le 4 Janvier 1662.  

  Meneer Chapelain ¹) zal nog geduld moeten hebben, en ondanks je broederlijke vermaningen zal het niet anders zijn. Ik denk dat ik allang dood zou zijn als ik me in het hoofd had gehaald punctueel te zijn bij het in acht nemen van al mijn briefwisselingen. Maar vanaf het ogenblik dat ze begonnen zijn zich te vermenigvuldigen heb ik gezien dat het beter was te blijven bij 'zo zo'.

  Ik heb die meneer Chauveau ²) ook leren kennen, maar ik heb van hem niets gezien dat bijzonder was.
Met de zaken van Vader gaat het zoals meneer Offenb. ³) had voorspeld, en dat allemaal voor de dagdromen van onze dame ⁴) die er alle eer van zal krijgen. Ik heb jouw memoire aan broer van Zeelhem gegeven die het artikel niet begreep dat zegt dat mevrouw ⁴) borg zou staan voor de 15000 pond. Ze zullen willen dat jij het bent, en inderdaad zou je voor niet teveel geld een ambt kopen dat zoveel opbrengst geeft voor die prijs. Maar hij zal erover schrijven aan jou of Vader.
Wat denkt meneer Thevenot te gaan doen met zijn Tinaja ⁵) die niet doorzichtig is? Ik heb er inderdaad ook aan gedacht vacuüm te maken op die manier met behulp van lange hevelbuizen, maar nu vind ik de pomp onvergelijkelijk veel beter. Als meneer Rohault er een wil maken kan ik hem een paar belangrijke dingen meedelen

  Ik heb laatst aan Thevenot geschreven ⁸) dat ik zou proberen hem de verhalen over China te bezorgen, wanneer Vossius terug is uit Amsterdam.
  Ik bedank hem voor het Systeem van Wren ⁹) dat ik met genoegen gelezen heb; je begrijpt het mijne nauwelijks als je denkt dat het niet heel verschillend is. Ik zal de kopie de komende week terugsturen, en ik verwacht een andere uit Engeland die men me heeft gestuurd om te houden ⁹).
Zeg nog alsjebieft tegen meneer Thevenot dat ik eindelijk het boek [<] van meneer Viviani) heb ontvangen, via een Ierse edelman ¹⁰) die uit Florence gekomen is en die het op aanwijzing van de genoemde Viviani is gaan halen bij een handelaar in Amsterdam om het aan mij te geven. Ik zal schrijven ¹¹) aan de auteur om hem te bedanken. Deze zelfde edelman, die vandaag naar Engeland is vertrokken, heeft me veel kunnen zeggen over de experimenten die de Florentijnse Academie bereid was aan die van Parijs te sturen; ik hunker ernaar te vernemen dat ze zijn aangekomen.

  Als je meneer de hertog van Roannez ¹²) zou willen gaan bezoeken en hem mijn ootmoedige eerbied aanbieden, en iets vertellen over de experimenten waarvan ik je deelgenoot heb gemaakt, zou hij je goed ontvangen, dat weet ik zeker. Hij heeft geen brief van mij verwacht, en je kunt hem ook zeggen dat ik niet de vrijheid heb durven nemen hem die te sturen, dat ik de gunsten en innemendheid die hij voor me had nooit zal vergeten enz.

  Ik ben opgetogen dat Vader eindelijk onze markies van Chambonnières ¹³) heeft bezocht. Morgen ga ik juffrouw Casembroot ¹⁴) bezoeken om te vernemen wat er bij deze ontmoeting is gebeurd. Het ga je goed.

le 11 Janvier 1662.  

  Ik heb sinds drie dagen keelpijn, maar die is vannacht erger geworden en die heeft me het slapen verhinderd. Nu verhindert hij me het praten, en zelfs ontneemt hij me de lust je langer te onderhouden. Ik ben bang dat er medicijnen aan te pas moeten komen, aangezien het dieet me niet wil genezen. Het ga je goed.

  Ik zal zorg dragen voor het uurwerk van meneer Chaise [Chièze°)], die ik groet.

le 18 Janvier 1662.  

  Deze indispositie heeft als legitiem excuus gediend om niet naar de bruiloft bij meneer Bartolotti ⁴) te gaan, waarbij ik gevraagd was als bruidsjonker, waarin ik helemaal geen zin had. Mijn broer gaat er ook niet heen en niemand van onze verwanten hier, ze geloven allemaal iets te hebben om zich beledigd te voelen, sommigen over het feit dat ze niet bij het huwelijkscontract zijn opgeroepen, anderen omdat niet het aantal van hun zoons en dochters is gevraagd dat ze zich voorgesteld hadden. Meneer Jacob ⁵) weet niet wat te doen, zoveel verontschuldigingen heeft hij overal te maken en aanvallen te weerstaan.

  Ik geloof inderdaad, dat die experimenten van mij die je hebt meegedeeld aan meneer Rohault voor hem niet geheel nieuw waren, want ze zijn makkelijk af te leiden van de twee principes die hij kent, maar dat experiment waarvoor ik de glazen uit Den Bosch verwacht zal niet iets dergelijks zijn. Het zal goed zijn hem eerst te laten begaan wat betreft de bouw van het werktuig, totdat hij bekent mijn raad nodig te hebben. Er is altijd wat betweterigs in zijn doen, zoals je hebt kunnen opmerken. Ik heb hem enkele malen handgemeen gezien, net als jij, met meneer Auzout, die hem vreselijk haatte en die hem razend maakte.

  Maar ter zake, ik zou willen dat je deze meneer Auzout ging bezoeken. hij is een man met veel verstand en is heel voorkomend voor me geweest, en heeft me enkele malen heel goed onthaald, zodat ik blij zou zijn nieuws van hem te horen. Ik weet wel dat zijn verblijfplaats op je lijstje staat. Als je meneer Clerselier ⁶) nog tegenkomt, vraag hem dan of hij geen brieven meer ontvangt van meneer Guisony [<] (dat is de bouwer van mijn piramide) en waar hij zich ophoudt.

  Pascal ⁷) is begonnen met het uurwerk voor meneer Chièze. Meneer de Wicquefort stuurt me de boeken nog niet.
Vossius is nog niet terug en verblijft voor enkele zaken in Utrecht. Wat je wel zult willen zeggen aan meneer Thevenot, die mij niet het geheim wil leren van zijn nieuwe uitvinding, en hij stuurt me geen antwoord op mijn twijfels. Het ga je goed.

  Ik heb hier tot dusver geen gelegenheid gevonden om je die kleine glaasjes*) te doen toekomen, maar ik begrijp dat er weldra enige van onze Franse handelaren ⁸) zullen vertrekken, aan wie ik het pakket zou kunnen toevertrouwen. Ik had er een dozijn van naar Engeland gestuurd, naar J. Vlitius°), die geheel tot poeder verbrijzeld aankwamen, wat me leert dat je ze niet per post moet sturen.

  Het is een uitstekende gedachte van je, mijn grote kijker van 23 voet te bekleden met marokijn. De eerste keer dat ik in Parijs was, liet ik zo'n buis maken voor die van 12 voet, en nooit heb ik mijn geld slechter besteed.

A Monsieur

Monsieur L. Hugens de Zulichem

A Paris.

A la Haye ce 25 Janvier 1662.  

  Het schijnt dus dat er enige kans is, gezien het plan van meneer van Beuningen, dat koningin Christina ons zou kunnen komen bezoeken, hoewel Vossius en anderen verzekeren dat zij zich voorbereidt om naar Italië terug te keren. Dat is overigens een kloek voorstel van de vergadering en ik zou wel willen weten of hij haar erover geschreven heeft.
  Het uurwerk van meneer Chièze zal eerder klaar zijn dan hij denkt, omdat

  Meneer Heinsius verzoekt me in de laatste brief ¹) die hij me heeft geschreven uit Stockholm, bij jou te informeren welk gedeelte van Ovidius de manuscripten bevatten die je in de bibliotheek van het Escorial hebt gezien.

Ik heb veel achting voor uw broer Lodewijk (zegt hij); dat verdienen namelijk zowel zijn uitstekende eigenschappen, als de bijzondere genegenheid waarmee hij me omgeeft. Ik had hem gevraagd enz.

De rest zou te lang zijn, maar aan het eind voegt hij er nog aan toe:

Er is in Parijs in de Bibliotheek van de zeer christelijke koning een 'Ars amatoria' samengebonden met een 'Astronomica' van Julius Firmicus. Nergens anders is mij een ouder exemplaar van Ovidius in handen gekomen. Uit de nalatenschap van de gebroeders Dupuy is daar ook een niet veel recenter exemplaar van de 'Epistulae' en 'Amores', eveneens voortreffelijke notities. Als hij ervoor zorgt dat deze handschriften hem door de beheerder worden aangereikt, zal hij makkelijk kunnen uitmaken of de Spaanse manuscripten ouder zijn dan deze of niet.

Hij wil niet dat je de moeite neemt iets te vergelijken, en hij is er zelfs ontstemd over dat je daarmee bezig bent geweest in het Escorial; maar hij wil alleen dat je informeert naar de kwaliteit en de oudheid van de boeken. Kijk eens of je tijd hebt om er iets over te vernemen.

  Ik ben bang dat bij het opnieuw opstellen van mijn kijker [<,>] niet alle onderdelen zullen worden aangebracht zoals tevoren. Daarom verzoek ik je erop te letten, en in elk geval moet niets worden veranderd aan het onderdeel dat het bolle oculair en de spiegel*) bevat.
  Het komt vaak voor dat lucht of damp zich hecht aan zowel dit glas als het andere, waarop je moet letten, en ze schoon­maken alvorens de kijker aan iemand te laten zien.

  Ik betreur zeer het verlies van meneer Conrart, aangezien je meldt dat hij als verloren moet worden beschouwd. Je zegt me niets over de hertog van Roannez; dat wil zeggen over het bezoek dat je besloten hebt hem te brengen.

  Ik doe nog steeds niet anders dan hoesten, snuiten en spuwen, en al 8 of 10 dagen heb ik geen reuk of smaak, en een voortdurend gonzen in de oren, dat me het meest van alles hindert. Ik wens Vader en jou een betere gezondheid. Het ga je goed.

1 Febr. 1662.  

  Het antwoord van meneer Thevenot ¹) is vrij uitgebreid. Ik zou willen dat hij ook zo duidelijk was wat betreft de uitleg van zijn nieuwe hypotheses. Ik zal bezien, tussen nu en de volgende gewone post, wat ik ervan kan begrijpen. Bedank hem evenwel namens bij voor het feit dat hij me het genoegen doet mij zoveel mooie en zo verschillende dingen mee te delen.
  Wat betreft het sturen van de beschrijving van Japan ²), die ik hier helemaal klaar heb liggen, met jouw glazen: ik zie geen betere gelegenheid dan ze te voegen bij het tonnetje boter dat volgens opdracht van Vader naar Brussel gestuurd moet worden, wat de komende week zal gebeuren.

  Toen ik laatst met Vossius sprak om het Chinese verhaal ³) aan meneer Thevenot te doen toekomen, aarzelde hij nog en wist hij niet wat te doen, behalve dat hij, als hij van plan was dezer dagen naar Engeland te gaan, het geschrift en de figuren terug wilde vragen aan Van der Does ⁴), die ze hem met een truc heeft ontfutseld.
  Maar aangezien het langs deze weg wel even kan duren, ben ik heel blij dat meneer van Beuningen heeft ondernomen aan de wens van onze vriend te voldoen, omdat hij makkelijk iemand in Amsterdam zal vinden die er zorg voor kan dragen. Ik weet niet of hij erover aan Vossius heeft geschreven, hij heeft me er althans niets over gezegd,

  Wicquefort [<,>] is niet tezeer iemand in goeden doen om me te doen geloven dat jouw gissing aangaande onze boeken helemaal ongegrond is. Gisteren heb ik nog iemand erheen gestuurd.

  Je hebt geluk dat je je juist daar bevindt in de tijd dat het grote ballet ⁵) te zien zal zijn, waarbij meneer Petit zei dat wanneer men van 500 mijl ver zou moeten komen, men het niet teveel moeite zou vinden. Ik voor mij zou het bij 10 of 20 zonder meer doen.
  Ik stuur je hier een brief aan meneer Chapelain ⁶), en als je deze bij geval

le 8 fev. 1662.  

  Ik heb gisteren jouw kleine glaasjes [<] verstuurd met het boek ¹) van Caron voor meneer Thevenot, samen met het tonnetje*) aan juffrouw van der Elst, met het adres van je logies en heel duidelijke aantekening geen gelegenheid voorbij te laten gaan om het weg te sturen. Als het langs deze weg goed gaat zullen we hem hierna nog kunnen gebruiken, en waarom zouden we een ander middel zoeken om het uurwerk van meneer Chièze te laten gaan. Alleen die overlast bij de douanes geeft me enige bedenkingen.

  Pascal ³) wacht nog slechts op de kas van het bovengenoemde uurwerk.

  Ik heb de brief verstuurd aan meneer van 's Gravemoer ⁴) van wie een antwoord in dit pakket zit, waarmee meneer Chièze kan weten of hij zijn opdracht aanneemt of niet.

  Hier is een brief ⁵) aan meneer de Carcavi, die in het Hôtel de Liancourt woont. Ik neem aan dat je nogal dikwijls enige lakeien stuurt naar onze heren ambassadeurs, die niet ver daar vandaan wonen; anders zijn er wel bodes die men voor 3 of 4 stuivers door de stad stuurt naar waar men wil. Of als je zelf iets te doen hebt in die wijk, zul je me een genoegen doen hem zelf te brengen. Als hij je komt bezoeken, zeg hem dan in elk geval dat ik je al lang geleden heb verzocht hem namens mij te gaan groeten.
Het is een heel nette man, die me voor het eerst kennis liet maken met de hertog van Roannez. Hij is ook de voornaamste correspondent van meneer de Fermat, zodat als je niet binnenkort van meneer Petit de kopie ontvangt van de brief die hij me belooft, ik deze ander erom zal vragen.

  Het laatste nieuws dat ik over Catharina Smits ⁶) heb vernomen is wat Verbeeck ⁷) me bracht, te weten dat van het huwelijk, dat veel opzien had gebaard en hier de ouders van Lely ⁸) had gealarmeerd, niets waar was. Nu is hij dus buiten gevaar hoorntjes opgezet te krijgen door meneer Chièze, van wie je niet moet geloven dat hij voor niets zo nieuwsgierig is naar nieuws van deze schone. Ik herken de sporen van een voormalige vlam*).

  Het doet ons veel deugd te zien hoe Vader eervol wordt behandeld aan dit hof. Hij zal heel wat te vertellen hebben bij zijn terugkomst.

  Je zult er goed aan doen de acadenie van meneer de Montmor te bezoeken, over wie ik niet meer hoor spreken, alsof hij dood was. Het ga je goed.

le 15 Fevrier 1662.  

  Je hebt dus eindelijk meneer de Duc de Roannez°) ontmoet en van hem de ontvangst gekregen die ik je voorzegd had. Dat maakt me blij als ik zo in je brief nieuws ontvang van mijn oude kennissen en daarom zul je mij aan je verplichten als je nog denkt aan die andere personen die ik je heb genoemd, te weten de heren Auzout, Amprou en de Carcavi.
Aangaande het luchtledige in mijn flesje waarover je hebt gesproken bij deze eerste bijeenkomst, hier is een experiment ^#) dat erbij behoort en dat je hem kunt meedelen, zoals ook aan meneer Thevenot en anderen, want het is van belang.
Ik heb je hiervoor die proef gestuurd [<] waarbij de bol A met zijn buis vol water is, terwijl deze buis met zijn onderkant in water steekt. Al het water daalde uit de bol en de buis nadat de lucht uit het vat E was getrokken, totdat het water in het glas CF en dat in de genoemde buis op dezelfde hoogte kwamen.
Dat werd gedaan met vers en nieuw water.
Maar toen ik daarna water gebruikte dat zo'n 24 uur in het luchtledige was geweest, en dat daardoor geheel van lucht gezuiverd was, zodat er geen enkele bel meer in opsteeg, heb ik bevonden dat het helemaal niet wilde dalen, hoeveel moeite ik ook deed om het vat E goed luchtledig te maken, en dit zelfs wanneer de hoogte van AB 2 voet en meer was.
Maar terwijl zo de lucht er uit is en bol A met zijn buis vol water blijft, als het dan gebeurt dat van onderen ook maar het kleinste belletje begint op te stijgen in de buis, en dit komt bij F (wat ik stel op de hoogte van een duim boven het oppervlak van het water BB), breidt het zich plotseling vandaar naar boven uit, terwijl de onderkant ervan steeds bij F blijft, totdat het de hele

  Ik heb het nu zo gedaan dat ik een grote fles van de machine kan halen nadat ik deze leeggemaakt heb, en daardoor kan ik dat experiment met planten en zaden doen, en verscheidene andere, waarvan ik je hierna verslag zal uitbrengen. Meneer Thevenot zal het nog druk hebben voordat hij het zijne met de Tinaja [<] heeft gedaan.

  Hier is de kopie van mijn tabel ²) voor de tijdvereffening, en hoe die te gebruiken ³). Je kunt hem meedelen aan de klokkenmaker Martinot ⁴) en anderen die dat wensen.

22 fevrier 1662.  

  Pascal belooft me dat het uurwerk morgen klaar zal zijn, en mijns inziens kan het wel via Brussel gestuurd worden, maar het zal goed zijn eerst te zien hoe het met de boter is gegaan ²). Vraag aan meneer Chièze wat hij wil dat ik doe met de rest van zijn geld nadat het genoemde uurwerk ermee betaald is.
Signora Catherina ³) is hier terug sinds 10 of 12 dagen, en ik ben haar nog niet gaan bezoeken; daaruit moet hij opmaken of ik niet heel verliefd op haar ben.

  Meneer Wicquefort zei me 2 weken geleden dat hij het nieuws vernomen had

  We dineerden gisteren bij tante van Sint Annaland ⁴), waar tijdens het diner ook meneer van Leeuwen kwam ⁵), zodat ik uit 3 van jouw brieven ⁶) die tegelijk open waren uitvoerig alle omstandigheden heb vernomen van wat je mij terloops zegt, aangaande jouw vermaak bij het begin van de vastentijd. Ik betwijfel sterk of datgene wat je zoveel plezier doet geven bij die maskerades en balletbezoeken, niet veeleer het gezelschap is waarin je er naar toe gaat, dan de schoonheid en verscheidenheid van de kleding die je tegenkomt. Van der Honert ⁷) zal te weten komen wat jij me meldt aangaande zijn plafonds. Belletje ⁸) zal gegroet worden. Jouw boeken zijn in goede staat.
Meneer Sorbiere geeft mij een plezierige boodschap ⁹): te informeren hoe het met de familie van zijn schoonvader gaat, al is het misschien wel dat zijn schoonzus ¹⁰) wenst dat ik haar ga bezoeken. Als je hem tegenkomt bij meneer de Montmor of elders, zeg hem dan dat ik hem er de volgende keer nieuws over zal melden.

  Met mijn laatste brief ¹¹) heb ik je een vrij belangrijke proef doen toekomen, die je zal hebben laten zien dat mijn werktuig niet helemaal onbenut blijft. En ik zou er nog vlijtiger mee zijn als die mooie dingen me niet teveel tijd zouden kosten.
Ik heb de afgelopen dagen het gewicht van lucht gemeten [>] door middel van de fles die ik van de machine haal nadat de lucht er uit is. Deze bevatte ongeveer 120 en een kwart ons regenwater, en ik heb gevonden dat de lucht die erin kan juist 1/8 ons weegt, nadat ik hem eerst vol lucht had gewogen, en weer nadat deze eruit getrokken was.
Hieruit maak ik op dat de zwaarte van lucht zich verhoudt tot die van water als 1 tot 962, of 1 tot 960, daar ik verschillende keren steeds vrijwel dezelfde verhouding gevonden heb. En aangezien een kubieke voet water 63 van onze ponden weegt*), zoals Snellius heeft onderzocht, volgt eruit dat de kubieke voet lucht 1 en 1/20 ons weegt. Daarmee kun je gemakkelijk berekenen hoeveel gewicht aan lucht er is in een kamer waarvan je de afmetingen kent, zoals er hier in de mijne ongeveer 184 pond lucht moet zijn°). Meneer Boyle heeft dit onderzoek niet zo precies gedaan, en niet op dezelfde manier, hoewel toch de verhouding die hij geeft van 1 tot 938 vrij goed overeenstemt met de mijne.

le 29 Fevr. 1662 ¹).  

  Meneer Frenicle klaagt over de Engelsen, zoals ook meneer Chapelain ³) me schrijft, en zij klagen nog meer over hem, zodat het schijnt dat er een bloedige oorlog uit zal voortkomen; ik heb helemaal geen zin om me daar in te mengen, maar ik zal neutraal zijn.

  Dring er alsjeblieft op aan bij meneer Petit om de brief van meneer Fermat ⁴) te krijgen. Als hij me heeft geschreven over de manier om slingeruurwerken op zee te brengen, is zijn brief ⁵) kwijt geraakt; want ik heb sinds kort niets van zijn kant ontvangen. De gedachte van mijn Vader over dit onderwerp, die hij me heeft gestuurd ⁶), is inderdaad goed en dezelfde als ik al lange tijd heb, te weten het uurwerk op te hangen onderaan een grote en zware slinger, maar er is nog iets anders nodig om het te vrijwaren van schokken omhoog en omlaag, waarvoor ik nu ook een uitvinding meen te hebben.

  Mevrouw du Portail ⁷) is een eerbiedwaardige dame met gezag in alle opzichten, en ik verbaas me erover dat je vergeten bent wat ik je heb gezegd bij je vertrek. Er was geen karos toen ik er was, en ik ben zelfs niet te weten gekomen of hij er eerder een heeft gehad.

  Die proeven van meneer Rohault zijn vooral mooi omdat zijn magneetsteen heel uitstekend is, ik zou willen dat jij en Vader hem zouden zien; anders weet ik niet dat hij me iets buitengewoons heeft laten zien.

  Meneer de Brienne junior ⁹) leek mij, toen ik hem de afgelopen winter zag, een heel middelmatig iemand, zodat ik geloof dat er heel wat makkelijker en duidelijker dingen zijn dan mijn verhandeling over de kwadratuur van de cirkel ¹⁰), die de goede heer niet begrijpt. Het ga je goed

le 8 Mars 1662.  

  Meneer Petit verbaast zich er misschien over dat de getallen van mijn tabel van de vereffening ²) verschillend zijn van die welke hij vindt in enige andere, maar hij moet weten dat dit verschillend zijn niet belet dat het effect ervan geheel hetzelfde is, en dat ik van de mijne nog verscheidene andere zou kunnen maken die de getallen geheel anders zouden hebben, en die toch tot hetzelfde zouden dienen.
Laat hij dus beproeven of het effect van zijn andere tabellen, als hij ze gebruikt volgens de regels die de ontwerpers voorschrijven, overeenkomt met dat van de mijne. En als dit niet gebeurt kan ik hem verzekeren dat ze niet op een goede grondslag zijn berekend, want ik voor mij heb niet alleen het bewijs, maar ook de ondervinding: de gang van mijn uurwerk dat blijft lopen sedert 4½ maand, die nauwkeurig de berekening van mijn tabel bevestigt.

Je hebt heel wat moeite gedaan om voor mij de lange brief van meneer de Fermat ³) te kopiëren, en ik ben je ervoor verplicht, omdat ik nu mijn nieuwsgierigheid tevreden gesteld heb; hoewel ik nauwelijks voldoening vind in zijn theorie. Hij veronderstelt heel wat dingen betreffende de aard van het licht en die van doorzichtige lichamen, waarover hij geen zekerheid heeft; en dan nog dat erbarmelijke axioma, dat de natuur altijd langs de kortste weg werkt, waarmee ik nooit enige waarheid goed bewezen heb gezien. Om hem dus in overeenstemming te brengen met meneer Descartes zou ik zeggen dat noch de een, noch de ander het basistheorema van de breking heeft bewezen, en dat het alleen de ondervinding is die ons er zeker van maakt.

  Welke mening meneer Petit ook heeft over de kunde van meneer de hertog van Roannez op het gebied van de mechanica, ik verzeker je dat deze er meer van weet dan de eerste, en zie maar eens, als je hem een van mijn laatste experimenten meedeelt, of hij niet subtieler redeneert dan de ander.

  Ik verlang ernaar de heer Chièze te zien, die ons in het kort de geschiedenis zal weten te vertellen van al jouw tijdverdrijf en maskerades van Parijs. Zijn uurwerk is sinds 4 dagen bij mij, en leert correct te lopen vergeleken met het mijne, dat het kan,

  Waardoor komt het dat ik je tot dusver geen vermelding heb horen maken van meneer Abbé Charles ⁴). Ik denk je te hebben ingelicht over waar hij woont, te weten tegenover het Louvre en de wijk waar meneer de kardinaal woonde. Maar ik heb enige twijfel dat hij misschien zal verblijven op de plaats van zijn beneficie ⁵) waarheen hij een reis was gaan maken, want hij zou er zeker niet zo lange tijd onbekend mee geweest zijn dat Vader in Parijs is en hij zou hem zijn gaan opzoeken. Het is de beste en eerlijkste man die ik ooit gezien heb, en ik houd helemaal van hem. Bericht me derhalve nieuws van hem, als je iets weet.

le 15 mars 1662.  

  De heer Chaise [Chièze] is ons gisteren komen bezoeken, hij was pas de dag ervoor aangekomen, en hij vertelde ons hoe hij ongelukkigerwijze 3 dagen op de boot naar Antwerpen was gebleven, nadat hij in 2½ dag van Parijs naar Brussel was gegaan. We ondervroegen hem een uur lang over alles, waarna hij wegging om meneer Buysero op te zoeken, en ik heb hem sindsdien niet meer gezien, maar ik geloof dat hij vandaag evenals wij zal dineren bij mijn tante van St. Annaland ¹) waar hij ons de rest zal zeggen en zeker buitengewoon veel vragen zal krijgen.
De jonge Buysero ²) en meneer Amato ³) zijn in Brussel gebleven om op hun bagage te wachten. De heer van Zeelhem ⁴) verwacht hen met ongeduld.

  Ik zal de volgende keer antwoord ⁶) geven aan meneer Petit op wat hij vraagt ⁷) over de rekenmethode van mijn tabel. Die karos die je acher zijn poort hebt gezien was er in mijn tijd niet, wat me doet geloven dat het een huurrijtuig is dat ze er neergezet hebben en dat ze nooit die paarden hebben gehad waarvan de schone zei dat ze mank zijn, en ik verzeker je dat ik wel gelachen heb toen ik aan die mooie vondst dacht.

  Vossius heeft me gezegd dat in Amsterdam het Chinese verhaal ⁸) wordt gekopieerd met de figuren, op last van meneer van B. ⁹) en het is niet zo dat hij er van zijn kant niets aan zou hebben bijgedragen; zodat meneer van B. op niemand jaloers behoeft te zijn, want alleen aan hem zal meneer Thevenot het helemaal te danken hebben.

  In het dikke pakket van prins Leopold was bij zijn brief ¹⁰) een boek ¹¹) dat Eustachio Divini en pater Fabri, Jezuïet, hebben laten drukken als repliek op het antwoord dat ik hun gezonden had.
Het is nu een jaar geleden dat dit boek in het licht gegegeven is, en 9 maanden dat de prins het pakket aan mij heeft geadresseerd, wat me zeer ontstemt, en ik zal niet nalaten te schrijven ¹²) aan zijne hoogheid, opdat hij er een andere keer beter voor zorgt. Overigens ben ik van plan aan deze zelfde prins mijn opmerkingen over het genoemde boek te schrijven in een brief, die hij zal laten drukken als hij het passend vindt, of alleen een kopie geven aan mijn partij en aan de academici ervan.

  Ik heb ook onvangen, na lang wachten ¹³), een boek met Latijnse gedichten ¹⁴) van pater Mambrun, dat meneer de Montmor me heeft gegeven, aan wie het is opgedragen. Als je bij hem komt verzoek ik je het hem te laten weten en dat ik er hem over zal schrijven ¹⁵) na het te hebben bekeken, om hem dank te zeggen, en tegelijk mijn mening erover te zeggen voorzover ik er toe in staat ben. Heeft Vader dit boek niet gezeien, en wat vindt hij ervan?

  Het goede nieuws over de onderhandeling maakt me heel blij. Het ga je goed.

  Ik zeg je niets over het duel van neef Dorp ¹⁷) met de kleine Taillefer ¹⁸) om zwager Moggershil ¹⁹) niet het gras voor de voeten weg te maaien.

le 22 mars 1662.  

Het uurwerk dat ik heb laten maken is nog niet klaar, maar het scheelt weinig.
Jouw 2 kisten verschijnen nog niet, misschien zullen de 2 pelgrims ⁶) ze meebrengen, we verwachten hen nu elke dag. Maar het is een schande van dat het pakket ⁷) van Wicquefort, dat er veel weg van heeft nooit te zullen aankomen. Ik weet niet wat ik ervan moet zeggen.
  Nunquam si credis amavi hunc hominem.°)

le 29 mars 1662.  

  Wat mij betreft, als ik op de bijeenkomst bij meneer de Montmor geweest was toen men deze stof besprak, zou ik in hoofdzaak het volgende hebben gezegd.

UB Leiden, HUG 45

Ten eerste voor wat betreft het blijven hangen van het water in de bol en buis AD: dat het de kleine hoeveelheid lucht is, die in het vat S blijft na het leegmaken, die nog genoeg kracht heeft om met zijn vering het gewicht van het water AD in balans te houden, en dat het daarom niet daalt. Maar als hetzelfde zou gebeuren wanneer de hoogte AD 4 of 8 voet was, en meer, als bij die van 2 voet, dan zou ik geloven dat er een ander principe gezocht moet worden dan dat van de genoemde vering van lucht.

  Dat bij de uitzetting van het belletje D, dat van beneden opstijgend daarna de hele ruimte AD vult (behalve de halve duim DE), drie dingen zijn te overwegen: zijn grote omvang; de plaats waar de uitzetting plotseling begint; en dat men opmerkt dat het onderste gedeelte van deze uitzettende bel op deze plaats vastgehecht blijft; terwijl andere bellen die groter worden bij het stijgen, in hun geheel stijgen.
Dat het zeker is, wat betreft de grote uitzetting van het uiterst kleine belletje, dat het niet alleen is de lucht die erin zit die uitzet, maar vooral die welke zich erbij voegt en die niet anders dan uit het water kan komen. Want wanneer men via de kraan lucht binnen laat, die het water weer doet stijgen tot bij A, vindt men dat er een luchtbel blijft zo groot als hennepzaad [chenevis], meer dan 100 keer zo groot als het belletje D dat opgestegen was, waaruit duidelijk is dat de lucht zoveel is vermeerderd, en het schijnt dat het water dit moet hebben

  Men kan hier ook opmerken de vreemde kracht van vering van de lucht, want terwijl deze bel ter grootte van een hennepzaad nog geen duizendste deel is van de inhoud van bol A, is duidelijk dat dit beetje lucht, uitgebreid over de hele genoemde bol en zijn hals, nog even sterk of nog sterker drukte op het wateroppervlak in E, als het water dat eerder in AE zat tot een hoogte van 2 voet, omdat men ziet dat de kracht van de lucht die in S is gebleven, die het water in AE hangend hield en misschien meer hangend had kunnen houden, in balans blijft met de vering van de lucht in AE; zodat die kracht het water niet hoger kan doen stijgen dan tot bij E.

  Betreffende de plaats waar de uitzetting van de bel begint, zou ik zeggen, dat het zo moet zijn dat een bel die in het water zit, en waarop slechts een bepaalde kleine kracht drukt, dan nog andere lucht begint te verzamelen van die welke in water verborgen is of waarin water omgezet zou kunnen worden; en dat zo het belletje, gekomen tot een zekere hoogte E (die groter is of kleiner naarmate er weinig of veel lucht van S is weggehaald), zich dan vergroot door het erbijkomen van lucht uit water. Waarbij ik me toch verwonder over dat zo plotselinge begin, en zo precies op de plek waar het oppervlak van het water zal blijven nadat het is gezakt.

  Tenslotte, voor wat aangaat de vasthechting van het onderste gedeelte van de bel op deze zelfde plek, zou ik bekennen dat ik niet goed begrijp waarom al het water, dat daalt uit de bol A en zijn hals, zich juist onder het oppervlak E gaat zetten, zonder dit ooit te hoger laten komen. Maar dat ik geloof dat de geringe wijdte van de buis bijdraagt aan dit effect, en dat ik denk dat als die even wijd zou zijn als bol A, men de hele bel zou zien stijgen als een bolvormige, hoewel plotseling groter geworden op de plaats E, waar het wateroppervlak even later kwam te staan.
Dit zou moeten worden beproefd en vooral wat zou gebeuren met buizen langer dan 4 of 8 voet, maar nu heb ik noch de tijd noch de glazen die dat zou vereisen.

  Eustachio Divini spant zich in zijn laatste boekje ³) vooral in om te bewijzen dat hij met zijn kijkers de satelliet van Saturnus kan zien, en daarvoor voert hij aan het getuigenis van van verscheidene personen, onder anderen meneer de Monconys ⁴). Hij zag dat, als men het tegendeel zou geloven, zijn kijkers alle waardering verloren zouden hebben en hij zijn winst. Overigens getuigt hij er heel boos over te zijn dat ik hem "Vitrarius artifex' ⁵) heb genoemd en hij zegt het op elke bladzijde weer, en om zich te wreken geeft hij mij verscheidene mooie titels ⁶), ironisch. Maar het grootste gedeelte komt, zoals de

Divini 1661

  Meneer Amato ⁷) en zijn begeleider Chieze kwamen me eergisteren bezoeken, maar aangezien restjes van mijn ziekte me nog niet hebben toegestaan uit te gaan, hoewel de koorts weg is, heb ik hem tot dusver geen tegenbezoek kunnen brengen. Broer van Zeelhem ⁸), die hem verscheidene keren heeft opgezocht zonder hem te vinden, ontmoette hem gisteren bij tante van St. Annaland. Het is een goede jongen, zoals je zegt, die nog een beetje onnozel lijkt. Morgen of overmorgen zijn we plan hun een diner aan te bieden en aan vader en zoon Buysero ⁹), zoals Vader me heeft opgedragen, Mijn ziekte komt slecht van pas bij deze gelegenheid.

  Meneer Sorbiere bewijst me helemaal geen dienst met het tonen van de brief ¹⁰), die ik hem heb geschreven, bij meneer de Montmor, aan wie die zal kunnen mishagen.

  Als meneer de Fermat en meneer Petit mij waren komen bezoeken zou ik er heel blij mee zijn geweest, en ik vind het jammer dat die reis niet is geslaagd.

  Wat betreft die heren ¹¹) op het Eiland, daaraan heb je ruim voldaan en ze moeten ook op hun beurt jou eens komen opzoeken. Het sluiten van ons verdrag ¹²) is zeker een belangrijke zaak waaraan men hier al gewanhoopt had, men was vastbesloten de ambassadeurs terug te roepen.

  Vader vraagt me om een verrekijker met spiegel voor meneer de maarschalk van Gramont¹³), maar slechts van 8 of 10 duim, wat niets waard kan zijn

A la Haye le 5 avril 1662.  

  Ik heb nog niet de beschrijving van de kandelaartjes¹) gezien die mijn

  Wat is dat ovale glas, of waarvoor dient het, dat je zegt te hebben gevonden bij abbé Charles ⁴)? Want ik herinner me niet het te hebben gezien.

  Ik zal zien wat ik kan doen met Wicquefort ⁵) of via zijn broer ⁶) of door hem zelf te gaan bezoeken, zoals ik al een keer heb gedaan.

  Je Sire Amato [<] vermaakt zich hier vrij goed, zonder dat hij het nodig heeft dat wij er veel aan bijdragen, of zelfs kunnen bijdragen, omdat hij voortdurend bezig is met dobbelen of 'verkeer' ⁷) met de jonge mensen hier, en omdat dit zijn overheersende passie is, vallen we hem lastig wanneer we hem daarbij op welke manier dan ook in de weg staan. Zwager Moggershil ⁸) heeft hem vorige week onthaald met vis, zoals hij je ongetwijfeld zal laten weten, terwijl wij ons feestmaal hebben uitgesteld tot na Pasen, aangezien hij toch nog niet van plan is zo gauw te vertrekken.

  Meneer van Maesdam ⁹) is gevaarlijk ziek, wat broer van Zeelhem erover doet denken opnieuw zijn sollicitatie ¹⁰) in te dienen en op het ogenblik is hij neef Dedel ¹¹) gaan opzoeken in zijn buitenhuis.
Ik heb gezien wat voor nieuws je meldt aan onze zwager ⁸).

le 12 avril 1662.  

  Nu men een nieuw omhulsel aan mijn kijker [<] heeft gegeven zou ik willen dat men aan mij stuurde wat hij heeft afgestaan, omdat het daar zonder nut blijft; dit zou kunnen via Brussel of via Rouen.

  Hoe kunnen die uurwerken van Thuret ³) gemaakt zijn, waarvoor Vader in ruil voor het zijne nog 10 of 12 goudstukken erbij zou geven? Als we de vorm kenden zou die onze meesters hier iets kunnen leren.

  Ik zou je nog vragen om de beschrijving van de karossen [>] van de nieuwe vorm, als ik niet geloofde dat zwager Moggershill me al voor geweest is. Meneer Amato zegt er veel goeds van, maar het lijkt me dat hij er niets van weet dan van horen zeggen. We geven hun vandaag een diner en we hebben verder gevraagd (behalve Signor Chièze en Buysero) Gleser*), van Leeuwen [<] en Armainvilliers [<], om het festijn achtenswaardiger te maken. Meester Jaques ⁴) heeft er de leiding van, waarvan echter niet nodig is dat je iets tegen Vader zegt.

  Ik heb gelezen en zelfs meegenomen die brieven die je noemt van meneer Petit en du Hamel ⁵). Wat betreft die van meneer Fermat ⁶): neem niet de moeite die te laten kopiëren tenzij meneer Petit gelooft dat hij het verdient.

  Meneer van Maesdam herstelt van zijn ziekte ⁷).

  Je zult me een groot genoegen doen me iets te berichten over de intriges van P.°). Dat zal onder ons blijven, ik beloof het je. Het ga je goed.

A la Haye le 19 avril 1662.  

  Die 3 glazen zijn gelukkig gebroken in je zak, maar waarom had je er meer dan één? Of was je misschien van plan de schilderkunst te verbeteren? Bij de platen zie ik niet waarom je er zo bang voor moet zijn, want hij zal ze teninste niet aan de koning aanbieden. Ik weet dat hij vroeger de passage van Balzac heeft gelezen en blijkbaar is hij die niet vergeten.
Ik verlang ernaar te zien wat de gedachten van de goede heer Chapelain zijn geweest aangaande mijn experiment. Die van meneer Thevenot, over de oorzaak van het makkelijker dalen van vers water dan van gezuiverd water, hoewel die scherpzinnig is, is toch niet waar, want wat maakt dat vers water altijd daalt is dat hierin nooit een menigte kleine belletjes ontbreekt, die opstijgen, waarvan er maar één nodig is om al het water uit de glazen bol te laten lopen, even goed als het gezuiverd water is, als wanneer het vers is, te weten wanneer men bijna alle lucht uit het vat haalt.

  Over je andere moeilijkheid, hoe de lucht bij een verdunning van 100 of 1000 maal nog voldoende kracht kan hebben om met zijn vering 2 voet water in evenwicht te houden: ik geloof dat niet aan te nemen is dat deze vering verzwakt naarmate de lucht uitzet; dat is ook tot nog toe niet bevestigd, en als men vindt dat het zo is (waarvan ik je weldra nieuws kan geven, nadat ik bijzonderheden vernomen heb van een experiment [<] dat meneer Boyle over dit onderwerp gedaan heeft) herroep ik alles wat ik geschreven heb over de oorzaken van deze laatste verschijnselen.

  Het probleem van meneer de Fermat was me al meegedeeld door

  Ik heb eindelijk een heel goed stukje spiegel gevonden om in de kijker van meneer de maarschalk van Gramont te passen, die heel uitstekend is voor zijn grootte.
Meneer Amato en Chièze zijn nog in Amsterdam.

  Men zegt dat Bruno is overleden ⁵); het nieuws komt van de jongste Buysero, die een van zijn leerlingen was in de poëzie.

A la Haye le 26 Avril 1662.  

  Ik ben bang dat je niet goed hebt uitgelegd wat in mijn brief ²) dubbelzinnig was aangaande de daling van het water, want het blijft zeker het grootste deel van de tijd hangen zonder te vallen, en het komt maar zelden voor dat er een klein belletje in opstijgt.
De redenering van meneer Chapelain*) aangaande deze bel is scherpzinnig en hij heeft gelijk het vreemd te vinden dat het water, nadat het nauwelijks deze kleine hoeveelheid lucht heeft voortgebracht, daarna in een ogenblik veel meer ervan kan leveren. Het schijnt dat we moeten stellen dat het de deeltjes van het water zelf zijn die hier de vorm van lucht krijgen, en dat ze zich makkelijker afscheiden van het oppervlak dat de begonnen bel begrenst, dat ze zich niet afscheiden van het water binnenin zijn massa, om te beginnen de genoemde bel te vormen.
Want om de mening van meneer Chapelain te aanvaarden, moeten we niet alleen een enorme uitbreiding van de lucht aannemen, groter dan van één tot 1000000, maar bovendien dat de lucht terwijl die zo uitgebreid is, toch nog met zijn vering evenveel drukt op het water­oppervlak als de hoogte van 2 voet water, zoals ik heb aangetoond in een van mijn brieven ³), wat echter niet denkbaar is.
Het is ook niet de lucht die via de kraan wordt ingelaten die bijdraagt aan het vergroten van het belletje, want die wordt er heel langzaam ingelaten, zodat het makkelijk op te merken zou zijn als er door het water een bel naar de bol zou opstijgen. Maar nu genoeg over filosofie.

  3 dagen geleden zond meneer Wicquefort me de zo lang verwachte boeken [<] die ik meteen heb uitgedeeld. De roman van Pharamond ⁴) zag er uit alsof die veel keer gelezen was, maar ik wil geloven dat het is door jou en je vriendinnen, voor het versturen. In het pakket voor mij zat een Italiaans boek ⁵) over het maken van telescopen, en ik verzoek je meneer Thevenot daarvoor te bedanken namens mij. Hij leert niet veel nieuws, en ik kan niet klagen dat hij me voor was in iets dat ik over deze stof heb geschreven.

"Refert ingenti foenore" Geeft weer met geweldige opbrengst

  De spiegelstukken [<,>] zijn heel goed, en er zou genoeg zijn voor meer dan 6 kijkers als ze op een of andere manier gesneden kunnen worden. Advies bij meneer Petit ⁸). Met de volgende gewone post zal ik hem opheldering geven ⁹) ten aanzien van de tijdvereffening. Laat ons alsjeblieft de proefstukken°) zien. Het ga je goed.

Samenvatting:

Description de Monconis. Tascheray de recouvrer un exemplaire. tableau trouvè 1). Anglois mescroiants. Point glorieux d'escrire contre Eustachio et souffrir ses ... Nouvelle du Traitè. Chaise à Amsterdam mais receu vostre lettre. Petit point response. Broer van huys. Chaise Amsterdam. Amb. part. 50000 livres. Somerdijck.

le 3 may 1662.  

  Ik zal trachten het exemplaar van mijn Anti-Divinis ³) terug te vinden dat je me vraagt voor meneer de Monconys.

  Ik zou zijn kijker met 5 glazen hebben willen zien, waarvan ik ongeveer zou kunnen beoordelen wat die moet doen bij de sterren, wanneer ik de afstand weet waarop het objectief de stralen verzamelt, wil je er daarom alsjeblieft naar vragen. Als het niet teveel moeite was voor meneer de Monconys zou ik hem verzoeken mij ook de genoemde afstand te geven (die dezelfde is als van het brandpunt), bij elk van de andere glazen, en hun onderlinge afstand, want zo zou ik zijn kijker kennen, alsof ik hem had gezien en ik zou hem vergelijken met andere volgens de inrichting van Wiselius ⁴), waarvan ik de beschrijving heb.

  Ik zie niet waartoe het zou dienen als ik in dit land mijn antwoord zou laten drukken op de laatste brief van Eustachio ⁵), aangezien er niemand dan ik is die het heeft gezien,

  Het nieuws van het Verdrag ⁶) kwam zondag hier. De brenger heeft naar men zegt 4 of 500 fr. gekregen, een vrij middelmatig bedrag. Meneer Chièze is opnieuw naar Amsterdam gegaan, hij vertrok gisteren op het middaguur, na jouw brief ontvangen te hebben. Meneer Amato is bij hem, hij blijft steeds maar dobbelen zolang hij in Den Haag is, en verliest vaker dan hij wint, zodat deze reisjes voor hem heel voordelig zijn.

  De ziekte van meneer Petit heeft me heel bekommerd gemaakt, en ik schaam me ervoor dat ik hem zo'n lange tijd geen antwoord heb gegeven ⁷). Maar steeds komt er een belemmering terwijl ik het me heb voorgenomen, zoals nog vandaag, toen ik de middag had bestemd voor het afmaken van de brief die ik vanmorgen heb geschreven: tante Dewilm ⁸) heeft me te eten gevraagd, om met een zeker persoon kennis te maken. Mijn broer ⁹) is vandaag in commissie op weg gegaan naar Breda, om te assisteren bij bepaalde afrekeningen die gemaakt moeten worden in Terheij*), en daar hij gisteren heeft nagelaten te schrijven aan Vader, naar hij zei omdat hij geen tijd had, zul je deze keer niets van hem ontvangen.

  Meneer van Somersdijck ¹⁰) is er heel slecht aan toe geweest eergisteren, en hij bleef lang buiten bewustzijn; het lijkt erop dat hij het niet lang zal kunnen uithouden. Alle fatsoenlijke mensen zoals ook Vader betreuren dit verlies. Het ga je goed.

A la Haye le 18 Maj.  

  Als meneer Chièze niet over een week vertrekt zal ik je per post sturen

  Hier is een geschreven brief ⁵) voor meneer Petit die mij tienduizend vragen tegelijk stelt. De uiteenzetting die ik heb geschreven om hem opheldering te geven aangaande de tijdvereffeningen zal hierna komen met de volgende gewone post, omdat ik nog niet de tijd had het te kopiëren, het is een beetje lang.

  Meneer Chapelain is bij het maken van zijn redeneringen ⁶), over mijn Experiment met het luchtledige, niet goed ingelicht over de feiten, als hij gelooft dat het water er niet meer toe gebracht kon worden te dalen na de eerste keer, want dit gebeurt alleen wanneer het, na te zijn gedaald, 24 uur in het luchtledige wordt gelaten om zich van lucht te zuiveren, en dan wanneer de bol met zijn buis voor de tweede keer ermee wordt gevuld. Maar ik zal hem er weldra uitgebreid over schrijven ⁷).

  We moeten bekennen dat de zaak van Vader langzaam vordert, en ik houd mijn hart vast voor jou als je niet weldra terugkomt, want het jonge wonder zal niet lang weerstand kunnen bieden aan de brandende hartstocht van onze oudste broer ⁸). Eergisteren hadden we bij meneer van Leeuwen alle tijd om haar te bekijken. Het ga je goed.

  Meneer Buysero onthaalt ons deze middag met jouw heren de Pelgrims ⁹).

le 25 Maj.  

  Het zijn povere Filosofen en povere Astronomen, en als ik hen daarvoor houd (waarvan ik echter niet zou willen dat zij het te weten kwamen) kun je wel bedenken welk plezier ik heb in deze briefwisseling, die me moeite kost en voor mij geen enkel nut heeft.

  Ik weet niet hoe het komt dat ik al twee of drie keer vergeten ben je te zeggen dat ik je paneeltje heb gevonden. Ik heb het vandaag ingepakt zoals ook de kijker voor meneer de Gramont, en ik heb ze aan Signor Chièze gegeven die de verloren zoon ³) ermee zal belasten, nadat hij hem tot Brussel zal hebben begeleid. Het is 2 of 3 dagen geleden dat hij hem op zijn krediet en dat van meneer Buysero 6000 pond heeft verschaft om zijn schulden te betalen aan degenen die bij het spelen van hem hadden gewonnen. En opdat hij er niet meer naar terugkeert en er een keer van verlost is heeft hij dit middel gevonden, met enige omhaal van woorden en bijna zonder dat hij het weet, om hem tot daar te brengen, waar hij hem met goede vermaningen postpaarden zal laten bestijgen om op weg te gaan naar Parijs, naar zijn lieve mama, voor wie deze reis zal neerkomen op zo'n 12000 pond op zijn minst.

  Als je de kijker anders in elkaar laat zetten beveel ik je aan de spiegel goed te richten ⁴), en er vooral geen andere in te zetten, want hij is heel uitstekend, en die van meneer Petit ⁵) hebben niet zo'n perfecte vorm, dat wil zeggen de vlakke, waarvan duidelijk zicht afhangt.

  Hier is de instructie ⁶) voor de genoemde heer Petit die vorige week achterbleef ⁷). Ik ontvang nog niet de 2e brief van meneer Fermat die

  Vanmorgen heb ik met zwager Moggershil ^7b) de tekening van de Karos [<,>] bekeken die hij van jou heeft ontvangen, en daarbij hebben we de onze bezocht in de Stal, maar we bevonden dat het daar niet kon lukken doordat men er niet zulke lange veren kon aanbrengen, en alleen bij die van de Franse vorm kan deze uitvinding worden toegevoegd. Je tekenaar had de maten moeten aangeven, opdat we precies de dikte zouden weten van de veer, of van de 3 veren (want het schijnt dat er drie zijn, die op elkaar liggen) en ook de lengte.*)

  Ik wist niet, en ook niemand hier, dat de aandoening van Vader aan zijn been zo ernstig was, en dat deze hem zelfs het plaatsnemen in een karos belette, zoals ik verneem uit je laatste brief. Maar goddank is dit gevaar geweken.

  Wat betreft die weigering die juffrouw Marianne ^8b) zou hebben gedaan, ik ben net zo geneigd eraan te geloven als jij. Op welk groot fortuin zou het dan zijn dat ze wacht?

  Je vraagt me in een van je voorgaande brieven ⁹) of broer van Zeelhem ¹⁰) al mijn brieven zag die je mij toestuurt. Het was misschien met het plan me deelgenoot te maken van een of ander geheim, zoals over jouw onderhandelingen aangaande die R. ¹¹), maar hoe het ook zij, je moet weten dat ik hem er zoveel van voorlees als mij geschikt lijkt, en daar je me tot dusver niets anders hebt geschreven dan neutrale dingen, behalve in enkele van je eerste brieven gedurende de liefdes van Z. ¹⁰) en M. Grat. ¹²) heb ik hem bijna alles helemaal voorgelezen. Het ga je goed.

  Wikkel deze bladen ⁶) in papier en stuur ze aan meneer Petit.

A la Haye le 1 Juin 1662.  

  Men had mij uit Engeland nog niet het verhaal gestuurd van het experiment ¹) dat meneer Thevenot je vertelde, dat opmerkens­waardig is, hoewel men zich het effect dat het produceert ongeveer wel kon voorstellen. Want niets was zo zeker als deze opzwelling van de arm in het luchtledige, waarin hij buiten de gewone druk van de buitenlucht is, en men had de proef ervan al gezien bij laatkoppen.

  Hier is mijn antwoord ²) op de uiteenzetting van meneer Chapelain, die niet heel goed was ingelicht over het Experiment dat hij trachtte uit te leggen, wat naar ik geloof is gebeurd omdat ik jou het verhaal ervan niet gegeven heb in één brief met vervolg, maar bij gedeelten. Maar goed, ik heb hem nu beter ingelicht, en laten zien dat zijn gissing niet zeer waarschijnlijk is.
De reden waarom ik nog niet het experiment met de salade heb gedaan, en enkele andere, is dat de pomp in mijn machine in het ongerede is geraakt doordat hij enige tijd niet in werking is geweest; en omdat er nogal wat nodig is om hem te repareren heb ik tot nu toe verzuimd het ter hand te nemen, maar ik heb zin hem weldra in orde te brengen, al was het maar om jou gespreksstof te verschaffen met de talentvolle heren. Ik zou me niet kunnen herinneren hoe de proef met de garnaal ³) gaat, misschien doordat ik het geheugen van een garnaal ⁴) heb; het is ook niet van belang, en als je het tegendeel gelooft had je hem allang kunnen doen met een van die rivierkreeftjes.

Fig. T. 17, p. 301

  Vandaag ben ik een toestel aan het maken voor het slijpen van glazen voor grote kijkers, zonder dat men de hand anders gebruikt dan om een wiel te doen draaien, zodat onze bedienden voortaan de beste glazen van de wereld zullen maken en ik heb zin je op een dag er wat van te zenden gefabriceerd door David*).
Het is 2 dagen geleden dat broer Zeelhem°) en ik er een model van maakten dat heel goed gelukt was, ten vervolge waarvan we het met de vereiste perfectie laten bouwen en het zal nog deze avond klaar zijn. Het neemt niet veel plaats in, maar het is draagbaar, zodat we het op een tafel kunnen zetten daar waar we willen, en als ik me niet vergis zal het met twee derde de tijd verkorten die we gewoonlijk gebruikten om een van die grote glazen te maken [>].
Dat is iets waarover je meneer Petit en meneer Thevenot moet horen, die wel blij zullen zijn deze structuur eens te leren kennen.

  Het ga je goed; wij gaan de stukken in elkaar zetten, ze werden zojuist gebracht.

A la Haye le 15 Juin 1662.  

  Ik durf te zeggen, zonder te bluffen, dat het toestel voor het slijpen van glazen [<,>] zo goed uitgevonden is als maar kon, en je zult het zien bij je terugkomst; de enige fout is, door de snelheid van de beweging die het aan het glas geeft, dat het zand te snel breekt en het glas glimmend maakt voordat het goed glad is en zonder oneffenheden. Ik deed gisteren de laatste proef ermee, en ben er nu van overtuigd dat er geen toestel is dat in deze zaak kan dienen,

Fig. T. 17, p. 299

behalve dat van de stok met de punt, wat eigenlijk geen toestel is, maar op die manier gaat het heel betrouwbaar en makkelijk zoals we het nu hebben ingericht*).
Ik weet niet wat dat glas kan doen van meneer Petit, van 16 voet, maar van toen ik de laatste keer in Parijs was herinner ik me dat hij maar heel matige had. Hij is grappig met zijn arme mensen van Amsterdam en ik zou hem zeker aan zijn woord houden, wanneer hij dat waagstuk even makkelijk zou uitvoeren als hij het voorstelt.

Dring er alsjeblieft bij hem op aan dat hij je Saturnus laat zien, met zijn begeleider die we hier bijna elke avond waarnemen, en heel duidelijk. Zijn vrees is lachwekkend, dat men met kijkers van 50 of van 100 voet misschien maar één ster tegelijk zou zien, en als hij een bolle lens gebruikt verbaas ik me erover dat hij het effect ervan niet beter kent. Verzeker hem ervan dat ik met mijn kijker van 22 voet heel de maan tegelijk zie, echter niet met een enkelvoudige lens bij het oog, maar met die nieuwe manier°) waarvan ik hiervoor melding heb gemaakt; zodat, als hij me een goed glas van 100 voet verschaft, we nog minstens een kwart van de middellijn van de maan zullen zien.
Er is slechts de moeilijkheid zulke lange kijkers te kunnen richten die me de lust ontneemt eraan te werken, want die zou inderdaad groot zijn en er zou een aardige uitgave voor nodig zijn.

  Ik heb jouw brief aan meneer Chièze gegeven die hier sinds 3 dagen terug is, na Amato tot Brussel en wat verder te hebben gebracht; hij verbaasde zich erover dat die nog niet in Parijs was aangekomen toen je laatste brief vertrok. De genoemde heer Chièze is naar hij zegt ook van plan jou weldra op te zoeken.

  7 dagen geleden kwam meneer van Beuningen aan, en zodra ik het wist ging ik hem begroeten, maar nadat ik hem tweemaal heb gemist, kwam hij me eergisteren hier bezoeken, en we hadden een lang gesprek.
Hij zei me veel goeds over meneer Thevenot, en toen we daarbij kwamen te spreken over het reisverhaal van China ²) gaf hij er blijk van dat het hem speet dat hij, na hem zo lang in de hoop gelaten te hebben, hem deze voldoening niet kon verschaffen; de oorzaak was dat de heren van de Indische Compagnie niet wilden dat dit geschrift werd verspreid. Wat echter een bezwaar van niets is, en het spijt me alleen dat ik geen kopie gemaakt heb toen ik het in handen had.

  Nu stuurt nicht Dorp me deze brief voor jou. Die zal je zeker het nieuws melden van de dood van de grote Capelle ³), door de commandant van Kronborg ⁴) in een duel gedood, en of de vriendin erdoor is aangedaan of niet, wat ik nog niet weet. Op zijn minst zal ze zeggen: T'is jammer ⁵), zoals allen die hem hebben gekend. Het ga je goed.

Samenvatting:

Mariane. Thevenot voyage. demonstration de Fermat. J'attends avec impatience. Chambonière. Carosses 1).

le 22 Juin 1662.  

  Ik ben gerustgesteld door de aankomst van de Kijker en van meneer Amato. Meneer Chièze had nog geen nieuws van hem gehad toen ik het hem meedeelde, en werd heel blij toen hij hoorde hoe hij zich uitsloofde om zo nauwkeurig verslag te doen van zijn reis. Om nog beter te weten met hoeveel zorg hij alles opmerkte, moet je hem laten vertellen wat er gebeurde op de dag dat hij Honselersdijk was gaan bezoeken met zwager Moggershil ²), als deze je niet het verhaal al gedaan heeft.
De genoemde heer Chièze vond evenals ik de gedachte van donna Mariana ³) uitmuntend, over de vorm van het paneeltje en evenzo ook die van de aap die ze wenst dat hij achterop draagt, om hem cadeau te doen. Als het te doen is kun je haar verzekeren dat hij de dans niet zal ontspringen.

  Ik bedank je voor de bijzonderheden van de Kijker van meneer de Monconys, niettemin zou ik bij zijn terugkomst wensen dat je hem zou vragen naar de afstanden en de brandpunten van de glazen, want dat is wat ik vooral zou willen weten.

  Als ik had gewild, had ik mijn kleine kijker de objecten meer kunnen laten vergroten, maar hij zou er donkerder door zijn geworden, en ik vind dat voor gebruik in het veld die helderheid nodig is die hij heeft. Het is waar dat als ik heel blank glas had gehad, ik de lens een beetje boller had kunnen maken, maar dat heb ik niet kunnen vinden. De korrels erin zijn niet schadelijk voor het zicht, omdat de bolle lens zo dicht bij het oog is dat het ze helemaal niet kan waarnemen. Maar goed, ik wacht het succes af dat je cadeau zal krijgen,

  Meneer Vossius die me gisteren was komen bezoeken zei me, voordat hij meteen daarna vertrok naar Utrecht waar hij zaken heeft, dat hij zich anders de eer gegeven zou hebben te schrijven aan meneer Thevenot, om hem te berichten dat hij voor hem ⁵) laat kopiëren een reisbeschrijving van Oost-Indië ⁶) van een zekere Pelsaert ⁷) die er lange tijd heeft verbleven,

  Hier is het bewijs ⁸) van meneer Fermat dat ik je terugstuur, het is heel goed en scherpzinnig, maar de principes die hij veronderstelt voor de breking, die niet de meetkunde maar de fysica betreffen, zijn volstrekt niet zeker, maar ontegenzeglijk precair.

  Wat verneem je over het boek ⁹) van Vossius, ik bedoel van die Cartesianen, die er blijk van geven er zoveel zin in te hebben het te weerleggen? Ik zie dat hij zeer in verlegenheid is gebracht door zo'n 14 of 15 tegenwerpingen die meneer de Witt de pensionaris hem op schrift heeft gestuurd, waarop hij wel eveneens zal moeten antwoorden en hij zal meer en meer in verwarring raken.

  Ik heb pas een nieuw boek ¹⁰) van Hevelius ontvangen dat zijn waarneming bevat van Mercurius voor de zon, en die van een Engelsman Jeremiah Horrocks over Venus voor de zon die ik hem heb doen toekomen [<]; bovendien enkele waarnemingen van bijzonnen en bijmanen, die ik buitengewoon graag wilde hebben [>].
En ik zal informeren of er al exemplaren zijn bij de boekhandelaren te Amsterdam, om er een te kopen voor meneer Petit ¹¹), want aan mij heeft hij er maar één gestuurd. Het ga je goed.

  Meneer Chapelain schrijft me de meest vriendelijke en welwillende brief ¹²) van de wereld, en maakt onder andere melding van mijn toestel voor lenzen [<], je moet er dus met hem over hebben gepraat, wat ik vervelend vind. We denken nu voldoende zeker te zijn van onze kunst zonder deze hulp.

Le 29 Juin 1662.  

  Ik kan nu ongeveer oordelen over de sterkte van de kijkers van meneer Petit, en ik verzeker je dat de mijne van 12 voet wel meer waard is. Dezelfde figuur van Saturnus die je voor me weergeeft is waargenomen door Gassendi*) en anderen, en ik heb in mijn Systeem uitgelegd°) hoe die in verband staat met de hypothese van de ring, te weten door in plaats van de 2 vlekken in de ovaal twee halve manen te zetten, als volgt.
Want dan geeft dat de fase die ik nu waarneem.

De satelliet is nogal moeilijk te zien, zelfs met mijn grote kijkers, en daarom verbaast het me niet dat de genoemde heer hem met de zijne tevergeefs zoekt.
In deze tijd verschuilt hij zich echter nooit achter Saturnus, omdat hij daar omheen een ellips doorloopt zoals deze.

  De grote opening die we aan deze lange telescopen geven vermindert niets aan hun vergroting, zodat de Maan er geheel in te zien is en zo groot als eerst.

  Ik zal neef Caron ¹) gaan bezoeken met de bedoeling te weten te komen wat het is, dat boek over de geneeskunde van Japan, waarvoor hij ²) zoveel belangstelling blijkt te hebben. De Italiaanse brief ³) was een compliment van een meneer Ricci aan wie ik had geschreven ⁴) toen ik in Parijs was. Meneer Thevenot biedt mij het exemplaar van Apollonius ⁵) aan, dat hij hem stuurt, maar ik zal hem ervoor bedanken, omdat ik eergisteren het exemplaar ontving dat prins Leopold me heeft gestuurd.

  Nu is er dus opnieuw een mooie hindernis in de zaak van Orange; het moet wel gemeen volk zijn, en die heren van het Parlement zijn ook sukkels, als beschermers van de Religie te willen optreden bij de huidige stand van zaken. Naar meneer Chièze zegt heeft het er de schijn van, dat ze dit alles expres doen om nieuwe verwarring te stichten.

  Ik kan me niet indenken wat je wilt zeggen met die boodschap die

  We gaan dineren in Hofwijck met de 2 Tantes en Signor Chièze, die nu hier naast mij aan jou zit te schrijven en laat hij het alsjeblieft kort maken, evenals ik, want mijn Nicht ⁸) roept al dat we moeten komen.

A la Haye ce 6 Julii 1662.  

  Het nieuws dat je me meldt over de dood van de jonge Monbrun ¹) is niet echt, volgens wat meneer van La Lecke ²) mij heeft gezegd, die pas uit dat land komt, en hij zegt dat er een boot is omgeslagen dichtbij Hampton court, waarbij mensen zouden zijn omgekomen, maar dat Monbrun er niet was geweest.

  Wat zou je willen dat ik je geschreven had over mijn boodschap van Zuilichem, anders dan dat ik het jammer vond dat jij niet hier was, jij die zowel de zaken als de personen in die streken beter kent dan ik.

  Geloof echter niet dat ik er heen ga om er lang te blijven, want het is alleen voor die zaken van het proces waarmee men ons dreigt, en om te zien of we het met de bijeenkomst kunnen vermijden. Vandaar zal ik naar 's-Hertogenbosch gaan, waar ik in de glasfabriek ³) moet zijn, en ook om Haenwijck ⁴) te zien waar ik niet ben geweest sinds de fontein er is.

  Meneer d'Armainvilliers ⁵) kreeg vorige week nieuws van meneer zijn broer, dat hij er niet aan twijfelde dat de teruggave van Orange over weinig dagen zou gebeuren ⁶), wat helemaal niet overeenstemt met wat jij me er nu over schrijft. Ik geloof dat dit artikel over de katholiciteit van de gouverneur moeilijk doorgelaten kan worden door meneer de keurvorst van Brandenburg, want dat is toch niet het teruggeven van de soevereiniteit aan de Prins als het een teruggave is met deze beperking. Ik hoor dat men hier spreekt over het benoemen van een Luitenant in plaats van een Gouverneur, onder het voorwendsel van besparing, maar er zijn er die geloven dat men andere bedoelingen heeft. Het ga je goed.

  Ik wens dat je opnieuw in Parijs bent, omdat je daar ruimere stof hebt voor nieuws.

A la Haye ce 13 Julii 1662.  

  Ik vind je reisje heel aangenaam, na bij Zus ¹) het hele verhaal te hebben gezien. Dat zijn nog eens mooie dingen die je in 3 dagen hebt gezien, en die

  Ik wacht nog op nieuws van mevrouw van Brederode ⁵), om te weten wanneer ik me naar Zuilichem moet begeven. Het lijkt me dat men van haar kant de zaak niet zeer bespoedigt, en van onze kant zie ik ook geen aanleiding voor haast, mits zij zich ervan onthouden het werk dat wij hebben afgebroken te herbouwen. Ik heb geschreven aan van Genderen ⁶) erop te letten en ons ervan op de hoogte te stellen. Vader zal er ongetwijfeld om gelachen hebben dat ik Dirck Jansz ⁷) de secretaris heb genoemd als bemiddelaar van onze kant, die al meer dan een jaar in de andere wereld is, zoals ik later vernam. Dat is nog eens goed ingelicht zijn over de zaken, maar jij weet dat de heer van Zeelhem ⁸) zich evenzeer vergist heeft als ik.

  Ik heb hen jouw verontschuldiing meegedeeld betreffende de uitgave, zoals hij mij ook al eerder deelgenoot heeft gemaakt van wat Vader hem erover heeft geschreven, waarbij ik nooit gevonden heb dat hij veel reden had zich te beklagen, zodat ik deze vermaningen heb beschouwd als iets dat we zo vaak hebben gehoord in dergelijke gevallen. Als je de rekening goed bijhoudt, zoals jij tot dusver hebt gedaan, zal dat je altijd voldoende rechtvaardigen, en broer zegt dat hij er al over heeft geschreven aan Vader om hem te doen begrijpen dat er niets meer op je uitgave was aan te merken. Ik voor mij vond het niet onredelijk dat hij je iets als voorschot gaf in Parijs, gezien het feit dat het krediet er niet zo goed is als hier, en de 14 duizend manieren die er daar zijn om zijn geld te besteden.

  Gisteren was ik bij de Rolzitting om de zaak van de heer Borri ¹⁶) te horen bepleiten, die zo vermaarde man, en het was de eerste keer dat ik hem zag. Men heeft hem hier gedagvaard om in persoon te verschijnen, meneer de Procureur-generaal ¹⁷) had zich gevoegd bij de Officier van Amsterdam ¹⁸), en zo was ook zijne Excellentie daar met ontbloot hoofd in een grote

  De maker van speelkaarten P. Meffert ²⁴), bij wie Signor Borri ook alle krediet had, is nog plotseling overleden en arm, hoewel men hem altijd voor heel rijk heeft gehouden, wat de verdenkingen tegen de genoemde Borri sterk vermeerdert ²⁵).

A la Haye ce 20 Julii 1662.  

  Je ziet dat ik mijn brieven nog in Den Haag dateer en dit komt doordat ik niets hoor van mevrouw van Brederode ¹) hoewel haar kleine secretaris me heeft beloofd dat hij me binnekort zou komen verwittigen. Wij geloven van onze kant dat we hen moeten laten begaan, aangezien ondertussen de geschikte tijd om te werken voorbijgaat. Ik zal met van Genderen ²) overleggen over de personen die jij voorstelt, van wie niet te vrezen is dat onze partij geen uitzondering kan maken, aangezien het niet gaat om arbitrage maar om alleen om het bepleiten van de zaak.
Ik kan je al wel verzekeren dat het een goed en vruchtbaar jaar is in deze streken van de Bommelerwaard, maar welk voordeel kunnen we ervan verwachten als overvloed alles zo goedkoop maakt, zoals de ontvanger van Monnikenland ³) ons bericht dat het hooi daar in de buurt wordt verkocht voor een rijksdaalder, en soms kost het wel 12 of 14 fr. Het is jammer dat het niet kan worden gebracht naar waar jij bent.
Op Hofwijck ⁴) is er ook veel fruit, appels, kersen en meloenen, waarvan we gisteren de eerste aten. Ik dacht dat Nicht ⁵) met haar brieven Vader informeerde over dit alles. Ik was gisteren met Don Sebastiaan ⁶) en 2 nichten De Wilm ⁷) bij tante van St. Annaland ⁸) in haar buitenhuis, waar een buitengewone hoeveelheid kersen is, en nog meer bij meneer van Leeuwen. We lazen er de verzen van jouw Dichter ⁹) voor 15 stuivers per honderd, waarvan het verhaal grappig is ¹⁰).

  Ik ben wel blij met het plan dat meneer Thevenot heeft gemaakt, maar waarom kiest hij liever de winter dan de zomer om zich op reis te begeven?

  ... die jonge man ¹³) over wie je het hebt, dat is meneer Thevenot, neef van de raadgever van het Parlement, maar deze heeft zijn taak verkocht, zoals ik weet. Hij heeft mij zoveel vriendelijkheid bewezen toen ik in Parijs was ¹⁴), dat ik moeilijk zou kunnen vereffenen wat ik aan hem te danken heb. Ik wist wel dat hij op reis was en daarom heb ik je tot dusver niet voorgesteld hem te bezoeken, maar wanneer hij terug is zou je hem wel een bezoek moeten brengen, je zult hem heel goed vinden ¹⁵).

  Ik zie dat de zaken van Signor Padre nog zeer weinig vorderen, wat hem blijkbaar bedroeft en in een slechte stemming brengt, en des te meer omdat vanaf het begin alles naar wens leek te gaan. Ik ben blij dat meneer Chièze hem binnenkort gaat opzoeken, want het lijkt me dat hij diens gezelschap al lange tijd mist. Het ga je goed.

le 27 Julii 1662.  

  Na geschreven te hebben aan Vader ¹) en aan jou ²) was ik vorige week buitengewoon boos dat mijn pakket op een te laat tijdstip bij de Post aankwam, en te meer omdat er nog een brief van zus was, die nu dit pakket dikker zal maken. Ik voeg er ook de brief bij die ik je schreef, na daarin een stuk te hebben doorgehaald ³) dat niet meer van toepassing was.

Wat betreft die aan Vader, die was niet naar mijn zin omdat hij te haastig geschreven was, en ik dacht er vandaag een voor hem te kunnen maken op mijn gemak, maar de tijd is me ontnomen, eerst door mensen die me vanmorgen zijn komen bezoeken, en na het eten door neef Martin Zuerius ⁴) die vandaag is aangekomen en hier in huis heeft gegeten met zijn zus ⁵) Hamel en haar echtgenoot ⁶).
Bovendien heb ik een lange brief ⁷) geschreven aan meneer Thevenot die ik hem hier stuur met het Uittreksel ⁸) van het Chinese verhaal. Nu ik dus geen tijd over heb ben ik wel blij dat er in je brief geen belangrijke dingen staan waarover veel geredeneerd en nagedacht moet worden om er op te antwoorden.
Ik bedank je voor het nieuws, waarvan dat van de zuster ⁹) verborgen in Tours me het meest heeft verrast. Maar zeg me eens hoe je nu omgaat met Signora Mar. ¹⁰), ga je er nog heen of ben je weggejaagd sinds die heer Graaf er heerst.

  Ik wist heel goed wie juffrouw de l'Enclos ¹¹) was, en meneer de Boisrobert ¹²) heeft me meer dan drie keer beloofd mij erheen te brengen, maar steeds kwam er een of andere belemmering. Hij toonde me een schilderij waarop zij geheel naakt was geschilderd, toen ze nog redelijk mooi was, maar tegenwoordig is het afgelopen,

  Gisteren aten we bij tante van St. Annalandt ¹⁴) waar zus jouw brief voorlas. Wanneer we daarin die beschrijvingen zien van de mooie plaatsen die je elke dag gaat bezoeken, zijn we van oordeel dat je de aangenaamste tijdbesteding van de wereld hebt, en nog beklaag je jezelf. Het ga je goed, je krijgt weldra geld, aangezien Signor Padre ons een wisselbrief voor 800 pond stuurt.

A la Haye ce 10 Aoust 1662.  

  Je hebt met de laatste gewone post van mij niets ontvangen door de reis naar Amsterdam, die ik maakte met zwager Moggershil ¹) om de begrafenis bij te wonen van neef J. de Vogelaer ²), en ook omdat ik er zaken te doen had. We vertrokken op woensdag ³) om 6 uur 's ochtends met de postwagen ⁴), en kwamen een half uur voor de middag in Amsterdam aan ⁵), wat een groot gemak is en voor een redelijke prijs, want men betaalt maar 4 fr.

Om 2 uur waren we in het sterfhuis ⁶) en toen alles was afgelopen om 3 uur hadden we de hele rest van de namiddag om te wandelen. Het is niet nodig dat dat ik je iets zeg over de grote rouwstoet die er was of hoeveel tranen werden vergoten, omdat je je dit voldoende kunt voorstellen. Er zijn meer dan 3 tonnen aan goud te verdelen, en toch veel ontevredenen, die een groter gedeelte ervan hadden verwacht dan ze zullen krijgen. Alles was nog vredig toen wij er waren, maar men zegt dat er veel geschreeuw was toen dezelfde avond het testament was geopend, en dat Dan. ⁷) en de neef ⁸) die Secretaris is, tierden als razenden. Auri sacra fames quid non &c.*)

  In de kamer waar de bloedverwanten van het zwakkere geslacht zich hadden verzameld vonden we onder anderen de 2 Aerssens ⁹) (van wie de ene daar is om zich te laten genezen van haar koudvuur) met juffrouw Amaranthe ¹⁰) en het was met dit edele trio en in hun karos dat we tot aan de avond rondreden. De volgende dag liepen we door de hele stad om onze boodschappen te doen, en de nieuwe gebouwen te zien.

  Als ik je hoor spreken over de discussie van de jonge heren Montmor ¹³), zou ik zeggen dat die van Panurge*) met gebaren, die hij had in dezelfde stad Parijs, minstens evenveel waard was.

  Je zult nu wel de verordeningen van de voogdij ¹⁴) hebben ontvangen en niettemin, volgens wat ik hier over de zaak hoor, zou jouw verblijf aan dit hof nog wel enige tijd kunnen duren. De heer Chièze vertrekt over 4 of 5 dagen van hier, eerst naar IJsselstein waar hij meneer van Santen ¹⁵) gaat bezoeken, en van daar naar Turnhout°), vanwaar men hem, naar hij gelooft, weldra weg zal zenden om jou gezelschap te gaan houden. We hebben hem vandaag te eten gevraagd met neef M. Zuerius ¹⁶).

  Iemand zei me gisteren, die het had horen zeggen bij mevrouw van Gent ¹⁷), dat de ambassadeur don Estevan ¹⁸) ging trouwen met Sophie Carisius ¹⁹). Maar ik houd het voor een verhaaltje, hoewel het overigens zeker is dat hij haar vaak ziet en dat hij haar gedurende haar ziekte, waarvan ze pas hersteld is, vaak een lekkernij heeft gestuurd.

  Maar om je de waarheid te zeggen, waarbij het niet nodig is dat je hem die vertelt, ik schat dat noch de ene noch de andere vorm veel nut heeft, en wat betreft de scherpzinnigheid van de beschouwing: die is niet zo groot als deze schrijver schijnt te geloven, althans voor mij zijn het heel makkelijke dingen.

le 17 Aoust 1662.  

  Ik geloof dat je in een slechte stemming was bij het begin van je brief, want de verwijten die je mij maakt komen slechts van het feit dat broer van Zeelhem ¹) was vergeten zijn pakket te sturen. Anders zou je wel geweten hebben dat het was voor de begrafenis van Oom ²) Jan ³) dat ik naar Amsterdam was gegaan. In mijn vorige brief ⁴) zeg ik je iets over de woede van slecht bedeelde bloedverwanten; sindsdien zijn we de hele inhoud van het testament te weten gekomen en onder andere dat neef Dan. ⁵) maar een overblijfsel van duizend fr. heeft gekregen, zodat het niet vreemd gevonden moet worden als hij zijn verontwaardiging tot uitbarsting liet komen. Hij is nu hier in Den Haag en logeert niet bij zijn zus ⁶), en bezoekt haar niet.

  Ik weet nog niet wanneer meneer Chieze zal vertrekken, nu eens houdt Buysero en dan weer Ketting ⁷) hem aan het lijntje. Hij schijnt tenminste te doen wat hij kan om zich te laten afvaardigen. Ik was van plan nog een lijntje te leggen bij zijn vertrek, dat wil zeggen hem te belasten met de toverlantaarn ⁸), die ik voor vader heb laten maken; maar hij zal ervan verlost worden, want ondanks al mijn ijver en kennis kan ik het niet klaarspelen. Ik spreek in ernst, en broer Zeelhem kan getuigen hoeveel moeite ik tevergeefs gedaan heb, zonder dat ik hem zo kon inrichten als de eerste was die ik vroeger had, waarvan ik de glazen lang geleden eruit genomen had; ik zou nu niet kunnen terugvinden welke het geweest zijn.
Misschien dat signor padre het zich niet herinnert, maar als het wel zo is laat je hem de bovengenoemde redenen wel weten, en overigens ben ik bereid voor hem een verrekijker, een microscoop en alles wat hij wenst te fabriceren, uitgezonderd de lantaarn, waarvan de uitvinding gerekend moet worden tot de verloren kunsten.*)

  Als je die van tekenen niet vergeten bent zou ik je willen verzoeken voor mij jouw portret te maken, opdat ik weet hoe je er uit ziet zonder pruik en met een dik gezicht, en

  Zo meteen ga ik de Secretaris van mevrouw van Brederode ⁹) bezoeken, om te vernemen welke belemmering er is voor onze vergadering van Zuilichem, want tot dusver heeft men mij niets laten weten. Het mooie seizoen gaat voorbij, en als het nodig is dat ik er naartoe ga, zou ik het wel fijn vinden als het zo spoedig mogelijk is.
Tante ¹⁰) en neef Eycberg ¹¹), met het hele gezin, en bovendien Mi Campen ¹²), die groot en dik is geworden, meer dan je zou kunnen geloven, gaan morgen naar Munnikenland, en zoveel gezelschap zal in de buurt zijn als ik er enige tijd zal moeten blijven.

  Je zult misschien niet hebben begrepen waartoe de figuur dient van de Elliptische en Parabolische balken, waarvan ik melding maakte in mijn vorige brief ¹³), want ik denk niet dat ik eraan toegevoegd heb dat het was om ze overal gelijkmatig sterk te maken, als ze op de twee uiteinden worden ondersteund. Het is waar dat meneer Blondel je het had kunnen uitleggen, maar dit kan je ondertussen van dienst zijn.

  Wanneer je mijn experimenten meedeelt aan de hertog van Roannez ¹⁴), zeg hem dan ook dat ik een regel ¹⁵) heb gevonden om bij een zekere hoogte te weten hoeveel van het gewicht van de atmosfeer er nog is van daar af omhoog, en dientengevolge op welke hoogte het kwik in het experiment van Torricelli er moet blijven staan, zoals bij voorbeeld: wanneer men op een hoogte van 22873 voet is, zeg ik dat men nog de helft van het genoemde gewicht boven het hoofd heeft; en wanneer men op een hoogte van 100 duizend voet is slechts 1/21; en op een hoogte van 380000 voet 1/100000.

  Ik heb meneer de Secretaris niet gevonden in zijn verblijf, zodat ik nog niet weet wat ik moet zeggen over de reis. Het ga je goed.

A la Haye ce 24 Aoust  

  Meneer Chièze heeft mij gezegd dat de plakken van meneer de Montpouillan ¹) zijn aangekomen bij meester Jaques, de genoemde heer Markies was afwezig. En ik heb hem gezegd wat je me bericht over het etui van meneer de la Fare ²), en over de meloenen van Courvoye*).
Gisteren bevonden we ons in goed gezelschap bij Tante van

  Ik herinnerde me niet meer die tegenwerpingen die ik tegen meneer Boyle zou hebben gemaakt ⁶), en ik zie wel dat de correspondent van meneer Thevenot hem meer heeft doen geloven dan er is, want het was slechts terloops toen ik meneer Moray heb verzocht ⁶) hem namens mij te bedanken voor zijn laatste boek ⁷), dat ik een paar bedenkingen heb ingebracht, aangaande bepaalde ondervindingen die niet goed bij zijn hypothese passen. Wat betreft zijn antwoord ⁸), dat heb ik nog niet gezien, maar ik twijfel er niet aan dat het beleefd en bescheiden zal zijn, want ik heb helemaal niet iets gezegd dat hem voor het hoofd kon stoten. Wanneer ik het ontvangen heb zal ik weten wat mijn bedenkingen waren, ik heb er geen kopie van, omdat ze niet de moeite waard waren.

  Waarom vind je die bepaling zo vreemd, die ik heb toegevoegd aan de verslagen van neef Caron ⁹)? Ik geloofde dat meneer Thevenot mij wel heel onnozel zou vinden als ik niet zou laten blijken op de een of andere manier te twijfelen aan de waarheid van zulke verhalen, en verder staat de waarde neef er nogal om bekend zijn verhalen te verfraaien. Maar laat hij er in elk geval zo veel van geloven als hij wil, van mij mag het.

  Ik heb nog 2 dozijn glastranen ingepakt in een doos die meneer Chièze je zal brengen, maar hij is er nog niet zeker van wanneer hij van hier zal vertrekken. Wat voor handel heb je met die dingetjes, of aan wie deel je ze uit? Ik vergeet steeds inlichtingen te vragen in Engeland over hoe men ze maakt, maar ik zal proberen er morgen aan te denken als ik aan meneer Moray schrijf ¹⁰). Hij heeft me laten hopen ¹¹) dat ik hem weldra hier in Den Haag zal zien, wat ik graag zou willen, want ik houd veel van hem.

  Verzuim alsjeblieft niet ons de spiegeltjes te doen toekomen waarover broer je heeft geschreven ¹²) met de vorige gewone post, en zorg dat er ook voor mij zijn. Het beroep van Kijkerbouwer is bij ons nooit zo in zwang geweest als tegenwoordig. Het ga je goed, ik heb je niets meer te melden.

  Ten eerste:
Te vinden vier getallen die continu meetkundig evenredig*) zijn, zodanig dat het vierkant van het eerste een gegeven verhouding heeft tot de som van de overige getallen, en wel zulke getallen dat het lichaam uit de som van de [twee] middelste waarden, op het vierkant van de kleinste middelste, gelijk is aan het lichaam uit het verschil van de middelsten, op het vierkant van de grootste middelste, en bovendien dat er in geen van de vier getallen meer dan twee universele wortels°) zijn.
Laat de gegeven verhouding zijn die van 100 tot 1.

  Ten tweede:
Te vinden drie harmonisch evenredige ^#) getallen, die een rechthoekige driehoek maken. Oftewel: te vinden drie harmonisch evenredigen, zodanig dat het kwadraat van de grootste gelijk is aan de kwadraten van de overige twee.

  Ten derde:
√8 + 6 te delen in twee getallen, met een zodanige verhouding dat de derde macht van het eerste met het twaalfvoudige van het tweede, gelijk is aan de derde macht van het tweede met het twintigvoudige van het eerste. En hier wordt een dubbele oplossing gevraagd, de ene met universele wortels, de andere zonder universele wortels.

le dernier Aoust 1662.  

  Ik ben zeer bedroefd over de dood van de onvergelijkelijke meneer Pascal ¹), hoewel hij voor de Meetkunde allang dood is. Ik had altijd gehoopt dat hij zich zou herstellen van zijn zwakheid, en dat hij op een dag die studie weer zou opvatten waarin hij zozeer heeft uitgeblonken. Meneer de hertog van Roannez ²) verliest in hem een grote vriend, en je moet hem jouw en mijn deelneming betuigen.
Via meneer Chièze stuur ik de rekenmachine ³) terug die hij heeft uitgevonden, en misschien was het die van hem zelf, want dat kon ik nooit echt te weten komen; toen ze aan mij werd gestuurd werd me alleen geschreven ⁴) dat ik haar moest adresseren aan meneer Petit de boekhandelaar ⁵), zoals ik nu doe.

  Eindelijk gaat de genoemde Don Sebastian voorgoed vertrekken, eerst naar Turnhout, en vandaar naar Parijs, tenzij Mevrouw ⁶) anders beschikt. Hij zal je een exemplaar brengen van de Memoires ⁷) die je wenst te hebben en nog een ander voor Vader dat broer ⁸) hem stuurt. Hoewel dit voldoende had kunnen zijn voor jullie beiden, dacht ik toch dat je wel blij zou zijn er een voor jezelf te hebben. Je zult veel vermaak hebben bij het lezen van zoveel bijzonderheden en verwikkelingen ten aanzien van personen van wie de meesten nog in leven zijn, en ik kan niet begrijpen hoe

  Wat betreft je Canons*), die vind ik niet, na in je kasten en overal te hebben gekeken met Annetje, die zich niet herinnert dat je er wat van hier hebt gelaten toen je vertrok.

  Het verhaal van de Truffels is wonderlijk, als het tenminste ook echt waar is. Als dat van de Rups in weinig woorden is op te schrijven, zoals dit, zou je mij er wel deelgenoot van kunnen maken, want ik denk niet dat het in het boek ¹⁰) van de Zeeuw ¹¹) staat, dat ik nu niet heb.

  Ik heb meer dan 5 keer in 15 dagen iemand naar de boekhandelaar gestuurd die mij de boeken van Hevelius ¹²) voor meneer Petit moet bezorgen; maar tot dusver heeft men ze uit Amsterdam niet gestuurd, wat me doet geloven dat ze er geen exemplaren van hebben, tenminste niet van het laatste over Mercurius voor de Zon [<]. Misschien ga ik er over 2 of 3 dagen heen, en als ze er zijn zal ik je ze zo spoedig mogelijk doen toekomen.
Ik zou graag meneer Chièze ermee belast hebben, maar dat zal niet kunnen, aangezien hij morgen vertrekt. Vandaag wil meneer van Leeuwen ¹³) hem nog onthalen en hij heeft hem met ons bij hem thuis uitgenodigd voor vanmiddag. Daar zal ik zus ¹⁴) zien en te weten komen wat jij haar voor nieuws hebt gemeld.
Ik bedank je voor de Requête ¹⁵) van mevrouw Fouquet ¹⁶). Wat betreft de andere gedrukte Apologie ¹⁷), die heb ik al gelezen.

  Van de twee spiegelstukken ²¹) die je gezonden hebt aan broer van Zeelhem heeft hij er een gebroken toen hij het rond wilde maken, zodat ik het andere dat hij me gegeven had aan hem moest teruggeven. Vraag namens mij aan meneer Petit me nog 2 of 3 stukken te geven van deze zelfde stof als hij ze heeft, want die is heel mooi; en bedank hem voor de instructie die hij ons heeft gegeven ²²) voor het polijsten, hoewel ik me voorstel dat hij nog een andere kunstgreep kent, want zijn polijsting is mooier dan wat wij volgens zijn recept kunnen teweegbrengen; maar we zullen proberen het te perfectionneren.

  Ik zou graag willen weten van welke grootte de glazen van meneer d'Espagnet ²³) zijn die hij geprobeerd heeft, en welke opening ze toelaten.

  De vraagstukken ²⁴) die je me gezonden hebt verdienen het niet dat men zich ermee vermaakt, ze zijn helemaal niet mooi en hebben geen nut; het komt van een of andere rekenkundige, en niet van een Meetkundige.

le 7 Septembre 1662.  

  Ik ontving pas eergisteren dit antwoord ¹) op mijn tegenwerpingen ²) van meneer Boyle, waarvan meneer Thevenot bericht heeft gekregen ³), en meneer Moray die het mij stuurt ⁴) zegt, dat de oorzaak van deze vertraging is doordat het door de handen van diverse anderen is gegaan. Het is een vrij lange brief en heel beleefd in wat mij aangaat, maar ik vind niet dat hij voldoet aan de twijfels die ik had voorgelegd, zodat ik nog zal moeten antwoorden, hoewel het onderwerp van weinig belang is. Als dit niet zo was, en als de brief in het Frans of in het Latijn zou zijn, zou ik hem aan jou sturen om hem mee te delen aan meneer Thevenot enz.

Ik zou je ook deelgenoot kunnen maken van wat ik heb gestuurd ⁵) aan de boekhandelaar ⁶) van meneer Hobbes, dat is een kritiek of weerlegging van zijn kwadratuur van de Cirkel en verdubbeling van de Kubus, die hij onlangs heeft laten drukken met zijn Problemata Physica, maar ik betwijfel sterk of iemand in Parijs dit boek kent.
Het is op verzoek van meneer Moray en van de schrijver, zelf dat ik mijn mening erover heb opgeschreven; die schrijver belooft openlijk aan het eind van genoemd werk, dat hij voortaan zal zwijgen in het geval dat de meetkundigen zijn vondsten veroordelen, die in feite slechts belachelijke paralogismen zijn.

  Ik heb jouw staatsnieuws meegedeeld aan meneer van Leeuwen toen we gisteren samen op Hofwijck waren. Hij vond evenals ik dat de eerste minister ⁷) in Spanje, als het waar is dat hij zou hebben gezegd wat je me bericht, niet zo verstandig is geweest. Wat betreft het nieuws uit Rome ⁸), ik zie dat de krant van vandaag

  Ik ben wel blij dat Vader tenslotte tevreden is over mevrouw Amato ¹⁰). Is het waar dat de Chambre de justice haar iets kwalijk neemt? Don Sebastian ¹¹) heeft altijd volgehouden dat ze van die kant niets te vrezen had.

  Broer van Zeelhem ¹²) en de heer Moggershil ¹³) vertrokken eergisteren naar Amsterdam, waar men een bekende veiling houdt van tekeningen en kopergravures. Ze waren van plan vanavond terug te keren, niet zonder enige aankopen te hebben gedaan.

  Vader wenst een kijker te hebben die groter is dan die welke broer voor hem heeft gemaakt ¹⁴), en als deze tweede is aangekomen, kun jij als je wilt de andere krijgen, want hij past er wel voor op hem aan iemand anders te geven, vanwege het geheim van de uitvinding. En als het anders uitvalt, zal ik zien wat ik voor je kan doen. Ik verlang ernaar te vernemen wat er is gebeurd bij meneer Petit op de dag van de algemene proef en enige bijzonderheden betreffende de kijkers van de Gascogner ¹⁵) en ook over zijn persoon.

  Ik zeg je niets over de dood van kapitein Doublet ¹⁶) noch over die van mevrouw Schilders ¹⁷), omdat zus of anderen je inlichten over zulke gebeurtenissen.

A la Haye le 14 Septembre 1662.  

  Ik verbaas me er zeer over dat onder zoveel goede glazenmakers niemand het middel kan vinden een buis samen te stellen die recht en stevig is. In Engeland hadden ze er een van 35 voet, die ook voor alle kortere lengten diende, en die gemaakt was van 4 planken. en een 5e die met de zijkant was vastgemaakt aan de onderste, om te verhinderen dat de buis zou doorbuigen. Die aan de bovenkant kon geopend worden, en zo zette men de glazen erin op de afstanden die men wilde.
Weliswaar woog deze buis veel en was er voor het langs de mast omhoog hijsen meer dan één man nodig, of een roller met een houten kruis, maar voor telescopen van een zo grote lengte weet ik geen eenvoudiger middel. Of misschien zou men de 3 zijden van de buis kunnen weglaten, en alleen die onderaan laten zitten, waarop men op gelijke afstanden de plankjes zou plaatsen die in de buis dienen als tussenschot

  Je kunt aan meneer Petit of Auzout voorstellen er een te laten vervaardigen op deze manier, en ze moetne niet bang zijn voor het licht dat van opzij komt, want als de doorboorde plankjes maar goed zwart zijn gemaakt, zal het geen kwaad doen, en verder is het nacht als men waarneemt. Ik zou me niet met dit alles bezighouden als ik niet heel graag zou willen dat ze hun glazen uitprobeerden, en vooral die van meneer d'Espagnet ²). Toch kan ik wel aan de grootte van de opening zien, heel weinig ruimer dan die van mijn grote glazen, dat het effect ook nauwelijks beter zou kunnen zijn.

  Ik zou er wel iets voor geven als ik in deze tijd Saturnus nog kon zien, maar de hoge bomen en huizen in de buurt beletten het me al lang.

  Ik bedank je voor het verhaal van je rups, dat verdient te worden toegevoegd aan het boek van die Metamorfosen ³), als het er niet al in staat, vanwege de omgording en de schoonheid van zijn vleugels. Ik weet niet waarom de heer Ovidius ⁴) aan de vlinders, die zo aardig zijn, de benaming geeft van feralis*).

Agrestes tineae, (res observata colonis) Ferali mutant cum papilione figuram, en rupsen die zich op een boomblad met hun witte draad inspinnen tot cocon — voor boeren een bekend verschijnsel —, veranderen in vlinders die symbool zijn voor de dood! [ 372-374 in de vertaling van M. d'Hane-Scheltema. ]

zonder dat Heinsius de minste twijfel naar voren brengt over deze lezing.°)

  De toestand van de markies van Chambonnieres ⁵) zou mijn medelijden wekken als hij niet tevoren zo sterk de indruk had gewekt dat hij wist wat hij deed. De laatste keer dat ik hem zag wilde hij mij nog wijsmaken dat hij niet meer klavecimbel speelde en nu is hij dus ongelukkig als hij dit vak niet beheerst. Ik geloof dat, om in Amsterdam werk te vinden, het nodig zal zijn dat hij genoegen neemt met een 'pistole' [goudstuk] per maand, en dan nog weet ik niet of hij daar dat aantal leerlingen zal vinden dat je noemt.

  Ik heb het spiegelstuk dat bij je brief zat nog niet gepolijst, maar naar de zijkanten te oordelen is het materiaal ervan goed. Broer van Zeelhem ⁶) was ontstemd dat je niet ook het andere stuk had gestuurd, maar dan zou er 10 keer zoveel porto voor betaald zijn als het waard is. De heer du Portail ⁷) zou je liever wat dunnere moeten geven, want ik geloof dat hij ze heeft van een hele gebroken spiegel ⁸).

  Nadat men enkele weken lang niet heeft gesproken over het huwelijk van nicht Huygens ⁹) zie ik opnieuw dat het heel waarschijnlijk is, nu ik er gisteren de hofmaker ben tegengekomen, en nu berichten van elders de zaak meer en meer bevestigen. Gisteren kwam er ook een nieuwe hofmaker voor nicht Constantia ¹⁰), maar het zou overbodig zijn je een beschrijving van hem te geven, aangezien zwager ¹¹) niet zal vergeten je erover te onderhouden.

A la Haye le 21 Septembre 1662.  

  Er is heel weinig nodig om jouw heren waarnemers in de war te brengen. Als de opening die ze aan het glas hadden gegeven te groot was, was het heel makkelijk er een andere in te zetten die kleiner was, zonder het uit te stellen tot de volgende dag. Je zegt me niet wat je van Saturnus hebt gezien, en of je hem wel gezien hebt, en het lijkt er zelfs op dat je niet aanwezig zult zijn bij de derde proef, zodat ik er niet een heel nauwkeurig verslag van zal krijgen. Ik wil aannemen dat het komt door tijdgebrek.

  De brief ¹) van meneer de Montmor werd me gisteren gegeven door meneer de Chesnelong ²) die vergezeld was van een andere nette heer die met hem uit Parijs was gekomen. De brief is uiterst beleefd.

  Ik zou je nog niet de brief van meneer Boyle ³) kunnen sturen, omdat ik nog niet heb geantwoord, dat heb ik uitgesteld totdat ik heb overlegd met de heren Moray en Brouncker die ik elke dag hier ⁴) verwacht. Il wist niet dat meneer Thevenot de Engelse taal begreep, en nog veel minder dat hij een boek ⁵) liet drukken. Ik wil heel graag weten wat het onderwerp ervan is.

  Ik zie niet, in de zaak ⁶) van meneer de Crequi ⁷), onder welk voorwendsel men de paus zou kunnen aanvallen, aangezien hij de manier van optreden van de Corsicanen niet als de zijne erkent en deze veroordeelt, en elke soort genoeg­doening aanbiedt. Je zult zien dat de Franse woede weldra voorbij zal zijn, en ik denk dat het vaderland van Don Sebastian ⁸) heel veilig zal zijn.
Broer van Zeelhem ⁹) ontving gisteren een brief van hem uit Turnhout,

  Ik weet niet of ik tijd zal hebben om aan Vader te schrijven, omdat meneer de Witt ¹²) mij laat vragen of ik het ontleden van een hond door de heer de Bils ¹³) wil zien, waarbij ik geen verstek moet laten gaan.

  Eergisteren was de keurvorst van Keulen ¹⁴) hier om mijn experimenten met het luchtledige te zien, waarover hij zeer voldaan was.

le 28 Septembre 1662.  

  In de eerste plaats druk ik je op het hart, mijn groeten te doen aan Don Sebatian, en hem ermee te feliciteren dat hij onderweg niet het leven heeft gelaten. Wat, die goede postbode, die er altijd over sprak als iets zo makkelijks, dat het leek alsof hij met die wagen een reis om de wereld zou hebben gemaakt, vond hij dat hij zo afgemat was op een zo korte afstand! Een andere keer moet hij zijn krachten beter kennen, wat zijn schouders aankunnen, wat ze weigeren te dragen*).

  Hoe goed Signor Padre de nieuwe kijker ook vindt, ik twijfel er niet aan dat hij hem aan jou afstaat, nadat hij de andere heeft ontvangen. Ik heb het toch met enkele woorden ¹) bij hem aangeroerd om hem er makkelijker toe te laten besluiten.

  Het materiaal van de laatste spiegel is helemaal niet goed, omdat het niet mooi te polijsten is, meneer Petit schrijft me ²) zelf dat hij er wel aan twijfelde, en daarom zou het beter zijn geweest er eerst een proefstuk van te sturen. Hij zal mij zeer aan zich verplichten als hij kleine wil gieten van zuiver materiaal zoals hij belooft, en dan moet je zijn recept proberen te krijgen. Verder is het een vermakelijk heerschap, die gelooft alles te weten, zonder ooit te willen bekennen iets van iemand te leren, zoals hij nu niet zegt dat hij het een goede manier vindt die ik je heb gestuurd voor het vervaardigen van kijkerbuizen, maar dat hij het evenals ik heeft bedacht.
Hij stuurt me een proefstuk met letters die hij met zijn kijker van 25 voet duidelijk kan lezen op een afstand van 500 passen. Ik weet niet of ik dit letterlijk moet nemen, maar dat zal ik beter weten wanneer ik dezelfde proef heb gedaan met de mijne, en daartoe zal ik deze zelfde letters met andere vastmaken op een schoorsteen van de Doelen ⁸). De figuur van Saturnus die hij in zijn brief zet is niet heel betrouwbaar, de ovaal van de hengsels is volstrekt niet lang genoeg.

  Ik ga kleding laten maken voor mijn jongen, in de nieuwe kleur waarvan je mij het proefstuk°) hebt gestuurd. En terwijl men het laken verft (want men heeft dat niet kunnen vinden) zou ik graag willen dat je me laat weten op welke manier er passement aan moet, en hoe ongeveer de jassen [casaques] zijn gemaakt van die van jullie, of de mouwen passement hebben, en of de jassen zelf niet nauwer zijn dan die welke ze tot nu toe hebben gedragen. Ik weet niet goed van welke stof de voering is, het proefstuk ervan ben ik kwijtgeraakt; over wambuizen [pourpoints] heb je me niets gezegd. Hierover kun je nog iets schrijven.

  Neef J. Zuerius ⁵) is benoemd tot president ⁶) in plaats van zijn broer ⁷). Het ga je goed.

le 5 Octobre 1662.  

  Ik ben wel blij, te zien dat men daar meer en meer warmloopt voor de zaak van de Kijkers, en dat men er iets goeds mee doet. Er is geen enkele reden waarom zij er niet even goed in kunnen slagen als ik, aangezien ik hun mijn methode heb meegedeeld ¹), waaraan ze nog hun eigen waarnemingen zullen hebben toegevoegd. Ik bedoel voor wat betreft de grote objectief-glazen, wat het voornaamste is; want je ziet wel dat ik voor de oculairen iets nieuws heb gevonden*), dat die scherpte geeft in de kijkers voor overdag, en eveneens in de langere,

  Ik zou willen dat men op de dag van de Kijkerij*) deze methode gebruikt, die heel makkelijk is, en dat je om mij een genoegen te doen met jouw passen (van 2 voet) de afstand meet, warrvan je zegt dat die 800 voet is en meneer Petit 500 passen, of misschien kun je het op de kaart van Parijs al gemeten vinden.
Aangaande wat Vader schrijft over de kleine kijkers van meneer Petit, die korter zijn dan de onze, maar toch evenveel of meer vergroten, heb ik twee dingen te zeggen. Het eerste is dat, als men niet kijkt naar de helderheid van de kijkers, men kan maken dat de kleinere oneindig veel vergroten; het andere dat, als men geen grote opening wil gebruiken, die in de oude uitvoering met een hol oculair beter zijn dan enige andere wat betreft hun lengte, en misschien zijn die van meneer Petit van deze soort. Maar na de grote openingen te hebben gezien vindt men dat het genoegen en het gemak van het zien van zoveel objecten tegelijk veel meer waard is dan wat men aan de andere kant verliest.

  Mijn Dioptrica zou al klaar zijn om gedrukt te worden zonder de onderbreking die de zaak van de Lengtebepaling me heeft gegeven, die van groter belang is. Toch moet je dit niet als excuus aanvoeren bij degenen die jou er nieuws over vragen, maar alleen dat ik verhinderd ben door een andere bezigheid.

  Ik geloof dat er goede dingen te vinden zullen zijn in het boek ⁵) van meneer Thevenot en ik verlang ernaar het voltooid te zien. Misschien is het deze uitgave die hem verplicht zijn reis nog uit te stellen.

  Aangezien men alle goeds wenst aan het vaderland van Don Sebastian, is het dus terecht dat hij het gaat verdedigen en zijn Heiligheid dienen, van wie hij als onderdaan is geboren; laat hij zich zijn grote wapenfeiten herinneren bij de plundering van Tortosa [1648] enz.

  Ik heb bij meneer Vossius een boekje gezien waarvan ik wel zou willen dat je me er een exemplaar van doet toekomen, als het gebeurt dat je nog balen stuurt. Het is Description d'Ukranie ⁶) door de heer de Beauplan ⁷), en wordt verkocht in de Rue Saint Jaques bij de heer le Sourd ⁸) bij de afbeelding van St. Pieter. Als je het niet hebt gezien, verdient het dat je het koopt voor je eigen weetgierigheid, want het bevat opmerkelijke dingen, zoals op pag. 80 ⁹) en elders.

  Ik heb aan Vader geschreven ¹⁰) over wat ik heb gezien van de ontleding van een hond ¹¹). Wat betreft het bezoek van meneer de Keurvorst ¹²): ik had geen tijd om er bijzonderheden over te schrijven en het was ook geen belangrijk onderwerp. Op verzoek van meneer Beverning ¹³), die mij was komen bezoeken de dag tevoren, was het dat ik hem

  Broer ¹⁹) laat zijn kamer in tweeën delen, en er wordt een venster geplaatst aan de kant van het huis van meneer de Thou, nadat Signor Padre hem er toestemming voor heeft gegeven. Het lijkt erop dat hij niet van plan is zo snel te verhuizen als hij 7 of 8 maanden geleden dacht.

  We horen niets meer over de zaken van Vader. Ondertussen ben ik wel blij dat hij zich niet verveelt en iets vindt om zijn tijd door te brengen.

A la Haye ce 19 Octobre 1662.  

  Dat ronde getal van 500 passen ¹) van de heer du Portail ²) is voor mij vanaf het begin verdacht geweest, maar ik geloofde niet dat hij zo dwaas zou doen als ik nu uit je briefje ³) verneem. Hij moet wel de passen van Louison hebben genomen, of voor het meten van deze afstand een vreemde driehoeksmeting hebben gebruikt. Laat hij nu dus als hij wil de kleinste letters die ik je heb gestuurd ⁴) zetten op een afstand van 366 van jouw passen van twee voet, om te beproeven of zijn kijker even goed is als onze kijkers. Het voorwendsel van zijn procedure is wonderlijk, maar ik geloof niet dat het lang stand zal houden, als Signor Padre het eenmaal in zijn hoofd heeft gezet hem er van af te brengen.
De tas en de tromba marina met alle andere bagage van de mooie M. ⁵) zouden het heel goed doen als begin van een komische roman, en misschien dat de avonturen die ze zal hebben op deze reis genoeg stof zouden geven om die te voltooien.

  Jouw berichten en die van Don Sebastian ⁶) over de wonderbaarlijke werking van de lakens°) van de maagd ⁵) zijn geheel tegengesteld, want volgens hem dwingen ze je 3 of 4 keer per nacht het bed te verlaten, terwijl jij zegt dat je meteen genezen bent van die kwaal die je had, wat me ook natuurlijker lijkt.

  De twee nieuwe kennissen die je pas heb opgedaan zijn belangrijk, ik bedoel die van de Abbé de Villeloin en de vrouw ⁸) van de heer Israel, en als haar gezicht zo is als je zegt, zou ik uit nieuwsgierigheid liever een goed portret daarvan van hebben dan alle gravures van Albrecht Dürer en Lucas ⁹) die meneer de Abt bezit.

  Kijkers van 100 voet met glazen van 4 duim diameter zijn belachelijk, niet omdat ze maar weinig van een object tegelijk laten zien, maar omdat ze niet meer effect zullen geven dan mijn kijkers van 22 voet.

  Ik bedank je voor het boek ¹⁰) dat ik had gevraagd en voor het spiegelstuk. Je kunt nu van de heer du Portail makkelijk gedaan krijgen dat hij ze giet van het goede materiaal, en zelfs dat hij je de samenstelling ervan laat zien.

A Zulichem ce 9 Novembre 1662.  

  Vorige week ontving ik een brief van de heer du Portail ²) waarbij geen enkele andere was gedaan. Daarin meldde hij me in het voorbijgaan dat jij ziek was, zonder er verder iets over te zeggen, wat mij bezorgd maakte, maar de jouwe ¹) van 27 oktober heeft me gerustgesteld, omdat je zelfs geen melding maakt van ziekte.
Verder bevatte zijn brief slechts gepoch over zijn kennis en grote plannen op het gebied van Kijkerbouw, waarvan wij weten wat ze waard zijn. Hij geeft me ook enkele nieuwe boodschappen op, waarvan ik niet weet wat ermee zal gebeuren, althans terwijl ik hier ben kan ik niets doen; ik verzoek je hem hiervan op de hoogte te stellen. Ik kijk ernaar uit te vernemen op welke manier jullie van hem weggegaan zullen zijn.

  De uitvinding van die rollende uurwerken*) heb ik altijd heel aardig gevonden, maar ze zouden niet nauwkeuriger kunnen zijn dan de gewone met een contra-gewicht, als men ze niet met een slinger zou maken, wat vrij makkelijk te doen zou zijn.

  Ik ben nog niet zo ver met het vinden van de Lengte als jij schijnt te geloven, en ik zou willen dat Vader er zelfs niet over sprak zolang ik hem niet heb verzekerd dat de zaak zal slagen. Meneer Bruce ³), die naar Schotland is teruggekeerd, zal een experiment op zee hebben gedaan waarvan ik met ongeduld het succes afwacht, omdat het van groot belang is in deze zaak.
Je doet er heel goed aan het geheim van de Kijkers te bewaren door goud af te wijzen als minder geschikt voor fabriceren; in elk geval, als men jou vier van die kandelaartjes had aangeboden twijfel ik er sterk aan wat je zou hebben gedaan.

  Noch jij noch Vader meldt me iets betreffende juliie zaken daar, is het omdat einde ervan nog niet in zicht is? Doe mijn zeer ootmoedige groeten aan de carissimo Signor Sebastian en mijn excuses voor het feit dat ik hem niet schrijf, want wat zou ik hem hier vandaan kunnen schrijven? Het ga je goed.

  Ik ben vergeten je te zeggen dat ik 3 of 4 dagen in Haanwijk ben geweest, waar ik meneer Crommon en zijn vrouw ⁶) aantrof en we de tijd nogal vrolijk doorbrachten. De fontein doet het nu heel goed met een ketting waaraan bakjes zijn vastgemaakt. Juffrouw Marie ⁷) voelde zich niet zo goed; zoals je weet is dit gewoonlijk zo, en het is vermakelijk te horen hoe Crommon haar onderhoudt op dit punt van haar lavementen en ontlasting.

A la Haye ce 1 Decembre 1662.  

  Wat je me bericht over het plan van juffrouw Mariane ¹) heeft me inderdaad zeer verrast. Waar denkt ze aan, verduiveld, is deze vroomheid wanhoop of zotheid

  Als jullie zijn vertrokken ³) als goede vrienden met de heer du Portail ⁴) is dat nog steeds veel. Ik was bang dat wat hij had ondernomen om het geheim van de kijker te ontdekken, hem niet gemakkelijk vergeven zou worden door il Signor Padre. Ik ben deze vreselijke euveldaad pas te weten gekomen door wat hij mij er zelf over schreef ⁵), en de verontschuldiging die hij me ervoor aanvoert is heel grappig, hij vertelt woord voor woord wat Don Sebastian hem heeft gezegd, toen hij met zijn misdadige actie begon (in opdracht van Signor Padre naar ik geloof) en wat hij antwoordde, eerst gelovend de zaak als scherts te kunnen behandelen, maar dat hij tenslotte gedwongen was hem in ernst te zeggen

Dat hij over mij en mijn handelingen zeer slecht oordeelde, en dat hij daarin niet mijn eerlijkheid en rechtschapenheid erkende, noch het inzicht dat ik in deze materie had

enz.

Dat ik liever de kijker had laten pakken die steeds onder het bed gelegen, of mijn nieuwsgierigheid zo hevig was geweest, alvorens op het punt te komen dat meneer Chieze mij wilde beschuldigen, namelijk hem met opzet en stiekem door mijn knecht te hebben laten pakken.

Hij voegt eraan toe

Zo stonden we nogal onvriendelijk tegenover elkaar en uit vrees dat meneer uw Vader de geringste indruk zou krijgen van mijn ongemak, heb ik voor hem beschreven hoe de zaak zich had afgespeeld

enz. Volgend op deze naïeve verdediging zijn er honderd dingen die hij me voorstelt en belooft, alles om mij gunstig te stemmen naar wat ik zie, wat me doet geloven dat men hem ervan heeft overtuigd dat ik uiterst verontwaardigd zou zijn over zijn vergrijp. Ik zou wel willen zien wat hij aan Vader zegt te hebben geschreven.

  Ik bedank je voor de beschrijving van Oekraïne ⁶) die zwager ⁷) me heeft doen toekomen.

  Ik zou wel willen weten of Consul Zuerius ⁸) al in Rouen is om er te blijven; of als hij er niet is, of hij me niet iemand daar zou kunnen aanwijzen aan wie ik een slingeruurwerk kan adresseren dat ik moet opsturen voor meneer Boulliau. Als ik de boeken weer kan krijgen die meneer Petit me heeft gevraagd ⁹) en waarvoor ik naar Amsterdam heb geschreven, zal ik ze erbij doen.

  De heer Mansart ¹²) is ziek en zonder hoop, naar men zegt, er af te kunnen komen. Maar ik heb verder een slecht nieuwtje vernomen, te weten dat hij de overblijvende boom zou hebben omgehakt van zijn twee boerderijen te Dongen, die hij ons had gegeven om toe te kennen aan meneer Wotton ¹³). Ik heb het van tante Dewilm ¹⁴) en zij van meneer d'Armainvillers ¹⁵). Als het waar is zijn we wel 'Vaders van het Oude Testament' ¹⁶), maar ik wil het nog niet geloven. Hij is in zijn huis in het bos, en niemand is bij hem dan een dienstmeisje, ze praat door het raam tegen degenen die nieuws over hem komen vragen. Behalve dat wil hij niet dat iemand hem benadert dan de geneesheer Verstraten ¹⁷).

  Ik heb nog nooit aan jou gevraagd wat de heer van Offenberg doet of de graaf van Marlot ¹⁸), zoals hij zich daar laat noemen. Zeg me of je hem hebt gezien, en in welke toestand. Ik ben hem enkele beleefdheden verschuldigd die hij mij heeft bewezen toen ik in Parijs was.

  Vergeet alsjeblieft nooit van mij de groeten te doen aan meneer Chapelain, die goede ziel; ik zie hem voor me met zijn nauwsluitende wambuis*), zoals je hem beschrijft.

A la Haye ce 14 Decembre 1662.  

  Ik werd verhinderd je op de dag van de gewone post te schrijven, door verscheidene bezoeken die ik ontving en vooral door dat van meneer Bruce ¹), die me de hele middag niet alleen liet. En dat doet hij vrij vaak, sinds we aan de slag zijn gegaan met het vervolmaken van de Lengtebepaling. Ik schrijf er uitvoerig over aan Vader ²), wat we ervan verwachten en hoe we er al zo ver mee zijn, dat we het hebben over de verdeling van het profijt dat ervan zal komen, omdat meneer Bruce volhoudt dat hij er niet weinig aan heeft bijgedragen dat door hem is uitgevonden, door de slinger zo in te richten dat hij in staat is de bewegingen van een vaartuig te weerstaan*).
Let er echter goed op dat je er tegen niemand iets over zegt, omdat men ons teveel zou bespotten in het geval dat we niets te verdelen zouden hebben.

  Als ik tijd heb zal ik nog aan meneer Petit ³) schrijven, opdat hij niet gelooft dat het uit verontwaardiging is dat ik het zolang heb uitgesteld te antwoorden op zijn brieven ⁴), maar uit gebrek aan vrije tijd, waarover je hem in elk geval kunt geruststellen.

  Ik ben wel blij dat je mij hebt ingelicht over de toestand van de graaf van Marlot ⁵). Het was altijd zijn gewoonte dat hij zijn fortuin groter wilde laten lijken dan het was, en het schijnt nog zo te zijn in wat je me erover zegt.

  Broer van Zeelhem ¹²) is sinds 3 dagen in Rotterdam om zijn geliefde te bezoeken ¹³), en volgens wat hij me erover zegt geloof ik dat de zaak eindelijk tot stand zal komen. Bij Tante Dorp ¹⁴) vinden ze dat het een goede partij is. Bij de anderen is men er heel weinig over ingelicht. Mij lijkt het dat, als er zoveel bij te winnen was, we over meer rivalen zouden horen praten dan nu. Meneer van der Meyde ¹⁵) is een oom van het meisje, de rest van de familie is heel weinig aanzienlijk.

  Ik zou graag willen weten welke kledingstof en welke lakenkleur men draagt, daar waar jij bent, en of er iets verandert in de mode.

  Stel voor mij nog voor deze keer de heer Sebastian ¹⁶) tevreden en zeg hem, opdat hij niet boos wordt, dat ik zo'n 1/100 deel van wat mijn bovengenoemde uitvinding zal opleveren aan hem zal geven.

A la Haie le 20 Decembre 1662.  

  Toen meneer Bruce vanmiddag vertrokken was waren we de hele dag bezig geweest met het samen afstellen van zijn twee zee-uurwerken, en vervolgens met het inpakken ervan, omdat hij ze meeneemt op zee om ze uit te proberen*). Bovendien moest ik brieven ¹) schrijven naar Londen, waarmee hij zich wilde belasten, zodat ik alleen nog tijd heb om het omslag te maken voor deze bijgaande brief van nicht Dorp ²).
Vader heeft het erover één van ons beiden naar Parijs te laten komen in het geval dat jij hierheen zou komen om te zorgen voor ons proces. Het heeft er alle schijn van dat ik het zou moeten zijn; en toch zou deze reis mij heel slecht uitkomen als de Lengtebepaling slaagt, zoals ik hoop dat die zal doen.

A Monsieur

Monsieur L. Hugens de   Zulichem

A Paris.

le 28 Decembre 1662.  

  Die zelfde meneer Bruce van wie ik je vorige week meldde ¹) dat hij naar Engeland was vertrokken heeft me opnieuw deze hele ochtend ontnomen, hij heeft toeo het schip niet kunnen vinden waarmee hij moest oversteken.

  Ik heb Vader nog eens aangeraden ³) dat hij jou hierheen zou sturen voor het proces van Nieuwerveen ⁴), en ik heb mezelf aangeboden, in het geval dat hij het wenst, om jouw plaats in te nemen, evenwel in de hoop dat hij, nu zijn terugkeer nabij is, zal oordelen dat het niet de moeite waard zal zijn dat ik me op weg begeef.

  Het zou nodig zijn dat je al in het begin van maart in Bommel ⁵) bent, en zelfs enige dagen eerder. Want het is op de 2e of 3e van de genoemde maand dat de Bank zitting houdt ⁶). Ik heb gedacht, omdat ik een knecht heb die geen Frans kent (het is David) dat het misschien goed zou zijn dat jij de jouwe in Parijs zou laten, en dat ik de mijne niet verder meeneem dan Brussel, vanwaar hij met jou zou kunnen terugkomen. Tussen deze plaats en Parijs zou het wel te doen zijn zonder knecht en de kosten zouden minder zijn. Zeg me wat je ervan vindt.

  Broer van Zeelhem ⁷) is nog niet terug uit Buren, bij zijn terugkeer zal hij de uitbrander van Vader vinden betreffende je weet wel.