Tis te weten dat de Duytschen in die seer oude tijden vande welcke ter weerelt gheen opentlicke schriften gebleuen en sijn, gheweest hebben een treffelick seermachtich Gheslacht. t'welck duer sulcke verderuende oirsaken als meer ander machtighe volcken weeruaren sijn, als oirloghe en dierghelijcke, voorderende uytroeying der wetten, breking van goe oirdens, verwoesting der steden, &c, tot manier van wiltheyt gherocht is, doch niet so volcommen, of den ouden aert der grootmoedicheyt, rechtueerdicheyt, ende ghetrauheyt, daer Tacitus oock af betuycht {Li. de Morib. Germanor.}*), en bleef altijt in hemlien ghewortelt. Dese haer woestheyt heeft gheduert tot ontrent de tijden van Iulius Cæsar, welcke daer naer tot beteren staet begon te keeren, soo dat sy eintlick weder ghecommen sijn ter regiering ouer t'eertrijcxdeel Europa, als kenlick is. Maer want yemandt van haer voornomde eerste macht twyffelen mocht, ouermits wy daer af, soo weynich als van veel ander volcken diens tijts, gheen opentlicke schriften en hebben, soo sullen wy die aldus beuestighen.

  Doch so v dat niet en gheuiel, maer dat sy die woorden voormael uyt het Duytsch vergaert hebben, ghelijck sy nu sulcx uyttet Latijn doen (want een van tween is nootsaecklick) t'selue valter uyt te besluyten. Want dat soo ghenomen, tis gheschiet naer hemlien verwoestheyt, daer in, ofte daer vooren: Niet daer naer, want de Duytsche tael by haer sedert in gheen acht gheweest en heeft, maer de Latijnsche, daer sy de hunne naer verandert hebben: Oock niet daer in, want dat een machtich volck t'welck Spaeigne, Griecken, Italie, conde beuechten ende verwinnen, haer spraeck souden gheformt hebben naer de wildens tael, ten sluyt niet; Dat sulcken Gheslacht vande wilden soude leeren an t'windaes een naem gheuen, tis te belachelick, soo sy doch seluer eer dan wilden, windassen ghebruycten. Tis dan nootsaeclick dat sy dese woorden na der Duytschen ghemaect hebben voor haer verwoesting, te weten doen sy groot en machtich waren, ende dat yder Gheslacht d'ooghe op hun had.

  Hier toe helpt noch dit, dat hemlieder tael wyder strecte als ander, t'welck sy in haer woestheyt daer toe niet ghebrocht en hebben, want dat wilden die niet en handelen, noch verre en reysen, haer tael wyder souden doen verbreyden als ander machtighe volcken, die groote landen en Koninckrijcken onder haer ghebiedt hadden, het strijt teghen den ghemeenen loop des weerelts, t'waer ongheschict sulcx toe te laten. Dese wyde verbreyding dan der tael is gheschiet voor de verwoesting: waer uyt oock te bemercken is in wat macht sy doen moesten wesen, anghesien t'verstroeyde eentalich ouerblijfsel na soo grooten menichte van iaren, hem wyder strecte dan die teghenwoordelick in groote macht waren: T'sijn voorwaer oirsaken die metgaders d'ander redenen, ons dwinghen te geloouen, dat de Spaengnaerden voormael oock, of Duytschen gheweest sijn, of dat sy hun tael naer het Duytsch gherecht hebben. want sy, ghelijck de Françoisen, oock segghen Guante, Guardar, waer af commen

  T'voornomde wort noch stercker, opentlicker, ende nootsakelicker beuesticht, duer haer talens constich maecsel, voorwaer gheen werck van slechte wilden, maer te verwonderen hoe gheleerde tammen, sulcx hebben connen ter daet {Effectum.} brenghen. daer af wy breeder spreken, ende haer weerdicheyt bouen al d'ander, met merckelicke redenen beuestighen moeten, aldus:
T'einde der spraken is, onder anderen, te verclaren t'inhoudt des ghedachts, ende ghelijck dat cort is, also begheert die verclaring oock cortheyt, de selue can bequamelicxt gheschien, duer ynckel saken met ynckel gheluyden te beteeckenen; Oock soodanighe, datse oueral de T'saemvoughing bequamelick lijden; Datse de Consten grontlick leeren; Ende den Hoorders heftelick beweghen tot des sprekers voornemen.
Nu of dese alle vier, byden Duytschen beter ghetroffen sijn dan by eenighe ander, dat sullen wy oirdentlick verclaren, eerst bethoonende, ende dat metter daet, op datment ghelooue, der Duytschen 742 eensilbighe woorden inden eersten persoon; daerder de Latinen alleenlick 5 hebben; De Griecken gheen eyghentlicke, maer langhe vercort tot 45. Daernaer sullen wy segghen vande namen, bynamen, &c. welcke wy alle metter haest vergaert hebben yder uyt sijn Woortbouck als volght.

  Merckt noch dat sy t'selue oock ghedaen hebben in des Letterconsts beghinselen {Grammatica elementis.}, dat is inde boucstaffen ofte letteren, die sy al met eensilbighe gheluyden noemen, t'welck voorwaer d'uyterste volcommenheyt naerder is, dan de contrari; want ghelijct inde Meetconst {Geometria.} ongheschict waer, t'punt, beghin der grootheyt, meerder te stellen dan grootheyt, alsoo ist oock inde Letterconst ombetaemlick, t'beghin van meer gheluyden te sijn, dan t'ghene van verscheyden beghinselen ghemaect wort.
Als by voorbeelt int spellen van Dal, datmen opt Griecsche seght Delta, Alpha, Lambda, Dal; ofte opt Hebreusch Daleth, Aleph, Lamed, Dal; alwaer yder beghin ongheschictelick van meer gheluyden is, dan t'ghene vande drie beghinselen ghemaect wort. Daerom segghen wy veel natuerlicker ende aerdigher, De, A, El, Dal: want t'ghene inde Consten beghin is, moet daerin het alder eenvoudichste sijn, t'welck hier, soot de Duytschen ghetroffen hebben, ynckel gheluyt is. Daerom deden de Latinen wel, doe sy leerden lesen en schrijuen, dat sy in desen d'ander lieten varen, en[de] de Duytschen volghden.
Wat de onghegronde meyning van hemlien belangt, die souden duruen segghen de Duytschen sulcx eer vande Latinen te hebbe[n], die en spreken niet duer beweeghnis der reden, maer ghedreuen van eensinnighe moetwillicheyt, soo doch de Latinen na sulcke cortheyt niet ghetracht en hebben, maer ter contrari, t'gheen by ons cort en goet was, dat hebben sy naer huerlieder ghebruyck gheern verlangt: als Angst, Caes, Beest, Put, Muer, Recht, Cael, Graen, Heer, &c. daer sy voor segghen Anxietas, Caseus, Bestia, Puteus, Murus, Rectus, Caluus, Granum, Herus.  Tis dan vande Duytschen dat de letteren de volmaecste namen hebben.

  Wat de Fransche, Italiaensche, Spaensche, ende meer talens eensilbighe gheluyden belangt, welcke hier yemandt begheeren mocht, wy en hebben die niet ghestelt, om dattet Griecx ende Latijn in volcommenheyt d'ander te bouen gaende, tottet voornemen voldoen; want als wy bewesen hebben, het Duytsch volmaecter dan dese twee te sijne, soo volght uyt noch stercker reden, dattet veel volmaecter is dan eenighe van dien. Wel is waer dat de Fransche eensibilghe gheluyden, de Latijnsche

EN  tweeden soo volghter van der woorden voornomde T'saemvoughingh gheseyt te worden, welcke niet t'onrecht voor een der voornaemste ende nutste eyghenschappen die in talen begheert worden, gheacht is; wiens voordering ende nootlicheyt den ghenen die hun inde Consten oefnen, niet onbekent en is, ouermidts der dinghen namen daer duer oock haer corte bepalinghen {Definitiones.} sijn. Hier in wort byden gheleerden het Griecx gheluckigher gheacht als d'ander, dat is, als de ghene die by haer verleken wierden, onder welcke het Duytsch gheen plaets en had; anders ten waer gheen oirdeel van gheleerden, maer van verkeerden gheweest, want ghelijck gheen menschen die wel by haer sinnen sijn drie grooter ghetal en achten dan Duyst, maer veel cleender; alsoo oock de Griecsche Tsaemvoughing niet bouen de Duytsche, maer verre daer onder, want in die sijn hier en daer sommighe woorden diese lijden, maer in dese oueral, ende dat met een ander besonder cortheyt, gheschictheyt, ende eyghentlicker beteeckening haers grondts, welcke nootsakelick volghen uyt de voorgaende groote menichte der ynckel gheluyden, daerenbouen ter bequame T'saemvoughing wonderlick ghetroffen.

Ymant mocht nu van desen eenighe voorbeelden begheeren; maer wanttet licht ende te slicht waer, uyt de oneindelicke een groote menichte te vergaren (als inde T'saemspraeck der Bewysconst {Dialectica.} beghonnen is) soo gheuen wy hem seluer eenighe voor te stellen die hem ter coppeling onbequaemst duncken. Ick neem dat hy daertoe verkiest (om haer aldermerckelicste verscheydenheyt, ende gheduerighen strijt) Water en Vier: voorwaer soot den noot erghens voorderde dese te vergaren, als by ghelijcknis, yemandt willende segghen, Tot d'incomst des Kuenincx waren vieren ghemaect die van selfs int water ontstaken, hy sal die noemen (ghelijck wy anders segghen Turfvieren, Eyckevieren) Watervieren: ende daer toe en behouft hy gheen gheleerde te sijne, noch hem lang te bedencken, maer de leecken worden, duer de wonderlicke eyghenschap des taels, van selfs daertoe ghedronghen. Ten is den hoorenden oock gheen nieu noch vreemt woort, hoewel hy dat van te vooren noyt ghehoort en had, reden dat sulcke niet alleen duer de ghewoonte verstaen en worden, maer uyt den ghemeenen aert der gheluyden, welcke d'oude Duytschen soo constelick

EN  derden moeten wy segghen vande bequaemheyt deses taels tot de leering der Consten, waer af wy (bouen dien sulcx nootsaeclick volght uyt het voorgaende toeghelaten) de volghende Weeghconst, sulcx sy is, tot voorbeelt stellen; welcke ghy, ghemerct de groote rijcheyt onses taels, uyt welcke alles veel beter behoort ghedaen te sijne, daertoe misschien niet weerdich en sult achten, te meer datter duysenden by ons sijn, diese veel beter, ende met beuallicker woorden beschrijuen souden:
Maer niet teghenstaende al dit, so ist doch soo ghedaen, dat gheen van al d'ander Gheslachten der volcken wie hy sy, t'selue, soo veel des spraecx grondelicke beteeckening, ende uytbeelding der Saeck belangt (ick en wil niet segghen, soude connen verbeteren, daer gheen vreese voor te hebben en is, want hemlien ghebreect Stof welcke gheweert soo wort oock gheweert de daet {Sublata materia tollitur effectus, 4. v. 2. strijtreden der Bewysconst.}) soude connen soo nauolghen, want waer wildy spraken halen daermen duer segghen sal, Euestaltwichtich, Rechthefwicht, Scheefdaellini, en dierghelijcke daer de Weeghconst vol af is? sy en sijnder niet, de Natuer heeft daer toe aldereyghentlicxt het Duytsch veroirdent.

Voorwaer souden woorden an woorden hanghen om eenwoordighe redenen te maecken, ghelijck letteren an letteren woorden baren, sy moeten als de letteren constighe gheluyden hebben, niet naer t'gheual van hier en daer t'samen gheschrapt, als de hare, maer sulcke als ons voorouders ghetroffen hebben, ende dat duer middelen, daer alle verstanden (soomen uyt het sijne van eens anders oirdelen mocht) voor rusten moeten; Reden is dese, dat de spraken niet duer eenen, maer duer velen van verscheyden gheuoelen ghemaect worden, d'een sus, d'ander soo, dese beter, die ergher willende; maer de voorighe Duytschen hebben ghedaen, als of sy altemael de saken eruaren daer de talen toe dienen, met een selfde gheneghentheyt aldus eendrachtelick ghedocht hadden:
Anghesien wy duer t'behulp van tong, lippen, tanden, verhemelt, keel, bycans oneindelicke verscheyden eensilbighe gheluyden connen uyten, soo ist billich dat wy yder ynckel saeck een eensilbich gheluyt toeyghenen (want min is onmueghelick, meer is onnut) ende van sulcker aert, dat sy de Tsaemvoughing bequamelick lijden, op dat wy daer duer niet alleen de ghemeene dinghen, maer oock de wonderlicke die de Natuer daghelicx baert, beuallick ende verstaenlick uytbeelden mueghen.

  Dit is t'ghene wy vande weerdicheyt der Duytsche tael voorghenomen hadden te verclaren; Inde selue sullen wy de WEEGHCONST, die de wonderlicste der vrie is, eerst tot Constens form laten commen, als spraeck die der Natueren eyghenschappen grondelicxt beteeckenen can, ende als bequaemste wit, daer al d'ander die willen, tot yder ghemeentens grootste nut, na micken, ende haer bepalinghen {Definitiones.}, daer inde Consten veel an gheleghen is, na rechten mueghen. Oock by aldien der Duytschen vliet daerin alsoo vermeerderde, ghelijct de reden wel eyscht, t'selue soude ons voornemen verstercken om met ander angheuanghen voort te varen: Doch soo de contrarie gheschiede, ick can my vernoughen in een eerlick voornemen mijn goede wille te verclaren, welcke in haer beroup tot yders dienst gheeyghent is.