Vormen van Saturnus

1659

Een groot aantal verschillende vormen van Saturnus had Huygens gevonden in de literatuur, en dertien ervan zette hij in één figuur in Systema Saturnium, toegelicht in de tekst (Ned.). Een uitgebreide bespreking (met veel figuren) staat in de noten bij p. 271 e.v. van T. XV. De onderstaande tabel geeft links de 13 schijngestalten in de figuur van 1659, in het midden de bron die Huygens noemt, met meer gegevens uit T. XV, en rechts enkele aanvullingen.

	Galileus, 1610 Istoria ... macchie solari (1613), p. 25. En p. 148, dec. 1612: "solitario", "forse Saturna si ha divorato i proprij figli?" Brief aan Kepler, Dioptrice (1611), p. 16: nov. 1610.	A. van Helden, 'Saturn and his anses'. Liceti, De novis astris (1623), p. 194. Galileo project, 'Saturn'. Il saggiatore (1623), p. 217. IMSS, 'Galileo's telescope'.
	Scheiner, 1614 Locher & Scheiner, Disquisitiones mathematicae, p. 89.
	Riccioli, 1640, 1643 Almagestum novum (1651), p. 487.
	Hevelius, De Saturni nativa facie (1656, fig. naast p. 4) 'trisphaericus', 1655 (tabel p. 7).	'met drie bollen'.
	Hevelius 'sphaerico-cuspidatus'.	'bolvormig-gepunt'.
	Gassendi Opera omnia (1658), IV, p. 474: 1653.	T. XV, Additions: p. 615-6.
	Hevelius 'sphaerico-ansatus', 1645, 1646.	'bolvormig met hengsels'.
	Hevelius 'elliptico-ansatus', 1647, 1649, 1650, 1652.	'ellipsvormig met hengsels'.
	Riccioli, 1648, 1649 Almagestum novum, p. 488.
	Riccioli, 1649, 1650     Almagestum novum, p. 712. Diameter FG: 34", Huygens vond dit te veel.	De hoek is kleiner dan 21".
	Divini, 1646, 1647, 1648 Op pamflet 'Pleni-Lunium', 1649. In Bull. di bibliogr., XX (1887) naast p. 614.
	Fontana 1636, Riccioli 1646 Fontana, Novae ... observationes (1646), p. 135: 1636. Riccioli (1651), p. 487, 1646.	Hirzgarter, Detectio dioptrica (1643).
	Biancani Sphaera Mundi (1620), p. 292: 1616, 1619. Noemt Galilei en Scheiner. Gassendi Opera omnia IV, p. 418: 1638; zie ook p. 464: 1639;  p. 459: 1647.	Gassendi, Institutio astronomica (1656), p. 247.
	Riccioli, Fontana 1644, 1645 Almagestum novum, p. 724: 1645. Novae ... observationes, p. 137: 1644;  p. 141: 1645.

In brieven
	Wallis aan Huygens, 1 april 1656  (T. 1, p. 396): welke van deze vormen, als de ring weer verschijnt?
	Idem, 22 aug. 1656  (T. 1, p. 482): hypothese van Wren  (zie T. III, fig. bij p. 419-424).
	Huygens aan Hevelius, 25 juli 1656  (T. 1, p. 463): eigen waarneming, vorm van Hevelius.
	Huygens aan Roberval, aug. 1656  (T. 1, p. 486): eigen waarneming van dit jaar en van vorig jaar [<], andere waarnemers, 1655.
	Huygens aan Boulliau, 26 dec. 1657  (T. II, p. 109). Dezelfde waarneming van 17 dec. staat in Systema Saturnium, p. 21.   Nu een rechtopstaand beeld (T. XV, 188). Boulliau was de eerste aan wie Huygens het systeem met de ring meedeelde, in vertrouwen en met het verzoek de tekening geheim te houden.
	Huygens aan Chapelain, 28 maart 1658  (T. II, p. 157). Chapelain kreeg uitleg van het syteem met vijf tekeningen, en ook één van de satelliet. Bovendien kreeg hij toestemming om het betreffende gedeelte uit de brief (maar niet dat over het slingeruurwerk) voor te lezen in een vergadering van meer dan veertig personen bij de Montmor in Parijs. In zijn brief van 10 mei 1658 bracht hij verslag uit aan Huygens [<].
	Huygens aan Hodierna, 24 sept. 1658, antwoord op diens brief, gedrukt in Protei caelestis vertigines, 1657 (daarin figuur rechts)  (T. II, p. 224): "... zult u misschien onze hypothese hieruit kunnen opmaken".

J. Caramuel, Mathesis biceps (1670), p. 1615: brieven van Hodierna; p. 1627: uitleg bij pl. 46, met de vormen I - XIII die Huygens had gevonden en nog 11 andere.

Caramuel, 1670, pl. 46.

Na het verschijnen van Systema Saturnium schreef Huygens aan Chapelain, 28 april 1660 (T. III, p. 76): ... de ring, die u opvat als samengesteld uit een menigte manen, zodat het er even natuurlijk voor is rondom de bol van Saturnus te blijven staan als het voor onze maan is een cirkel om de aarde te beschrijven. Het spijt me dat ik deze gedachte niet heb gehad toen ik over deze stof schreef.

Chr. Huygens, Systema Saturnium, Hagae-Comitis 1659, p. 55.

G: zon;  E: Aarde, omlooptijd 1 jaar;  A, B, C, D: Saturnus, omlooptijd 30 jaar, 10 x zo ver van de zon.

Gezien zijn
A: Hevelius, Riccioli 1649;  B: Huygens 1656, Huygens 1685;
C: Fontana 1634, Campani 1664, Huygens 1693;  D: Galilei 1612, Gassendi 1642, Huygens 1671.

Vroege waarnemer: Hortensius: 1625 (rond), 1632 (langwerpig), zie Diss. 1633, p. 54.

( In onze tijd: D in 1995, A in 2003, B in 2009, C in 2018, 13 omlopen sinds 1634.)

Literatuur James Clerk Maxwell, On the Stability of the Motion of Saturn's Rings, 1859.   Abstract in Monthl.Not.R.Astr.Soc. 1859. James E. Keeler, 'A spectroscopic proof of the meteoric constitution of Saturn's rings', Astrophys.J. 1895.   Met het dopplereffect zijn snelheden te bepalen, zie figuur Bij een massieve ring zou de snelheid aan de buitenkant maximaal zijn. Uit: J. E. Keeler, 1895 Jean Mascart, 'La Découverte de l'anneau de Saturne par Huygens', in La Revue du Mois, T. II, 1906, p. 66-80, 160-185. Albert van Helden, '"Annulo Cingitur": The Solution to the Problem of Saturn', in: Journ. Hist. Astr., 5 (1974) 155-174. Ronald Brashear, 'Christiaan Huygens and his Systema Saturnium', SIL (1999).   List of figures,  Systema bij archive.org. Oncle Dom, 'Un demi siècle pour découvrir l'anneau de Saturne'. Museo Galileo: video 'Saturn's system'. Wij kunnen nu het 'Systeem van Saturnus' van dichtbij bekijken, dankzij het ruimtevaartuig Cassini (zie ook 'Solar System Simulator'); nieuwe vormen en kleuren zijn te bewonderen. De ringen zijn ongeveer 1 km dik en bestaan uit deeltjes van millimeterklein tot metersgroot; ze hebben nu ook een 'Huygens gap' en een buitenste F-ring. Zie Wikipedia, 'Rings of Saturn'.

Maxwell	Huygens	Cassini	Encke	Keeler	F-ring
CICLOPS

Donkere ringen met een heel smalle schaduw, 2009.   Ringen, Titan en Enceladus in tegenlicht, 2006.

Rechts: Keeler-gap met maantje Daphnis, 2009.

Keeler

Ringen met Pandora (rechts), Dione, Titan donker
(opname in blauw licht), 2011.

Saturn at Night, 2017.

	Keeler
		Aarde
		Maan
	Cassini keek terug, 2017.