chapelain ontvangen, maar pas op dit ogenblik, zo lang heeft mijn broer hem bij vergissing achtergehouden. Ik zal hem dus nog geen antwoord geven, maar als je hem toch ziet, zeg hem dan dat hij bij zijn vorige brief ⁷) van 18 oktober mij niet de Latijnse brief ⁸) van meneer de Neuré heeft gestuurd zoals hij gelooft te hebben gedaan, en dat ik hem verzoek onder zijn papieren te zoeken of die daar misschien verborgen is gebleven. Hier is mijn antwoord ⁹) aan meneer Thevenot, ik versoek je er zorg voor te dragen.

. . . met verwonderingh bevonden, dat als ick het glas A opgevolt hadde met water dat van lucht gesuijvert was, soo wilde het selve niet weder neersacken, hoewel ick de lucht soo nae als mogelijck uijt gepompt hadde . . .