Voor een eerste kennismaking zijn aan te bevelen: het begin van de Meetdaet (hoe je een rechte lijn tekent), en dat van het Eertclootschrift (Bepaling 1, en Stofroersel). Maar de beste binnenkomer is wel de levendige Tsamespraeck van Ian en Pieter, in de 'Bewysconst':

Wel Ian, comt binnen, waerom blijfdy inde duere staende?

• cleen - klein;   duer - door;   leegher - lager;   mueghen - mogen;   oirsaeck - oorzaak;   plaets - plaats;   sy - zij;   yemant - iemand
  
• u - v, en andersom

• bouck/BOVCK;   euewidich/euewydich;   ghegheven/ghegeuen;   swaerheydt/swaerheyt;   Steuin/STEVIN;   Weegconst/Weeghconst (zonder h t/m blz 23)

• "II" is 2 of 11 (Weeghconst 1605: tussen Voorstel I0 en Voorstel I2 staat Voorstel 2)
• verwarring is er bij lijnstuk en lengte: D I 3 gedrukt als D I3, moet zijn DI 3 (Meetdaet blz 141)

Bij verkorte woorden, met een streepje boven een letter (bv: diés, eñ, punté), is het ontbrekende ingevuld met haken: die[n]s, en[de], punte[n]; of in grijs: diens, ende, punten.

Spaties tussen letters in een woord zijn ingevoegd bij:
- een ernstig leesprobleem, zoals:   trechthefwicht ('t gewicht dat recht omhoog trekt, via een katrol),   tverkerde ('t omgekeerde);
- koppen, beginwoorden, en enkele standaardwoorden, zoals:   B E P A L I N G , B E G H E E R T E .
- getallen met heel veel nullen.
Breuken zijn weergegeven met een schuine deelstreep.

HOOFDLETTERS en kleine letters zijn zo gebleven, evenals cursivering. De verschillen in lettergrootte zijn zo goed mogelijk weergegeven.

Het onderscheid tussen lange s (f zonder streepje) en s is weggevallen (de laatste vorm werd alleen gebruikt aan het eind van een woord, en als hoofdletter).

De interpunctie is niet veranderd (wel zijn spaties voor komma's weggelaten). Afgebroken woorden zijn geheeld, soms is ter verduidelijking een regeleinde ingelast, en voor een paginanummer is meestal eerst de zin afgemaakt.

Er zijn enkele pagina-afbeeldingen beschikbaar.

Enkele veel voorkomende woorden met voor ons ongewone betekenis:
alle - elke;   als - zoals;   cloot - bol;   const - kunde;   ghedaente - eigenschap;   ghemeene - gewone;   hem - zich;   meeste - grootste;   naecken - naderen;   slecht - eenvoudig;   verkerde - omgekeerde;   voorstel - stelling;   want - omdat.
Er is een woordenlijstje beschikbaar, maar er zijn geen verwijzingen per woord.

Interessant is Stevins lijst van eensyllabige woorden bij zijn voorrede over de taal (de 'Vytspraeck'). Daarin geeft hij tweeduizend woorden van één lettergreep, met hun Franse en Latijnse vertaling.

Enkele 'weegkundige' termen worden hier toegelicht.

Even, reden

de Meetconst {Geometria} ansiet der formen grootheden niet hare swaerheden, houdende die alleenelick voor even ofte oneven, diens grootheden even ofte oneven sijn
[ de meetkunde bekijkt van voorwerpen de grootte, niet de zwaarte, en houdt alleen die voor gelijk of ongelijk waarvan de grootten gelijk of ongelijk zijn ]

evewichtich - met gelijk gewicht, even zwaar
evestaltwichtich - in evenwicht, met gelijk gewichtseffect (bv: aan een hefboom)
everedenheyt - gelijkheid van reden, dat is: van verhouding (zoals bij 6 : 3 en 4 : 2, zie Bewysconst, 156)
everednich - evenredig, met gelijke verhouding

Aequales - Even (voor ons dus: gelijke, Engels: 'equal')
Similes - Ghelijcke (wij denken dan: gelijkende, zoals in: dergelijke)
Parallela - Evewydeghe
Proportio - Everedenheyt
Ratio - Reden (verhouding, bv: van de zwaarste tot de lichtste, E: 'ratio')

Reden dan int ghemeen bepaelt, is tselver stoffen verlyckingh na de menichvuldenheyt. Als in ghetalen, grootheyt, ghewichten, tijt;  6,  6 voeten, 6 pont, 6 uijren, sijn in dobbel reden tot  3,  3 voeten, 3 pont, 3 uijren.
D'Everedenheyt is de verlyckinge van twee even redens als 6 tot 3 is een dobbel reden, alsoo oock is 8 tot 4, daerom de reden van 6 tot 3 is even ande reden van 8 tot 4, tsijn dan even redens, ende haer verlycking segghende ghelyck 6 tot 3 alsoo 8 tot 4, is everedenheijt, ofte 6, 3, 8, 4, sijn everednighe palen.

Vaak moet een onbekende berekend worden, en dan staat er:
... geeft ... , wat ...?   Uit deze 'regel van drie' komt de vierde term van de evenredigheid.
Bij voorbeeld op blz 19 (een makkelijke):

ED 3, gheeft EC 1, wat A 3 lb ? comt voor B 1 lb.

Wesende twee euestaltwichtighe swaerheden, de swaerste heeft sulcken reden tot de lichtste, als den langsten erm tot den cortsten

Ghelijcke platten sijn in ghedobbelde reden van haer lijckstandighe sijden

Zwaarte, gewicht

Swaerheydt eens lichaems, is de macht sijnder daling in ghestelde plaets.

Gewicht is het resultaat van een weging, die de zwaarte bekend maakt. Bepaling 3 (en 1 in 'Waterwicht'):

Bekende swaerheyt is diemen door bekent ghewicht uytet.
Als wanneermen seght een lichaem ofte swaerheydt te weghen ses pont, ofte acht marck, ofte drie oncen, &c.

Verder is er sprake van "stofswaerheyt", het 'soortelijk gewicht'. Bepaling 2 in het Waterwicht:

Evestofsware lichamen [noemen wy hier], diens evegrootheden inde locht evewichtich sijn.

Staltwicht

Het staltwicht is wat in het Middeleeuwse Latijn heet: "gravitas secundum situm" (de zwaarte volgens de plaats). Snellius gebruikt in zijn Latijnse vertaling van de Weeghconst: "sacoma" (van G: sèkooma - gewicht). Soms is dit het 'moment' van een gewichtskracht ten opzichte van een punt, dan weer de component van een gewichtskracht (langs een helling). Maar elders: het schijnbare gewicht, in water. Algemeen: het gewichtseffect in een bepaalde toestand (gesteldheid).

Hefwicht, scheefwicht

En met een "scheefwaeg" kun je, met behulp van een "caterol", ook schuine krachten vergelijken met een gewicht.
Een 'scheefhefwicht' trekt schuin omhoog, een 'scheefdaelwicht' schuin omlaag.
Zonder hulpmiddel heb je een 'rechtdaelwicht', zoals in de 3^e Form.
(Weer blijkt wat Stevin kennelijk ook vond: tekeningen zijn onontbeerlijk!).

Pilaer, balck

Vlackvat

Bodem

een water van t'welck een teerlincksche voet weeght 65 (soo veel weeght naer d'ervaring een Delfsche voet Delfs water [...])

In Parijs was het 72 pond.
  Zie: Louis Savot L'architecture françoise des bastimens, p. 315 (1624), met meer gegevens.
  Pierre Petit, L'usage ou le moyen de pratiquer par une règle toutes les operations du compas de proportion, Paris 1634, 'Avant-propos', p. o 4v: 70,5 pond, volgens anderen 71 of 72 pond; ook noemt hij de waarden van Stevin en Snellius. Op p. i 6: "het pond van de Staten van Holland is ongeveer gelijk aan het onze".
  Georges Fournier, Hydrographie (1643), p. 771: 73 pond 4 ons voor zoet water; ook hij noemt de waarden van Stevin en Snellius.
  Edmé Mariotte, in Divers ouvrages de mathematique et de physique (1693), p. 508: 70 pond.

In Amsterdam was het 46 pond.
  Nic. Witsen, Aeloude en hedendaegsche scheeps-bouw en bestier (1671), p. 240: "indien nu ieder voet water weegt 46 pont 18 loot, gelijck zulx in Texel water by ondervindinge wert gevonden ..." (zie de meting van Johannes Hudde, p. 245).
En omstreeks 1677 schreef Chr. Huygens: "dat een Amsterdamsche Cubic voet water weeght 46 pondt." [>]
  Dirk Rembrantsz van Nierop, Tweede deel op de wis-konstige rekening (1680) gaat in op Stevins Waterwicht en gebruikt de 65 pond van Stevin, "na de Rijnlantse of Delfse maet, daer van de 10 sijn gelijk 11 van onse hontsbosse ... dan moet een voet hontsbos wegen 48 4/5 pond" (p. 156). Ook wordt een meting vermeld — met twijfel aan de grote nauwkeurigheid — van Professor de Volder, "met swaer Amsterdams Waeghwigt" (waarvan 100 pond gelijk gesteld worden aan 105 pond "gemeen gewight"); uitkomst na omrekening in Rijnlandse maten: 66 2/5 pond.

In Sterctenbouwing zegt Stevin over lengtematen:

dat ons somwijlen de naem der maten bedriecht, welcke dickmael even eens luydende, nochtans in deen stat veel langer sijn als in d'ander [...]
soo en hebben wy uijt haer bloote namen gheen sekerheyt

• Gewichtseenheden:
  1 pondt ( , lb, van het Latijnse 'libra') was bijna 0,5 kg,  1 marck = 0,5 lb
  1 once = 1/8 marck (zo'n 30 gram),  1 loot = 1/2 once,  1 aes = 1/640 once (± 50 milligram)
  1 last = 3600 lb
  
  
• Lengte-eenheden:
  1 voet is zo'n 30 cm (Rijnlandse: 31,4 cm, Amsterdamse: 28,3 cm)
  1 voet = 12 duim (maar 10, 11, of 13 duim kwam ook voor, tot in de 18e eeuw)
  3 duim = 7,9 cm, afgetekend in Meetdaet, en (met andere) in Sterctenbouwing
  1 roede = 12 voet (Rijnlandse: 3,768 m)
  (1 roede = 13 voet in Amsterdam)
  1 Meetconstighe stap = 5 voeten;   1 gewone stap is ongeveer 70 cm
  1 stadie = 125 Meetconstighe stappen = 300 gewone stappen
  1 mijl kon van alles betekenen, zie hier onder
  
  
• Oppervlakte-eenheden:
  1 morghen = 600 vierkante roeden (0,85 hectare)
  1 riemvoet = strook van 1 roede bij 1 voet
  
  
• Volume-eenheden:
  een "teerlincksche voet" is een kubieke voet (een 'teerling' is een dobbelsteen)
  een "Hoedt" koren (Bewysconst blz 13) was in Delft: 32 achtendeelen

alsmen segt 2 Roeden 3 Voeten Landts, dat en sijn niet 2 Roeden ende drie Viercante voeten, maer 2 Roeden ende (rekenende 12 Voeten voor de Roe) 36 viercante voeten

• Hoek-eenheden:
  1 tr. = 1 trap = 1 graad.   Bv:  90 tr. = 90° (een rechte hoek)
  1 ( I ) = 1' = 1 boogminuut, dat is 1/60 graad
  1 ( 2 ) = 1" = 1 boogseconde, dat is 1/60 boogminuut

De vraech mocht nu sijn hoe veel mijlen [...], maer insiende de verscheydenheyt der mijlen in verscheyden landen, so en canmen daer af int ghemeen niet sekers segghen. Sulcx dat wy hier en oock int volghende, de verheyt alleenlick deur tr. en ( I ) beschrijven, die elck verkeeren mach in sulcke mijlen alst hem belieft.
Den trap wort van velen gheacht lanck te wesen ontrent 18 uyren gaens eens ghemeenen gancx: Een dier uyren wort ghenomen op 8000 stappen, oock op 1500 Rijnlantsche roeden, dat comt den stap op 2 1/4 Rijnlantsche voeten.
Doch t'waer te wenschen dat Stierlien int gemeen trappen en ( I ) ghebruyckten, om malcander int ghemeen te verstaen.

• de voor geleerden gebruikelijke Latijnse woorden, met de juiste naamval:
  • het middelpunt   {Centrum.}
  • uyt het middelpunt   {Centro.}
  • de middelpunten   {Centra.}
  (Opmerkelijk: in de Bewysconst wilde Stevin die naamvallen juist niet gebruiken.)
• verwijzingen naar klassieke bronnen, zoals   {18.v.3.B E.}
  

Wat de ghemeene constwoorden belangt int Latijn aldus ghebruyckt.
Materia, Forma, Effectus, [ ... ]   Daer voor sullen wy soodanige Duytsche stellen   Stof, Form, Daet, [ ... ]   Welcke Latijnsche met eenighe ander dieder by mueghen vallen wy tot meerder claerheyt, somwylen inden cant sullen scriven neven haer duytsche.
Dese drie letteren v. b. E. altemet inde cant ghestelt beteeckenen om cortheydt, voorstel, bouck, Euclides, als 2 v. 6. b. E. dat is te segghen het 2^e voorstel des 6^en boucx van Euclides.
(Weeghconst, blz 8)

blz 43:   18.v.3.B E.   Dat is: het 18e voorstel in het 3e Boek van Euclides:

Als een rechte lijn aan een cirkel raakt, en als een rechte verbindingslijn wordt getrokken van het middelpunt tot het raakpunt, dan zal deze verbindingslijn loodrecht staan op de raaklijn.

blz   3:   Pappus 8^e bouck (niet in de marge)
blz 25:   2 v 6 B.E. (ook 70, 88) / 34 v. I B.E.
blz 56:   47.v.I.b.E.
blz 65:   begintekst boek 2: Archimedes, Frederic Commandin (ook 74)
blz 69:   12 cap. I. lib. Almag.Ptol. (ook 88)
blz 71:   Doorhe45. v. I. B.E. / Door het 10. v. 6. B.E.
blz 72:   Door het 12. v. 6. B.E.
blz 73:   I. v. 6. B.E. (2x, en ook op blz 74, 76) / 41.v.I. B.E. / 16.v.6.B.E.
blz 77:   II. v. 6. B.E. / 31. v. 3. B.E.
blz 80:   tekst: 24 voorstel der viercanting des brantsnees van Archim. (ook 81, 82)
blz 92:   tekst: Frederick Commandin int 29 voorstel
blz 93:   20 v. I. B. van Apollonius (2x; ook 80) / 13. v. 12. B.E

Als Aristoteles in Mechanicis met sijn navolghers.

bB:   Li. de Morib. Germanor. (Tacitus genoemd in tekst)
dDv:   tekst: Den schat der Duytscher talen (noot Dijksterhuis: Ian van den Werve)
    B.C. Damsteegt: Thesaurus Theutonicae linguae, Plantijn, 1573, zie Tijdschr. Ned. Taal- en Lett. 99 (1983) 286.
dD 2:   4.v 2.strijtreden der Bewysconst.
dD 3:   tekst: Hendrick Glareaen, Latijnsche uytspraeck te Friburg op Suetonius
dD 3:   tekst: Cesar, Tacitus
dD 4:   13^e strijtreden des 4^e voorstels der Bewysconst
dD 4:   20,v.I.B.der Begh. vande Weeghconst
dD 4v:   tekst noemt: Reuchlinus, Valla, Erasmus, Barbarus, Picus, Politianus

blz 34:   Plutarchus (schip van Hiero), Iacques Besson (boek: 1572/78)
blz 42:   Archimedes (t'eertrijck uyt sijn plaets trecken)

blz   5:   Lib. de iis quæ vehuntur in aqua. (Archimedes genoemd in tekst)
blz   6:   Keghelsche boucken van Appollonius, Fredericus Commandinus (in tekst)
blz 27:   31. v. II. B.E
blz 37:   32. v. II. B.E

blz 65:   Aristoteles in Mechanicis met sijn navolghers
blz 65:   Cardanus lib. 5. De proportionib. (ook blz 66, 67)
blz 66:   Aristoteles int 4^e bouck der Natuer int hooftstuc des ydels met syn navolghers
blz 66:   idem - lib. 6. Phys. / lib. I. 2. 3. 4. de Cælo
blz 66:   Ioannes Taisnier Hannonius (Benedetti was de bron, zie Anhang-noot)
blz 68:   beghinselen als die van Euclides
blz 69:   Euclides 47^e voorstel des I^en boucx
blz 80:   (volgt op blz 69) Eutochius uytleggher van Appollonius
blz 80:   Ptolæmeus, Archimedes, Appollonius, Commandinus, Regiomontanus

Catrolwicht:   Delle fortificationi di Buonaiuto Lorini (1592 / 1596)
Toomprang:   le Sieur de la Brouë int 3 bouck (Le cavalerie françois, 1602)

1. Tafelen van Interest, 1582; Amst. 1590; 1937
2. Problemata Geometrica, Antw. 1583
3. Dialecktike ofte Bewysconst, Leiden 1585; Rott. 1621
4. De Thiende, Leiden 1585; Rott. 1621; Gouda 1626
5. L'Arithmetique, Leiden 1585, 1625
6. De Beghinselen der Weeghconst, De Weeghdaet, De Beghinselen des Waterwichts, Leiden 1586; ook in XI
7. Vita Politica / Het Burgherlick Leven, Leiden 1590; 1611; Amst. 1646; Haarlem 164X; 1658; 1684; 1939; 2001
8. Appendice Algebraique, 1594; hoort bij V (zie PW IIB, 740)
9. De Sterctenbouwing, Leiden 1594; Amst. 1624
10. De Havenvinding, Leiden 1599 (Lat. 1599, 1624); verkorte bewerking in XI
11. Wisconstighe Ghedachtenissen, Leiden 1605, 1608. In 5 Stucken (Fr. 1608; Lat. 1608)
12. A - Castrametatio, Dat is Legermeting, Rott. 1617 (Fr. 1618); Leiden 1633
    B - Nieuwe maniere van Sterctebou, door Spilsluysen, Rott. 1617 (Fr. 1618); Leiden 1633

Onlangs werd ontdekt:
Nieuwe Inventie van Rekeninghe van Compaignie, Delft 1581 (zie het hieronder genoemde boek van Devreese en vanden Berghe).

Simon Stevin, Wisconstige Gedachtenissen (Leiden 1605/'08), UB Utrecht: P. fol. 12 t/m 15.

Daniel Schwenter (pref.), Simonis Stevini Kurtzer doch gründlicher Bericht/ von Calculation der Tabularum..., Nürnberg 1628.
  Dijksterhuis 1943: verkorte bewerking van Wisc. Ghed., Driehouckhandel, 'Vant maecksel der tafels der Houckmaten' en 'Van de platte driehoucken'.

Justinus Cornelius Voorduin, 'Laudatio Simonis Stevini', in Annales Academiae Gandavensis, 1823. Vertaald door Prudens van Duyse, Brussel 1846.

Adolphe Quételet, 'Simon Stevin', in Les Belges illustres (1845), 3, 176-203.

Cd. Busken Huet, Het land van Rembrand II-2 (1884), 12-40.

N.L.W.A. Gravelaar, 'Stevin's Problemata geometrica', in Nieuw Archief voor wiskunde, 2-5 (Amst. 1902), p. 106-191.

Jan & Annie Romein, Erflaters van onze beschaving (Querido, 1938/'77).

Simon Stevin, Het burgherlick leven, editie Annie Romein-Verschoor en G.S. Overdiep (1939/dbnl).

Robert Depau, Simon Stevin (Bruxelles, 1942).

E. J. Dijksterhuis, Simon Stevin ('s-Gravenhage, 1943).

E. J. Dijksterhuis, De mechanisering van het wereldbeeld (Meulenhoff, 1950/'96). [^]

The Principal Works of Simon Stevin (in 5 delen, Swets & Zeitlinger, 1955-'66):
  Zie ook een overzicht van Introductions.

1. General Introduction & Mechanics (ed. E. J. Dijksterhuis), met De Beghinselen der Weeghconst, De Weegdaet, De Beghinselen des Waterwichts, Anhang, Byvough.
2. Mathematics (ed. D. J. Struik), met A: Tafelen van Interest, Problemata Geometrica, De Thiende, en B: L'Arithmétique, en selecties uit de Wisconstighe Ghedachtenissen (enkele blz uit Driehouckhandel en Meetdaet, boek 1 van Deursichtighe: perspectief).
3. Astronomy (ed. A. Pannekoek), Navigation (ed. Ernst Crone), The Age of the Sages, met: De Hemelloop 1, 3, Byvough, Anhang; Vande Spiegheling der Ebbenvloet; De Havenvinding, Vande Zeylstreken; Wysentijt.
4. The Art of War (ed. W. H. Schukking), met De Sterctenbouwing, Castrametatio, Vant Belegeren der Steden en Stercten, Vande Pijckschansen.
5. Engineering (ed. R. J. Forbes), Music (ed. A. D. Fokker), Civic Life (ed. A. Romein-Verschoor), met: Zeilwagen, Patenten, Cammen en Staven, Nieuwe Maniere van Sterctebou, Waterschuyring, Molens; Spiegheling der Singconst; Burgerlick Leven; Index van de 5 delen.

D. J. Struik, Het land van Stevin en Huygens (Amsterdam, 1958/'79).
  The Land of Stevin and Huygens (Springer, 1981; preview).

R. Hooykaas, Geschiedenis der natuurwetenschappen (Bohn, Scheltema & Holkema, 1976).

K. van Berkel, In het voetspoor van Stevin (Boom, 1985 / dbnl).
  ,,   - Keuze uit het werk van E. J. Dijksterhuis: Clio's Stiefkind (Bert Bakker, 1990 / dbnl).

A.K. Kox (red.), Van Stevin tot Lorentz (1990 / dbnl).

Robert A. Mertens, 'STEVIN, Simon, wiskundige, natuurkundige, ingenieur, militair architect, econoom en taalkundige', in Nationaal Biografisch Woordenboek, deel 15, kol. 694 - 710 (Brussel 1996).

V. Logghe, J.T. Devreese, A. Meskens, C. van den Heuvel, D. Imhof, Spiegheling en Daet, Simon Stevin van Brugghe (catalogus bij een tentoonstelling, Brugge 1996/'98).

M. de Reu, G. Vanden Berghe, G. Van Hooydonk, Simon Stevin, 1548 - 1620 (Schatten van de Universiteitsbibliotheek te Gent - 9, 1998).

K. van Berkel, 'The legacy of Stevin: a chronological narrative', in: Van Berkel, Van Helden, Palm (eds), A History of science in the Netherlands (1999), pp. 3-238, met biografie.

Kees Zandvliet (e. a.), Maurits Prins van Oranje (Rijksmuseum Amsterdam, 2000).

Simon Stevin, Het Burgherlick leven & Anhangh. Toelichting: Pim den Boer, hertaling: Anneke C. G. Fleurkens (Bijleveld, 2001).

R. Vermij, The Calvinist Copernicans (KNAW, 2002): Ch. 4, 'Simon Stevin and the tradition of practical mathematicians'.

Jozef T. Devreese, Guido vanden Berghe, 'Wonder en is gheen wonder', De geniale wereld van Simon Stevin, 1548 - 1620 (Davidsfonds, Leuven, 2003). In het Engels: 'Magic is No Magic': The Wonderful World of Simon Stevin (WIT Press, 2007)

Simon Stevin 1548-1620, De geboorte van de nieuwe wetenschap, Koninklijke Bibliotheek van België (Turnhout 2004, Fr.).

Ch. van den Heuvel, 'De Huysbou' A reconstruction of an unfinished treatise on architecture, town planning and civil engineering by Simon Stevin (KNAW, 2006).

DBNL auteur - Simon Stevin.

Guido Vanden Berghe, Dieter Viaene, Ludo Vandamme, Simon Stevin van Brugghe (1548-1620) Hij veranderde de wereld, Uitg. Sterck & De Vreese 2020.

C.A. Davids, Fokko Jan Dijksterhuis, Ida H. Stamhuis, Rienk H. Vermij, Rethinking Stevin, Stevin Rethinking: Constructions of a Dutch Polymath, Brill 2020.