2   H O O F T S T V C,

Vande verstijving der gronden van Sluysen en Beeren.

Adien hier gezeyt zal worden van Beeren, die zommighe noemen Dodanen, eenige Daudanen, ander Daudeynen, ooc Audanen, en dat haer beteyckening aen velen onbekent mach zijn, zoo zal ic daer af eerst wat verklaring doen: De steenen gestichten diemen inde Stadtsgrachten leght om Rivierkens tusschen beyden deur te loopen, ooc om twater inde grachten op te houden, hebbende boven een scherpen kant ghelijc den rugge van een Swijn, 'twelcmen gelubt zijnde, Beer noemt, zoo wordense Beeren geheeten: En wantse ooc gelijckenis hebben metten rugghe van een Ezel, zoo noemense de Fransoysen Dodanes, dat is, dos de asnes, beteyckenende Ezels rugghen, daer af door 'tmisbruyc dat van uytheemsche woorden ghemeenelic valt, by de Duytschen ghezeyt wordt Daudanen, en ooc Daudeynen, en Audanen.*)

  Die naem dan verstaen zijnde, zoo is te weten, dat hoewel in dese Landen de gronden van Sluysen en Beeren met goede voordachticheyt en groote kost ghemaect worden, nochtans en heeftmen tot gheen zulcken zekerheyt konnen gheraken, dat daer af niet dicwils groote onghevallen en gheschieden, deur de hooghe wateren, daer de gronden zomwijlen zoo me wech ghespoelt worden, dat de Sluysen vruchteloos ligghen, de Beeren omvallen, ooc neerwaerts zincken diep onder water het landt verdrinckende. Maer nadien dit zoo ghebeurt met Sluysen die op veel na zulcken breede diepte en schuering niet en hebben als dese voorgenomen spilsluysen, daer de grootste diepstvarende Schepen zouden deur komen, zoo mocht ymant niet zonder reden twijffelen, of dese onvolkomenheyt der gronden niet oorzaec en mocht wesen, van eyntlic niet te konnen volghen 'tghene men verwacht: Maer want myn ghevoelen daer af anders is, zoo zal ic om 'tzelve wel te verklaren, eerst beschrijven d'oorzaec der ontgronding, op dat door kennis van dien dese manier van verstijving te beter voortganc mocht nemen.

  Laet tot dien eynde A stantteyckening zijn eens steenen Beers, B het buytenwater, C het binnenwater of de gracht, DE den grondt daer den Beer op light. Dit buytenwater B komende tot by het opperste des Beers als aen F, ghelijct altemet ghebeurt, zoo zijnder tweederley voornamelicke oorzaken die hem doen omvallen: D'eerste de diepe schuering die met zulcke onghewoonlicke hooghe wateren zomwijlen komt aenden voet des Beers, daer te voren gheen en was: Dese schuering dieper vallende dan het steenwerc des Beers, en daer na onder den Beer komende, zoo wort hy ontgront, en valt om: En hoewel zulcke schuering niet en ghebeurt alsmen den Beer achterwaerts leght, zoo verre vande mondt des grachts, datter gheen stroom der Rivier teghen en loopt, zoo isser alsdan met leegh water een drooch eynde grachts vanden Beer totten mont, hinderlic totte stercte der Stadt. D'ander oorzaec is de perssing, die met zulc ongewoonlic hooch water zoo uyter maten sterc wordt, dat de syping des hooch waters onder den Beer van B door DE,

---

  [ *)  Zie R. Rentenaar, 'Kanttekeningen bij een ezelsrug: over de woorden oudaan en dodane', in Naamkunde 14 (1982), p. 76.]

tot int leegh water C, de macht krijcht het zandt te beweghen, 'twelc daer toe komende, de beweghing wort stracx grooter en grooter, voortgaende ghelijc den brant inde huysen, die met een kleen vyerken beghinnende, terstont vermeerdert: Inder voeghen, dat den gront wechspoelende, den Beer wort krom te staen, te breken, en zomwijlen wel heel onder water te zincken. Aen zommighe Beeren ghebeuren dese twee oorzaken t'zamen, die hen dan te lichtelicker doen vallen.

  Aengaende heyinghe van palen deur roosters tot verstijving des grondts der Beeren, daer me en worden dese twee onghevallen niet voorkomen, ghemerct de wechschuering van het zandt, metsgaders de deurperssing des waters, evenwel syn voortganc neemt tusschen de palen: Zulcx dat d'oorzaec deser ongevallen meer schijnt te komen door datter geen bestandighen reghel gevonden en is, dan door faute van d'Aennemers en Werclieden, die zomwijlen t'onrecht beschuldicht worden.

  Maer want men dese twee onghevallen beter kan voorkomen, dan myns wetens tot noch toe gheschiet is, en dat met ingheheyde palen, die aen malkander inde langde ghehecht worden met swaluesteerten, zoo stel ic daer af hier dese 2 Form, waer in verstaen wort de breede eens swaluesteerts te wesen ontrent het derdendeel vande dicte der pael, de onderste eynden zijn schuyns afghehouwen, om elcke pael int heyen altijt te doen drucken teghen de pael dieder gheheyt is.

    Merct noch, dat hoewel dese palen om de ghevoeghelicheyts wille vierkant geteyckent zijn, nochtans vry te staen, alleenlic de twee zijden daer de swaluesteert en groeve aen komen, plat te maken, latende de boomsche rondtheyt van d'ander twee zijden blijven, om alzoo meer houts te behouden, met minder kost van arbeyts loon. Ten anderen machmen de swaluesteerten van bezonder houten reghelen maken, die naghelende teghen d'een platte zijde der pael, en teghen d'ander zijde twee bezonder ghenaghelde reghels, die de groeve tusschen beyden begrijpen, want alzoo heeft de pael op de twee zijden meer hout, met minder kost van arbeyts loon, dan of de reghels door afhouwing van het hout der pael ghemaect waren.

  De voorschreven palen machmen nemen van vuyren masten, want die zijn lanc, recht, onder water als onverganckelic, en van kleenen prijs. Noch is kennelic, dat zouden de gheswaluesteerte grontpalen aen malkander houden na 'tbehooren, zoo moetense onder en boven even dic wesen, maer de boomen wassen boven dunder dan beneden, 'twelc oorzaec zoude zijn (alsser niet teghen voorzien waer) van op't dicste eynde zoo veel te moeten afhouwen, als die meerder dicte vereyschte, 'twelc de palen zeer zoude verswacken, en tot meerder kost van arbeydts loon strecken: Maer om die swaricheyt te voorkomen, machmen de bovenschreven drie houten reghels aen't een eynde zoo veel dicker maken als de zake vereyscht, om den boom haer dicte te laten behouden.

[ 2 Form, zie hierboven p. 13.]

  Om nu te verklaren hoe met dese gheswaludesteerte palen de gronden van Beeren konnen voorzien worden, zoo stel ic daer af eerst de grondtteyckening deser navolghende 3 Form, in welcke A den grondt des Beers bediet, wesende een vierhoec vervangen in gheswaludesteerte grondtpalen, die in den grondt zeer diep gheheyt zijn, en daer af alleenlic de kruynen ghezien worden, B is het buytenwater, C het binnenwater, D den Dijc:
Tghene dat inden vierhoec A is, als zant, veen, of baggaert, wort uytghehaelt onder water met haecken of baggaertnetten, ghelijct toegaet met turf, datmen alzoo wel 20 voeten diep uyttrect, (ic heb hier ghezeyt onder water, 'twelc is ten eynde het zandt, niet op een [en] welle) in dien vierhoeckighen put A worden ongheswaludesteerte palen gheheyt, om de metselrije te draghen zonder zincken, daer na vultmen de ledighe plaets tusschen de palen met goede kley.

  Merct noch dat desen Beer op beyden eynden aen D komt inden Dijc, en niet slechtelic daer teghen aen, op dat door de weynicheyt van stof daer niet zulcken zijdelinghe deurperssing en valle, ghelijcker om de weynicheyt van stof onder den Beer komt, daer hier voren af ghezeyt is by de I Form.

[ 3 Form, zie hierboven p. 14.]

  Dit zoo zijnde, op desen grondt wort den steenen Beer ghemetselt, daer af de stantteyckening is als dese 4 Form uytwijst, in welcke A B C D E F zijn van beteyckening als inde I Form, waer by noch ghevoecht zijn de gheswaluesteerte grondtpalen BG, CH: Inde zelve kanmen zien de bovenschreven twee oorzaken voorkomen te wesen, want voor den Beer schoon al een schuering ghekomen zijnde van 20, 30, of 40 voeten diep, en dat de palen noch drie of vier voeten int zandt blijven, zoo en kan den Beer niet ontgrondt worden, maer blijft staende: En na dien hooghen stroom is ghemeenelic de Rivier van zelfs gheneycht weerom zant in de diepte te brenghen ghelijct te voren was.
Aengaende de tweedde oorzaec vande wechperssing des grondts, die is hier ooc verhindert, want zoude het zandt onder den Beer eenighe deursyping krijghen, dat zoude moeten zijn onder de gheswaluesteerte grondtpalen, als by G en H, maer dat en kan niet wel zijn, om het groot lichaem kley en zant van B tot G, van G tot H, en ooc van H tot C opwaerts, 'twelc in zoo grooten diepte zoude moeten beweghen: En al waert ooc van B tot by G wech gheschuert, zoo en zoude de groote menichte zants van B tot H, en van H opwaert tot C, niet lichtelic konnen beweghen.

  Aengaende ymant nu zegghen mocht, dat wanneer voor de grondtpalen van B tot G, een meerder diepte schuert dan de palen lanc zijn, en de schuering voorts komt onder den Beer, den gront wech spoelende, dat alsdan den Beer mette palen en al datter binnen is zal omvallen. Hier op wort gheantwoort, groot verschil te wesen tusschen een gront als dese, die niet wech spoelen en kan dan met voorgaende diepe schuering, en een grondt die wech spoelt alleenelic deur perssing, zonder voorgaende schuering, als die des 2 Forms: Ooc mede, dattet zelden ghebeurt zoo groote diepten te schueren, als langhe grondtpalen bereycken konnen.

  Ic heb dit myn ghevoelen van langhe dicke gheswaluesteerte grondtpalen wel verhaelt teghen eenighe Ingenieurs; daer uyt ghevolcht is, dat voor zommighe waterkantsche wercken in dese Landen plancken gheslaghen zijn 4 of 5 voeten diep, en alleenelic twee duym dic, met meskanten in malkander ghevoecht, maer zulcke plancken en konnen den heybloc niet verdragen, om tot behoorlicke diepte ghesleghen te worden, myn meyning is van zulcke gheswaluesteerte grondtpalen als ic voren verklaert heb.

[ 4 Form, zie hierboven p. 16.]

  Dit ghezeyt zijnde vande gronden der Beeren, ic zal nu komen totte gronden der Sluysen, stellende tot dien eynde de grontteyckening deser 5 Form, die als de 3 Form ooc bestaet in rijen van gheheyde grontpalen, (welverstaende datter noch zoo veel ongheswaluesteerte palen by moeten komen, als de dicte der mueren en freyten vereyscht, om daer op te rusten)

waer in AB CD de twee kaken bedien, en de plaets daer tusschen begrepen den waterloop, EFG den voordorpel, HIK den achterdorpel, AL, CM, voorvleughels, de plaets daer tusschen begrepen het voorste stortebed, BN, DO de achtervleughels, de plaets daer tusschen begrepen het achterste stortebed; Noch zijnder de twee rijen LN, MO.

  Dese palen gheheyt wesende, dat zoo wel de bovenste kruynen als de onderste punten haer behoorlicke diepte hebben, zoo zalmen uythalen al de stof (ghelijc voren inde 3 Form metten Beer ghedaen wiert) van zant, veen, modder, of zulcx alst wesen mocht, en vullen die ledighe plaetsen weerom met kley, elcke tot haer behoorlicke hoochte, te weten den waterloop en twee stortebedden zoo diep blijvende als t'bestec vereyscht, om daer op te brenghen de houten vloer en metselrije, maer de twee plaetsen LABN, MCDO, zoo hooch van kley als den Dijc.

  Om nu te verklaren de vasticheyt van zulcken grondt, ic zegh aldus: By aldien men neemt de palen der rije LM diep te staen 40 voeten, zoo volght daer uyt dat al schuerde het water uytvallende over de zelve LM een put van 30 voeten diep, zoo blijft het stortebed LAEFGCM, en al de rest in syn vasticheyt. Ten tweedden, al waert dat met lancheyt van tijdt, de kley begrepen tusschen de voorschreven gheswaluesteerte grontpalen zeer diep uytspoelde (diemen weerom vullen kan) zoo zal nochtans de Sluyse dicht zijn, want de deuren toe wesende, zoo maken de gheswaluesteerte grondtpalen over al dicht slot.

  Noch is t'aenmercken, oorboor te wesen datmen by't eynde van't stortebedde legghe groote steenen, zoo swaer datse door den val van't water niet en wijcken, om daer me den grondt te bewaren, want het konde ghebeuren dattet zandt dieper wech gheschuert wierde, dan de gheswaludesteerte grontpalen lanc waren, 'twelc ghebeurende, den grondt van't stortebed zoude wech spoelen, en ander ongheval konder uyt volghen.

[ 5 Form zie hierboven p. 18.]

  Merct noch, dat hier wel ghezeyt is gheweest vande verzekering der gronden met palen ingheheyt zijnde 40 oft 50 voet diep, maer ymandt mocht dencken dat zulcx over al onmoghelic is, deur dien de palen aen't welzandt komende, niet dieper in en willen. Hier op dient tot antwoordt zulcx in dese Landen wel een ghemeen zegghen te wesen, en ghelooft te worden, maer het is anders daer me ghestelt, want boven aende grontpael ghewicht ghenoech hanghende, sy worden diep deur het welzant gheheyt zonder daer na op te rijsen of om te vallen. Dit heeft int ghebruyc gheweest alzoo ghedaen te worden ('twelc noch ghedueren mach) tot Melving in Pruyssen, alwaer den Stadtboumeester ghenaemt meester Maerten, wesende van Haerlem, my zeyde zulcx gheleert te hebben van een Polens Arbeyder,

die benevens ander me heyde, welcke ziende datmen op hielt van heyen, om datmen aen't welzant ghekomen was, en niet voorder en konde, zeyde, en toonde metter daet hoemen in syn Landt dede, 'twelc toeghinc met een der palen die int water laghen te hanghen aende grontpael diemen heyde, ghelijc dese 6 Form uytwijst, waer by men verstaen mach, dat hoemen meerder ghewicht aende pael hangt, hoe beter voortganc, want men houdt daer me niet alleenelic 'tghene men met elcken slach wint, maer boven dien gaet de pael met elcken slach dieper in.

  Daer wiert int belegh van Ostende ghebruyct een manier van palen int zandt te krijghen door wriggheling, te weten trecking met touwen ter eender en ter ander zijde, en dat zonder stilhouden, tot datse haer behoorlicke diepte hadden, want zoo langhe stil staende dattet zandt zijn zate ghenomen heeft, men kan de pael daer na niet weerom beweghen:

En staet noch te ghedencken, dat de voorschreven aenhanghing van ghewicht aen de pael hier ooc zeer voorderlic is. Dese manier nam haer oorspronc daer uyt, dattet werc by nacht moest geschien, zonder metten val des heyblocx gherucht te maken, daer den Vyandt na schoot: Maer dese palen en kanmen met zulcke wriggheling niet in krijgen, deur diense met swaluesteerten aen malkander ghehecht zijn, zulcx dat dit hier alleenelic vermaent wort tot ghedachtenis; Ooc is te weten, datmen met dese wriggheling zich niet behelpen en kan alsser onder het zandt light dari, kley, veen, of dierghelijcke vaste stof, deur welcke men de palen heyen moet.