A E N   D E

H  O  O  C  H  M O G H E N D E

H E E R E N   D E   G E N E R A L E

S T A T E N   D E R   V E R E E N I C H D E
N E D E R L A N D E N.

Is  kennelic, Hoochmoghende Heeren, dat de Watersteden, gheleghen aen Zeen en groote bevaerlicke Rivieren, op beyde de eynden aen de waterkant kranc zijn, hebbende tot die plaetsen of drooge Grachten, of Beeren, buyten welcke men met leeghe wateren drooch voets aende mueren of wallen kan komen: Maer want door de nieuwe vondt der schuerende Spilsluysen onlancx te voorschijn ghekomen, de krancke plaetsen bequamelic versterct konnen worden, en datmen daerenboven de Grachten tot diepe Havens kan ghebruycken, ooc ten tijden van ijsganc de Schepen daer in berghen en verwinteren, streckende niet alleen tot verbetering der Steden en des ghemeenen Landts, maer ooc tot behoudenis van lijf en goet der varende Menschen: Zoo heeft my oorboor ghedocht daer af te doen dese korte beschrijving.
Tis wel zoo, dat eenighe die my vermaent hebben, de zake van Sterctebou te laten uytgaen, daer af een volkomender beschrijving verwachten: Maer my heeft goet ghedocht voor eerst dit ghedeelte daer uyt te trecken, op dattet niet staende onder veel ander stoffen die niet yghelicx gading en zijn, te beter van velen mocht gelesen worden, en voornaemlic van zulcke

diens oordeel totte zake ghelt, om het dadelic ghebruyc daer uyt te doen volghen: Tot dien eynde ist ooc, dat ic desen handel uwe Hoochmoghentheden toeeyghen, die ic, hopende dat sy myn goede meyning int goede zullen nemen, wensche voorspoedighe regiering.

Gheschreven  inden  H  A  E  G  H ,  den  21  December  1617,
door uwe Hoochmoghentheden onderdanighen Dienaer

Symon Stevin.

K O R T   B E G R Y P   D E S E S

H A N D E L S.

Enghezien dese nieu manier van  S T E R C T E B O V , gheschiet deur een nieu manier van Sluysen onlancx ghevonden, die daerom aen velen onbekent is, zoo zal daer af, metsgaders vande verstijving der gronden eerst verklaring ghedaen worden. Daer na zal volghen de manier en ghemeenen reghel der schuering van Stadtsgrachten en Havens, die door de voorschreven Sluysen in stof van  S T E R C T E B O V  gheschieden kan: Maer want daer toe ghenomen worden voorbeelden met een Stadt van oordentelicke form, als bequaem zijnde tot verklaring des voorschreven gemeenen reghels, en dat nochtans het dadelic ghebruyc moet gheschieden met Steden van zulcken form alsser voorvallen, zoo zal daer af int laetste ghezeyt worden, alles vervanghen zijnde in vier Hooftstucken, diens opschriften zijn als volght:

Het  I   H O O F T S T V C  vande nieuwe vondt der schuerende Spilsluysen.

Het  2   H O O F T S T V C  vande verstijving der gronden van Sluysen en Beeren.

Het  3   H O O F T S T V C  inhoudende ghemeenen reghel, van der Steden nieu manier van verstercking, door schuerende Spilsluysen.

Het  4   H O O F T S T V C  inhoudende voorbeelden, hoemen eenighe Steden die dadelic in wesen zijn, door de ghemeene reghelen des 3 Hooftstucx kan verstercken.

I   H O O F T S T V C,

Vande nieuwe vondt der schuerende Spilsluysen.

M  grondelicker te verklaren waer in dese nieuwe vondt der Sluysen gheleghen is, zoo zegh ic voor eerst 'tghebruyc van Sluysen te bestaen in drie voornamelicke verscheydenheden: Als om Havens te schueren: Leeghe Landen te drooghen: En Schepen met staende masten door te varen: Tot welcke drie verscheydenheden in dese Landen ghebruyct worden driederley soorten van Sluysen: D'eerste verscheydenheyt vande Havenschuering, heeftmen langhen tijt bequamelicxt ghedaen met optreckende Sluysdeuren, ghelijc aenghewesen wordt met dese I form, waer af 'tghebruyc dusdanich is: De Sluysdeur opghewonden zijnde, en 'tvloetwater inden houder loopende, tot dattet ten hoochsten is, men laet de deure neervallen, en ghesloten blijven tot dat d'ebbe ten leeghsten is, en alsdan de deure om hooch ghewonden zijnde, zoo valt dat opghehouden water inde drooghe leeghe Haven daer in diepte schuerende. Anderzins wort dese schuering ooc wel ghedaen met opghehouden reghenwater, ooc met water van kleene Rivierkens, 'twelc hooch ghenoech vergaert zijnde, zoo wort daer me de schuering ghedaen als voren: Doch en konnen deur zulcke Sluysen gheen groote Schepen met staende masten varen, om dat de deure en den as daermense me opwint inde wegh zijn.

[ 3 ]

  Aengaende de tweedde soorte van Sluysen, dienende tot het droogen der leeghe Landen, daer toe ghebruyctmen bequamelicxt Sluysen met puntdeuren (die zommighe noemen swaeydeuren en steecdeuren) welcke geleyt worden onder de Dijcken, waer af de grontteyckening is ghelijc de volghende 2 Form uytwijst, wesende zoodanich dat het buytenwater leeghst zijnde, de deuren van zelfs open gaen en water loosen, maer het buytenwater hooghst wordende, sluyten van zelfs. En hoewel zommighe hier toe ghebruycken optreckende deuren, als die des I Forms, zoo en zijnse tot dien eynde niet de bequaemste, want het moeyelic valt daer daghelicxsxhe ebbe en vloet is, dach en nacht gade te slaen de deuren t'haerder tijdt open en toe te doen; ooc is het opwinden beswaerlic: boven dien en machmense zoo wijt niet maken, om veel water te loosen, overmits dat de deuren al te swaer en moeyelic zouden vallen om op te winden: Zulcke steecdeuren hebben het achterdeel, datter gheen groote Schepen met staende masten deur varen en konnen, om dat den Dijc daer op ligghende, belet doet: Ten anderen, datse de Havens niet zeer diep en schueren, om dattet water niet van hooch inde drooghe leeghte en valt, als van d'eerste soorte, maer allencxkens daelt.

  Zoo veel belangt de derde soorte van Sluysen, dienende tot het deurvaren der groote Schepen met staende masten, dat wort te weghe ghebrocht met twee paer steecdeuren, die niet onder den Dijc en ligghen als de tweedde soorte, maer inden Dijc zoo hooch komen als den Dijc zelf, zulcx datse van onder tot boven voor Dijc verstrecken, om alle hoochste wateren te schutten, waer af de grontteyckening aenghewesen wort mette navolghende 3 Form, daer af 'teerste paer deuren is A, het tweedde paer B, vervanghende tusschen beyden een kolc, sas, of verlaet, met twee waterloopkens inde zijmueren ghewrocht, diemen slecken noemt, als C, D, E, en F, G, H, hebbende elc een Sluysdeurken. Anderzins maectmen wel kleene optreckende Sluysdeurkens inde groote puntdeuren. Tghebruyc hier af is dusdanich: Wanneer een Schip met staende masten van buyten in wil komen, als van A na B, en dattet buytenwater hoogher is dan het binnenwater, zoo laetmen deur de slecke CDE

het kolc vol waters loopen, 'twelc zijnde ter hoochde van't buytenwater, de twee deuren aen B zijn toeghegaen, maer die aen A konnen metter handt open ghetrocken worden, en komen de Schepen die deur moeten varen int kolc, welcke daer zijnde, men sluyt de slecke CDE, ooc het paer deuren aen A, en men opent de slecke FGH, latende het water des kolcx uytloopen, tot dattet is ter leeghte van't binnenwater, zulcx datmen de deuren aen B metter hant open doet, en varen de Schepen voort te landewaert in. Deur 'tghene ic hier ghezeyt heb van't inkomen, kanmen ghenoech verstaen de manier van't uytvaren.

[ 5 ]

  Benevens de voorgaende manieren van deuren zijn noch wel gemaect gheweest ander die mette ebbe van zelfs neer komen te ligghen op't stortebedde, en mette vloet van zelfs opgaen, ooc deuren diemen zijdeling int landt trect, maer en worden int ghebruyc niet de bequaemste bevonden.

  Tot hier toe is verhaelt 'tghene over lanc int ghebruyc heeft gheweest, om daer me grondelicker den nieuwen vondt te verklaren, als volght:

  Nadienmen zach dese groote breede steecdeuren der 2^e en 3^e Form, zeer goeden dienst te doen int drooghen der Landen, en deurvaren der Schepen met staende masten, en datter om daer me groote schuering te maken, niet en ghebrac dan middel door welcke men de groote deuren bequamelic mocht open doen, als 'twater op d'een zijde ten hoochsten, op d'ander ten leeghsten waer; Zoo hebben verscheyden persoonen hun daer me ernstelic bekommert, voornamelic hier in Hollant, alwaer in Steden, Dorpen, en platte Landen, zoo grooten menichte van Sluysen ghemaect is, en gheduerlic ghemaect worden, zoo wel zeer kostelic met goede voordachticheyt veroordent, als middelbare en slechte, dat ic meen alsnu op den Aerdtbodem gheen Landt te wesen met meerder ervarenheyt in dit stof, noch daer meer kloecke verstanden doende zijn met verbetering van Sluysen te zoecken en te vinden: Door de zelve is metter daet int ghebruyc gherocht de manier die ic hier verklaren zal, en my alsnu best bevalt:

  Laet tot dien eynde door dese 4 Form een Sluyse beteyckent zijn met twee steecdeuren van deser ghedaente: ABCD is een vierhoeckich raem, daer in staet een deure als EFGH, draeyende op de spille IK, by 'tmiddel des raems, zoo dat het deel IFGK is ontrent 5 of 6 duym breeder dan het deel IEHK, of zoo veel meer of min, als de grootheyt der deuren mocht vereysschen, ooc zoo dat des kleensten deels drie zijden IE, EH, HK komen te steken teghen sponden, die in de binnenzijde des raems ghewrocht zijn: Maer het grootste deels drie zijden IF, FG, GK, en komen teghen gheen sponden, zulcx dattet hoochste water teghen beyde dese deelen druckende, zoo zoude de deure EFGH (deur dien teghen 'tmeeste deel de meeste drucking komt) omkeeren, tot datse quaem overkant te staen: Maer om die toe te houden, en weerom lichtelic open te doen na datmen't begheert, zoo wort dat te weghe ghebrocht met een yseren draeyboom, die als een spille overeynde staende, en omgedraeyt zijnde, komt voor des deurens kant FG, die vast ghesloten houdende.

  Maer om 'tzelve opentlicker te verklaren, zoo verteyckene ic andermael de 4 Form, ghelijc in dese 5 Form te zien is, daer nu by vervoeghende den bovenschreven draeyboom als LM, komende voor de zijde FG, welcke omghedraeyt wort metten reghel MN, hebbende aen't eynde N een yser klincke vallende in

een ysere neuse, vast ghemaect aende bovenste zijde des raems: Als nu het binnenwater hoochst zijnde, teghen de deurens binnenzijde perst, en dat den draeyboom op de buytenzijde met haer klincke ghesloten staet, zoo heeft de heele deure EFGH een groote vasticheyt, om zonder wijcken te konnen dragen de perssing des waters, want de drie zijden IE, EH, HK, komen aen tegen de sponden des raems, als voren ghezeyt is, en de zijde FG teghen den draeyboom LM: Boven dien valter noch verstijving met des draeybooms twee reghels MN, OP, die teghen de buytenzijde der deuren aen komen. Zulcx als ic hier ghezeyt heb van d'een steecdeur, is van d'ander ooc alzoo te verstaen, te weten datse heeft dierghelijcken raem, spildeur, en draeyboom.

  Noch staet t'aenmercken dat de spildeuren niet hoogher en behoeven te wesen, dan de hooghe wateren en komen daermen me schueren wil, als van D tot A, maer want de Sluysdeuren int gheheel een kennis hoogher moeten zijn, te weten ter hoochde des Dijcx, om te weerstaen alle onghewoonlicke hooghe wateren, die zelden ghebeuren, zoo machmen de rest van A opwaert maken ghesloten met corbeels, als aen S en T, om het raem ABCD vasticheyt te gheven, dattet niet en ontzette, 'twelc lichtelic konde gheschien alsser de verstijving niet en waer.

  Om nu van't ghebruyc te zegghen, ghenomen het binnenwater ten hoochsten, en het buytenwater ten leeghsten wesende, en datmen de deuren wil openen om te schueren: Hier toe en heeftmen anders niet te doen dan de klincke aen N op te lichten, en den draeyboom te doen omkeeren, ghelijcmen ander draeyboomen opent, 'twelc ghedaen zijnde, en den kant FG vry wesende vanden draeyboom LM, zoo draeyt de deure EFGH op de spille IK al zachtkens om, tot datse overkant staet, 'twelc zoo zijnde, het opghehouden water loopt uyt op beyde de zijden der spille, en doet syn schuering: Daer na de twee deuren met haer raem open ghestelt zijnde, zoo moghen de Schepen met staende masten daer deur varen.
Noch staet t'aenmercken, dat den loop des waters belet gedaen wort met des raems twee overeyndstaende zijden AD en QR, metsgaders de dicten der twee spildueren die overkant staen, en 'tgat der Sluyse zoo veel verkleenen als die t'zamen bedragen: Dit belet kan gheweert worden mette ramen (als 'twater op syn loop is) teghen stroom open te trecken of winden, 'twelc lichtelic gheschieden kan, om dattet water dan van achter en voren even hooch is.

  Maer om nu te zegghen hoe desen grooten vondt syn oorspronc ghenomen heeft, zoo is te weten datter eerst inden Briel ghemaect wiert een spildeur, diens heelen onderkant zoo wel van't grootste deel als van't kleenste, steunde teghen een sponde gewrocht in een raem, welcke spildeur daerom met een yser reetschap opgewonden wiert, zoo hooch tot datse onder vande sponde vry was, 'twelc mocht zijn ter hoochde van ontrent 3 duym, want alsdoen keerdese van zelfs om, loosende haer water.

  En wanter tot die tijt (ghelijc ooc noch teghenwoordelic) onder Meester Timmerlieden veel ghezeyt wiert van schuerende Sluysen, om Schepen met staende masten deur te varen, zoo ist ghebeurt dat ic van die stof ter spraec komende met Adriaen Iansz overleden Stadtmeester van Rotterdam, en Cornelis Dircxsz Muys overleden Stadtmeester van Delf, elc van ons drien zeyde wat verdocht te hebben, dat hy meende goet te wesen, en overquamen met malkander dat elc syn vondt verklaren zoude, met voorwaerde, dat zooder profijt of schade af quaem, dat wy't ghelijckelic deelen zouden, en malkander behulpich zijn. Den vondt van Adriaen Iansz was, dat hy in plaets van't opwinden der spildeur uyt de sponde, (als inde voorschreven Sluyse ten Briele) vervoechde daer aen een draeyboom, als hier boven ghezeyt is (maer niet ghestelt in een opengaende raem) met eenighe ander verandering die hy daer in brocht.

  Myn vont was van 2 steecdeure, elcke met een optreckende deur na de gemeene manier, ghelijc de volgende 6 Form aenwijst, want daer deur varen konden groote Schepen met staende masten, en schuering ghedaen worden in drooghe Havens.

[ 10 ]

  Cornelis Diericsz vondt was, ghelijc mette volghende grontteyckening aenghewesen wort: Laet AB en BC beteyckenen twee puntdeuren, t'zamen komende aenden punt B: En noch een ander paer puntdeuren, als DE en FG, tusschen welcke komt den voorschreven punt B. Voort zijnder twee slecken, d'een by D, d'ander by F: Op de zijde H is het leegh afgheloopen buytenwater, en op de zijde van I het hoogh opgehouden binnenwater. Om nu d'opening deser Sluyse te verklaren, zoo is eerstelic te weten dattet water inde twee driehoecken AED, CGF, staet ter hooghde van't hooghste binnenwater I, waer me de twee deuren DE, FG perssen teghen den punt B der twee deuren AB, CB, die daerom t'zamen metten anderen gesloten blijven; Maer het water der voorschreven twee driehoecken AED, CGF, uytghelaten zijnde deur de twee slecken by D en F, zoo en isser dan gheen perssing teghen de twee deuren DE, FG, als te voren, maer komt tegen de twee deuren AB, CB, die daerom open gaen, en d'ander twee deuren DE, FG, ooc open dringen, loosende alzoo 'twater dat de schuering maect.

[ 11 ]

  Maer om de ghestalt van die openstaende Sluyse te vertoonen, zoo teycken ic daer af dese 8 Form.

  De bovenschreven manier van Adriaen Iansz, wiert daer na verbetert door Adriaen Diericxsz Timmerman tot Delf, en vervoecht in twee stekende spildeuren, ghelijc voren verklaert is door de 5 Form, daer af hem by de Hoochmoghende Heeren Staten Octroy verleent wiert, van die alleen te moghen maken: Na de zelve wijse isser twee ghestelt tot Maeslandtsluys; en noch een te Hellevoetsluys.

  Maer na de manier der 7 Form isser drie ghemaect; een te Vlaerdinghen, d'ander tot Schiedam, de derde tot Wijnnocxberghen in Vlaender.

  Doch alsser gheschil waer welcke deser twee manieren de beste is, en dat ic myn ghevoelen daer af zeyde, het zelve zoude zijn de spildeuren der 5 Form my voor d'ander te bevallen: Ten eersten, om dat elc der vier deuren vande 7 Form, ontrent noch eens zoo lanc ghemaect worden, als elcke der spildeuren vande 5 Form,

uyt oorzaec dat den hoec als DEA inde 7 form, zeer plomp moet wesen om die te konnen open doen, welcke opening onmoghelic zoude zijn, als dien hoec recht waer, zulcx dat de deuren zoo lanc vallen als de Sluyse wijt is, 'twelc tot Schiedam is van 30 voeten, daer in die plaets de spildeuren met haer raem elc maer en behoeven ontrent 16 voeten. De groote langde der deuren veroorzaect groot ghewicht, zulcx datmense tot Schiedam doet gaen op koper schijven inden onderkant vande ramen der deuren ghewrocht, en draeyende op yser platen, geleyt int stortebedde: Inder voeghen, dat alsmen spildeuren zoo lanc wilde maken, de Sluyse zoude ontrent noch eens zoo wijt konnen vallen. Ten anderen is het openen der Sluyse alleenlic met een klincke op te lichten, veel bequamer als d'ander manier.