Home | Chr. Huygens | < Oeuvres VII >

Boek , experimenten , kijkers , uurwerk , Leeuwenhoek , buskruitmotor , barometer , wagen , huwelijk , horloge

Parels uit brieven 1673-75

Oeuvres Complètes VII, 1670-75


[ 269 ]
No 1933.

J. Chapelain aan Christiaan Huygens

Parijs, 28 april 1673

  en attendant que je vous aille rendre graces de bouche du precieux Present de vostre livre où vous justifiés la solidité Geometrique de l'Invention de vostre Pendule je vous les rends icy infinies comme d'une tres excellente Production de vostre admirable Genie et d'une tres chere marque de vostre genereuse amitié. . . .   Voordat ik u mondeling dank ga zeggen voor het kostbare geschenk van uw boek waarin u de meetkundige waarheid van de uitvinding van uw slingeruurwerk bewijst, bedank ik u hier al vast ten zeerste voor het zeer uitstekend product van uw uitmuntende begaafdheid en zeer dierbaar kenteken van uw grootmoedige vriendschap. . . .
Mon homme en vous le portant est charge de vostre propre Ouvrage pour vous monstrer l'erreur du Relieur qui la rendu imparfait en y mettant deux fois la fueile E et y ayant oublie a mettre celle de E2 de sorte que le plus accompli ouvrage du Monde se trouve defectueux entre mes mains par sa faute. Vous me feres la faveur, Monsieur d'y remedier en obligeant Muguet de vous envoyer cette feuille de E2 afin que ie la puisse avoir par vostre moyen et la puisse inserer au lieu où elle manqua. Ce sera achever et donner le comble a vostre liberalité et me confirmer dans la passion qui me attache à vous il y a si longtemps . .   Mijn bediende die dit u brengt heeft uw eigen werk meegekregen om u de fout van de binder te tonen die het onvolmaakt afleverde door er twee keer het blad E in te doen en te vergeten er dat van E2 in te doen, zodat het meest vervolmaakte werk van de wereld met een gebrek in mijn handen ligt door een fout van hem. U wilt me wel het genoegen doen, meneer, het te verhelpen door Muguet*) te verplichten u dit blad E2 te zenden opdat ik via u het kan verkrijgen en invoegen op de plaats waar het ontbrak. Dit zal uw vrijgevigheid volmaken en ten top voeren en mij bevestigen in het gevoel dat me al zo lange tijd [<] met u verbindt . .
  *)  De uitgever van Horologium oscillatorium.

  [ Ned.: Het slinger-uurwerk.]
titelpagina


[ 287 ]
No 1942.

Pierre Perrault aan Christiaan Huygens

[ Mei 1673 ]

Lettre de l'auteur à Mr. Huygens
au sujet des experiences.

  Depuis Vôtre départ je n'ay songé à autre chose qu'à ce que vous m'avez dit touchant mon systeme de l'Origine des Fontaines, & quoi que je me sois rendu 		 
Brief van de schrijver aan Mr. Huygens
over experimenten.*)

  Sedert uw vertrek°) heb ik aan niets anders gedacht dan aan wat u me hebt gezegd over mijn systeem van de Oorsprong van bronnen, en hoewel ik ben gezwicht
  *)  De brief is gedateerd 31 juli 1672 en gedrukt in De l'Origine des Fontaines, 1674/1678 [en 1721].
  °)  Uit Viry, waar Huygens vaak logeerde bij de familie Perrault.


[ 288 ]
aux raisons sur lesquelles Vous avez fondé Vôtre Critique, il me reste pourtant de grands doutes qui me tiennent comme en suspens, & que je ne puis m'empêcher de Vous déclarer en attendant que je sois de retour à Paris pour en avoir la solution. La plus grande difficulté que Vous m'avez opposée, a été sur ce que je suppose dans la terre des effets semblables à ceux de la pompe, ausquels je donne pour cause principale l'attraction par la crainte du vuide; & aussi que par cette ressemblance de la pompe je fais élever des eaux à toutes sortes de hauteurs, quoi que je sache bien que l'attraction n'est pas recûë à present dans la Physique non plus que la crainte du vuide, & que l'on soûtient que la pompe ne peut élever de l'eau que jusques à la hauteur de 32 ou 33 piés . . .   voor de redenen waarop u uw kritiek hebt gefundeerd, blijven bij mij toch grote twijfels die me in onzekerheid laten, en ik kan niet anders dan ze voor u verklaren in afwachting van mijn terugkeer naar Parijs om de oplossing ervan te krijgen. De grootste moeilijkheid die u me hebt tegengeworpen, was over mijn veronderstelling dat in de aarde werkingen zijn als die van de pomp, waaraan ik als voornaamste oorzaak toeken de aantrekking door vrees voor vacuüm; en ook dat ik met deze gelijkenis met de pomp het water laat stijgen tot allerlei hoogten, hoewel ik wel weet dat aantrekking tegenwoordig niet wordt goedgekeurd in de fysica, evenmin als de vrees voor vacuüm [>], en dat men erbij blijft dat de pomp het water maar tot een hoogte van 32 of 22 voet kan doen stijgen . . .

[ 294 ]
. . . je ferai comme vous avez fait, Monsieur, j'examinerai avec un esprit degagé & non prévenu toutes sortes de raisons, je ferai des experiences de toutes les manieres que je pourrai, avec toutes sortes d'instrumens, de machines & de materiaux; & dans la défiance ou je voi que je dois être d'être trompé par mes sens, par mon jugement, par ma propre foiblesse & petitesse, par celle   . . . ik zal doen zoals u hebt gedaan, meneer, ik zal allerlei redenen onderzoeken met een vrije en niet vooringenomen geest, ik zal experimenten doen op alle manieren die ik kan, met allerlei instrumenten, toestellen en materialen; en met de argwaan die ik zie dat ik moet hebben, bedrogen te worden door mijn zintuigen, door mijn oordeel, door mijn eigen zwakheid en kleinheid, door die

[ 295 ]
des materiaux, & par celle des machines que je suis capable de mouvoir; je craindrai toûjours d'être trompé; plus je croirai voir clair, plus je me défierai & craindrai d'être ébloui par les choses nouvelles que je croirai découvrir qui n'avoient point été connuës auparavant.   van materialen, en door die van toestellen die ik kan laten bewegen*); ik zal steeds vrezen bedrogen te worden; hoe meer ik zal geloven helder te zien, des te meer argwaan zal ik hebben en vrezen verblind te worden door nieuwe dingen die ik geloof te ontdekken, die tevoren niet bekend waren.
  [ *)  Perrault heeft heel wat putten gegraven, zie p. 167 van zijn boek: tot 20 voet.]

[ 296 ]
. . . que les experiences ne donnent point de décisions generales, & que le plus souvent elles ne prouvent rien davantage, sinon que ce qu'elles font voir se peut faire; & sur la seconde maxime, que les principes du mouvement n'étant pas connus il n'y a pas lieu de rejetter absolument l'attraction pour n'admettre que la seule impulsion . . .   . . . dat experimenten niet algemene uitspraken geven, en dat ze meestal niets meer bewijzen dan dat hetgene dat ze laten zien kan gebeuren; en over de tweede grondregel dat, daar de principes van beweging niet bekend zijn, er geen reden is aantrekking geheel en al te verwerpen en alleen aandrijving aan te nemen . . .

[ 297 ]
. . . de suivre ce que Vous en ordonnerez, après que Vous Vous serez Vousmême resolu sur l'incertitude où je croi que Vous ont mis les experiences que vous avez faitez du Siphon, & des deux plaques de metail: Cependant à tout hazard je n'ai pas voulu aller contre ces deux maximes dans la suite de mon Traité des Fontaines; & pour ne pas même tomber dans quelque occasion de contestation, j'ai quitté les expediens que j'avois trouvez dans la ressemblance de la pompe pour soûtenir mon systeme . . .   . . . te volgen wat u erover zult voorschrijven, nadat u zelf besloten zult hebben over de onzekerheid waarin naar ik meen de proeven u gebracht hebben die u deed met de hevel, en met de twee plaatjes metaal [<]. Toch heb ik voor alle zekerheid niet tegen de twee grondregels in willen gaan in het vervolg van mijn Verhandeling over bronnen; en zelfs, om niet in een geval van onenigheid te vervallen, heb ik afgezien van de middelen die ik had gevonden in de gelijkenis met de pomp om mijn systeem te ondersteunen . . .



[ 298 ]
No 1944.

Christiaan Huygens aan Pierre Perrault

[ Concept, 1673 ]

  Que je ne crois pas que nous scachions rien très certainement mais tout vraisemblablement, et qu'il y a des degrez de vraisemblance qui sont fort differents, et quelques uns comme 100000 contre 1.     Dat ik niet geloof dat we iets heel zeker weten maar alles in waarschijnlijke mate, en dat er graden van waarschijnlijkheid zijn die zeer verschillend zijn, en sommige als 100000 tegen 1.
comme dans les démonstrations géometriques, qu'elles peuvent être fausses mais qu'il y en a qui ont estè si souvent et si longtemps estè examinées qu'il n'y a presque point de raison d'en suspecter la veritè et de celles surtout qui sont courtes.   Zoals in meetkundige bewijzen, dat ze fout kunnen zijn maar dat er zijn die zo vaak en zo lange tijd zijn onderzocht dat er bijna helemaal geen reden is de waarheid ervan te verdenken en daarvan vooral die, welke heel kort zijn.
  Que la cause de la pompe et du siphon est avec une très grande vraisemblance attribuée à la pesanteur de l'air et a son ressort.     Dat de oorzaak van de pomp en de hevel met een zeer grote waarschijnlijkheid is toegekend aan de zwaarte van de lucht en aan zijn veerkracht.
. . . dans les choses de physique il n'y a pas d'autres demonstration[s] que dans le dechiffrement d'une lettre. Ou ayant fait des suppositions sur quelques legeres conjectures, si l'on trouve qu'elles se verifient en suite, de sorte que suivant ces suppositions de lettres on trouve des paroles bien suivies dans la lettre, on tient d'une certitude tres grande que les suppositions sont vraies, quoy qu'il n'y ait pas autrement de demonstration, et qu'il ne soit pas impossible qu'on n'en puisse y avoir d'autres plus véritables.   . . . in de zaken van de fysica zijn er geen andere bewijzen dan in de ontcijfering van een brief. Waarin men veronderstellingen doet na enige vlugge gissingen, en als men vindt dat ze vervolgens bewaarheid worden — zodat men volgens deze veronderstellingen van letters goed opeenvolgende woorden vindt in de brief — houdt men het met heel grote zekerheid erop dat de veronderstellingen waar zijn, hoewel er verder geen bewijs is, en hoewel het niet onmogelijk is dat men andere kan hebben die meer met de werkelijkheid overeenkomen.


[ 299 ]
. . .
  Il est vray que les experiences que je fis il y a quelque temps, du siphon qui fait son effect dans le vaisseau vuide d'air, et de placques qui y demeurent attachées ensemble, vous fournissent une objection tres considerable contre l'effect que nous attribuons à la pression de l'air . . . 		  . . .
  Het is waar dat de proeven die ik enige tijd geleden deed, met de hevel die zijn werking doet in het vat dat luchtledige is, en de plaatjes die er aan elkaar vast blijven zitten, u een heel gewichtig bezwaar leveren tegen het effect dat we toeschrijven aan de luchtdruk . . .

[ 300 ]
. . .
  Qu'en matiere de physique il n'y a pas de demonstrations certaines, et qu'on ne peut scavoir les causes que par les effects en faisant des suppositions fondees sur quelques experiences ou phenomenes connus, et essayant ensuite si d'autres effects s'accordent avec ces mesmes suppositions. Et quand mesme on rencontre des effects qu'on ne scait point deduire de la, pourveu qu'ils n'y repugnent point evidemment, on n'a point raison de rejetter l'hypothese qu'on s'est formee. Mais d'autant plus qu'on trouvera de phenomenes conformes a l'hypothese, d'autant plus vraisemblable la doit on tenir. Se souvenant pourtant tousjours qu'on n'a point de demonstration de sa veritè, et qu'il peut s'offrir tel autre phenomene qui estant incompatible avec nostre supposè principe le detruise absolument. 		  . . .
  Dat er inzake natuurkunde geen zekere bewijzen zijn, en dat men oorzaken slechts kan weten uit effecten door veronderstellingen te doen gebaseerd op enkele bekende proeven of verschijnselen, en dan te beproeven of andere effecten overeenstemmen met deze zelfde veronderstellingen. En zelfs wanneer men effecten tegenkomt die men daaruit niet kan afleiden, als ze maar niet duidelijk mee in strijd zijn, heeft men geen reden om de hypothese te verwerpen die men zich heeft gevormd. Maar hoe meer verschijnselen men vindt overeenkomstig de hypothese, des te waarschijnlijker moet men ze achten. Echter altijd in het oog houdend dat men geen bewijs heeft van de waarheid ervan, en dat zich een ander verschijnsel kan voordoen dat onverenigbaar is met ons verondersteld principe en het volkomen vernietigt.
  Cependant ce manque de demonstration dans les choses de physique ne doit pas nous faire conclure que tout y est egalement incertain, mais il faut avoir egard au degrè de vraisemblance qu'on y trouve selon le nombre des experiences qui conspirent a nous confirmer dans ce que nous avons supposè. Car a quoy sert autrement la recherche de ces choses, ou quelle satisfaction peut elle nous donner, si nous demeurons tousjours egalement incertains de tout? Mais en examinant et pesant bien ce degrè de vraisemblance que l'on a trouvè dans quelque chose, l'on peut en tirer grande utilitè, parce qu'on prevoit par les choses connues les effects qui raisonnablement doivent suivre, lorsqu'on appliquera certaines matieres d'une maniere nouvelle, ou que l'on fera telle chose pour obtenir tel effect.     Toch moet dit gebrek aan bewijs in natuurkundige zaken ons niet doen besluiten dat alles daarin even onzeker is, maar we moeten letten op de graad van waarschijnlijkheid die we er vinden volgens het aantal van de experimenten die eraan meewerken ons te bevestigen in wat we hebben verondersteld. Want waartoe dient anders het onderzoek der dingen, of welke voldoening kan het ons geven, als we steeds even onzeker blijven over alles? Maar als we deze graad van waarschijnlijkheid die we in iets hebben gevonden goed onderzoeken en afwegen, kunnen we er groot voordeel uit trekken, omdat we met bekende dingen voorspellen welke effecten redelijkerwijze moeten volgen, als we bepaalde stoffen op een nieuwe manier toepassen, of als we iets bepaalds doen om een bepaald effect te bereiken.
  [ Enkele opmerkingen van Huygens over het boek van P. Perrault in deel XXII, p. 102-3.]



[ 310 ]
No 1949.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

14 juni 1673
A Paris ce 14 juin 1673.  
 
  Puisque vous temoignez avoir quelque reste de curiosité pour scavoir ce qui se passe icy en matiere de lunetterie, et que mesme vous vous souvenez avec plaisir de nos occupations de jadis en ce noble mestier, il est bien juste que je vous donne la satisfaction que vous desirez en respondant ponctuellement a toutes les demandes que vous faites.     Aangezien je er blijk van geeft enige rest aan nieuwsgierigheid te hebben om te weten wat hier gebeurt op het gebied van kijkerbouw, en je je zelfs met plezier terugdenkt aan aan onze bezigheden van vroeger in dit edele vak, is het wel terecht dat ik je de voldoening geef die je wenst door stipt te antwoorden op alle vragen die je stelt.
  Premierement donc pour ce qui est de la grandeur de nos lunettes, l'on en a fait un de 62 pieds, mais le succes n'a pas estè tout a fait a souhait . . .     Ten eerste dus voor wat betreft de grootte van onze kijkers, men heeft er een van 62 voet gemaakt, maar het succes was niet helemaal naar wens . . .
  Pour ce qui est des decouvertes que nous avons faites avec des verres de 36 et 46 pieds . . . Dans la Lune on voit les montagnes et inegalitez encore mieux qu'avec les nostres de 22 pieds, mais pour les clochers et les arbres, nous ne sommes pas encore assez avancez pour en decouvrir.     Wat betreft de ontdekkingen die we hebben gedaan met de glazen van 36 en 46 voet . . . Op de Maan zien we de bergen en oneffenheden nog beter dan met de onze van 22 voet, maar wat betreft klokkentorens en bomen, daarvoor zijn we nog niet ver genoeg gevorderd om ze te ontdekken. [>]
. . . j'ay vu dans une heure de temps qu'une tache qui estoit vers le bord du disque de Jupiter, est venue dans le milieu, et le retour de cette tache fait voir qu'il tourne en 10 heures fort pres. Cela a estè observè en Italie il y a longtemps par Monsieur Cassini. . . .   . . . ik heb in een uur tijd gezien dat een vlek die bij de rand was van de schijf van Jupiter, in het midden is gekomen, en de terugkeer van deze vlek laat zien dat hij ronddraait in vrijwel precies 10 uur. Dit is lang geleden in Italië ontdekt door meneer Cassini. [<] . . .

[ 311 ]
  Puis que vous promettez de tenir la chose secrette, je m'en vay vous dire la methode, dont le meilleur ouvrier se sert. Mais prenez garde aussi de n'en rien decouvrir a personne. Il fait ses formes de cuivre . . .     Daar je belooft de zaak geheim te houden, ga ik je de methode vertellen, waarvan de beste werkman zich bedient. Maar let er ook op dat je er aan niemand iets van openbaart. Hij maakt zijn slijpvormen van koper . . .



[ 313 ]
No 1951.

Christiaan Huygens aan H. Oldenburg

24 juni 1673
A Paris ce 24 juin 1673.  
. . .   . . .

[ 314 ]
. . . Monsieur Wren poura se souvenir, qu'estant a Londres (je ne scay si c'estoit a mon voyage de l'an 1663 ou a celuy d'auparavant) comme apres l'assemblée de la Societé Royale nous estions a faire collation a un cabaret la aupres avec plusieurs de ces Messieurs, je luy fis entendre cette invention d'horologe.   . . . Meneer Wren zal zich kunnen herinneren dat, terwijl ik in Londen was (ik weet niet of het was tijdens mijn reis van 1663 of die daarvoor) toen we na de vergadering van de Royal Society in een cabaret daar in de buurt aan het eten waren met verscheidene van die heren, ik hem deze uitvinding voor een uurwerk te kennen gaf*).
  *)  Bedoeld wordt de kegelslinger met constante slingertijd, bijna tegelijkertijd met de cycloïdale slinger uitgevonden ... d.w.z. in 1659 (zie brief No. 691). Dat blijkt ook in een werkboek waarin Huygens zijn eerste ontdekkingen schreef ... Hier een pagina daarvan, waarop de figuren m.b.t. deze twee uitvindingen bij elkaar staan (HUG 13, 19v).

cycloidale slinger en kegelslinger

Magna nec ingenijs investigata priorum.*)   Grote dingen, niet opgespoord door vernuften van voorgangers.
Inventa omnium quae unquam inveni felicissima. Uitvindingen van alle die ik ooit gevonden heb de gelukkigste.
Aequales penduli oscillationes suspensi inter duas semicycloides. Demonstratio est in libro B et in chartis quibus inscriptum Horologium. Gelijke slingeringen van een slinger opgehangen tussen twee halve cycloïden. Het bewijs staat in boek B en op papieren waarop geschreven is: Horologium.
  [ *)  Ovidius, Metamorphosen, XV, 146.]
Grootse bevindingen, nooit eerder door de mens bevroed,
dingen die lang verborgen bleven, zing ik u. Ik neem u
tot sterrenhoogten mee en wil ver van de logge aarde
op wolken rijden en op Atlas' sterke schouders landen
om op het redeloos en doellos dwalen van de mens
diep neer te zien . . .
[ Lessen van Pythagoras, in de vertaling van M. d'Hane-Scheltema. Vgl. Vondel (1671) p. 470.]


[ 315 ]
. . . L'on m'a envoiè de Hollande quelques observations de ce Leeuwenhoeck*), dont vous nous faites mention dans ce dernier journal°) comme aussi la description de son microscope, qui ne consiste qu'en une seule petite lentille, mais tres petite.   . . . Mij zijn uit Holland toegezonden enkele waarnemingen van die Leeuwenhoek*), van wie u melding maakt in dit laatste tijdschrift°), zoals ook de beschrijving van zijn microscoop, die bestaat uit slecht een enkel lensje, maar heel klein.
  *)  Waarschijnlijk verzonden door vader Constantijn. [Vgl. diens brief van 8 aug. 1673 over L. aan R. Hooke.]
  °)  Phil. Trans. Numb. 94, van 19 mei 1673 (oude stijl) [p. 6037-8, 'The Figures', p. 6116].   [>]



[ 350 ]
No 1967.

Christiaan Huygens aan J. Colbert

9 augustus 1673

Over de werking van Verrekijkers
 
  En supposant les regles de la refraction telles qu'on les avoit trouuees jusqu'icy sans y considerer autre chose, l'on pouuoit predire par avance l'effect des lunettes d'approche de quelque longueur qu'elles deussent estre et determiner la quantitè de leur grossissement à proportion de celuy des lunettes de longueur mediocre que nous avions desia. . . .     Met de regels voor lichbreking zoals ze tot dusver zijn gevonden zou men, zonder er iets anders bij te betrekken, van te voren de werking van verrekijkers kunnen voorspellen, van welke lengte ze ook zouden moeten zijn, en hun vergroting bepalen in verhouding tot die van de kijkers van middelmatige lengte die we al hebben. . . .

[ 351 ]
  Pour faire voir cet effect par quelque chose de sensible dans les lunettes de 60 pieds qui sont les plus grandes que nous ayons presentement je prendray pour object les taches de la lune. Supposè donc que ces lunettes grossissent 200 fois. Elles feront paroistre le diametre de la lune sous un angle de 100 degrez puisque son diametre visible est d'un demi degrè. . . .     Om deze werking te laten zien voor iets waarneembaars bij kijkers van 60 voet, de grootste die we tegenwoordig hebben, zal ik als object nemen de vlekken op de maan. Dan wordt verondersteld dat deze kijkers 200 keer vergroten. Ze zullen de middellijn van de maan laten verschijnen onder een hoek van 100 graden, aangezien de zichtbare middellijn ervan een halve graad is. . . .
Par consequent un endroit de la lune de l'estendue d'une lieue d'allemagne paroistra comme un rond de 2 2/5 de ligne, c'est a dire comme le cercle marqué A, a la mesme distance de 5 pieds. Et un endroit d'une demie lieue d'allemagne comme seroit la ville de Paris, paroistra comme le cercle B vu de la mesme distance.   Dientengevolge zal een plek op de maan ter grootte van een duitse mijl [7 km] verschijnen als een rondje van 2 2/5 lijn [5 mm], dat is zoals de cirkel aangegeven met A, op een afstand van 5 voet. En een plek van een halve duitse mijl, zoals de stad Parijs zou zijn, zal verschijnen zoals cirkel B vanaf dezelfde afstand gezien. [<]
cirkeltjes A en B


[ 356 ]
No 1971.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

Parijs, 22 september 1673

  . . .
  J'ay fait voir ces jours passez a Messieurs de nostre Academie, et ensuite aussi a Monsieur Colbert un essay d'une invention, que l'on a jugè fort bien imaginée, et dont j'espererois de grands effects, si j'estois asseurè qu'elle reussira en grand 		    . . .
  Ik heb een dezer dagen aan de heren van onze Academie, en daarna ook aan meneer Colbert een proefneming laten zien van een uitvinding, die men zeer goed bedacht vond, en waarvan ik grote effecten zou verwachten, als ik er zeker van was dat ze in het groot zal slagen

[ 357 ]
comme en petit. C'est une nouvelle force mouvante par le moyen de la poudre a canon, et par la pression de l'air. En voicy la description.   zoals in het klein. Het is een nieuwe beweegkracht door middel van buskruit, en met de druk van de lucht. Hier is de beschrijving ervan.
buskruitmotor
  AB est un tuyau bien uni et d'egale largeur par dedans. D un piston au haut du tuyau, qui y peut couler dedans, mais ne peut point sortir vers en haut parce qu'il y a des arrets qui l'en empeschent. Au bas du tuyau il y a une petite boete. qu'on y attache a vis, avec du cuir entre deux, afin qu'elle ferme parfaitement. Aux endroits EE il y a des ouvertures au tuyau, et des boyaux de cuir mouillé EF liez a l'entour de ces ouvertures.   AB is een gladde buis met een overal gelijke wijdte aan de binnenkant. D een zuiger bovenin de buis, die er in kan glijden, maar niet naar boven eruit kan gaan omdat er houders zijn die het beletten. Onderaan de buis is een doosje, dat men eraan vastschroeft, met leer ertussen, opdat het volmaakt sluit. Op de plaatsen EE zijn er openingen in de buis, en slangen van zachtgemaakt leer EF om deze openingen gebonden.
Dans la boete C devant que l'attacher on met un peu de poudre a canon avec un morceau de mesche d'Allemagne, dont apres avoir allumè le bout, on attache la boete. Le feu prend alors a la poudre qui remplit le tuyau de flamme et en chasse l'air par les tuyaux de cuir EF, qui aussi tost apres se referment par la pression de l'air exterieur et s'aplatissent contre ces ouvertures, qui sont grillées, afin que les boyaux de cuir n'entrent pas dans le tuyau. Or ce tuyau demeurant vuide ou peu s'en faut par ce moyen, l'air presse avec une force tres grande sur le piston D et l'oblige a descendre dans le tuyau, tirant apres luy la corde DK, et le poids G, ou toute autre chose a quoy l'on attache cette corde.   In de doos C doet men alvorens hem vast te zetten een beetje buskruit met een stuk Duits lont, en als men daarvan het uiteinde heeft aangestoken zet men de doos vast. Het vuur bereikt dan het kruit dat de buis in vlam zet en de lucht er uit verdrijft door de leren buizen EF, die zich meteen daarna sluiten door de druk van de buitenlucht en plat tegen de opening gaan liggen, en deze hebben een raster opdat de leren slangen niet in de buis komen. Nu dan de buis hierdoor leeg blijft, of zo goed als leeg, drukt de lucht met zeer grote kracht op de zuiger D en dwingt hem in de buis te dalen, met zich meetrekkend het touw DK, en het gewicht G, of al het andere waaraan men dit touw vastmaakt.
. . . avec ce tuyau d'un pied de diametre vuide seulement a moitiè, j'ay fait voir des effects surprenans a elever des poids et des hommes que tiroient la corde HG. Si l'on pouvoit bien vuider l'air ce seroit encore bien autre chose; et comme le tuyau n'a pas besoin d'estre bien fort, parce qu'il fait voute contre la pression de l'air de dehors, et que par consequent on le pourroit faire assez leger il ne seroit pas impossible de construire par ce moyen quelque machine (je n'ose pas dire pour voler) mais qui s'eleveroit du moins en l'air et celuy qui s'y voudroit fier.   . . . met deze buis van een voet middellijn, slechts half leeg, heb ik verbazende effecten laten zien: ophijsen van gewichten en mensen die aan het touw HG trokken. Als men de lucht er goed uit kon halen zou het nog wel iets anders zijn; en omdat de buis niet zeer sterk behoeft te zijn, omdat hij zich welft tegen de druk van de lucht van buiten, en men hem daarom vrij licht zou kunnen maken, zou het niet onmogelijk zijn hiermee een machine te bouwen (ik durf niet zeggen om te vliegen) maar die tenminste zich in de lucht zou verheffen en degene die er op zou willen vertrouwen.
  [ Zie ook XXII, p. 241 e.v.: "nieuwe soorten voertuigen zowel op het water als op het land", met fig.]



No 1972.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

27 oktober 1673
[ 359 ]
. . . Pour ce qui est du Barometre, qui fait des grandes differences, je croiois que vous en scaviez la construction parce que je l'ay envoyée a mon Pere il y a longtemps dans le journal des Scavans [<]. Il est de mon invention, composè d'un tuyau de verre double, ou il y a du Mercure d'un costè, et de l'eau qui ne puisse point geler de l'autre. Je vais vous en faire la description.   . . . Wat betreft de Barometer, die grote verschillen geeft, ik dacht dat je de bouw ervan kende omdat ik die al lang geleden aan Vader gestuurd heb, in het Journal des Sçavans [<]. Het is mijn uitvinding, samengesteld uit een dubbele glazen buis, waarin aan de ene kant kwik zit, en aan de andere kant water dat niet kan bevriezen. Ik zal je er de beschrijving van geven.
Depuis A jusques a B il y a du vuide. Depuis B jusques a D du vif argent. Depuis D jusqu'en E l'autre liqueur colorée; et en F le tuyau est ouvert. La surface de la liqueur E baisse quand l'air devient plus pesant, et s'elesve quand il devient leger, ce qui arrive tousjours quand il doit pleuvoir ou faire grand vent 3 ou 4 heures apres. barometer Van A tot B is er een luchtledig. Van B tot D kwikzilver. Van D tot bij E de andere vloeistof, gekleurd; en bij F is de buis open. Het oppervlak E van de vloeistof zakt wanneer de lucht zwaarder wordt, en stijgt wanneer hij licht wordt, wat altijd gebeurt wanneer het gaat regenen of hard waaien, 3 of 4 uur later.
Et ces changemens sont douze ou treize fois plus grands que dans les Barometres ordinaires. Ce qui vient des boetes B et D. On a fait quantitè de ces machines icy que l'on enchasse dans des belles bordures dorées. Il ne vous sera pas malaisè de le faire imiter, en observant qu'il faut laisser purger d'air le Mercure pendant 10 ou 12 jours, ayant fait le vuide en AB, et bouchant cependant le bout A de cire. Apres cela on met l'autre liqueur, et on scelle la pointe A hermetiquement. En deze veranderingen zijn twaalf of dertien keer zo groot als bij gewone Barometers. Dat komt door de dozen B en D. Er zijn hier veel van de toestellen gemaakt en men zet ze in een kas met vergulde omlijsting. Het zal je niet moeilijk vallen hem na te laten maken, als je erop let dat men het kwik gedurende 12 of 13 dagen moet laten onluchten, als er luchtledig gemaakt is in AB, het uiteinde A evenwel dichtgestopt met was. Daarna doet men de andere vloeistof er in, en maakt de punt A hermetisch dicht.



No 1982.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

Parijs, 12 januari 1674
[ 371 ]
. . . Il y a une invention nouvelle icy, preste a paroistre, d'un chariot sans roues, et qui ira sans cahos, je n'en scay pas encore toute la construction, mais seulement a peu pres, et il me semble qu'elle pourra reussir. Le modelle va fort bien a ce qu'on m'a dit, et avec tres peu de force. Vous jugerez bien par la que c'est quelqu'autre chose qu'un traisneau. On fait la machine en grand presentement et nous verrons quel en sera le succes.   . . . Er is hier een nieuwe uitvinding, op het punt van verschijnen, van een wagen zonder wielen, en die zonder schokken zal gaan; ik weet er nog niet de hele constructie van, maar alleen ongeveer, en het lijkt me dat het zal kunnen lukken. Het model loopt zeer goed naar me gezegd is, en met zeer weinig kracht. Je kunt daaruit wel opmaken dat het iets anders is dan een slee. Ze maken het toestel nu in het groot, en we zullen zien wat het succes ervan zal zijn.



[ 376 ]
No 1986.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

Parijs, 9 februari 1674

  . . .
  Je n'ay pas bien le temps de vous expliquer maintenant l'invention du nouveau chariot; mais je vous diray en somme, que ce sont des rouleaux sur lesquels passe le corps de cette voiture. Il y a une chaisne de ces rouleaux de chaque costè, et chaque rouleau porte attachée a soy une planche quarree de 16 ou 18 pouces; 		    . . .
  Ik heb niet genoeg tijd om je nu de uitvinding van de nieuwe wagen uit te leggen; maar om kort te gaan zal ik je zeggen dat het rollen zijn waarop de bak van deze wagen komt te staan. Aan elke kant is er een reeks van deze rollen, en elke rol heeft aan zich vastgemaakt een vierkante plank van 16 of 18 duim;

[ 377 ]
les quelles planches vienent poser a terre a mesure que le chariot avance et ainsi il roule tousjours sur trois ou 4 rouleaux pendant que leur planches (auxquelles chaque rouleau est attaché par un petit axe de fer qui le traverse) demeurent en repos. Le frère de Moggershil vous aidera a dechiffrer cecy, et je vous en feray quelque figure une autre fois.
J'au veu marcher le modelle avec bien du plaisir, mais parce que la machine est un peu bien composée je ne voudrois encore rien decider touchant le succes.
Les avantages seroient que ces chariots iroient avec moins de cheveaux, sans cahos, et qu'ils rendroient les chemins tousjours meilleurs en les applanissant avec ces planches. Le grand qu'ils font de 16 pieds de long, sera bien tost achevè. 		  en deze planken komen op de grond te liggen naarmate de wagen voortgaat, en zo rijdt hij altijd op drie of 4 rollen, terwijl hun planken (waaraan elke rol is vastgemaakt met een ijzeren asje dat er doorheen gaat) in rust blijven. Zwager Moggershil zal je helpen dit te ontcijferen, en een andere keer zal ik hiervan een figuur voor je maken.
Met veel plezier heb ik het model zien lopen, maar omdat het toestel nogal samengesteld is zou ik nog niets willen beslissen aangaande het succes.
De voordelen zouden zijn dat deze wagens met minder paarden zouden gaan, zonder schokken, en dat ze de wegen steeds beter zouden maken door ze met die planken vlak te maken. De grote die ze maken, met een lengte van 16 voet, zal weldra klaar zijn.
wiel met planken
  [ Al in 1668 sprak Huygens in de Academie over de kracht die nodig is om een wiel over een obstakel te laten gaan (XIX, 48); toen tekende hij de hier afgebeelde figuur.]

  [ Van 1674 zijn de volgende figuren, met uitleg:]

wiel met planken en draden Wiel of rol die al gaande steeds een plank laat vinden om over te steken.

ABC en DBE zijn draden, vastgemaakt aan de omtrek van het wiel, en aan de plank in E en C, die de lengte heeft van de halve omtrek. ...
Maar omdat de wagen met deze planken niet in staat zou zijn te draaien, zou men in plaats van platte planken delen van zeer grote wielen kunnen maken, en de twee kanten ervan verhogen, opdat als het wiel GB zou komen te draaien, het noodzakelijkerwijze ook de kromme plank zou doen draaien. Hiermee zou men de werking van grote wielen hebben, die veel gemakkelijker over hobbelige of zachte wegen gaan dan kleine. ...

  [ Vader Constantijn verheugt zich al op wagens zonder wielen en zonder schokken, zie het eind van een brief aan Oldenburg (nr. 6928), 12 febr. 1674.]




[ 389 ]
No 1996.

Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens

Parijs, 3 augustus 1674

  J'ay leu avec une extreme satisfaction ce que vous venez de me mander touchant l'heureux succes et les douceurs de vostre estat conjugal*) . . .
Pour moy je ne scay quel pouvoir auront quelque jour sur moy vos exhortations et vos exemples, mais tant que je seray en ce païs icy, je vous puis assurer que je cheriray la libertè sur toutes choses, et cela pour beaucoup de raisons. Je vois cependant, que malgrè tout ce que j'en proteste on ne laisse pas de faire courir des bruits au contraire, et qu'il en est venu jusqu'a mon Pere qui semblent luy donner quelqu'inquietude. Mais il n'a que faire d'apprehender, et se peut mocquer en toute seuretè de ces donneurs d'avis. A propos de mariage vous scaurez que le fils ainè de madame Caron espouse la fille d'un Joaillier . . . 		    Met het grootste genoegen las ik wat je me zojuist bericht over het gelukkige gevolg en de lieflijkheden van je huwelijkse staat*) . . .
Wat mij betreft, ik weet niet welke invloed jouw aansporingen en jouw voorbeelden nog eens op me zullen hebben, maar zolang ik in dit land ben, kan ik je verzekeren dat ik boven alles waarde zal hechten aan vrijheid, en dat om veel redenen. Ik zie echter dat er, ondanks alles wat ik er tegenin breng, geruchten over het tegendeel blijven lopen, en dat daarvan zelfs iets doorgedrongen is tot Vader en die schijnen hem enige ongerustheid te geven. Maar hij heeft niets te duchten, en hij kan die raadgevers veilig uitlachen. Over huwelijk gesproken, je moet weten dat de oudste zoon van mevrouw Caron trouwt met de dochter van een juwelier . . .
  *)  Lodewijk Huygens was in maart 1674 in het huwelijk getreden met Jacoba Teding van Berkhout.



No 2003.

Christiaan Huygens aan H. Oldenburg

Parijs, 30 januari 1675

[ 400 ]
. . . Je voudrois bien scavoir quelle foy on adjoute chez vous aux observations de nostre Monsieur Leeuwenhoek qui convertit toute chose en petites boules*). Pour moy apres avoir en vain taschè de voir certaines choses qu'il voit, je doute fort, si ce ne sont pas des deceptions de sa vue, et encore plus, quand il pretend decouvrir les particules, dont l'eau, le vin et d'autres liqueurs sont composées, a quoy il a mandè a mon pere qu'il estoit occupè.   . . . Ik zou graag willen weten welk geloof men bij u hecht aan de waarnemingen van onze meneer Leeuwenhoek die alles in bolletjes verandert*). Ik voor mij, nadat ik tevergeefs getracht heb sommige dingen te zien die hij ziet, twijfel er sterk aan of het bij hem geen gezichtsbedrog is, en nog meer, wanneer hij beweert de deeltjes ontdekt te hebben, waaruit water, wijn en andere vloeistoffen zijn samengesteld, waarmee hij bezig is naar hij mijn vader heeft bericht.
vetbolletjes   *)  Microscopical Observations from M. Leeuwenhoeck, concerning Blood, Milk, Bones, the Brain, Spitle, and Cuticula, &c. ... June 1. 1674 ... Other Observations about Sweat, Fatt, Teares ... in a Letter of July the 6th 1674. Phil. Trans. No. 106 [p. 121-131], 21 sept. 1674 [oude stijl; op p. 130 uitleg van fig.6: "Globuls of Fat" (zie rechts) en ook het volgende:]

7.  I shewed to Mr. C. H. and couched [drukte uit] in writing, how I had observ'd the Blood. &c. furnishing him also some of those small Glass-pipes; which together with my Letter being sent by him to his Son at Paris, he had this return from him, that they had seen no Globuls at all in the blood, but other particles.
This may happen also to others, who are therefore hereby advertised that those red Globuls, standing still, do soon come to stick to one another, (as I have observ'd my self more than once,) and being thus carried thorow the Crystallin humidity, exhibit odd and misshapen particles: Which doubtless is the reason, why the said Globuls were not seen by the above mention'd person, and why indeed they cannot be seen in that case.

More Observations ... Sept. 7. 1674. ... Phil. Trans. No. 108 [p. 178-182], 23 nov. 1674 [o.s.].   [<]




No 2009.

H. Oldenburg aan Christiaan Huygens

Londen, 2/12 februari 1675

[ 417 ]
  Quant aux observations de Monsieur Leeuwenhoeck, la pluspart de nos curieux sont de vostre advis, doubtant fort si ce ne sont des deceptions de sa vuë. J'ay pourtant receu depuis peu une longue letttre de luy*), oú il me parle d'une nouvelle maniere d'observer, qu'il dit estre exempte de telle doubte, et par laquelle neantmoins il voit, à ce qu'il dit, presque les mesmes choses, qu'il a vuës auparavant, quant aux globules etc. On taschera icy avec le temps de descouvrir, s'il a esté trompé ou non.     Wat betreft de waarnemingen van meneer Leeuwenhoek, de meesten van onze onderzoekers zijn het met u eens, en twijfelen sterk of het geen gezichtsbedrog is. Ik heb evenwel kort geleden een lange brief van hem ontvangen*), waarin hij het heeft over een nieuwe manier van waarnemen, die volgens hem zulke twijfel uitsluit, en waarmee hij niettemin naar hij zegt bijna dezelfde dingen ziet als hij eerder gezien heeft, m.b.t. de bolletjes etc. Hier zal men mettertijd trachten te ontdekken of hij zich vergist heeft of niet.
  *)  Deze brief, gedateerd 22 januari 1675, van 8 folio-pagina's is in het bezit van de Royal Society.
  [ Zie verder: brieven van Leeuwenhoek aan Huygens, 1677 e.v.]



[ 483 ]
No 2045.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

Parijs, 9 augustus 1675

  Je suis bien aise de ce que la montre vous a esté rendue en bon estat, et que Monsieur le Prince la trouve a son gré. Il n'est pas malaisè d'en faire de forme ronde, et il y en a plusieurs comme cela, entre autres celle que je porte sur moy, mais elles ne scauroient porter un balancier si pesant, au moins jusqu'icy on n'en a pas trouvè la maniere.     Ik ben blij dat het horloge in goede staat aan jou is geleverd, en dat het aan meneer de prins bevalt. Het is niet moeilijk ze met een ronde vorm te maken*), en er bestaan verscheidene zoals dit, onder andere dat wat ik bij me draag, maar ze zouden niet een zo zware onrust kunnen dragen, althans tot nu toe heeft men er de manier niet voor gevonden.
spiraal met balansarm
  *)  [Aantekening in de kopie:]  Dit exemplaar had de vorm van een peer.

  [ Vgl. figuren van begin 1675 (rechts: heurèka 20 Jan. 1675) en de tekening in het Journal des Sçavans, 23 febr. 1675 en in Phil. Trans. Numb. 112, March 25 (oude stijl), 1675.]
spiraalveer en onrust
[ 484 ]
. . . Ce qu'on vous a dit de mon plagiaire est vray . . . mais je l'ay evoquée au Conseil du Roy, ou Monsieur Colbert m'a promis de me faire depescher un arrest par lequel j'auray autant, que si le privilege estoit enregistrè. Je verray quel en sera l'effect, et je suis resolu ou d'avoir raison de ce coquin et la satisfaction que je desire, ou de quitter tout en ce pais icy.   . . . Wat men je zei over mijn plagiaris*) is waar . . . maar ik heb me beroepen op de raad van de koning, waar meneer Colbert me heeft beloofd mij een uitspraak te sturen waarmee ik evenveel heb als wanneer het privilege was geregistreerd. Ik zal zien wat het effect ervan is, en ik ben vastbesloten of genoegdoening te krijgen van deze schelm en de voldoening die ik wens, of alles in dit land hier te verlaten°).
  *)  Thuret.
  °)  Naast deze woorden schreef vader Constantijn: "ne saevi, magne sacerdos" [wees niet vertoornd, verheven priester, zie de vertaling van Ben Bijnsdorp: Vergilius, Aeneis VI, 544.]



Home | Christiaan Huygens | VII | Parels uit brieven 1673-75 (top) | 1676