Home | Chr. Huygens | < Oeuvres IV >
Brieven , luchtpomp , kijker , daalsnelheid , cycloïde , kanon , boek , lengtebepaling ,
tabel , wet van Boyle , toverlantaarn , tijdvereffening
Parels uit brieven 1662
Oeuvres Complètes T. IV, 1662-63
[ 6 ]
No 952.
Christiaan Huygens [den Haag] aan Lodewijk Huygens [Parijs]
4 januari 1662.
|
Je me sens de la mauvaise disposition de l'air et du temps, et ne me porte pas fort bien ny hier ny aujourdhuy, c'est pourquoy je seray Laconique cette fois encore plus de coustume.
|
|
Ik voel me net zo slecht als de slechte toestand van het weer, en het gaat niet goed met me, zowel gisteren als vandaag; daarom zal ik deze keer nog meer dan gewoonlijk laconiek zijn.
|
|
Monsieur Chapelain devra encore avoir patience, et pour vos fraternelles admonitions il n'en sera ny plus ny moins. Je croy que je serois mort il y a longtemps si je me fusse mis en teste d'estre punctuel a observer toutes mes correspondances. mais quand elles ont commencè a se multiplier j'ay vu qu'il valoit mieux de m'arrester au taliter qualiter.
|
|
Meneer Chapelain zal nog geduld moeten hebben, en ondanks je broederlijke vermaningen zal het niet anders zijn. Ik denk dat ik allang dood zou zijn als ik me in het hoofd had gehaald punctueel te zijn bij het in acht nemen van al mijn briefwisselingen. Maar vanaf 't ogenblik dat ze begonnen zijn zich te vermenigvuldigen heb ik gezien dat het beter was te blijven bij 'zo zo'.
|
J'ay aussi connu ce Monsieur Cheauveau, mais je n'ay rien vu de luy d'extraordinaire. . . .
Qu'est ce que Monsieur Thevenot pretend de faire avec sa Tinaja qui n'est pas transparente? J'ay bien pensè aussi de faire le vuide de cette maniere par le moyen de longs-siphons, mais maintenant je tiens la pompe incomparablement meilleure. Que si Monsieur Rohaut en veut fabriquer une, je pourray luy communiquer deux ou 3 choses importantes qu'il y faut observer.
|
|
Ik heb die meneer Chauveau*) ook leren kennen, maar ik heb van hem niets gezien dat bijzonder was. . . .
Wat denkt meneer Thevenot te gaan doen met zijn tinaja°) die niet doorzichtig is? Ik heb er inderdaad ook aan gedacht vacuüm te maken op die manier met behulp van lange hevelbuizen, maar nu vind ik de pomp onvergelijkelijk veel beter. Als meneer Rohault er een wil maken kan ik hem een paar belangrijke dingen meedelen waarop daarbij gelet moet worden.
|
[ *) Zie reisjournaal, XXII, 549, 28 jan. en 4 feb. 1661. ]
°) Cuvette à vin (bakje voor wijn [?]) [cf. p. 54 (>) en 124].
|
[ 7 ]
|
Je n'ay pas encore la bouteille qu'il faut pour faire l'experience de la salade. pour les petits tuyaux j'ay trouvè que la mesme chose leur arrive dans le vuide que dans l'air, ce qui me persuade que c'est le mouvement des parties de l'eau, qui la fait monter, et non pas celuy de l'air, comme croioit Monsieur Rohaut. Le cousin Zuerius President de Bolduc m'apportera de la dans 2 ou 3 jours quelques verres, qui me serviront a faire une notable experience, de la quelle j'ay desia tant vu que je croy qu'il y a encore autre chose a considerer en l'air, dans ces phaenomenes, que son ressort et sa gravitè.
|
|
Ik heb nog niet de fles die nodig is om de proef met de salade*) te doen. Met dunne buisjes heb ik gevonden dat er hetzelfde mee gebeurt in het luchtledige als in lucht, wat me ervan overtuigt dat het de beweging van de waterdeeltjes is die het water doet stijgen, en niet die van lucht, zoals meneer Rohault dacht°). Neef Zuerius, schepen van 's-Hertogenbosch, brengt daar vandaan over 2 of 3 dagen enkele glazen mee die ik ga gebruiken om een belangrijke proef te doen, waarvan ik al zoveel gezien heb dat ik geloof dat er bij deze verschijnselen nog iets anders in lucht overwogen moet worden dan de veerkracht en zwaarte ervan. [>]
|
|
. . . Dites encore je vous prie a Monsieur Thevenot que j'ay en fin receu le livre de Monsieur Viviani, par un gentilhomme Irlandois qui est venu de Florence et par ordre du dit Viviani l'a estè prendre chez un marchand à Amsterdam pour me le donner.
|
|
. . . Zeg nog alsjebieft tegen meneer Thevenot dat ik eindelijk het boek van meneer Viviani #) ontvangen heb, via een Ierse edelman die uit Florence gekomen is en die het op aanwijzing van de genoemde Viviani is gaan halen bij een handelaar in Amsterdam om het aan mij te geven.
|
[ *) Waarschijnlijk een van de vele suggesties van Thevenot, zie p. 21: "y laisser des fleurs & fruicts tendres, voir s'ils se faneront ou se rideront plustost" (er bloemen en zachte vruchten in laten, om te zien of ze eerder verwelken of rimpelig worden). (>) ]
°) De mening van Rohault is misschien terug te vinden in No. 890 [III, 328-9: water stijgt in capillair omdat "de lucht in het nauwe buisje niet zoveel op het water drukt als de buitenlucht op de rest van het water"].
[ In Parijs had Huygens op 7 dec. (en 14 dec.) 1660 een lezing van Rohault gehoord over dit onderwerp (>).].
[ #) Vincenzo Viviani, De maximis et minimis geometrica divinatio in quintum conicorum Apollonii Pergaei, 1659. (<) ]
|
[ 8 ]
No 953.
Christiaan Huygens aan R. Moray
4 januari 1662. [<]
Moray's antwoord: No. 993, 997.
|
. . . Celle cy donc n'est que pour accompagner ce Gentilhomme qui m'a fait l'honneur de me venir veoir . . .
|
|
. . . Deze brief is dus er alleen om met die edele heer*) mee te gaan die me de eer aandeed me bij zijn doortocht te komen bezoeken . . .
|
|
Je luy ay monstrè expres ma susdite machine et quelques experiences des plus aisées, afin qu'il vous en pust faire raport et a Monsieur Boile, ayant veu avec combien de facilitè je m'en sers pour avoir trouvè ce ciment mol, dont je vous ay dit les ingredients.
|
|
Met opzet heb ik hem mijn luchtpomp laten zien en enkele makkelijke proeven, opdat hij aan u verslag kon doen, en aan meneer Boyle, na gezien te hebben met hoeveel gemak ik me ervan bedien nu ik dat zachte cement heb gevonden, waarvan ik u de bestanddelen noemde.
|
|
J'y mis devant luy une petite vessie toute platte qui en tirant trois fois l'air s'enfle comme si elle estoit toute pleine d'air, mais le recipient ou je l'enferme est petit. Il a aussi vu bouillir de l'eau chaude, et un petit oiseau s'y evanouir, a qui pourtant je conservay la vie en tirant viste le verre du ciment. Nous y enfermames aussi une de ces pierres qui se remuent dans le vinaigre, qu'il nomme lapis stellaris, et remarquames qu'elle engendroit dans le vinaigre qui la couvroit une infinitè de petites bulles d'air: les quelles autrement en sortent aussi mais en petite quantitè, et c'est ce qui cause le mouvement.
|
|
In zijn aanwezigheid heb ik een kleine, geheel platte blaas erin gedaan, die na drie keer lucht trekken opzwelt alsof hij helemaal vol lucht was, maar de klok waar ik hem in opsluit is klein. Hij heeft ook warm water zien koken, en een vogeltje in zwijm zien vallen, maar ik hield het in leven door snel het glas van het cement te trekken. We sloten er ook één van die stenen in op die in azijn gaan bewegen, die hij sterrensteen°) noemt, en merkten op dat deze in de azijn erboven talloze luchtbelletjes gaf; die komen er anders ook uit, maar slechts in kleine hoeveelheid, en dit is wat de beweging veroorzaakt.
|
|
. . . si le son d'une petite cloche perisoit dans le vuide, l'ayant mise sur du cotton, et je trouvay en effet qu'on avoit de la peine à l'entendre . . .
|
|
. . . of het geluid van een klokje in het luchtledige verloren zou gaan, als ik het op katoen had gezet, en ik vond inderdaad dat het maar met moeite te horen was . . .
|
|
J'ay quelques fois fait tomber des plumes dans le recipient vuide, les quelles descendent aussi vites que du plomb, et traversent en un moment l'espace, ou dans l'air elles seroit par 3 secondes.
| 
|
Enkele malen heb ik veertjes laten vallen in het luchtledige vat, die even snel neerdalen als lood, en in een ogenblik de afstand afleggen waarover ze in lucht 3 seconden zouden doen.
|
*) Sir Robert Southwell (1635 - 1702), geboren in Ierland [werd later president van de Royal Society].
°) Een soort koraal.
|
[ 9 ]
|
Touchant la soudaine lumiere que Monsieur Boile appelle Flashes of Light j'ay trouvè que ce n'est autre chose qu'une vapeur dans le recipient, qui ne manque jamais a moy d'y paroistre les deux premieres fois que je laisse sortir l'air . . .
|
|
Aangaande het plotselinge licht dat meneer Boyle lichtflitsen noemt: ik heb gevonden dat het niets anders is dan een damp in het vat, die er bij mij altijd in verschijnt bij de twee eerste keren dat ik de lucht eruit laat gaan*) . . .
|
|
Aux petits tuyaux ouverts qui attirent l'eau j'ay trouvè que la meme chose arrive dans le vuide que dans l'air. De mesme les larmes de verre qui se brisent, n'ont aucun respect pour le vuide, car j'y en ay fait rompre, mais toutefois je ne scavois pas encore tirer si bien l'air du recipient comme a cet heure.
|
|
Bij de kleine open buisjes die water aantrekken heb ik gevonden dat hetzelfde gebeurt in het luchtledige als in de lucht. Evenzo hebben glastranen die breken geen enkel respect voor het luchtledige, want ik heb er daarin doen breken [<], maar toch kon ik toen de lucht nog niet zo goed uit de fles trekken als nu.
|
[ *) Zie het filmpje 'Cloud in a bottle': door uitzetting koelt de lucht af tot onder het dauwpunt.]
|
[ 10 ]
No 954.
Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens
11 januari 1662.
|
Monsieur de Vicquefort n'a pas apportè avec luy le pacquet des livres que vous luy avez commis mais il m'a fait dire qu'il les attend au premier jour.
|
|
Meneer Wicquefort heeft het pakket boeken [<,>] niet meegenomen dat je hem hebt toevertrouwd, maar hij heeft me laten zeggen dat hij ze spoedig verwacht.
|
No 957.
Christiaan Huygens [den Haag] aan Lodewijk Huygens [Parijs]
25 januari 1662.
[ 14 ]
|
. . . J'ay peur qu'en montant de nouveau ma lunette l'on n'ajustera pas toutes les pieces comm' auparavant. C'est pour quoy je vous prie d'y prendre garde, et que du moins on ne change rien a la partie qui contient le convexe oculaire et le miroir.
|
|
. . . Ik ben bang dat bij het opnieuw opstellen van mijn kijker [<,>] niet alle onderdelen zullen worden aangebracht zoals tevoren. Daarom verzoek ik je erop te letten, en in elk geval moet niets worden veranderd aan het onderdeel dat het bolle oculair en de spiegel*) bevat.
|
|
Il arrive souvent que l'air ou vapeur s'attache tant a ce verre qu'a l'autre, a quoy il faut prendre garde et les nettoyer devant que de monstrer a quelqu'un la lunette.
|
|
Het komt vaak voor dat lucht of damp zich hecht aan zowel dit glas als het andere, waarop je moet letten, en ze schoonmaken alvorens de kijker aan iemand te laten zien.
|
[ *) T. 13, p. 267: "een vlak spiegeltje ... met een elliptische vorm, en de lengte van een duim, van gegoten metaal en nauwkeurig gepolijst (want glazen spiegels zijn wegens het dubbele oppervlak voor dit gebruik totaal ongeschikt) ...
Dit telescoop-principe ... heeft echter dit ene ongemak, dat het wat rechts is links laat zien.".
Hoe de spiegeltjes gepolijst kunnen worden had Huygens gehoord van Menard (of Mesnard) in Parijs, zir Dagboek, 16 nov. 1660, met wie hij toen vaker omging. Hij wordt nog genoemd in No. 1089 (11 jan. 1663), zie p. 289, n.2 en in T. 5 en T. 6, o.a. p. 151.]
|
[ 18 ]
No 960.
M. Thevenot aan Christiaan Huygens
januari 1662.
|
. . . Pour ce qui est des experiences du siphon Je seray aussy bien aise daprendre de vous quel cas lon peut faire de lhipothese cy jointe que Je vous en envoie, mais cela a vostre loisir ou dans les lettres de Monsieur vostre Frere qui me faict honneur de me communiquer ce que vous luy escrives, car Je veus quereller Monsieur Chapelain de ce quil a bien osé appeler paresseus un homme qui a plus fait luy seul a lage de trente ans que tant de millions dautres qui ont passe pour fort diligentes et qui sestant devoues à lestude n'ont rien fait daprochant de vos decouvertes.
|
|
. . . Wat betreft de proeven met de hevel, het zou me ook genoegen doen als ik van u vernam wat men kan maken van de bijgevoegde hypothese die ik u erover zend, maar dit wel op uw gemak of in brieven aan meneer uw broer die mij de eer aandoet me mee te delen wat u hem schrijft, want ik wil meneer Chapelain een verwijt maken over het feit, dat hij iemand lui durfde te noemen die op een leeftijd van dertig jaar in zijn eentje meer heeft gedaan dan zoveel miljoenen anderen die voor zeer ijverig zijn doorgegaan en die, na zich aan de studie gewijd te hebben, niets gedaan hebben dat in de buurt komt van uw ontdekkingen.
|
[ 23 ]
No 963.
Christiaan Huygens aan R. Moray
3 februari 1662.
Moray's antwoord: No. 993.
|
. . . Je vous rends grace aussi de la copie du Systeme de Monsieur Wren le quel j'ay leu avec plaisir . . .
|
|
. . . Ik bedank u ook voor de kopie van het Systeem van meneer Wren, dat ik met genoegen heb gelezen . . . [Saturnus, zie fig.]
|
[ 24 ]
|
. . . machine pneumatique . . . experiences . . . une que j'avois desia faite auparavant, et que depuis j'ay parfois repetee, sans que jusqu'icy j'aye pu me satisfaire entierement. Elle merite que je vous la communique et que vous et Monsieur Boile m'aidiez a en rechercher les veritables causes.
|
|
. . . luchtpomp . . . proeven . . . een die ik al in het begin [<] had gedaan, en die ik sindsdien nu en dan herhaald heb, waarover ik me tot nu toe niet tevreden heb kunnen stellen. Hij verdient het dat ik hem u meedeel en dat u en meneer Boyle mij helpen de werkelijke oorzaken ervan te onderzoeken.
|
|
. . . ayant rempli le tuyau d'eau purgée d'air, durant 24 heures ou d'avantage, j'ay vu avec estonnement qu'elle n'a point voulu descendre quoyque j'eusse vuidè d'air le recipient le plus exactement qu'il me fut possible. Toute fois s'il s'engendre la moindre petite bulle d'air au bas du tuyau par dedans, et qu'elle viene a monter, elle fait que toute l'eau ecoule vistement du tuyau, et qu'il n'en demeure qu'environ la hauteur d'un pouce . . .
|
|
. . . na de buis te hebben gevuld met water dat van lucht gezuiverd was, gedurende 24 uur of meer, heb ik met verwondering gezien dat het niet wilde dalen, hoewel ik het vat zo nauwkeurig mogelijk luchtledig had gemaakt. Als echter ook maar het kleinste luchtbelletje zich vormt beneden in de buis, en als het gaat stijgen, maakt het dat al het water snel uit de buis loopt, en dat er maar ongeveer een duimhoogte overblijft . . .
|
[ 25 ]
No 964.
R. Moray aan Christiaan Huygens
3 februari 1662.
Antwoord op No. 940. Huygens' antwoord: No. 976.
[ 26 ]
. . . Je vous envoye icy une demonstration, qui vous confirmera ce que Je vous ay desia dit de l'impatience qui nous agite, en attendant la publication des Traitez que vous nous avez fait esperer. Monsieur le Mylord Bronker . . .
J'ay aussi en charge de vous communiquer de sa part ce que d'abord il a trouvé pour la Mesure Universelle, et une autre conclusion dont un passage de vostre precedente a este cause.
|
|
. . . Ik zend u hier een bewijs [p. 28-31], dat u zal bevestigen wat ik u al gezegd heb over het ongeduld dat ons kwelt, in afwachting van publicatie van de verhandelingen waarop u ons hebt doen hopen. De heer mylord Brouncker . . .
Ik heb ook de opdracht u namens hem mee te delen wat hij om te beginnen heeft gevonden voor de universele maat, en een andere conclusie waartoe een passage uit uw vorige brief aanleiding gaf.
|
|
. . . L'autre Axiome qu'il a estably est touchant la velocité de la descente des corps de differente matiere. Vous avez dit dans vostre lettre precedente qu'on peut assigner la grandeur d'une balle de liege dont la descente sera aussi viste que d'une balle de plomb donne. . . .
|
|
. . . Het andere axioma dat hij heeft vastgesteld is over de daalsnelheid van lichamen van verschillende materie. U hebt in uw vorige brief [<] gezegd dat men de grootte kan bepalen van een bal van kurk waarvan het dalen even snel gaat als van een gegeven loden bal. . . .
|
|
Je suis fort aise que vostre Machine Pneumatique est achevee. nous courrons risque d'estre derechef saisis de quelques accez de impatience si vous diferez longtemps a nous communiquer les experiments que vous y faites. Monsieur Boile . . . m'a chargé de vous dire que son Cylindre est placé dans
|
|
Ik ben heel blij dat uw pneumatische machine klaar is; we zullen het risico lopen opnieuw aangegrepen te worden door enkele vlagen van ongeduld, als u lang wacht met het aan ons meedelen van de experimenten die u ermee doet. Meneer Boyle . . . heeft me opgedragen u te zeggen dat zijn cilinder in
|
[ 27 ]
|
de l'eau, et qu'il fait merveilleusement bien. seulement l'eau barbouïlle quelquefois le lieu ou les experiments se font.
|
|
water staat, en dat hij het buitengewoon goed doet; alleen morst er soms water op de plaats waar men de experimenten doet.
|
|
. . . Monsieur Neile est fort satisfait de ce que vous avez fait pour la publication du Traité de Monsieur Horoxe.
|
|
. . . Meneer Neile is zeer tevreden met wat u gedaan hebt voor de publicatie van de verhandeling van de heer Horrocks [<].
|
No 968.
R. Moray aan Christiaan Huygens
9 februari 1662.
Huygens' antwoord: No. 981.
[ 35 ]
|
. . . mesure Universelle . . . il faut faire une pendule d'un fil de soye bien deliee, & une balle d'argent pur, dont le diametre estant la 50me partie de la longueur du fil . . .
Faites en une Je vous prie de cette façon, et envoyez nous en la longueur en poulces de Rhynland . . .
|
|
. . . universele maat . . . men moet een slinger maken van een draad van ragfijne zijde, en een kogel van zuiver zilver, de middellijn ervan het 50e deel van de draadlengte . . .
Ik verzoek u er een te maken op deze manier, en ons de lengte ervan in Rijnlandse duimen op te sturen . . .
|
|
. . . Je pretends vous envoyer dans ce pacquet une autre iolye chose qui vient aussi de Mylord Brunker, si le Copiste me tient parole, dont Je crois, vous ne serez pas mal satisfait. C'est une demonstration pour prouver, qu'un Cannon commence a reculer devant que la balle en soit sortie. Vous y trouverez des experiments qui vous surprendront d'abord, si Je ne me trompe. Ce sera la premiere Copie qui en a esté donnee.
|
|
. . . Ik wil u in dit pakket nog wat ander moois*) zenden dat ook van mylord Brouncker komt, als de kopiist woord houdt, waarover u niet weinig tevreden zult zijn naar ik geloof. Het is een demonstratie om te bewijzen dat een kanon begint terug te stoten voordat de kogel er is uitgekomen. U zult er experimenten in vinden die u om te beginnen zullen verbazen, als ik me niet vergis. Het zal de eerste kopie zijn die ervan gegeven is.
|
*) No. 889 [ III, 323: 'Of the Recoyling of Guns', add. IV, 581 ].
|
[ 36 ]
|
. . . Mylord Brunker . . . Je vous ay bien dit dans ma precedente que vous ririez . . . Mais à cette heure si vous faites comme luy et moy avons fait, vous rirez bien demy heure durant. Il se trouve que J'avois oublié les termes de sa proposition aussi, me souvenant seulement qu'au fonds, elle s'accordoit avec la vostre: mais par ce papier qu'il vous envoye, avec ses baisemains, vous verrez qu'il y a de la difference entre les deux propositions . . .
|
|
. . . Lord Brouncker . . . Ik heb u in mijn vorige brief wel gezegd dat u zou lachen [<] . . . Maar deze keer zult u wel een half uur lang lachen, als u doet zoals hij en ik gedaan hebben. Het blijkt dat ik de termen van zjn stelling ook vergeten was, en me alleen herinnerde dat ze in wezen overeenstemde met de uwe; maar in dit papier*) dat hij u zendt, met zijn groeten, zult u zien dat er verschil is tussen de twee stellingen . . .
|
*) No. 973 [p. 46-7 (fig. met holle kogel); Brouncker: evenredigheid van oppervlak en gewicht (bij gelijke valsnelheid), Huygens: omgekeerde evenredigheid van middellijn en soortelijk gewicht. Zie ook No. 981 (>).]
|
No 976.
Christiaan Huygens aan R. Moray
10 februari 1662.
Antwoord op No. 964. Moray's antwoord: No. 994.
[ 51 ]
|
. . . La proprieté de la Cycloide, de ce que par son evolution, il se descrit une courbe pareille n'estoit pas difficile a demonstrer apres que Monsieur Wren a decouvert la dimension de cette ligne, mais a trouver methodiquement la dite proprietè comme j'ay fait, il y avoit plus de peine. Il me fasche que je ne sçaurois encore donner au public le traitè de l'horologe ou j'ay escrit de toutes ces choses.
|
|
. . . De eigenschap van de cycloïde, dat door afwikkeling ervan een gelijke kromme wordt beschreven, was niet moeilijk te bewijzen nadat meneer Wren de afmeting van deze lijn gevonden heeft, maar de genoemde eigenschap methodisch te vinden, zoals ik gedaan heb, kostte meer moeite. Het spijt me dat ik nog niet de verhandeling over het uurwerk zou kunnen publiceren, waarin ik over dit alles heb geschreven.*)
|
|
Les experiences du vuide et la construction de la machine m'ont emportè beaucoup de temps, comme encore plusieurs autres choses, pour vaquer a toutes les quelles il faudroit avoir plus d'un corps.
|
|
De proeven met het luchtledige en de constructie van de machine hebben me veel tijd genomen, zoals ook verscheidene andere zaken, en als ik me met dit alles bezig wilde houden zou ik meer dan één lichaam moeten hebben.
|
|
. . . que je n'ay pas des tuyaux de 4 pieds et d'avantage, et qu'il seroit mesme mal aisè, les ayant, de m'en servir, a faute de ceux la j'ay essayè avec l'argent vif s'il demeureroit suspendu dans le tuyau comme l'eau après que le recipient est vuide; mais tousjours je l'ay vu descendre . . .
| 
|
. . . dat ik geen buizen heb van 4 voet en meer, en dat het zelfs lastig zou zijn ze te gebruiken, als ik ze had; bij gebrek daaraan heb ik met kwik geprobeerd of het in de buis zou blijven hangen zoals water, nadat de klok is leeggemaakt; maar steeds heb ik het zien dalen . . .
|
[ *) Zie Horologium oscillatorium (1673), pars III. (Ned.) ]
|
[ 52 ]
|
Pour establir la mesure universelle, il est superflu a mon avis de rechercher la puretè de l'argent ou mesme de faire quelque difference des metaux . . .
|
|
Om de universele maat vast te stellen is het mijns inziens overbodig te streven naar zuiverheid van het zilver, of zelfs enig verschil te maken in metaal . . .
|
|
. . . Si j'avois un copiste a la main je vous envoyerois maintenant la table pour l'equation du temps.
|
|
. . . Als ik een kopiist ter beschikking had zou ik u nu de tabel zenden voor de tijdsvereffening [>].
|
[ 53 ]
No 977.
Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens
15 februari 1662.
|
Je rends grace a Monsieur Thevenot de la response du Père Maignan. . . . formes de fer . . . si le dit pere eust jamais essaiè ma methode avec l'esmeril, je ne croy pas qu'il feroit si grand estat de la siene, qui est beaucoup plus penible.
| |
Ik zeg meneer Thevenot dank voor het antwoord van pater Maignan*) . . . slijpvormen van ijzer . . . als de genoemde pater ooit mijn methode had geprobeerd met amaril°), denk ik niet dat hij zoveel waarde zou hechten aan de zijne, die veel lastiger is.
|
Vous avez donc vu à la fin Monsieur le Duc de Roanes et receu de luy l'acceuil que je vous avois predit. . . . Pour ce qui regarde le vuide de ma phiole dont vous vous estes entretenu dans cette premiere conference, voicy une experience qui y appartient et que vous pourez luy communiquer comme aussi a Monsieur Thevenot et autres car elle est considerable.
. . . pleine d'eau . . . purgee d'air . . .
| |
Je hebt dus eindelijk meneer de Duc de Roannez #) ontmoet en van hem de ontvangst gekregen die ik je voorzegd had. . . . Aangaande het luchtledige in mijn flesje waarover je hebt gesproken bij deze eerste bijeenkomst, hier is een experiment dat erbij behoort en dat je hem kunt meedelen, zoals ook aan meneer Thevenot en anderen, want het is van belang.
. . . vol water . . . gezuiverd van lucht . . . [<]
|
*) No. 975 [p. 48-9. Thevenot had op 11 dec. beloofd te zullen informeren.]
[ °) In 'Memorien aengaende het slijpen van glasen' (1685-), XXI, 260-1: schuren van koperen schotels.]
[ #) Vaak genoemd in het reisjournaal, bv 12 maart 1661: "die me de proef leerde met de hevel met drie uiteinden".]
|
[ 54 ]
. . .
J'ay fait en sorte maintenant que je puis retirer de la machine une grande phiole apres l'avoir vuidée, et par la je pouray faire cette experience des plantes et des graines, et plusieurs autres dont je vous rendray compte cy apres. Monsieur Thevenot trouvera de la besogne avant que d'avoir fait la siene avec la Tinaja.
Voicy la copie de ma table de l'equation du temps, et comment il s'en faut servir. Vous en pourrez faire part a Martinet l'horologer et d'autres qui la desireront.
|
|
. . .
Ik heb het nu zo gedaan dat ik een grote fles van de machine kan halen nadat ik deze leeggemaakt heb, en daardoor kan ik dat experiment met planten en zaden doen, en verscheidene andere, waarvan ik je hierna verslag zal uitbrengen. Meneer Thevenot zal het nog druk hebben voordat hij het zijne met de Tinaja [<] gedaan heeft.
Hier is de kopie van mijn tabel voor de tijdvereffening, en hoe die te gebruiken*). Je kunt hem meedelen aan de klokkenmaker Martinot en anderen die dat wensen.
|
*) No. 978 en 979 [p. 55-57; gepubliceerd in Kort onderwys ..., 1665]. [In beeld, analemmas.]
[ Op 23 nov. '61: al 5 weken tijdwaarnemingen, 8 maart '62: uurwerk al 4½ maand nauwkeurig.]
|
No 981.
Christiaan Huygens aan R. Moray
17 februari 1662.
Antwoord op No. 968. Moray's antwoord: No. 994 en 997.
[ 60 ]
|
. . . Je vous rends grace des experiments de Milord Brouncker, à une partie des quels je me souviens d'avoir estè present dans une galerie de Gresham College mais non pas a ceux qui concernent ce phenomene extra-ordinaire au quel la balle va de l'autre costè et non pas vers celuy qu'elle devroit suivant le reculement du canon. . . .
|
|
. . . Ik zeg u dank voor de experimenten van Lord Brouncker; bij een deel daarvan ben ik aanwezig geweest*) naar ik me herinner, in een galerij van Gresham College, maar niet bij die aangaande dat buitengewone verschijnsel waarbij de kogel naar de andere kant gaat en niet naar die welke het volgens de terugstoot van het kanon zou moeten zijn. . . .
|
|
Quand je cherchay deux boules de differente matiere qui tombassent par l'air de vistesse egale, mon principe estoit que leur superficies, auquelles l'air resiste, devoient avoir entre celles la mesme proportion que leur gravitez actuelles, et je m'assure que My Lord Brouncker s'est aussi servi du mesme. Ayant supposè cela, je trouvay apres quelle estoit donc la proportion de leurs diametres, qui en resulte, comme celle de la pesanteur des matieres prise au contraire. Voila donc qui est plaisant que vous m'envoyez comme un nouveau theoreme ce qui m'a servi de principe, car sans passer par la il m'estoit impossible de rien determiner.
|
|
Toen ik twee bollen van verschillende materie zocht die met gelijke snelheid door de lucht zouden vallen, was mijn principe dat hun oppervlakten, waaraan de lucht weerstand biedt, onderling dezelfde verhouding moesten hebben als hun werkelijke zwaarten, en ik ben verzekerd dat Lord Brouncker ook hetzelfde heeft gebruikt. Met deze veronderstelling vond ik daarna wat dan de verhouding van hun middellijnen was die eruit voortkomt: als die van de zwaarte van de materialen, omgekeerd genomen. Grappig dus, dat u me als een nieuw theorema stuurt wat ik als principe gebruikte, want zonder langs die weg te gaan was het me onmogelijk iets te bepalen.
|
|
Voicy la table que je vous avois promise pour l'equation du temps . . .
|
|
Hier is de tabel die ik u beloofd heb voor de tijdvereffening . . .
|
[ *) Zie reisjournaal: 18 april 1661. ]
|
No 982.
J. Chapelain aan Christiaan Huygens
17 februari 1662.
[ 62 ]
|
. . . Je commence a estre en peine de celuy que Monsieur Thevenot et moy vous avons envoye par loccasion de Monsieur de Vicquefort voyant celle de Monsieur de Thou incertaine. Monsieur vostre frere mit ce paquet entre les mains de Mondit Seigneur de Vicquefort pour faire partie de son balot lequel devroit bien estre arrivé depuis ce temps. . . . vostre impatience touchant ce livre de Dioptrique Italien. Vous naurez gueres moins sujet den avoir touchant le Dialogue que j'y avois joint pour vous et pour Monsieur Vossius de la part de son Autheur Monsieur Huet, tant la matiere de la Traduction y est elegamment et scavammant maniée.
|
|
. . . Ik begin bezorgd te raken over het pakket dat meneer Thevenot en ik u gezonden hebben bij gelegenheid van [de reis van] meneer Wicquefort, toen we zagen dat die van meneer de Thou onzeker was [<,>]. Meneer uw broer gaf dit pakket in handen van de genoemde heer Wicquefort om deel uit te maken van zijn baal, die sindsdien wel aangekomen moet zijn. . . . uw ongeduld betreffende dat Italiaanse boek over Dioptrica [>]. U zou nauwelijks minder reden tot ongeduld hebben betreffende de Dialoog die ik er bij gedaan had voor u en voor meneer Vossius van de kant van de schrijver ervan, meneer Huet*), zozeer wordt de stof van het vertalen er op elegante en knappe wijze in behandeld.
|
*) Vermeld in brief No. 908 [III, 365: Pierre Daniel Huet, De interpretatione libri duo, Parijs 1661 ].
|
[ 63 ]
No 983.
Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens
22 februari 1662.
|
. . . Monsieur Vicquefort me dit il y a 15 jours qu'il avoit receu nouvelle que la bale ou il avoit mis mes livres estoit en fin partie de Paris. que son coffre estoit venu avec luy, mais qu'il n'y avoit pas pu mettre les dits livres. Je ne scay qu'en croire, mais c'est tousjours contre la promesse qu'il vous a faite.
| |
. . . Meneer Wicquefort zei me 2 weken geleden dat hij vernomen had dat de baal waarin hij mijn boeken [<,>] had gedaan eindelijk uit Parijs was vertrokken; dat zijn koffer met hem mee gekomen was, maar dat hij niet de genoemde boeken erin had kunnen doen. Ik weet niet wat ik ervan moet geloven, maar het gaat in elk geval in tegen de belofte die hij je deed.
|
[ 64 ]
|
. . . J'ay mesurè ces jours passez le poids de l'air par le moyen de la phiole que je retire de la machine apres que l'air en est dehors. . . . De la je conclus que la gravitè de l'air est a celle de l'eau comme 1 a 962, ou 1 a 960, ayant par plusieurs fois trouvè tousjours fort pres la mesme proportion. Et puis qu'un pied cubique d'eau pese 63 de nos livres comme l'a experimentè Snellius, il s'en suit que le pied cubique d'air pese 1 once et 1/20. Par ou vous pouvez aisement calculer combien de poids d'air il y a en quelque chambre dont vous scachez les mesures, comme icy dans la miene il y en doibt avoir environ 184 livres. Monsieur Boile n'a pas fait cette recherche si exactement ni par la mesme maniere, quoy que pourtant la proportion qu'il met d'un à 938 s'accorde assez bien avec la miene.
| |
. . . Ik heb de afgelopen dagen het gewicht van lucht gemeten [>] door middel van de fles die ik van de machine haal nadat de lucht er uit is. . . . Hieruit maak ik op dat de zwaarte van lucht zich verhoudt tot die van water als 1 tot 962, of 1 tot 960, daar ik verschillende keren steeds vrijwel dezelfde verhouding gevonden heb. En aangezien een kubieke voet water 63 van onze ponden weegt*), zoals Snellius heeft onderzocht, volgt eruit dat de kubieke voet lucht 1 en 1/20 ons weegt. Daarmee kun je makkelijk berekenen hoeveel gewicht aan lucht er is in een kamer waarvan je de afmetingen kent, zoals er hier in de mijne ongeveer 184 pond lucht moet zijn°). Meneer Boyle heeft dit onderzoek niet zo precies gedaan, en niet op dezelfde manier, hoewel toch de verhouding die hij geeft van 1 tot 938 vrij goed overeenstemt met de mijne.
|
[ *) Volgens Stevin: 65 pond voor "een Delfsche voet Delfs water" (<). De meting van Snellius wordt besproken in: Liesbeth de Wreede, Willebrord Snellius..., h. 3, p. 120-123.]
[ °) Ca. 90 kg lucht heeft een volume van zo'n 70 m3 (bij dichtheid 1,3 kg/m3), bv. 5 m x 5 m x 2,8 m. Maar Huygens geeft een dichtheid van 1,04 kg/m3, dus zijn kamer was wel wat groter.]
|
[ 65 ]
No 984.
Christiaan Huygens aan R. Moray
24 februari 1662.
Moray's antwoord: No. 997.
|
. . . Apres que vostre horologe sera mise une fois au point qu'il faut, ne craignez pas que le changement de l'air en altere le train, au moins je ne me suis aucunement apperceu de cela dans la miene, qui a marchè a cet heure plus de 4 mois sans manquer d'une minute. Cette grande justesse m'a donnè envie d'essaier avec une plus petite horologe, à la quelle on travaille maintenant, pour veoir ce qu'il en faut esperer pour les Longitudes.
| |
. . . Nadat uw uurwerk eenmaal zo goed is afgesteld als het moet zijn behoeft u er niet voor te vrezen dat de verandering van de lucht de gang ervan verandert, ik heb er tenminste niets van gemerkt bij het mijne, dat nu meer dan 4 maanden gelopen heeft zonder een minuut te missen. Door deze grote nauwkeurigheid heb ik zin gekregen het te proberen met een kleiner uurwerk, waaraan nu wordt gewerkt, om te zien wat ervan te verwachten valt voor de lengtebepaling.
|
[ 66 ]
|
. . . la pesanteur de l'air . . .
| |
. . . de zwaarte van lucht . . .
|
[ 71 ]
No 988.
Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens
8 maart 1662.
. . .
Monsieur Petit s'estonne peut estre que les nombres de ma table des aequations sont differents de ceux qu'il trouve dans quelques autres, mais il doit scavoir, que cette diversitè n'empesche pas que l'effect n'en soit tout le mesme, et que de la miene j'en pourois former plusieurs autres qui auroient les nombres tout differents, et qui serviroient pourtant de mesme qu'elle. qu'il essaye donc si l'effect de ses autres tables, lors qu'il s'en sert selon les regles que les autheurs prescrivent, ne s'accorde pas avec celuy de la miene. que si cela n'arrive point, je puis l'assurer qu'elles ne sont pas calculees sur un bon fondement, car je n'ay pas seulement la demonstration pour moy mais aussi l'experience; le cours de mon horologe qui continue d'aller depuis 4½ mois, verifiant exactement le calcul de ma table.
| |
. . .
Meneer Petit verbaast zich er misschien over dat de getallen van mijn vereffeningstabel verschillend zijn van die welke hij vindt in enige andere, maar hij moet weten dat dit verschillend zijn niet belet dat het effect ervan geheel hetzelfde is, en dat ik van de mijne nog verscheidene andere zou kunnen maken die de getallen geheel anders zouden hebben, en die toch tot hetzelfde zouden dienen. Laat hij dus beproeven of het effect van zijn andere tabellen, als hij ze gebruikt volgens de regels die de ontwerpers voorschrijven, overeenkomt met dat van de mijne. En als dit niet gebeurt kan ik hem verzekeren dat ze niet op een goede grondslag zijn berekend, want ik voor mij heb niet alleen het bewijs, maar ook de ondervinding: de gang van mijn uurwerk dat blijft lopen sedert 4½ maand, die nauwkeurig de berekening van mijn tabel bevestigt.
|
|
Vous avez pris bien de la peine a me copier la longue lettre de Monsieur de Fermat . . .
Il suppose bien des choses touchant la nature de la lumiere et de celles des corps diaphanes, desquelles il n'y a point de certitude; et apres cela encore ce pitoyable axiome, que la nature opere tousjours par les voyes les plus courtes . . .
| |
Je hebt heel wat moeite gedaan om voor mij de lange brief van meneer de Fermat te kopiëren . . .
Hij veronderstelt heel wat dingen betreffende de aard van het licht en die van doorzichtige lichamen, waarover hij geen zekerheid heeft; en dan nog dat erbarmelijke axioma [>], dat de natuur altijd langs de kortste weg werkt . . .
|
|
Quelque opinion qu'ait Monsieur Petit de la capacitè de Monsieur le Duc de Roanes pour les choses de Mechanique, je vous assure qu'il en a plus que luy, et vous verrez, quand vous luy communiquerez quelqu'une de mes dernieres experiences, s'il n'en raisonne pas plus subtilement que l'autre.
| |
Welke mening meneer Petit ook heeft over de kunde van meneer de hertog van Roannez [<] op het gebied van de mechanica, ik verzeker je dat deze er meer van weet dan de eerste, en zie maar eens, als je hem een van mijn laatste experimenten meedeelt, of hij niet subtieler redeneert dan de ander.
|
|
. . . horologe . . . que j'ay fait faire pour le dessein des longitudes sera achevée dans 8 ou 10 jours.
| |
. . . uurwerk . . . dat ik heb laten maken voor het plan van de lengtemeting is over 8 of 10 dagen klaar.
|
[ 72 ]
No 989.
P. Petit aan Christiaan Huygens
8 maart 1662.
|
. . . sur la table que vous avez envoyé de lEquation des jours laquelle montant presque jusques a 32', Je ne scay sur quel fondement vous lavez calculee car vous ne pouvez pas lavoir entierement faitte sur vos observations du pendule ny ayant pas encores une annee que vous les avez commencees.
| |
. . . de tabel die u hebt gestuurd over de effening der dagen, terwijl die tot bijna 32' gaat weet ik niet op welke grondslag u hem hebt berekend, want u kunt het niet geheel gedaan hebben op grond van uw waarnemingen met het slingeruurwerk, daar het nog geen jaar geleden is dat u ermee begonnen bent.
|
[ 73 ]
|
de lavoir aussi prise de celles de Tycho, Kepler, Bouillaud & autres je ne vois pas le rapport tout entier quand mesmes vous auriez voulu adjouster lequation dun jour a celle dun autre & ainsi de suitte jusques a la plus grande. de facon que ne scachant point le fondement de vostre dite table Je nen puis parler que par foy a ceux qui men demandent mon avis. Mais je vous prie de me lexpliquer . . .
| |
Ook dat u hem afgeleid zou hebben uit die van Tycho, Kepler, Boulliau*) en anderen, ik zie het verband niet helemaal, u zou toch de effening van de ene dag hebben willen toevoegen aan die van de andere, enzovoorts tot de grootste. Zodat ik, zonder de grondslag van uw genoemde tabel te weten, er niet over kan spreken anders dan op geloof met degenen die er mijn mening over vragen. Maar ik verzoek u hem aan mij uit te leggen°). . .
|
|
. . . Mais pour lavoir ainsi trouvé par lexperience il faut supposer que vostre Pendule soit bien rectifie & que les inegalitez que vous trouvez dun midy a l'autre par exemple ne procedent point de vostre Machine ny daucune inegalite de lair ce qui est bien difficile a prouver & laissera tousjours du doubte jusqua ce que par plusieurs foys, & par divers pendules, en divers temps, & par divers observateurs, lexperience aye este bien confirmee. Ce que je ne suis pas encores en estat de pouvoir faire . . .
| |
. . . Maar om hem zo door ondervinding gevonden te hebben moet verondersteld worden dat uw slingeruurwerk goed afgesteld is, en dat de ongelijkheden die u vindt van de ene middag op de andere bijvoorbeeld niet voortkomen uit uw toestel, noch uit enige ongelijkheid van de lucht, wat wel moeilijk te bewijzen is, en altijd twijfel laat bestaan totdat de ondervinding verscheidene malen, en met verschillende slingeruurwerken, op verschillende tijden, en door verschillende waarnemers goed bevestigd is. Ik ben nog niet in staat dit te kunnen doen . . .
|
[ *) Ismael Boulliau, Astronomia philolaica, (78-87: Ptolemaeus), 88-96. Hij verbaast zich erover (p. 94) dat Kepler het heeft over een ongelijkmatige dagelijkse omwenteling van de aarde. Overigens heeft ook Simon Stevin (1608) gerekend aan de 'effening der daghen', en hij noemt Reinhold, 1562.]
[ °) Huygens gaf uitleg in No. 1017, p. 138-142 [Ned.]. Zie ook Zonnetijd en middelbare tijd, en Equation of time.]
|
|
No 990.
P. de Fermat aan [M. Cuzeau de la Chambre] *) [1 januari] 1662.
|
| . . . | | . . .
|
*) Ontvangen van mijn broer Lodewijk [<], die hem van meneer Petit kreeg ... [Chr. Huygens].
|
[ 76 ]
. . .
Pour sortir de cet embaras et tascher de decouvrir la veritable raison de la refraction je vous indiquay dans ma lettre que si nous voulions employer dans ceste recherche ce principe si commun & si estably que la nature agit tousjours par les voyes les plus courtes, nous pourrions y trouver facilement nostre compte . . .
| |
. . .
Om uit deze moeilijkheid te komen en te trachten de ware oorzaak te ontdekken van de breking gaf ik u in mijn brief aan, dat als we in dit onderzoek dat zo gewone en zo gestaafde principe zouden willen gebruiken, dat de natuur altijd werkt langs de kortste weg, we er makkelijk rekenschap van zouden kunnen geven . . .
|
|
Soit en la figure à part, le cercle ACBG, duquel le diametre soit AOB, le centre O, et un autre diametre COG. des points C. & G. soyent tirez les perpendiculaires sur le premier diametre GH. DC.
| 
|
Gegeven in de bijgaande figuur de cirkel ACBG, waarvan de middellijn AOB is, het middelpunt O, en een andere middellijn CDG. Uit de punten C en G worden getrokken de loodlijnen GH en DC op de eerste middellijn.
|
|
Supposons que le premier diametre AOB separe deux milieux differens, dont l'un qui est celuy de dessoubs AGB, soit le plus dense et celuy de dessus ACB soit le plus rare, en telle sorte par exemple que le passage par le plus rare soit plus aysé que par le plus dense en raison double.
| |
We veronderstellen dat de eerste middellijn AOB twee verschillende media scheidt, waarvan het ene, het onderste AGB, het dichtst is en het bovenste ACB het dunst, b.v. zó dat de doorgang door het dunste tweemaal zo vlug is als die door het dichtste.
|
|
Il suit de cette supposition que . . . le temps du mouvement de C en O. qui se fait dans le milieu le plus rare, n'est que la moitié du temps du mouvement de O en G. . . .
| |
Uit deze veronderstelling volgt dat . . . de bewegingstijd van C naar O, die in het dunste gaat, slechts de helft is van de bewegingstijd van O naar G. . . .
|
[ 77 ]
|
. . . par les deux costez du triangle CF. FG.
| |
. . . langs de twee zijden van driehoek CFG.
|
. . . et partant le mouvement par les deux droittes CF. FG. se fait en moins de temps que par la base ou soustendante COG.
. . .
| |
. . . en derhalve verloopt de beweging langs de twee rechten CF en FG in minder tijd dan langs de basis COG.
. . .
|
[ 78 ]
|
. . . j'ay esté adverty de tous costez et principalement par Monsieur Petit que i'estime infiniment, que les experiences s'accordent exactement auec la proportion que Monsieur Des Cartes a donné aux refractions . . .
| |
. . . ik ben er van alle kanten op gewezen, en vooral door meneer Petit, die ik ten zeerste acht, dat experimenten precies overeenstemmen met de verhouding die meneer Descartes voor de breking heeft gegeven . . .
|
[ 82 ]
No 993.
R. Moray aan Christiaan Huygens
13 maart 1662.
Antwoord op No. 963.
Vous aurez peut estre de la peine à croire, que tout un mois durant, Je n'ay pas eu la commodité de vous escrire, n'ayant point de charge ny d'employ pour m'en empescher.
. . . Et si d'adventure Je trouve un moment le jour de loisir alors il me manque ou quelque chose que Je doibs avoir devant que de me mettre a escrire, (comme des papiers que J'attends dun costé ou d'autre) ou bien ayant presté vos lettres on ne me les a pas rendues lors que J'en ay besoin, pour y faire response.
. . . Mais quand Je regarde vos lettres Je trouve que J'en ay 5. devant moy pour lesquelles vous devez attendre un volume entier, pour le moins.
| |
U zult misschien moeite hebben te geloven dat ik een hele maand lang niet in de gelegenheid was u te schrijven, terwijl ik geen verplichting of taak had om me ervan te weerhouden.
. . . En als ik bij geval eens een dag vrij heb, dan ontbreekt me iets dat ik moet hebben voordat ik me aan het schrijven zet (zoals papieren die ik van deze of gene zijde verwacht), of als ik uw brieven heb uitgeleend heeft men ze niet teruggegeven wanneer ik ze nodig heb, om er antwoord op te geven.
. . . Maar als ik uw brieven bekijk vind ik dat ik er 5 voor me heb, waarvoor u een heel boekdeel moet verwachten, op zijn minst.
|
[ 85 ]
. . . prenant un Tube de verre de la figure icy descritte dont le bout d'enbas soit seelé hermetiquement, versez y au commencement du  , assez, pour emplir l'endroit qui est courbé, en sorte que sans comprimer l'air qui est dans le bout seelé, il n'ait plus de communication avec celuy de l'autre costé.
| 
|
. . . neem een buis van de vorm zoals hier getekend, waarvan het uiteinde onderaan hermetisch afgesloten is, giet er in het begin kwik in, voldoende om de plek van de kromming vol te maken, zodat de lucht in het afgesloten einde niet wordt samengeperst maar geen verbinding meer heeft met die aan de andere kant.
|
puis en y versant du autant qu'il en demeure dans le Tube lors qu'on fait l'experiment de Torricellius, vous y verrez monter l'air, jusqu'a la moitié du petit bout. en y versant puis apres, la mesme quantité de , lair montera à la moitié de l'espace qui resta, et ainsi de suitte s'observe tousjours la mesme proportion a l'infini.
. . . Je vous en envoyeray si vous voulez la table . . . qu'en a fait Monsieur Boile.
| |
Door er vervolgens zoveel kwik in te gieten als in de buis overblijft wanneer men het experiment van Torricelli doet, zult u zien dat de lucht erin stijgt tot aan de helft van het korte einde. Door er daarna eenzelfde hoeveelheid kwik in te gieten zal de lucht stijgen tot de helft van de ruimte die overbleef, enz., steeds met dezelfde verhouding tot in het oneindige*).
. . . Ik zal u zo u wilt de tabel zenden . . . die meneer Boyle ervan heeft gemaakt.
|
[ *) De wet van Boyle: druk maal volume blijft gelijk, voor een afgesloten hoeveelheid gas bij constante temperatuur.
Boyle beëindigt een brief aan Moray, maart 1662 (T. VI, 582) met: "I am as well hopefull as willing to receive instruction from such teachers as Experience and He.", waarin 'He' slaat op Huygens.
Huygens was niet meteen overtuigd, zie brief aan Lodewijk, 19 april, en aan Moray, 9 juni.]
|
No 994.
R. Moray aan Christiaan Huygens
14 maart 1662. [<,>]
[ 86 ]
. . . la demonstration de la Cycloide.
. . . sans pourtant nous en communiquer la demonstration. ce qui me fait penser que vostre livre qui traitte du mouvement &c. est soubs la presse.
| |
. . . het bewijs van de Cycloïde.
. . . zonder ons echter het bewijs ervan mee te delen. Wat me doet denken dat uw boek dat handelt over beweging &c. ter perse is.
|
[ 87 ]
|
. . . le moyen de trouver la longueur precise de la duree d'une seconde . . . Si les Estoiles ne sont distantes que 7. ou 8. degrez, l'oscillation d'un pendule de la longueur requise pour une seconde durera assez long temps pour la mesurer quoy que les premieres excursions ne soyent que de 5. ou 6. degrez de chaque costé du perpendiculaire.
| |
. . . het middel om de precieze lengte te vinden voor de duur van een seconde . . . Als de sterren slechts 7 of 8 graden van elkaar staan, zal de beweging van een slinger, met de voor een seconde vereiste lengte, lang genoeg duren om die te meten, ook al zijn de eerste uitwijkingen aan elke kant maar 5 of 6 graden van de loodlijn vandaan.
|
|
. . . Je ne me serois pas si long temps arresté sur un sujet que vous scavez bien mieux que moy n'estoit que me trouvant une fois en train il m'a esté plus facile de continuer presque que de l'interrompre.
| |
. . . Ik zou niet zo lang stilgestaan hebben bij een onderwerp dat u veel beter kent dan ik, maar eenmaal op gang gekomen was het voor mij bijna makkelijker om door te gaan, dan het af te breken.
|
No 996.
Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens
15 maart 1662.
[ 92 ]
|
. . . Je prevoiois bien que ma lunette seroit confisquée si elle venoit au Louvre et maintenant je m'imagine que je profiteray autant avec celle cy qu'avec les deux autres que j'ay donnees au Roy d'Angleterre et a sa Churfürstliche Durchleuchtichkeyt de Brandebourg. Toute fois une chaisne d'or convertie en ducats seroit fort mon fait en l'estat ou sont a present mes finances. . . .
| |
. . . Ik heb wel voorzien dat mijn kijker [<,>] in beslag genomen zou worden als hij in het Louvre zou komen*), en nu beeld ik me in dat ik van deze evenveel profijt zal hebben als van de twee andere, die ik gegeven heb aan de koning van Engeland en aan zijne keurvorstelijke doorluchtigheid van Brandenburg. In elk geval zou een gouden ketting omgezet in ducaten mij zeer welkom zijn in mijn huidige financiële toestand. . . .
|
|
Dans le gros pacquet du Prince Leopold il y avoit avec sa lettre un livre que Eustachio Divini avec le Pere Fabri Jesuite ont fait imprimer pour replique a la response que je leur avois envoyée. Or il y a un an que ce livre a estè mis au jour, et 9 mois que le Prince m'a adressè le pacquet, ce qui me fasche fort, et je ne manqueray pas de l'escrire à Son Altesse, a fin qu'une autre fois il y mette meilleur ordre.
| |
In het dikke pakket van prins Leopold was bij zijn brief een boek°) dat Eustachio Divini en pater Fabri, Jezuiët, hebben laten drukken als repliek op het antwoord dat ik hun gezonden had. Het is nu een jaar geleden dat dit boek in het licht gegegeven is, en 9 maanden dat de prins het pakket aan mij heeft geadresseerd, wat me zeer ontstemt, en ik zal niet nalaten te schrijven aan zijne hoogheid, opdat hij er een andere keer beter voor zorgt.
|
°) Pro sua annotatione in Systema Saturnium Christiani Hugenii adversus eiusdem assertionem (1661); zie III, 274.
[ Een stukje op p. 49, over het al of niet bewegen van de aarde, vinden we vertaald in P. Horrebow (vert. Johan Lulofs), De zegepralende Copernicus, 1741, h. 10: 'Dat de Roomsche Kerk belang heeft omtrent het ware of valsche wereld gestel'.]
[ Huygens' antwoord was herdrukt te Florence, "maar zonder enkele passages die schokkend zijn voor de Roomse religie", zie Dagboek, 2 febr. 1661.]
[ *) Verzen van vader Constantijn (aangehaald in Brugmans, 1935; mijn vertaling): ]
|
SUR UNE LUNETTE D'APPROCHE QUE J'AVOIJ DONNEE AU ROIJ
[ Op een verrekijker die ik aan de koning had gegeven ]
|
Ceste lunette porte loin,
Et semble d'assez bon usage:
Mais, pour servir à mon besoin,
il en faudroit bien davantage.
Dix lieuës ne sont rien pour moy;
Ie voudroy qu'il parust un Ange
Qui m'en fist une pour le Roy
Qui portast jusqu'au pauvre Orange:
Et je sçay bien qu'en sa Raison,
En sa Douceur, en sa Iustice,
Il verroit que d'une Maison
Tousiours vouée à son service,
(Dont Ciel et Terre sont tesmoins)
Apres tant d'hoyaux et de mines
Il est temps que pour tout le moins
On rende au Maistre les ruines.
Paris: 8. Mars.
| |
Ja, deze kijker draagt wel ver,
en lijkt ook zeker nogal nuttig;
maar wat voor mij echt nodig is,
dat zou een heel wat grotere vergen.
Tien mijlen zijn hier niets voor mij;
ik wens 't verschijnen van een engel
die mij een kijker voor de koning maakt
die draagt tot aan het arm Orange;
ik weet dat met zijn redelijkheid,
zijn goede en rechtschapen inborst,
hij zien zou dat van zo een Huis
altijd genegen hem te dienen,
(de hemel en de aarde stemmen in)
na veel houwelen en veel mijnen
het nu de tijd is op zijn minst
de Heer te geven de ruïnes.
|
[ 93 ]
No 997.
R. Moray aan Christiaan Huygens
16 maart 1662. [<,>]
|
A cette troisiesme reprise, il faut finir tout ce que J'ay a dire sur le reste de vos lettres . . .
| |
Deze derde keer moet ik afmaken wat ik allemaal te zeggen heb op de rest van uw brieven . . .
|
|
Je me suis tousjours imaginé que vous aviez desja tasché de faire reussir vostre Horologe sur Mer. Et croyois que vous ne nous en disiez rien parce que vous l'aviez trouvé inutile pour la navigation.
| |
Ik heb me steeds voorgesteld dat u al geprobeerd had uw uurwerk succes te doen hebben op zee. En ik dacht dat u ons er niets van zei omdat u het nutteloos gevonden had voor navigatie.
|
[ 94 ]
|
lors que J'estois a paris il y a deux ans, Martinat l'Horologer qui demeure au louvre travailloit à cela: mais outre les difficultez que Je luy proposois dans la chose, Je luy disois aussi, que sans doubte, si la chose se pouvoit faire, vous lauriez faite.
| |
Toen ik twee jaar geleden in Parijs was werkte de klokkenmaker Martinot eraan, die bij het Louvre woont; maar behalve de moeilijkheden die ik hem daarbij voorlegde, zei ik hem ook dat als het mogelijk was u het al gedaan zou hebben.
|
|
. . . Mais il ne faut pas nous accoustumer a des si furieusement longues lettres comme celle cy: autrement dans peu de temps nous irons a l'infini.
| |
. . . Maar we moeten niet gewend raken aan zulke uitermate lange brieven als deze; anders zullen we binnenkort naar het oneindige gaan.
|
[ 97 ]
No 999.
Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens
29 maart 1662.
|
Si j'avois le moindre soupçon que je pourrois estre trompè dans les experiences . . . ou l'eau de la phiole qui est dans le vuide demeure sans descendre, je les irois repeter afin d'oster tout suject a ces Messieurs par de là d'en douter, car cela ne me couste point de peine. mais je croy qu'il leur suffira si je les assure que je les ay reiterées non pas 3 ou 4 fois, mais plus de 30. . . .
| |
Als ik het minste vermoeden had dat ik me vergist kon hebben in de experimenten . . . waarbij het water van het flesje dat in het luchtledige is op zijn plaats blijft zonder te dalen [<], zou ik ze gaan overdoen om erdoor aan die heren elke reden te ontnemen eraan te twijfelen, want dat kost me geen moeite. Maar ik denk dat het voldoende is als ik hun verzeker dat ik ze herhaald heb, niet 3 of 4 keer, maar meer dan 30. . . .
|
|
Pour moy si j'eusse estè de l'assemblee chez Monsieur de Montmor lors qu'on y agitoit cette matiere, voicy en somme ce que j'aurois dit.
| |
Wat mij betreft, als ik op de bijeenkomst bij meneer de Montmor geweest was toen men deze stof besprak, zou ik in hoofdzaak het volgende hebben gezegd.
|
Premierement pour ce qui est de la suspension de l'eau dans la boule et tuyau AD; que c'est la petite quantitè d'air qui reste dans le vase S apres son evacuation, qui a encor assez de force pour contrebalancer par son ressort le poids de l'eau AD, et que pour cela elle ne descend point. Mais si la mesme chose arrivast lors que la hauteur AD seroit de 4 ou 8 pieds, et d'avantage, comme lors qu'elle est de 2, que je croirois alors qu'il faudroit chercher quelque autre principe que celuy dudit ressort de l'air.
Que dans l'extension de la petite bulle D . . .
| 
UB Leiden, HUG 45
|
Ten eerste voor wat betreft het blijven hangen van het water in de bol en buis AD: dat het de kleine hoeveelheid lucht is, die in het vat S blijft na het leegmaken, die nog genoeg kracht heeft om met zijn vering het gewicht van het water AD in balans te houden, en dat het daarom niet daalt. Maar als hetzelfde zou gebeuren wanneer de hoogte AD 4 of 8 voet was, en meer, als bij die van 2 voet, dan zou ik geloven dat er een ander principe gezocht moet worden dan dat van de genoemde vering van lucht.
Dat bij de uitzetting van het belletje D . . .
|
[ 99 ]
|
. . . Mon Pere me demande une lunette d'approche à miroir pour Monsieur le Mareschal de Grammont, mais seulement de 8 ou 10 pouces, ce qui ne peut rien valoir
| |
. . . Vader vraagt me om een verrekijker met spiegel voor meneer de maarschalk van Gramont, maar slechts van 8 of 10 duim, wat niets waard kan zijn
|
[ 100 ]
comme je sçay par l'experience que cy devant j'en ay faite. Dites luy donc je vous prie qu'a fin de ne travailler pas inutilement j'en feray une d'environ 18 pouces la quelle on pourra pourtant porter a la pochette en l'enfonçant et la faisant de 3 pieces. . . . Je me trouve cependant depourveu de miroir d'acier au moins d'un qui soit bon et c'est une chose que l'on ne scauroit recouvrir pour de l'argent. Demandez a Monsieur Petit s'il n'a pas quelque petit morceau, ou s'il sçait ou l'on en pourroit avoir. Vous me le pourriez faire tenir aisement dans une lettre.
Adieu.
| |
zoals ik weet uit een proef die ik vroeger ermee gedaan heb. Ik verzoek je hem dus te zeggen dat ik, om geen nutteloos werk te doen, er een van ongeveer 18 voet zal maken, die toch in de zak gedragen kan worden door hem in te duwen en er 3 delen van te maken. . . . Ik zit nu echter zonder stalen spiegel [<,>], althans een die goed is, en dat is iets dat niet met geld te krijgen is. Vraag aan meneer Petit of hij niet een stukje heeft, dan wel of hij weet waar ze te krijgen zijn. Je kunt me ze makkelijk doen toekomen in een brief.
Het ga je goed.
|
[ 102 ]
No 1001.
Christiaan Huygens [den Haag] aan Lodewijk Huygens [Parijs]
5 april 1662.
|
Voila encore une autre commission que mon Pere me donne, de luy ajuster une lanterne avec 2 ou 3 diverses peintures dont elle face la representation. Je n'ay rien à luy respondre sinon que je feray ce qu'il desire, et le plus promptement qu'il me sera possible; mais a vous j'avoueray bien que ces commissions m'incommodent fort, et que tout autre que mon pere me demanderoit en vain des choses semblables. Vous ne scauriez croire avec quelle peine je m'occupe a des telles bagatelles qui me sont desja toutes vieilles, outre que j'ay honte que l'on scache par de là qu'elles viennent de moy. L'on y est assez complaisant pour faire semblant de les admirer, mais apres on s'en mocquera et non pas sans raison. Pour l'avenir, s'il y a aucun moyen detournez moy je vous prie des pareilles corvées.
| |
Nu is er nog een andere [<] bestelling die vader bij me doet: voor hem een toverlantaarn*) [>] klaar te maken met enkele verschillende plaatjes om ze weer te geven. Ik heb geen ander antwoord dan dat ik zal doen wat hij wenst, en zo gezwind als me mogelijk is; maar aan jou wil ik wel bekennen dat deze bestellingen me zeer in ongelegenheid brengen, en dat ieder ander dan vader me dergelijke dingen tevergeefs zou vragen. Je zou niet kunnen geloven met hoeveel moeite ik me bezig houd met zulke kleinigheden die al heel oud voor me zijn, en bovendien schaam ik me ervoor dat men daardoor weet dat ze van mij komen. Men is welwillend genoeg om te doen alsof men ze bewondert, maar daarna zal men er de spot mee drijven en niet zonder reden. Bespaar me alsjeblieft voortaan zo mogelijk dergelijke klusjes.
|
|
Je n'ay pas encore vu la description des petits chandeliers . . .
| |
Ik heb nog niet de beschrijving van de kleine kandelaars°) gezien . . .
|
[ *) Zie de tekening uit 1694 in XIII, 786.]
°) Zie No. 1002 [p. 104-7 (met fig.), ontwerp: Constantijn Huygens sr].
|
[ 109 ]
No 1004.
Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens
12 april 1662.
|
En debitant mes raisonnements derniers ne laissez pas d'y adjouster que je n'en suis pas bien satisfaict moy mesme, et que je doute tousjours s'il n'y a pas quelqu'autre principe a considerer en cette matiere outre ceux de la pesanteur et du ressort de l'air, par lesquels seuls j'ay taschè de rendre raison des phaenomenes proposez.
| |
Bij het voordragen van mijn laatste redeneringen [<] moet je niet nalaten eraan toe te voegen dat ik er zelf niet erg tevreden over ben, en dat ik nog steeds twijfel of er in deze stof niet een ander principe te overwegen is behalve die van zwaarte en veerkracht van lucht; ik heb geprobeerd de gegeven verschijnselen alleen daarmee te verklaren.
|
|
Puis que l'on a donnè un nouvel habit a ma lunette je voudrois qu'on m'envoiast celuy qu'elle vient de quiter, puis qu'il restera là inutile; cela pourroit ou par la voye de Brusselles ou par celle de Rouen.
| |
Nu men een nieuw omhulsel aan mijn kijker [<] heeft gegeven zou ik willen dat men aan mij stuurde wat hij heeft afgestaan, omdat het daar zonder nut blijft; dit zou kunnen via Brussel of via Rouen.
|
[ 110 ]
|
Les verres pour la lanterne et pour la lunette de Monsieur le Mareschal de Grammont sont desja faits et seront bientost mis en oeuvre, mais je suis en peine du petit miroir, car celuy que vous m'avez envoiè est un morceau d'un miroir concave et pour cela inutile, et j'apprehende que ceux que vous me promettez tout polis ne soient de mesme. Il est mesme si mince que je ne scaurois luy donner une superficie platte. au reste l'estoffe est tres bonne et blanche.
| |
De glazen voor de lantaarn [<,>] en voor de kijker van meneer de maarschalk van Gramont zijn al klaar en zullen weldra opgesteld worden, maar ik zit omhoog met het spiegeltje [<,>], want datgene dat je me gestuurd hebt is een stuk van een holle spiegel en daarom ongeschikt, en ik ben bang dat de gepolijste die je me belooft het eveneens zijn. Het is zelfs zo dun dat ik er niet een plat oppervlak aan zou kunnen geven; overigens is de stof heel goed en blank.
|
|
Comment peuvent estre faites ces horologes de Thuret des quelles mon Pere donneroit 10 ou 12 pistoles de retour par dessus la siene? si nous en sçavions la forme elle pourroit servir d'instruction aux maistres d'icy.
| |
Hoe kunnen die uurwerken van Thuret gemaakt zijn, waarvoor Vader in ruil voor het zijne nog 10 of 12 goudstukken erbij zou geven? Als we de vorm kenden zou die onze meesters hier iets kunnen leren.
|
|
Je vous demanderois encore la description des carosses de la nouvelle façon, si je ne croiois que le frere de Moggershill m'a desia prevenu. Monsieur Amat en dit beaucoup de bien, mais il me semble qu'il n'en scait rien que par ouy dire. . . .
| |
Ik zou je nog vragen om de beschrijving van de karossen [>] van de nieuwe vorm, als ik niet geloofde dat zwager Moggershill me al voor geweest is. Meneer Amat zegt er veel goeds van, maar het lijkt me dat hij er niets van weet dan van horen zeggen. . . .
|
[ 111 ]
No 1005.
Christiaan Huygens [Den Haag] aan Lodewijk Huygens [Parijs]
19 april 1662.
|
Puis que j'ay promis d'envoier la lanterne il faut qu'elle aille, car aussi bien ne scaurois je inventer d'excuse valable pour l'esquiver. Mais lors qu'elle sera arrivée si vous le trouvez a propos vous ferez aisement qu'elle ne puisse point servir, en ostant un des 2 verres qui sont proche l'un de l'autre, de sorte qu'il en demeurera encore 2 de reste, car il y en a 3 en tout. Je feray semblant d'ignorer ce qui y manque, et parmy ces eclaircissements il se passera du temps autant qu'il en faut. Et tout cecy pour le mieux; parce qu'il me semble que 'ou prepei' à mon Pere de faire jouer de telles marionettes au Louvre . . .
| |
Aangezien ik beloofd heb de lantaarn [<,>] te sturen moet hij maar gaan, want ik zou toch geen geldig excuus kunnen verzinnen om er van af te komen. Maar als hij is aangekomen zul je, als het je zo uitkomt, makkelijk kunnen maken dat hij het niet doet, door een van de 2 glazen die dichtbij elkaar staan eruit te nemen, zodat er nog 2 overblijven, want er zijn er 3 in totaal. Ik zal doen alsof ik niet weet wat eraan mankeert, en tijdens deze ophelderingen zal er zoveel tijd verstrijken als nodig is. En dat alles voor de goede zaak; want het lijkt me dat het vader niet betaamt zo'n poppenkast op te voeren in het Louvre . . .
|
. . . mon experience . . .
Quant a vostre autre difficultè, comment l'air estant rarefiè 100 ou 1000 fois, peut avoir encore assez de force, pour par son ressort contrebalancer 2 pieds d'eau; je croy qu'il ne faut point admettre que ledit ressort s'affoiblit à mesure que l'air s'estend; ce qui n'a point aussi estè verifiè jusqu'icy, et si l'on le trouve ainsi (dont je vous scauray bientost dire de nouvelles, apres que j'auray appris les particularitez d'une experience que Monsieur Boile a faite sur ce suject) je revoque tout ce que j'ay escrit des causes de ces derniers phaenomenes.
| |
. . . mijn experiment . . .
Over je andere moeilijkheid, hoe de lucht bij een verdunning van 100 of 1000 maal nog voldoende kracht kan hebben om met zijn vering 2 voet water in evenwicht te houden: ik geloof dat niet aan te nemen is dat deze vering verzwakt naarmate de lucht uitzet; dat is ook tot nog toe niet bevestigd, en als men vindt dat het zo is (waarvan ik je weldra nieuws kan geven, nadat ik bijzonderheden vernomen heb van een experiment [<] dat meneer Boyle over dit onderwerp gedaan heeft) herroep ik alles wat ik geschreven heb over de oorzaken van deze laatste verschijnselen.
|
[ 117 ]
No 1007.
Christiaan Huygens [den Haag] aan Lodewijk Huygens [Parijs]
26 april 1662.
. . .
Il y a 3 jours que Monsieur Vicquefort m'envoya les livres tant attendus . . . Dans le pacquet pour moy il y avoit un livre Italien de l'art des Telescopes pour le quel je vous prie de remercier de ma part Monsieur Thevenot. Il n'enseigne pas grand chose, et je ne puis pas me plaindre qu'il m'ait prevenu en rien de ce que j'ay escrit sur cette matiere.
| |
. . .
3 dagen geleden zond meneer Wicquefort me de zo lang verwachte boeken [<] . . . In het pakket voor mij zat een Italiaans boek over het maken van telescopen*), en ik verzoek je meneer Thevenot daarvoor te bedanken namens mij. Hij leert niet veel nieuws, en ik kan niet klagen dat hij me voor was in iets dat ik over deze stof heb geschreven.
|
*) Het werk van Manzini [<].
[ L'occhiale all'occhio, dioptrica pratica, Bolog. 1660; verwacht sinds aug. '60 (<).
Aan Chapelain, p. 145: "semble estre mis au jour pour faire valoir la marchandise del Signor Eustachio": schijnt in het licht gegeven te zijn om de koopwaar van signor Eustachio Divini te doen uitkomen.
Na het voorwoord: portret van Divini. Tekening machine: p. 158, 162, 223, 251-2, 260-1.
Zie V. Ilardi, Renaissance vision (2007), p. 229-233.]
| |
"Refert ingenti foenore"
Geeft weer met geweldige opbrengst
|
[ 118 ]
|
Il y avoit encore les 2 exemplaires du livre de Monsieur Huet, que Monsieur Chapelain y a mis . . .
| |
Er waren nog de 2 exemplaren van het boek van meneer Huet [<], die meneer Chapelain er in gedaan heeft . . .
|
|
Les pieces de miroir sont fort bonnes, et il y en auroit pour plus de 6 lunettes si l'on pouvoit les couper par quelque moyen. Avis a Monsieur Petit.
| |
De spiegelstukken [<,>] zijn heel goed, en er zou genoeg zijn voor meer dan 6 kijkers als ze op een of andere manier gesneden kunnen worden. Advies bij meneer Petit°).
|
°) In brief No. 1012 [p. 128] geeft Petit aan hoe hij spiegels snijdt [met vijltjes; p. 127: "deux morceaux de miroirs polys"; Huygens aan Petit, p. 134: "il me semble que ces petites limes doivent estre extremement dures"; eind: groeten aan "Madame vostre femme et a Mademoiselle Mariane"].
|
[ 125 ]
No 1010.
Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens
3 mei 1662.
|
. . . Vous ferez de la Lanterne comme le ciel vous inspirera: la defaite la mieux fondée sera celle de la longueur des jours, car tant que le jour dure il est impossible de faire ces representations quoy qu'on se mette dans une chambre obscure; ce qui vient de l'impression que la lumiere a faite dans les yeux, qui ne s'en efface pas qu'apres un assez long temps.
| |
. . . Met de lantaarn [<,>] doe je maar wat de hemel je ingeeft; het best gefundeerde excuus zal zijn dat van de daglengte, want bij daglicht is het onmogelijk deze voorstellingen te maken, ook al gaat men in een donkere kamer zitten; dat komt van de indruk die het licht in de ogen heeft gemaakt, die pas na vrij lange tijd verdwijnt.
|
No 1013.
R. Moray aan Christiaan Huygens
16 mei 1662.
Huyens' antwoord: No. 1022.
[ 131 ]
|
. . . Hier nous fismes une experience dans la Machine de Monsieur Boile que vous ne serez pas fasché de repeter. C'estoit que Mylord Brouncker, et quelques autres, qui avoyent les bras propres pour cela, mirent les mains, l'un apres l'autre, dans le recipient par un trou qui y estoit approprié, pendant qu'on en tiroit l'air.
| |
. . . Gisteren deden we een experiment met de machine van meneer Boyle dat u niet ongaarne zult herhalen. Dat was dat Lord Brouncker en enige anderen, die daarvoor geschikte armen hadden, de handen (de een na de ander) in de klok deden via een opening die daarvoor geschikt was, terwijl men er lucht uit haalde.
|
|
. . . Et que Monsieur Brouncker y ayant laissé demeuré sa main, jusqu'à ce qu'on eust fait 7. exsuctions de l'air, il y sentist une enfleur insupportable, avec un roideur qui l'empeschoit de fleschir les doigts; et y ayant laissé rentrer l'Air, la doleur et la roideur de la main, cesserent aussi tost; mais l'ayant tiree du Recipient tout le dessus en estoit picoté de petits points rouges comme la rougeole. En sorte qu'a ce qu'il en croit, s'il l'eust laissé demeurer pendant deux ou 3. exsuctions davantage le sang luy eust sorti par les pores. Je ne m'arreste pas à vous marquer la sueur qu'on a veu sortir de son Bras à chaque coup, ny la vapeur qui en sortoit en mesme temps comme une fumee. encore moins à vous parler de la constriction qu'il sentoit à l'endroit ou son bras entroit dans le vaisseau.
| |
. . . En dat meneer Brouncker, toen hij zijn hand erin had gelaten totdat men 7 keer lucht uitgezogen had, er een ondraaglijke zwelling in voelde, met een stijfheid die hem belette de vingers te krommen; en toen er weer lucht was ingelaten hielden de pijn en de stijfheid van de hand meteen op; maar toen hij hem uit de klok had gehaald was de hele bovenkant ervan bespikkeld met kleine rode puntjes zoals de mazelen. Zodanig dat, naar wat hij ervan denkt, als hij hem gedurende nog twee of 3 keer zuigen erin had gelaten, het bloed door zijn porieën naar buiten gekomen zou zijn. Ik laat niet na u te melden het zweet dat men elke keer uit zijn arm heeft zien komen, en de damp die er tegelijkertijd afkwam, als een rook; nog minder u te spreken over de samensnoering die hij voelde op de plek waar zijn arm het vat inging.
|
[ 132 ]
No 1014.
Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens
18 mei 1662.
|
Le frere de Moggershil ne manquera pas de vous escrire comment par vostre mesgarde la lettre que vous luy adressiez est tombee entre mes mains et la miene s'est trouvée dans son pacquet. Voila des belles machinations om ons op den oven te setten . . .
| |
Zwager Moggershil [<] zal niet nalaten je te schrijven hoe door jouw onachtzaamheid de brief die je aan hem adresseerde in mijn handen is gevallen en de mijne in zijn pakket bleek te zitten. Dat zijn wel mooie trucjes om ons 'op de oven' te zetten . . .
|
[ 136 ]
No 1016.
Christiaan Huygens aan Lodewijk Huygens
25 mei 1662.
|
Quand je ne vous escrivis point par l'ordinaire devant le dernier, c'estoit que j'estois occupè a quelque devoir de la Kermesse, comme a mener l'une ou l'autre des Tantes aux marionettes ou semblable honneste employ. autrement vous scavez que je suis tresexacte dans la correspondance quant a vous. Pour ces autres bons amis, il faut qu'ils m'excusent si je ne les satisfais pas si promptement qu'ils souhaiteroient, sur tout quand ils me demandent des lettres raisonnees comme Monsieur Chapelain sur sa derniere, et Monsieur Petit sur la difficultè qu'il trouve en l'Equation du temps.
| |
Dat ik je niet schreef met de voorlaatste gewone post, kwam doordat ik bezig was met een verplichting in verband met de kermis, zoals een of andere tante naar de poppenkast brengen of een dergelijke nette tijdsbesteding; anders ben ik zoals je weet heel precies in de briefwisseling wat jou betreft. Wat die andere goede vrienden betreft, ze moeten het me vergeven als ik hen niet zo vlug tevreden stel als ze zouden wensen, vooral wanneer ze mij om doordachte brieven vragen zoals meneer Chapelain over zijn laatste*), en meneer Petit [<] over de moeilijkheid die hij vindt in de tijdsvereffening.
|
|
Ce sont des pauvres Philosophes et des pauvres Astronomes, et les reputant tels, (ce que pourtant je ne voudrois pas qu'ils sçeussent) vous pouvez bien juger quel plaisir j'ay dans ce commerce qui me couste de la peine et ne m'est utile a rien.
| |
Het zijn povere filosofen en povere astronomen, en als ik hen daarvoor houd (ik zou echter niet willen dat ze dit te weten kwamen) kun je wel bedenken welk plezier ik heb in deze briefwisseling die me moeite kost en voor mij geen enkel nut heeft.
|
. . . empacquetè . . . la lunette pour Monsieur de Grammont . . .
Si vous faites monter autrement la lunette je vous recommande de bien ajuster le miroir et sur tout de n'y en mettre point d'autre, car il est fort excellent, et ceux de Monsieur Petit n'ont pas la figure si parfaite, c'est a dire le plat, d'ou depend la distincte vision.
| |
. . . ingepakt . . . de kijker [<] voor meneer de Gramont . . .
Als je de kijker anders in elkaar laat zetten beveel ik je aan de spiegel goed te richten, en er vooral geen andere in te zetten, want hij is heel uitstekend, en die van meneer Petit [<] hebben niet zo'n perfecte vorm, dat wil zeggen de vlakke, waarvan duidelijk zicht afhangt.
|
*) No. 1008 [p. 118-124 (30 april), met een eigen atoomtheorie ter verklaring van het 'verschijnsel van Huygens' (van lucht gezuiverd water blijft hangen in het luchtledige).]
|
[ 137 ]
|
J'ay considerè ce matin avec le frere de Moggershill le dessein du Carosse qu'il a receu de vous, sur lequel aussi nous visitames le nostre dans l'Escurie, mais trouvames qu'il n'y pourroit pas reussir a cause qu'on n'y scauroit appliquer des ressorts assez longs, et ce n'est qu'à ceux qui sont à la Francoise que cette invention peut estre adjoustée. vostre peintre devroit avoir marquè les mesures a fin que l'on sceut precisement l'espesseur du ressort, ou des 3 ressorts, (car il semble qu'il y en ait 3 couchez l'un sur l'autre) et aussi la longueur.
| |
Vanmorgen heb ik met zwager Moggershil de tekening van de Karos [<,>] bekeken die hij van jou heeft ontvangen, en daarbij hebben we de onze bezocht in de Stal, maar we bevonden dat het daar niet kon lukken doordat men er niet zulke lange veren kon aanbrengen, en alleen bij die van de Franse vorm kan deze uitvinding worden toegevoegd. Je tekenaar had de maten moeten aangeven, opdat we precies de dikte zouden weten van de veer, of van de 3 veren (want het schijnt dat er drie zijn, die op elkaar liggen) en ook de lengte.*)
|
[ *) Dit is de eerste vermelding van een bladveer (ressort à lames) volgens Max Terrier, 'L'invention des ressorts de voiture' in Revue d'histoire des sciences, 39 (1986) p. 26.]
|
[ 138 ]
No 1017.
Christiaan Huygens aan Pierre Petit
25 mei 1662.
|
Si le soleil au lieu d'aller par l'Ecliptique suivoit tousjours l'aequateur, et que dans cettuicy il cheminast d'un mouvement egal le parcourant dans le mesme espace de temps qu'il acheve maintenant l'Ecliptique, c'est a dire dans le temps d'un an tropique, il est certain que tous les jours d'un midy a l'autre seroient necessairement egaux, et que chacun d'eux seroit d'une conversion entiere de l'equateur et encore d'une partie de l'aequateur que le soleil y avanceroit journellement, qui seroit de 59' 8" 20"'. puis que d'autant est son mouvement moyen dans l'Ecliptique de sorte que le temps d'un jour mediocre, et la juste mesure de 24 heures, est celuy dans lequel passent les 360 de l'equateur avec 59' 8" 20"'.
| |
Als de zon, in plaats van over de Ecliptica te gaan, altijd de evenaar volgde, en als hij hierop met een gelijkmatige beweging zou voortgaan, deze in dezelfde tijd doorlopend als hij nu de Ecliptica doet (dat wil zeggen in de tijd van een tropisch jaar), is het zeker dat alle dagen van de ene middag tot de andere noodzakelijkerwijze gelijk zouden zijn, en dat elk ervan zou zijn: een hele omloop van de evenaar en nog een deel van de evenaar dat de zon daarop dagelijks vooruit zou gaan, wat zou zijn 59' 8" 20"' — aangezien zijn gemiddelde beweging op de Ecliptica zoveel bedraagt — zodat de tijd van een middelbare dag, en de juiste maat van 24 uur, die is waarin de 360 graden van de evenaar met 59' 8" 20"' voorbijgaan.
|
|
On n'auroit donc pas besoin alors d'aucune aequation du temps et l'horologe estant une fois ajustée a la longueur des tels jours moyens ou mediocres s'accorderoit perpetuellement avec les quadrants.
| |
Dan zou men helemaal geen tijdvereffening nodig hebben en als het uurwerk eenmaal was afgesteld op de lengte van zulke gemiddelde of middelbare dagen zou het voortdurend overeenstemmen met zonnewijzers.
|
|
Mais le mouvement du soleil estant dans l'Ecliptique qui est oblique a l'equateur, et ce mouvement estant de plus inegal a raison de l'excentricitè du grand orbe, c'est pour ces deux causes que l'on y trouve presque tousjours de la difference . . .
| |
Maar de beweging van de zon is op de Ecliptica, die schuin staat ten opzichte van de evenaar, en deze beweging is bovendien ongelijkmatig door de excentriciteit van de grote baan, en het is door deze twee oorzaken dat men er bijna altijd een verschil in vindt . . .
|
Tijdvereffeningskromme (T. XVIII, p. 51).
Horizontaal: dagen van het jaar (Jan. - Dec.),
vertikaal: 0-30 minuten (vgl. tabel).
Zie ook: Analemma.
|
Christiaan Huygens | IV | Parels uit brieven 1662 (top) | vervolg