Inleiding , Dialectike , materie , vorm , oorzaken , daad , kwantiteit , kwaliteit , autoriteit ,
bedriechspreuck , verkeerde , gelijk- , ongelooflicke , spotspreuck
H E T E E R S T E B O U C KD E R D I A L E C T I K E NO F T E B E W Y S C O N S T E N,V A N D E D E F I N I T I E N.![]() |
Maer overmits wy sien, naer tghene dat nu ter tijt best verstaen wort, als int voorgaende breeder redenen daer af verclaert sijn, sullen voor ditmael deerste woorden ghebruycken. Een andermael naer de gheleghentheyt die alsdan sijn sal. |
Maer ghelijck het den ghenen die leeren Schermen, voughelick is dat sy weten wat te segghen is Rapier, Poignaert, Lancie, &c. eer sy commen tot het ghebruyck van dien; Alsoo betaemt het hier oock, eermen tot deser woorden Strijt coemt, datmen wete wat de woorden, diemen daer als Wapenen ofte Schermtuych ghebruycken sal, beteeckenen: Daerom sullen wyse ordentlick naer ons vermoghen definieren als volght. D E F I N I T I E I I.
|
M A T E R I E dan (seght de definitie) is d'oirsaecke daer yet af ghemaeckt wort, als de Materie van Fluweel (overmidts het van sijde gemaeckt wort) is Sijde, van Lijwaet, is Vlas, van een Harnas, is Yser: Alsoo oock der onlichamelicker dinghen Materie (welcke naer de lichamelicke haer ghelijckspreuckelick toeghevoucht wort) als der Arithmetiken (want sy daer uyt bestaet) is Ghetal, der Musiken, Gheluyt, der Dialectiken, Questie, ofte Argumenteringhe. Insghelijcx wort der werclieden Materie gheseyt, de ghene die sy ghebruycken, ende sonder de welcke haer ambacht niet en bestaet, als des Timmermans, Houdt, des Potbackers, Cley, des Smidts, Yser; Maer so de saecke bestonde uyt verscheyden Materien, soo noemtmen de ghene dieder in meeste menichte is, ofte men noemtse te samen, als de Materie van een Bedde, sijn Pluymen, ofte Pluymen ende Tijcke, des Metsers, Steen; ofte Steen Calck ende Sandt, &c. De Materie wort onderscheyden in B L Y V E N D E ende V E R A N D E R E N D E , Blijvende, als Goudt, Silver, Coper, waer af yet gemaeckt sijnde, de Materie blijft de selve: De Veranderende, als Meel, Cley, ende dierghelijcke, waer af ghemaeckt Broot, ende Backsteenen, de Materie verandert, ende en is daer naer niet meer Meel ofte Cley. |
D E F I N I T I E I I I.
[ *) Vergelijk: maliënkolder.] |
ofte onbequamelick by den anderen ghevoucht sijn, worden hare consten gheseyt van gheschickter of ongheschickter Formen. Alsoo oock segghen wy dat de Forme der ghemeene saecke, is in goeden ofte quaden state. Wederom, want Redelick dier t'gene is, daer wt de Mensche eenigher specien name ontfangt, so wert die Redelickheyt gheseyt de Forme des Menschen. D E F I N I T I E I I I I.
[ *) 'Causa efficiens', zie p. 135 voor de Latijnse termen.] |
worden M E N I C H V U L D I C H E Y T ghenoemt. Dit woort Menichvuldicheyt, ontmoet hem inde ghebruyck van spreecken onder anderen aldus: Ick neme dat Pieter seer groot van persoon sy, onder hem hebbende eenighe Heerlickheyt, die hem bycans eenen Daelder t'siaers uyt brengt, ende dat yemant seght desen een seer groot Heere te wesen; Aen de welcke men verantwoort, dat hy is groot van Menichvuldicheyt, maer niet van Ghedaente, ofte als sommighe Duytschen Onduytschelicker inde gebruyck hebben groot van Quantiteyt, maer niet van Qualiteyt. Also seggen wy wel vijf Sieren even te sijn aen vijf Elefanten, maer naer de Menichvuldicheyt des Ghetals. Voort so worden de saecken naer de Menichvuldicheyt gheseyt E V E N , ofte O N E V E N , als een Driehouck, can Even sijn aen een Vierhouck, een Mensche aen een Calf, maer sy en connen niet eyghentlick Ghelijck ghenoemt worden, want hem dit voucht tot de Ghedaente, als wy inde volghende definitie daer af spreecken sullen: Op welcke eyghenschap ende onderscheyt, van Even ende Ghelijck, in onse Duytsche tale beter ghelet dient, dan het schijnt datmen tot als noch ghedaen heeft: Andersins men sal dickmael, noch Mathematikelick, noch Physikelick, van eenighe materie connen handelen, aenghesien Even, dat de Latijnen Æ Q V A L E noemen, al wat anders is dan Ghelijck, dat by den Latijnen S I M I L E gheseyt wort. |
A V T O R I T E Y T bewesen te sijne, t'ghene men door hare schriften betuycht: Als yemant seght, dat de Stadt van Roome het heele iaer duer gheduerlick coren ghegheven heeft aen drie hondert ende twintich duysent, haer arme burgheren, t'welck yemandt niet gheloouende, men betuycht het door de Autoriteyt van Suetonius int eerste bouck aent 41. Capittel*), alwaer hy seght, dat Iulius Cæsar dat vercort heeft, ende ghebrocht op hondert ende twintich duysent persoonen. Oock en is de Autoriteyt niet alleene van beschreven saecken, maer van ghesproken, ghelijck als yemandt yet bewijst, door t'gene eenen anderen gheseyt heeft.
[ *) Ed. Glareanus (zie p. * 7v hiervoor), Bas. 1560, p. 28-29, er staat 150 000 i.p.v. 120 000.] D E F I N I T I E X.
|
t'welck een Bedriechspreuck der ghelijcknoeminghe eens woorts is, want alsmen te Delft spreeckt van een Hoedt corens, so is de meeninghe van seker mate, Hoedt ghenoemt, inhoudende 32. achtendeelen, daer een mensche wel Seven iaren ghenouch aen heeft. Ende overmidts datter dickmael veel misverstandts, uyt dese Ghelijcknoeminghe rijst, so wortse ghemeenlick ghenaemt D E M O E D E R V A N V E L E D W A L I N G H E N .
|
![]() ![]() |
![]() ![]() ![]() |
![]() ![]() ![]() ![]() |