Uit:
Verhandelingen
uitgegeven door de
Hollandse Maatschappy der Weetenschappen
te Haarlem
|
Deel 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30 De Hollandse Maatschappij der wetenschappen heeft sinds 1752 goed werk verricht, met als hoogtepunt de uitgave van de volledige werken van Christiaan Huygens. Al vanaf 1754 werden de Verhandelingen uitgegeven, waarvan in 1793 het dertigste en laatste deel verscheen. Daarna volgden o. a. de Natuurkundige verhandelingen — natuurkunde in de zin van: natuurwetenschappen en medische wetenschappen — in 24 delen vanaf 1799, een 'Tweede verzameling' hiervan in 25 delen vanaf 1841, en een derde vanaf 1870. 
In de Hollandse Maatschappij bedacht men ook prijs-vragen: het beste antwoord werd bij voldoende kwaliteit beloond met publicatie en een medaille als prijs. Enkele malen is de 'Hollandsche Maatschappye' van naam veranderd: Bataafsche maatschappy (1799-1806), Koninklijke/Koninglijke maatschappy (1807-9), Hollandsche Maatschappy (1810), Maatschappy (1812); vanaf 1814 weer: Hollandsche Maatschappy, en tegenwoordig Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen.
A. Wiechmann, 'Van Accademia naar Akademie' en B. C. Sliggers, 'Honderd jaar natuurkundige amateurs te Haarlem', in Een elektriserend geleerde, Martinus van Marum, 1750 - 1837 (Haarlem 1987). Wijnand Mijnhardt, 'Christianus Carolus Henricus van der Aa', in Jaarverslag 2012 van de KHMW. Andere tijdschriften van geleerde genootschappen. |
| Deel 1, 1754 | |
| 1 | W. O. Reitz, Nieuw gevonde Berekening der Kunstbreuken [^]
1 Tot hier toe zyn 'er driederley wyzen bekend geweest, om eigentlyke breuken door de zoogenaamde Logarithmi, die ik kunst-tallen zal noemen, te berekenen. ... 2 De derde manier, die ik de Keiliaansche noem ... 3 ... des Schryvers Praelectiones de Natura & Arithmetica Logarithmorum a pag. m. 564. ad 569. ... ... de Wiskunde niet myn hoofdwerk, maar by ledige uren enkele liefhebbery is. Ik vergelyke my in dezen by een dwergje, dat op de schouders van eenen reus staande, verder heen kan zien, dan de reus zelf ... [ John Keill, Introductiones ad veram physicam et veram astronomiam, Lugd. Bat. 1739, 551-; Ned. (1741) van Joh. Lulofs.] 23 Lichte en gewisse manier om groote Breuktallen of Proportiën tot kleinder te brengen ... Adr. Metius, in zyne Wiskundige Werken, ten laatstemaal in 't Latyn uitgekomen te Leiden 1640. in 4. geeft pag. 50-1. van 't voorst Deel eene manier aan de hand, die niet alleen langdradig en verdrietig is, maar ook geene zekerheid heeft ... [ Adr. Metius, Arithmeticae libri duo et Geometriae lib. VI, 1e ed. 1626.] |
| 56 | Johan Lulofs,
Aanmerkingen over het ryzen der zee, en het zinken der landen aan de Nederlandsche kusten
[ Over Lulofs ook: W.F. Hermans, 1954; F. Sassen, 1965; Rienk Vermij, 'Johannes Lulofs als vertegenwoordiger van het newtonianisme in de Republiek', in Gewina 22-3, 1999. Johannis Lulofs Oratio inauguralis, De utilissimo, sed hactenus raro Matheseos ac Metaphysices connubio, Leiden 1744.] |
| 127 | Cornelis Douwes, Verhandeling om, buiten den Middag, op Zee de waare Middags-breedte te vinden |
| 267 | J. Engelman, Proeven over den Aart der Werkinge van de Elektriciteit [ Vervolg: Deel 3, p. 518. Over Engelman zie Sliggers] 300 Uittreksel uit het onderzoek over de Electriciteit van MARTIN STROMER, Zweedse Acta van den Jaare 1746 [1747] bladz. 154-156. ... "als men op pik staat ... zich zelf Electris maaken" 303 "den bekenden Musschenbroekschen stoot ... waterfles" 305 "DU FAY heeft bevonden, dat glas en pik ongelyke Electriciteiten geeven" [Hist. de l'Ac. 1733, 457 .. 467 .. 476; en Phil. Trans., Vol. 38, p. 258 .. 264 ..] 321 [andere proef] De UITWERKING is, dat men een schok zal gevoelen in den Arm, die alles te boven gaat, wat men tot heden toe gevoeld heeft. 322 Ik heb deze Proeven door Ruspinus en Wast, twee weerglasmaakers uit Amsterdam, hier in Haarlem zien vertoonen. ... Zy zeiden dat het eene uitvinding was uit Vrankryk medegebragt. 324 WINKLER in zyne nieuwe Natuurkundige ontdekkingen der Electriciteit 327 tien Persoonen ... MUSSCHENBROEKS Flesje ... was de schok en dreun door allen zeer sterk |
| 372 | Johan Lulofs, Waarneeming van Mercurius op de schyf der Zon den 6 Mey 1753 gedaan te Leyden
374 Het uurwerk, van het welk ik my bediene, is van Thuret te Parys onder het opzigt van den Heer Huigens gemaakt*), het geen ik, om deszelfs menigmaalen door my beproefde naauwkeurigheid, boven een nieuwer, van het welk ons Observatorium ook voorzien is, verre den voorrang geeve. [ *) Nu in Museum Boerhaave. [^] Lulofs als astronoom: Zuidervaart (1999), 136- (met portret); R. Vermij, The Calvinist Copernicans (2002), Ch. 15, p. 341-4. Inleidinge tot de waare natuur- en sterrekunde ... Keill, 1741; De zegepralende Copernicus, 1741; Inleiding ... beschouwinge des aardkloots, 1750.] Bengt Ferrner's Dagboek (1759), ed. G. W. Kernkamp, in Bijdr. en meded. Hist. Gen., deel 31 (1910), p. 468-474.] |
| 379 | Johan Lulofs, Zonsverduistering den 26 October 1753
381 De Heer D. Klinkenberg, die in een duistere kamer op het Observatorium dit verschynsel waarnam door middel van een Heveliaansch Zontuig, dat ik daar vervaerdigd had, ... |
| 382 | Johan Lulofs, Bedecking van Venus door de maan den 27 July 1753 |
| 485 | J. D. Gaubius, Geneezinge ... door hulp van Electriciteit ... Heer Allamand |
| 498 | Jan Noppen, Over de nuttigheden in het doen der Waarneemingen van het Weder [z.o. hierna: Zwanenburg] |
| 517 | Pieter Gabry, Mercurius ... 6den van Bloeimaand 1753, op de Zonne schyf ... 'sGravenhage |
| 526 | Pieter Gabry, Waare Afbeelding [p. 532] van een zeer zeldsaam Verschynsel, op den 18den van Wynmaand 1753 ... te gelyk met twee Byzonnen
[ Zie ook de Brief van Joh. Fr. Dryfhout in deel 2, 77; en 3, Voorbericht: Gabry gebelgd. H. J. Zuidervaart (1999), 139- en 'A Plague to the Learned World', in History of Science, 45-3 (2007), 287-326 met Gabry's afbeelding.] |
| 529 | Pieter Gabry, De Zons verduistering den 26 van Wynmaand 1753 |
| 533 | [Spinder], Mercurius door de Zonneschyf, op den 6 May 1753 ... te Haarlem
[ Van Gerrit Spinder is: 'Generaale vertooning van de zonsverduistering ... 1724' (met wereldkaart); Adriaan Spinder wordt genoemd door Klinkenberg in 1761, zie 6, 300.] |
| [772b] | [72 pp.] Jan Noppen, Waarneemingen op den Huize Zwanenburg van de Barometer, Kracht en Sterkte der Winden, Luchtgesteldheid, gevallen Regen, Adspecten van de Maan en Planeeten, voor de Jaaren 1751, 1752, 1753. [z.o. 498; 14, 609-40; 19-2, 236; 19-3, 138]
[ Titel: zie 'Inhoud' (na 498); ook in de volgende delen, aan het einde; titelblad van 1772 in Register 1-12. Genoemd in Werktuig- en Wiskundige verhandelingen (1802), 'Scheprad-watermolen', p. 82n: veeljarige waarneeming ... sterkte der winden. Ook in Nat. Verh. (1809) 4-2: winden. Bespreking: Geurts & van Engelen, Historische weerkundige waarnemingen, V, KNMI (1992), p. 7-30. Zie ook: Buisman, Duizend jaar weer, 5 (2006), 851.] |
| 779 | Melchior Bolstra,
Antwoord ... op de tweeleedige vraag van de Holl. My der W. ...: In welke hoeveelheid zyn de Nederlandsche Rivieren sedert den aanvang deezer Eeuwe verzand? Wat is het middel, om de zanden en slikken die zig op derzelver bodem gezet hebben, van daar te verdryven; en derzelver meerder verzanding voor te komen? De goude Medaille [figuur] ... prys ... [ 3 kaarten; zie ook bij UBU.] |
| [812] | Naabericht. |
| [813] | Inhoud |
| Bespreking in Commentarii de rebus in scientia naturali et medicina gestis, 6 (1757), 309-. Vertaald in het Duits: A. G. Kästner, Abhandlungen ... 1-1, 1-2, 1758 (met afbeeldingen). | |
| Deel 2, 1755 | |
| 77 | Johan Francois Dryfhout, Brief ... over het Luchtverschynsel, den 18. October 1753 ... in 's Hage waargenomen [zie ook deel 1, 526] |
| 93 | Abt de la Caille, Meteorologise ofte Weerkundige Waarnemingen ... Kaap de Goede Hoop [ed. Allamand] [>] |
| 117 | Jan Schim, Aanmerkingen over den Loop van Merkurius [zie ook deel 4, 490] 118 Dit geluk, om Merkurius op de Zon te zien, is den Sterrekundigen nu twaalfmaal te beurt gevallen, en laatst op den 6den van Bloeimaant des Jaars 1753, N. S. 120-1 tafelen van De La Hire, Cassini, Halley, Whiston, J. P. Holwarda, S. van de Molen, D. R. v. Nierop, N. Struyck 163-4 Ik heb tot dit werk wat moeite, en tyt besteedt, doch deze zal ik my niet beklagen, zo ik het geluk hebbe, dat dit anderen aanspoore om hier in nog verder voort te gaan, en ik zou my grotelyks verheugen, indien een Man van naam, een beroemt Sterrenkundige, die, door kennisse van vremde talen, boven my, het voordeel heeft, van meerdere waarneemingen magtig te kunnen worden, zich hier toe onderwondt. [ Bedoeld zal zijn Johan Lulofs, zie Zuidervaart (1999), 276.] |
| 275 | D. Klinkenberg, Comeet-sterre, die zich in den Jaare 1757 of 1758 ... zal vertoonen. [ Zie over hem: H. Zuidervaart, 'Een kometenjager ...', in De Telescoop, 2008.] 
277 ... ik zal in deeze maar aanwyzen, waar omtrent die Comeet (zo het dezelve is, met de evengemelde [van 1531, 1607, 1682]) zig in de Jaaren 1757 of 1758, het eerst aan ons zal laten zien, en hoedanig zyn schynbaare loop door den Sterrenhemel weezen zal; op verscheiden gestelde tydpunten van zyne naasten stand by de Zon. 316 Men kan de plaatsen, alwaar men den Comeet het eerst ontwaar zal moeten worden, redelyker wyze bepaalen. 317 In de nevensgaande Hemelpleinen, zyn de schynbaare wegen van den Comeet door de Sterrenbeelden, zo als ik die beschreeven hebbe, met enkelde Liniën afgebeeld. ... [Fig. na p. 318, 2e fig.] |
319 | 2 - 2e stuk |
| 372 | J. N. S. Allamand, Uitwerkzelen ... Americaanse vis
373 Sidder-vis ... niet de gewoone 377 Reaumur 1714, 378 Richer, 379 Du Hamel 1677 [ Vgl. 6-2, Berichten, 87 en Uitgezogte Verh. 3, 464.] |
| 380 | J. N. S. Allamand, Nieuwe proef om het Zeewater drinkbaar te maken |
| 413 | M. Semeyns, Bericht wegens de eigenschappen der Land- en zee-winden ... te Batavia [^] |
| 419 | M. Semeyns, Waarneeming over de waare Dampheffinge, op een eiland benoorden Batavia |
| 503 | J. Engelman, Of, in de Onderstellinge, dat de geheele Wereldruimte met stoffe vervuld is, eene beweeging zoude mogelyk zyn
504 Poriën, 506 eene fyne vloeistoffe 518 is 'er dan geen Vacuum ...? |
| 525 | Johan Lulofs, Wiskundige en werktuigkundige beschouwinge der Wind-molens
526 ... in den beginne ... met hunne Wieken bestendig naar het Noord-westen gekeerd ... tot dat, omtrent het jaar 1573, een Vlaming, geboortig uit het Westquartier van Vlaanderen by Yperen, de Nederlanders geleerd heeft, hoe men de Molens met een Kap moet maken, die men naar alle Winden kan draajen 527 Parent, Pitot, Belidor, Euler, Mac-Laurin, en Dan. Bernoulli 529 Leibnits ... mynen grooten leermeester, den Heer 's Gravesande 548 Brandsnede (Parabola) [woord van Simon Stevin] 600 Men ziet dus .. dat de Molens veel meer doen, dan de Wis- en Werktuigkundige Bespiegeling beloofde ..; en ik wil wel bekennen, dat ik nog geen voldoende reden van dit zeer groote verschil weet uit te denken ... 616 ... dat de voornaame reden moest gezogt worden in het verdunnen van de lugt, die agter de wieken is, en die dus minder tegenstand biedt aan den lugtstroom, die op de wieken aanvalt ... 619 Ik heb, om dit te onderzoeken, met mynen wydberoemden Amtgenoot, den Heer P. VAN MUSSCHENBROEK .. my begeeven naar een van de beste Wind-molens, die in Holland gevonden worden, 620 staande op de Stads Vesten hier te Leiden, en een vlugt hebbende van 83 voeten; ... twee verschillende werktuigen .. die ook de allerminste veranderingen, welke in de lugt, ten opzigte van de verdunninge .. voorvallen, zeer duidelijk aantoonen; .. wel eenige schommelingen in het vogt, daar het eene werktuig mede gevuld was ... 621 ... geen gronds genoeg .. om het groote verschil .. aan het verdunnen der lugt agter de wieken toe te schryven ... [ Verbeteringen in Deel 2, 729. Zie ook deel 9-3, 230: windsnelheid.] |
| 622 | J. Wolfram, Proeve van eene Tafel ter ontledinge der Getallen [^] |
| 637 | Melchior Bolstra, Antwoord ... vraag van de Holl. M. der W. ...: Welke zyn de Waare Oorzaaken dat het strand by Petten ... is afgenomen |
| [655] | Waarnemingen op Zwanenburg, 1749, 1750, 1754 |
| [726] | Inhoud |
| Bespreking in Commentarii de rebus in scientia naturali et medicina gestis, 8 (1759), 387-. | |
| Deel 3, 1757 | |
| 1 | Joh. Nettis, Hemel-globe ... waar van de Polen der dagelykse Omwenteling kunnen worden verandert ... voor alle voorgaande en volgende tyden goed
6 Catalogus ... Instrumenten van GEORGE ADAMS, agter zyne Micrographia Illustrata ... Weduw J. SENEX ... de Hollandse Globen van BLAAUW en VALK [ Johannes Nettis had ook sneeuwkristallen bestudeerd: proefschrift 1742 en Phil. Trans. 49 (1755-6) 644-8, met 91 figuren.] |
| 17 | Lambt. ten Kate, Hz., Scheyding der Coleuren, bevonden door een Prisma, in de volgende orde der Musyk-toonen [629: medegedeeld door den voorgem. Joh. Nettis] 17 NEWTON .. Gezigt-kunde (Boek I. Afdeel. II. Voorstel III. Proef VII.) pag. 104. ... [Opticks, 1704, p. 91, Fig. 4.] 22 ... vette Zeep-zop ... watervlies 29 NB. Deze [bovenverhaelde] Observatie is gedaan op den 29 October 1716, in tegenwoordigheid van [des Schryvers Neef] JAN WILLINK ... en deze Aenteekening is gedaen des anderen daegs. (Was getekend) L. t. K. H. [ In 1716 had L. ten Kate gepubliceerd: Den Schepper en zyn bestier te kennen in zyne schepselen volgens het licht der reden en wiskonst. Zie F. J. Dijksterhuis, 'Low Country Opticks', in Newton and the Netherlands (ed. E. Jorink & A. Maas), Leiden 2012.] |
| 134 | Nicolaas Ypey, Problema, om een gegeeven Veelhoek met het meeste voordeel te versterken
135 Vestingbouwkunde [ 'Professorenportretten Franeker universiteit': Ypey is 3e op 3e rij van onder] |
| 147 | D. Klinkenberg, Evenredigheid (of reden) tusschen de Middellyn en tusschen den Omtrek van een Cirkel
148-9 Dewyl 'er nu na VAN CEULEN over dit Stuk, by myn weeten, niet veel, dan in uitheemsche Taalen geschreeven is ... Na dat de Calculus Fluxionum & Fluentium bekend, en in gebruik is geweest ... Mr. MACHIN, in Sherwins Mathematical Tables, pag. 64 ... als 1 tot 3.14159 enz. tot honderd Numero's in de Decimaal Fractien, daar L. VAN CEULEN zig vergenoegd had, met zulks tot twintig of één en twintig Numero's te brengen. [ Sherwin, 1717, p. 53 (van Ceulen: 35 decimalen), 59: 72 decimalen.] 149 De reex van NEWTON valt wat moeielyk om te verlangen, maar die van LEIBNITZ heeft men alleen maar te schryven ... 156 Deeze geheele werking bestaat in het extraheeren van ééne Quadraatwortel, uit een quantiteit van vier- à vyf en veertig tal-merken, en ruim tagtig divisien, die grootendeels zeer ligt te doen zyn ... 157 ... daar L. VAN CEULEN, om zo verre in de proportie te komen, met een pryslyken iever omtrent de veertig maalen de Quadraatwortel heeft moeten extraheeren uit quantiteiten, ieder ten minsten in tagtig tal-merken bestaande ... |
| 183 | M. Semeyns, Natuurlyke oorzaak der algemeene en beurthoudende Passaat-winden of Moussons |
| 223 | N. Engelhard, Triangulaire getallen in de Natuurkunde |
|
[ Drukfout op p. 224, zie deel 4, Berichten, 21.] | |
| 231 | D. Klinkenberg, Pegelkunde [wynroey-kunde] |
| 239 | W. O. Reitz, Teerlingsche vergelykingen |
| 321 | J. F. Dryfhout, Naauwkeurige beschouwinge van een Hoos ... Houw-mouwen [z.o. 19-3, 89.] 321 Vermits het my, op Zondag na den middag den .... July 1751, te ruwen Weder maakte om ter Kerke te gaan, als zynde de Lucht geheel duister 322 en betogen, verzeld met geduurigen Regenvlagen en Wind, zo besloot ik denzelven met leezen op myn Observatorium door te brengen. Niet lang had ik aldaar gezeten, of myn oog viel op een buitengemeene zwarte en zeer akelige Wolk ... ... op eene zeer verwarde wyze in en om zich zelfs woelde en draaide ... 323 ... zakten 'er eene menigte zwarte Fnazels*), als dikpuntige Draden, met eene geduurige flodderende beweginge, uit dit Wolkgesel nederwaards ... [ *) Fnazel: vezel, rafel.] 
325 ... nederzakken, als een donkere As-graauwe Staart of Straal ... gelykende naa een Walvis-baard of Balein, dat op zyn punt stond ... 327 ... daar ontstont, zeer klaar zichtbaar voor my .. een verschriklyk geweld, ter plaatse, alwaar de gemelde punt den grond scheen te raken ... vertooning .. als van een springende Mein of berstende Bom, zo als men die in Printen afgebeeld vind ... omringt .. als met eenen witagtigen Rook of Damp ... 328 ... of het dus niet voorzigtiger zoude zyn, my naar beneden te begeven ... 329 ... Noordwaards aan, en dus hoe langer hoe meer van den Haag afwykende ... duurde ook in het geheel, naar best onthoud, omtrent maar tien of twaalf minuten ... 333 ... een groot gat in het Rietedak van het Boerenhuis ... zeven zwaare Ypen-boomen .. om verre ... Wagen boven op de lading Hooy ... Dog .. het zonderlingste .. dat de Boere-knegt .. getuigt .. een geluid te hebben gehoord als van veele Vogelen, en als of hy met zyn Hoofd in een Voliere zat ... 334 ... twee Kalveren van de grond opgeligt .. dog niet zeer hoog ... 372 ... een Houw-Mouw ... [ P. van Musschenbroek, Beginselen der Natuurkunde (1736) 697-8 en (1762) fig. Vgl. recente foto.] |
| 378 | Pieter Lyonet, Microscoopstel ... Vermogen der vergrootende glazen [fig.] |
| 414 | D. Klinkenberg, Vraagstuk ... Zee-vaart-kunde
Twee Scheepen ... Havens A en B ... Havens C en D |
| 419 | Johan Lulofs, Langte van den Enkelen slinger te Leiden
421 juist in ééne secunde 424 onze groote HUIGENS ... dat een lighaam onder de Even-nagt-lyn 1/289 gedeelte van die zwaarte verliest ... of men niet een grooter verminderinge der zwaarte moet gewaar worden, wegens de knolronde gedaante der Aarde [ Noten:] Oper. Reliq. Tom. I. pag. 111 [Ned.] en 127 [Ned.] 493 zamengestelde Slingers [ Noot:] Horolog. Oscill. Part IV. prop. 23. Opera Var. p. 172. seqq. [Ned.] 503 hoe lang de weg is, dien de lighaamen in de eerste secunde van hunnen val hier te Leiden zouden afleggen [ Noot:] Horol. Oscill. P. II. Prop. 26. [Ned.] 508 Indien eens de Rhynlandsche maat verlooren, en alle de overige maaten onbekend waren, zoude men de Rhynlandsche maat gemacklyk weder vinden, indien 'er alleen maar aangetekend was, dat de Secunde-slinger te Leiden de langte heeft van 455,963 Rhynlandsche lynen |
| 509 | D. Klinkenberg, Meetkundig werkstuk |
| 518 | J. Engelman, Vervolg ... Proeven Electriciteit [zie deel 1, 267] 525 ... Maker der beknopte, doch sterk werkende kleine electriseer Machines, JOHAN CHRISTOFF NEUPERT 526 [-533, noot] Dr. ROSEN ... en Professor STRÖMER ... onderzoek omtrent deze manier van genezinge te doen : wierd Dr. ZETZELL [>] geschikt, om 't dagelyks op zekere uuren in 't openbaar Gasthuis van Upsal voort te zetten op verschillende Onderwerpen en Ongesteldheden des Lighaams ... Uittreksel [Staar, Jigt, Hoofdpynen, Samentrekking van Deelen, Ooren, Vallende Ziekte, Fyt (ontsteking aan vinger), Zenuwknoopen, Opstygingen, Heup-jigt, Tandpynen, Hardlyvigheid, Lammigheden, Derdendaagse Koortsen, heete Jigt-pynen] 532 [noot] Besluit ... Zie Gentleman's Magazine van de Maand July 1755, bladz. 313-315. ... gelezen zynde voor 't Geleerd Genootschap te Upsal, waar van de groote LINÆUS 't Hoofd is ... |
| 540 | D. Klinkenberg, Afbeeldinge der Eclipsen, op eene Nieuwe Wyze voorgesteld |
| 601 | Berichten
601 Nicol. Engelhart .. Merkwaardig Verschynsel. 602 ... Het Graf geheel en de Kist een weinig geopent zynde, sloeg een Vuur-Vlam uit de Kist tegen den Doodgraver aan, die een brandende Kaars in de hand hadde ... ... of het niet beeter was, alle de Dooden elders dan in de Kerken te begraven? dog op deeze vraag hebben verscheide Geleerde Mannen zedert weinige Jaaren reeds geantwoord. 618 J. F. Sybel .. Aardbevingen den 18 February 1756 .. te Cleve voorgevallen ... 621 J. F. Sybel ... een Aardval. ... te Loenen, een Dorp by de Stad Soest in het Markse-Land ... |
| 629 | Inhoud |
| [631] | Waernemingen op Zwanenburg, 1747, 1748, 1755 |
| Bericht in Göttingische gelehrte Anzeigen, 2 (1759), 914-7. | |
| Deel 4, 1758 | |
| xxvi | Inhoud |
| 269 | N. Ypey, Verhandelinge over de profilen der vestingen |
| 315 | Carel Doerffel, Weerkundige Waarnemingen ... Curacao |
| 490 | Jan Schim, Aenmerkingen over den Loop der Staertster, die eerlang verwagt wort, en in 't jaer 1682 verscheenen is [z.o. 2, 117, 275 en 5, 225] 490 ... dat het verzuim der Ouden, in 't naeuwkeurig aenteekenen van den zigtbaren loop der Staertsterren ('t geen zy de moeite niet waerdig hebben geacht, om dat ze dezelve voor onbestendige en ras verdwynende lichamen aenzagen) de Hedendaegschen nog zeer onkundig doet zyn in dat gedeelte der Hemelloopkunde. 491 ... dat het gedeelte waer in zy zich aen ons vertoonen, weinig van een brandsneede [parabool] van 't eerste geslacht verschilt ... 492 Onder deze munt echter inzonderheid uit de Staertster die in de Jaren 1531, 1607 en 1682 verscheenen is, niet alleen om de grootere overeenkomst der toen bewandelde wegen, maer wel byzonder, om dat men van 493 dezelve drie berekende wegen hebbende, na kan gaen of de omlooptyden gelyk zyn; doch dewyl zich hier een verschil van .. 459 dagen openbaert ... heb ik, na uit den wydvermaerden (3) HALLEY geleert te hebben dat deze Staertster een groote verandering ondergaen heeft door hare nabyheit aen Jupiter in 't Jaar 1681, hier omtrent eenige rekeningen gemaekt ... (3) Zie ... de uitgezogte Verhandelingen, gedrukt by F. Houttuyn 2e dl. bl. 494-496 [>] ... 499 Dit alles heeft my nu vervolgens aengespoort om ook eens te zien welke beroeringen de andere Dwaelsterren zouden kunnen veroorzaeken ... |
| 506 | Cornelis Douwes, Schynbaare Planeets plaats
506 Wyl het berekenen der Parallaxen moeijelyk is, en veel geoeffendheid in het zich duidelyk voorstellen van Sphaerische Figuuren vereischt, zo hebben veelen, op lichter manieren en klaarder voorstellen bedacht geweest ... 511 Van veel nut kan dit ook zyn in het bepaalen der langte op Zee door waarneemingen van de bedekkingen der vaste Starren door de Maan, op Zee geobserveerd. ... |
| [615] | Berichten, aan de Maatschappye gegeeven. |
| [B.47] | Waarnemingen op Zwanenburg, 1746, 1756, 1757 |
| Deel 5, 1760 | |
| xxvi | Inhoud |
| 1 | L.S. de Creutznach, Verhandeling over de Kalk |
| 225 | Johan Lulofs, Waarnemingen van de Staart-sterre [z.o. 4, 490 en 5, 405] 226 Het is bekend, dat de Heer HALLEY ... in het vyfde jaar deezer eeuw de wederkomst deezer Staartsterre omtrent deezen tyd heeft voorzegd; zo dat ieder Sterrekundige het jaar 1758 en 1759 met reikhalzen heeft te gemoete gezien, en zig by tyds heeft bereid om uit den naauwkeurig waarteneemen loop van eene omtrent den bepaalden tyd zig vertoonende Staartsterre te onderzoeken, of zy in haar naaste punt ten naasten by denzelfden afstand heeft van de Zon, dezelfde helling op onzen Taankring*), dezelfde plaatsing van haar verste punt en van haare knoopen, met die geenen, welke in de jaaren 1531, 1607, en 1682 hebben gescheenen. Van goede Verrekykers, van een' keurigen Kleinmeeter, en van juiste Uurwerken, beter dan van Sterrekundige Quadranten, op het Leidsche Observatorium voorzien zynde, nam ik voor, om de Staart-sterre ... nauuwkeurig na te gaan ... [ *) Taankring of 'taanront' (Abr. de Graaf, 1694): ecliptica of zodiak — tanen: helderheid verliezen.] 229 ... onder geen van de minste hinderpaalen te rekenen is een menigte van onkundige, telkens tot verveelens toe wederkomende, en daar by onheusche toekykers; die, door een verstandelooze nieuwsgierigheid gedreeven, niets van het sterre-plat mede konden draagen, dan de ydele glorie, van den wederkeerenden Comeet ... door een' keurigen verrekyker van NEWTON gezien te hebben ... welke ik hun, behoudens de welvoeglykheid, (door dien het Observatorium van 's Lands Hooge School tot dienst van het Gemeen geschikt is,) door de deur te sluiten voor onkundigen, niet konde ontfutselen. 231 De Heer D. KLINKENBERG gaf my den 1sten Mey kennisse, dat hy de Staartsterre s'avonds te vooren voor de eerstemaal gezien hadt ... [ Z.o. Klinkenberg in Uitgezogte Verhandelingen, 5, 372.] |
| 237 | J. F. Hennert, Veelhoeken [Uit het Latyn vertaald, door ****] 241 De Hoekmaat AF (Sinus) [woord van Simon Stevin] 243 Reeden (Ratio) ... pees [koorde, bij Stevin 'peez'] 251 meede Hoekmaat Cosinus [ H.J.M. Bos, 'Johan Frederik Hennert, wiskundige en filosoof te Utrecht aan het eind der achttiende eeuw', in Gewina 7-1, 1984.] |
| 258 | D. Klinkenberg, Logarithmus Getallen [^] |
| 354 | J. F. Hennert, Krachtkundig voorstel ... beweeging van twee lichaamen in het Ydel en in Vloeistoffen [... uit het Fransch vertaald ...] 359 Wat geweld hebben de levendige krachten niet gemaakt! [<] Maar tegenwoordig is 'er geen een beroemd Wiskunstenaar meer, die de krachten der Lighaamen afmeet door het Product der Massa en het Vierkant der snelheid [vgl. 7, 21] 379 Roltrek (Cycloide) 382 Brantsneede [parabool] 384 Slymachtigheid (viscosité) |
| 405 | Jan Schim, Vervolg van Aenmerkingen (1) over den loop der Staertster ... gezien [z.o. 225 en 6, 421] (1) Te vinden in 't 4de Deel dezer Verhandelingen, bl. 490-505. 415 Eene zwarigheid zal hier echter nog overschieten, naerdien veelen niet zullen kunnen begrypen hoe dit dezelve Ster kan zyn die in 't Jaer 1682 gezien is met een staert van omtrent 30 Graden (15), overtreffende in helderheid Sterren van de eerste en tweede grootte, en hebbende zodanig een volmaekten helderen en ronden omtrek dat zy daer in Jupiter niet behoefde te wyken (16), daer dezelve nu niet dan veel onduidelyker en met eene nauwlyks kenbare staert zich vertoont heeft ... (15) LE MONNIER Histoire Celeste p. 265. Paris 1741. (16) ... Hier te land is zy, door den bekenden Doctor en Predikant BALTASAR BEKKER, maer viermael bescheidelyk gezien, noemende haer veel schoonder Ster, hoewel kleener van Staert dan die van 't Jaer 1680, in zyn onderzoek van de betekeninge der Komeeten. Leeuw. 1683 in 8o. bl. 48. [1692, p. 29] 422 ... dezelve woorden, waer mede onze groote Landgenoot, den Heere CHRISTIAEN HUIGENS, weleer zyn Wereldbeschouwer [^] sloot .. zeggende 423 "ik zal meinen iets groots verkregen te hebben, indien wy verstaen mogen, hoe 't in de Natuur gelegen is met de dingen, van welke wy nu zeer verre af zyn. Dog hoe een yder derzelver gemaekt is, en begonnen heeft te wezen dat gene, dat ze zyn, dat achte ik geenzins met het menschelyk verstand te konnen bedagt of gegist worden". |
| 567 | Barent Goudriaen Jansz., Stoppen eener Dykbreuke [prijsvraag] |
| 579 | J. Pierlinck, idem |
| [605] | Waarnemingen op Zwanenburg, 1745, 1758, 1759 |
| Deel 6, 1761 | |
| Inhoud | |
| 1 | S. de Monchy, Verhandeling van de oorzaaken, genezing en voorbehoeding der gewoone ziekten van ons Scheepsvolk, 't geen naar de West-Indien vaart |
| 266 | P. Camper, Verhandeling over de Voortteeling der Americaansche Padden, of Pipae |
| 285 | D. Klinkenberg, Afbeeldingen van den Overgang der Planeet Venus voorby de Zon, op den 6 Juny 1761 des morgens [^] [z.o. 869, 874] 287 Niettegenstaande deeze weezentlyk zeer aanmerkelyke verbeteringen, is het niet te denken, dat men tot noch toe op een langte van 80 of 90 Aardkloots middellynen na, den afstand tusschen de Zon en de Aarde gevonden heeft ... 288 ... dat de Horisontale Parallaxis der Zon .. ten waarschynlijkste tusschen 10 en 11 secunden weezen zal [>] 294 ... gelyk ik in 't Jaar 1743 in eene kleine Verhandeling over de Zons Parallaxis .. heb aangeweezen. 295-6 HOROXIUS ... aartig vers heeft gemaakt, 't welk men, door K. J. VOOGHT, in 't Nederduits vertaald vindt in het Byvoegsel op de Nederduitsche Astronomia [1677] van D. REMBRANTZ VAN NIEROP, bladz. 31 en 32. 300 [Noot:] In 't Jaar 1743. den 5 Novemb. vond A. SPINDER, te Haarlem op het Observatorium in de Patientiestraat, den ingang van Mercurius in de Zon ten 8 uur ... [Europische Mercurius, 54, 284; z.o. 1, 533] 315 ... Figuur [ontbreekt] ... alle plaatsen die onder de Roode couleur leggen ... 320 ... de methode, die de Heer DE L'ISLE voorstelt .. vereischt een naauwkeurige kennis van de Meridiaans verschillen der plaatsen daar de waarneemingen geschieden ... men zie ook .. van den Heer N. STRUYCK .. het tweede deel der uitgezogte Verhandelingen uit de Societeiten der Weetenschappen bladz. 635 [>] |
| 353 | P. Eizenbroek, Barometers |
| 358 | L.S. de Creutznach, Gaten ... gebroken Yzerwerk weder vast aan een te voegen |
| 365 | idem, Snaphaanen en Pistoolen |
| 421 | P. H. Ohdem, Comeet van het jaar 1759 in Batavia waargenomen [z.o. 5, 225] |
| [451] | Waarnemingen op Zwanenburg, 1744, 1760 |
| Deel 6, 2e stuk, 1762 | |
| Inhoud | |
| 516 | N. Ypey, Profilen der Muuren
542 Indien zulke voorbeelden den Geest van den Grooten KOEHOORN niet kunnen doen herleven, is het zeer te vreezen, of hy wel ooit herleven zal. |
| 628 | J. F. Hennert, Waardyen der Breuken te onderkennen of dezelve eindig, oneindig groot, dan klein zyn [Uit het Latyn vertaald door J. J. Blassiere] 629 de Raaklynen (Tangentes) de Mislopers (Assymptotes) ... geenszins onder het bereik der Meetkunst van de Ouden ... waardy van de breuk 0/0 ... 630 Differential-Rekening |
| 706 | J. F. Hennert, Beweeginge welke een Lighaam verkrygt, wanneer het in het Aantrekkings-middelpunt gekoomen is [Uit het Latyn vertaald door J. J. Blassiere] 708 ... moet hy ook in dit geval meer op de Berekeningen dan op zyne Redeneeringen te werk gaan. 709 Dewyl het zwaartepunt van het Planeet-gestel buiten dat der Zonne zelfs is, en dat wel een geheele Zons Middellyn, zo alle de Planeeten zich aan dezelfde zyde over de Zon bevonden 710 Het Pit van de Aarde, het welke volgens sommigen met een Magneetische kragt begaaft is, oeffent moogelyk ook geen andere kragt dan in de Hersenen van sommige Wysgeeren. 721 Het oneindige, waarvan in de Bovennatuurkunde gesprooken is, is volstrekt, onafhankelyk van alle dingen. En in teegendeel hebben de Wiskonstenaaren niet dan een betrekkelyk denkbeeld van het oneindige, gegrond op de vergelyking van de betrekkelykheid van twee grootheeden ... [zie 628] |
| 866 | Johan Lulofs, Geheele Maansverduisteringe den 18 Mey 1761 |
| 869 | Johan Lulofs, Venus op de Zon den 6 Juny 1761 [z.o. 285, 874 en 7, 380] [ Lat. in Phil Trans. vol. 52, 255-7.] 871 ... tusschen de wolken door ... naauwlyks één minute ... 872 Eindelyk zag ik te 8 u 36' 50" [Lat.: hora 8 26' 50"], waare tyd, de binnenste raaking, door dunne wolken heen, zo dat ik alle berookte en roode, zelfs de blaauwe en groene glazen, welke ik by de hand had, op raad van den Heer DE L'ISLE, moest ter zyden leggen. 873 Ondertusschen is het my wonderlyk voorgekomen, dat de rand van de Planeet ook ten tyde van de inwendige raaking niet volkomen rond was ... als uitpuilende, waardoor ik ook voor 2 of 3 secunden tyds niet durve instaan ... |
| 874 | D. Klinkenberg, Overgang van Venus voorby de Zon [z.o. Berichten 91] 895-6 De Hooggeleerde Heer N. YPEY te Franeker heeft gunstiger gelegenheid gehad om den uitgang van Venus van de Zon te kunnen observeeren ... [ Zie diens pamflet (1761). De waarneming wordt genoemd in Hist. de l'Ac. 1761, 112: "M. Huppé, à Franékère".] Eenige Liefhebbers en Kunstgenooten te Haarlem, hebben by den uitgang waargenomen, de inwendige raaking der randen van Venus en van de Zon ... 897 Te Parys ... (h) (h) ... Brief uit Parys, gedateerd 12 Juny 1760. [1761?] (Zie de Courant van Amsterdam van 28 dito) doch met een fout ... de Heer STRUYCK .. in No. 22, of 't zesde Deel der uitgezogte Verhandelingen enz. bladz. 306 [>] ... 899 De Heer J. DE MUNCK ... te Middelburg, heeft de binnenste raaking aldaar waargenomen ... 913-4 ... dat de schynbaare diameter van Venus op de Zon veel kleinder was als te vooren verondersteld wierdt ... ... dat 'er in dit, en in alle diergelyke verschynselen door het sterke ligt van de Zon, iets van den rand van het duistere lighaam in 't rond als afgenomen word. ... toen de Westrand van Venus, de Westrand van de Zon na by kwam, scheen my de gedaante van Venus toe, als aan de zyde van de Zons rand een weijnig Eijpuntiger, en aan de tegen overzyde wat platter te worden ... 915 ... De Heer J. R. VAN BEUSEKOM .. die de binnenste raaking op een andere plaats in den Hage heeft gezien, heeft my betuigd ook iets diergelyks opgemerkt te hebben ... 916 Het geen volgd, zyn de aantekenningen van de Waarneemingen van de Heer FERGUSON ... |
| 1 | 6-2, Berichten |
| 9 | Kriel, [Weer-] Waarneemingen te Batavia |
| 61 | D. de Gorter, [Weer-] Waarneeming te Petersburg [ook p. 96] |
| 70 | Pieter Cramer, [Id.] op de Groenlandse uit en thuis reis |
| 78 | Pieter Cramer, [Id.] op de Straat Davids uit en thuis reis |
| 87 | F. van der Lott, Conger-aal, ofte Drilvisch ... Rio Essequebo [vgl. 2, 372 en 17-2, 201] 89 ... proeven, welke de schryver van deezen brief zegt, in het Jaar 1750 te Middelburg met de Electriciteit gedaan te hebben ... dat deeze visch gééne vonken uitschiet 90 Ook baart veel onderscheids de plaats, daar men den visch aanraakt. Hoe naader aan de kop, hoe sterker de slag is. Onder aan de keele is de slag geweldig. |
| 91 [97] | D. Klinkenberg, Nabericht ... Overgang van Venus voorby de Zon [bij 874] 91 [97] Na dat deeze Verhandeling afgedrukt was, is my ter hand gekomen: Das Neueste aus der anmuthigen Gelehrsamkeit, gedrukt te Leipsig; in het welke verscheide Verhandelingen over den Overgang van Venus gevonden worden [p. 501: Amsterdam, Martens*)]. In het stukje voor de Maand Juny No VI Pag. 424 - 426, word by de Waarneeming op den uitgang van Venus door den Heer Silberschlag, in het Klooster Bergen naby Magdeburg gedaan, het volgende gezegd: "Noch is zu bemerken, das als die Venus im Begriffe war, den Rand der Sonne von innen zu beruhren, derzelbe uber seine Zirkelformige Rundung in einen solchem Bogen 92 [98] "austrat, der volkommen mit dem Rande der Venus parallel war. ... eine Atmosphaere der Venus ..." Dit verschynsel is my niet geheel ontsnapt, en ik heb 'er sommigen .. over gevraagd .. doch heb daar niets van kunnen verneemen ... het welk de reeden is geweest dat ik 'er in deeze Verhandeling in 't geheel niets van hebbe gezegt; en 't zelve alleen aan twee Heeren alhier, en aan M. De l'Isle ... heb gecommuniceert. "... dat de Zons rand, op de plaats daar de raaking stond te geschieden, met een klein bultje zig naar buiten uitzettede ..." 93 [99] ... zo de planeet met een diergelyke Atmosphere omringd is, dan zullen die regtlinische gezichtsstraalen op een kleinen afstand van Venus rand, en langs dezelve, overal ombuigen, en op de Zonneschyf wat naader aan het midpunt der vlek aantreffen ... 94 [100] ... als of de Zons rand op die plaats een weinig uit zyn kring wykende was ... [ *) Zie over de waarnemingen van Martens, de Munck en Heinsius: De Maandelykse Nederlandische Mercurius (aug. 1761), p. 48, met figuur.] [ Z.o. The transit of Venus, historical observations en Chasing Venus.] |
| [101] | Waarnemingen op Zwanenburg, 1743 |
| Deel 7, 1763 | |
| 1 | J. F. Hennert, Eevenwigt van den Hefboom ... schuins-werkende krachten Uit het Latyn vertaald, door J. J. Blassiere. |
| 20 | J. F. Hennert, Botsinge der Lighaamen ... onvolmaakte veerkracht Uit het Fransch vertaald, door J. J. Blassiere. 21 [Noot:] Ik bidde de Heeren Voorstanders der Leevendige Krachten my te willen vergeeven ... de eenvoudige snelheid in plaats van het vierkant derzelve [vgl. 5, 359] 25 Als het Lighaam A tegen het in rust zynde Lighaam B stoot, kan het zelve zyn geheele veerkracht niet gebruiken ... Dus heeft de Heer 's GRAVESANDE, door proefneemingen gevonden, dat het Lighaam A voortgaat te beweegen met 3¼ snelheid, en dat B 11½ snelheid ontvangt, maar zoo A en B beide eene volmaakte veerkracht bezaten, zoude A zyn snelheid gelyk aan 3, en B de zyne aan 12 hebben. |
 (Bron: IMSS) |
|
[Noot:] Elementa Physices [Physices elementa mathematica, 1742], Pars I. pag. 306 &c. [fig. naast p. 310.
Wiskundige grondbeginselen (1743), I, 295, fig. naast 298] 26 gelykheid der hoegrootheid van beweeging 27 de lighaamen met volmaakte veerkracht ... welke maar Verdichtsels zyn, en zoo min in de natuur te vinden, als de harde Lighaamen, tegen welker bestaanlykheid de Leibnitziaanen zich met zoo veel hevigheid gekant hebben 35 Wet der spaarzaamheid van den Heer MAUPERTUIS 53 HUIGENS ... botsing van eenige agter elkander geplaatste veeragtige lighaamen 57 De Heer HUIGENS vind eene zeer met my verschillende evenreedigheid, naamentlyk 14760000000 : 1*); en doordien die beroemde Man zyne bereekeningen niet opgesteld heeft, kan ik my niet begrypen, van waar deeze ongelykheid in onze bereekeninge voortgekomen is. [ *) 'De motu', in Opuscula postuma (1703), p. 91; het was een rekenfout van Huygens, zie ook de door Lulofs aangehaalde Joh. Bernoulli, Opera, T. III (1742), p. 34. Het foute getal wordt zonder aanmerking genoemd in B. Nieuwentijt, Het regt gebruik der werelt beschouwingen (3e druk, 1720), p. 757, met als bron: W. Whiston, Praelect. Phys. pag. 55. ] | |
| 79 | Petrus Camper, Gehoor der geschubde visschen [vgl. 9-3, 193: van potvis] 108 hardhoorend man ... voorschrift van NIEUWENTYT ... gebruikt een stokje van drie voet lang ... tusschen de tanden ... op den keel van den genen, waarmede hy spreekt [Noot:] Wereldbeschouw. [1715] pag. 231 §. 7. II. van het Gehoor. 110 NOLLET dompelde zig met het hoofd geheel onder water ... zakpistool ... dook vervolgens twee voeten diep met het hoofd onder, en hoorde duidelyk 't gene gesprooken wierdt [Noten:] Memoires de l'Acad. des Sciences, 1743. Tom. II. pag. 287. in 8o. ... 289. §. 4. [Memoire sur l'ouie des poissons, p. 205-6.] 111 Eindelyk dook NOLLET in een Brouwers Ketel geheel onder water met keisteenen in de handen welke hy onder water tegen elkander sloeg: hier door wierdt zoo hevig een dreun gebooren, dat hy dien niet verdraagen konde. [Ibid. p. 223.] |
| 136 | J. F. Dryfhout, Waterberoeringe van den 1. November 1755 [aardbeving Lissabon] |
| 350 | Johan Lulofs, Maans-, Zons-, Maans-Verduisteringe |
| 361 | J. van Lier, Maans-Regenboog |
| 380 |
J. M. Mohr, Venus over de Zonne-Schyf ... Den 6den Juny 1761 ... Batavia 
[ Zie ook 6, 285 en 12, Berichten, 123] 383 Het begin van dit Verschynsel, of de eerste raking van de binnenste rand van Venus aan de buitenste der Zon in A by haren ingang, vertoonde zig aan het oog, wiens stand circa 10 voeten boven het ordinaire waterpas der Zee was, omtrent in het Zuiden, of wat meer na het Zuid-Zuid-West van de Zonne-schyf, en na gissing 15 à 16 graden bewesten haar Horizontale middellyn, 's morgens ten IX. 14 min. 10 sec. zynde de Zons hoogte als toen bevonden 40 graden, 18 minuten. 384 J. HORROCKES [Horrocks] ... ... passeerde zy op zekeren afstand de vlek a ... |
| 393 | Inhoud |
| 7 - 2e stuk, 1763 | |
| [465] | Inhoud |
| [467] | Waarnemingen op Zwanenburg, 1761 |
| Deel 8, 1765 | |
| xxxiii | Inhoud (1e en 2e stuk) |
| 1 | N. Ypey, Vestingbouw [ N. Ypey, Verhandelingen, den vestingbouw betreffende, 1793.] |
| 13 | N. Ypey, Sterrenkundige Stoffen |
| 33 | J. F. Hennert, Moolens die door 't Water gedreeven worden. Uit het Fransch vertaald, door J. J. Blassiere. [Vgl. 9-3, 44] 34 De Scheepvaart stapelt de schatten in des Handelaars Comptoiren ... 35 Moogelyk, indien de Koopman begreep, hoe veel men de Kunsten en Wetenschappen verschuldigt is, zoude hy de Geleerden tot derzelver opbouw en volmaaking aansporen; moogelyk zoude hy hen zelfs de noodige middelen verschaffen, om hunne ontdekkingen ter uitvoer te brengen. Doch dit is een ydele hoop, eene vruchtelooze wensch. |
| 197 | J. J. Blassiere, Teerlingse Vergelykingen |
| 221 | J. de Gorter, Mogelykheid van het Eeuwigduurend Werktuig te kunnen maaken |
| 417 | Carl Ulrich Bley, Refractie en Kleuren van het licht door glas gaande
452 ... 't deffect, door de Kleuren veroorzaakt ... het deffect, dat door de Klootse gedaante der Glaazen te weeg gebracht wordt ... De Heer ROBERT SMIT [Smith], in Zyne Wiskundige Verhandelinge der Gezichtskunde, IV Hoofdd. §. 329 tot 333 [A compleat System of Optics, 1738, p. 136] ... Algebraïce Formule, waar van de Heer HUYGENS de Uitvinder is [<], en in § 652 geplaatst [Engl.] 453 ... als men neemt eene bolle Lens ... als men daar tegen aan plaatst eene holle Lens ... in 't gecombineerde Brandpunt dit deffect kan weggenoomen zyn, zoo wel als de Kleuren |
8 - 2e stuk, 1765 | |
| 1 | J. le Francq van Berkhey, Antwoord ... op de Vraag ...: Welken zyn de beste Middelen, om onze Landen, zoo hoogen als laagen, elk naar zynen aart ten meesten voordeele aan te leggen? Goude Medaille [Zie ook 12, 45.] |
| 191 | W. van Hazen, Antwoord ... [idem] Zilvere Medaille |
| 226 | B. Hussem, Couleuren in den Chameleon
[ Zie ook 9-3, 637.] |
| 252 | H. V. Nokken, Nieuw Werktuig, om den Rook van Tabak in de Darmen te brengen |
| [289] | Waarnemingen op Zwanenburg, 1762, 1763 |
| Bespreking in Vaderlandsche letteroefeningen, 6-1, p. 31, 63, 157. | |
| Deel 9-1, 1766 Vyf Antwoorden op de Vraage:
Hoe moet men het Verstand en het Hart, der Kinderen bestieren, enz. | |
| 1-548 | S. Formey, Zedelyke opvoeding der kinderen ... Prys der Gouden Medaille |
| 9 - 2e stuk, 1766 | |
| 1-120 | A. Hulshoff, ... Zilvere Medaille |
| 1-304 | H. A. Chatelain, ... Zilvere Medaille |
| 1-194 | Kornelis van der Palm, ... Zilvere Medaille |
| 1-120 | . . . |
|
9 - 3e stuk, 1767 | |
| 1 | W. O. Reitz, Stelkundige Vergelykingen van de Vierde Macht
3 ABRAHAM DE GRAAF [<] ... 40 ... Heeren DE MUNK, Vader en Zoon, Loop van Venus ... 1761 ... uitgegeven |
| 44 | J. F. Hennert, Kracht der Vloeistoffen Uit het Fransch vertaald, door J. J. Blassiere. [Z.o. 8, 33 en 10-2, 45] |
| 193 | Petrus Camper, Gehoor van den ... Pot-Walvisch [ Zie ook 7, 79 en 17-2, 157.] |
| 230 | Johan Lulofs, Snelheid van den Wind [661: Byvoegsel; 2, 525: molens] 245 Windmeeter ... POLENI ... 1733 ... koperen plaatje .. langwerpig [z.o. 14, 609] |
| 621 | Messier, Zons-Verduisteringe, 16 Aug. 1767 Uit het Fransch vertaald door Johan Lulofs |
| 627 | Johan Lulofs, idem |
| 637 | A. E. van Braam Houckgeest, Chameleon [z.o. 8-2, 226] 637 1760 en 1761 ... Kaap de Goede Hoop 639 Tanden ... tragtende zich door dit geweer te verdedigen, wanneer men ze aanraakt. In welk geval zy ook een geluid geven, gelykende naar het gepiep van eene Muis. 641 levendige Jongen ter wereld brengen ... Ik had een getal van wel veertig stuks Ouden in een Boompje op myn Kamer 643 slegts één in Amsterdam gebragt, die ik dus een Jaar lang heb in leven gehad |
| 645 | J. C. Palier, Koude in de Maand January 1767 |
| 661 | Johan Lulofs, Byvoegsel ... over de Snelheid van den Wind |
| [675] | Inhoud (3e stuk) |
| [677] | Waarnemingen op Zwanenburg, 1764 |
| Deel 10, 1768 | |
| xxxiii | Inhoud (1e en 2e stuk) |
| 1 | David Meese, Antwoord ... Welke zyn de beste en minst kostbaare Middelen, om het afneemen der Oevers van het Haarlemmer Meer te beletten?
11 Droogmaking |
| 3 | Willem de Vos [>],
Antwoord ... Is het geoorloofd in onzen handel en wandel, met de Onkunde van onze Medemenschen, ons voordeel te doen?
[ Deze vraag werd weer opgegeven als prijsvraag 2010: "Is het geoorloofd ons voordeel te doen met de onkunde van anderen? Zo ja, in welke gevallen en in welke mate?".] |
| 123 | . . ., Idem |
| 153 | P. Franck, Idem |
| 359 | S. Formey, Idem |
|
Bespreking in Nieuwe Vaderlandsche letteroefeningen, 2-1, 506-13. | |
10 - 2e stuk (^) | |
| 3 | N. Ypey, Retranchementen |
| 30 | A. Lieftinck, Bastions [Vgl. Verh. Z. G. 2, 601.] |
| 45 | J. F. Hennert, Tweede verhandeling over de Kracht der Vloeistoffen Uit het Fransch vertaald, door J. H. van Swinden [z.o. 9, 44] |
| 88 | J. J. Blassiere, Afstand eener Comeet van de Aarde. Vier Waarneemingen |
| 133 | D. Meese, Verhandeling over het nut der Kruidkunde |
| 171 | D. Meese, Eenige nasporingen aangaande de Mosplanten |
| 193 | W. O. Reitz, Klootsche Figuren
234 Byvoegsel: Toovervierkanten |
| 245 | W. J. G. Karsten, Schynbaare Beweeging Uit het Hoogduitsch vertaald, door J.W. van Haar. |
| 435 | G. ten Haaff, Verlies des Gezichts ... Operatie |
| 461 | J. C. Palier, Lugtsgesteldheid |
| [477] | Waarnemingen op Zwanenburg, 1765, 1766 |
| Deel 11, 1769 | ||
| xxix | Inhoud (1e en 2e stuk) | |
| 324 | J. G. Lebman, Bederf-bewaarend Poeder [Uit het Latyn vertaald] | |
| 337 | J. G. Lebman, Zeilsteen-zand [... uit het Latyn vertaald] | |
11 - 2e stuk | ||
| 1 | Corn. Nozeman, Antwoord ... Wat is 'er tot nu toe over de Natuurlyke Historie van ons Vaderland geschreeven? [ C. Nozeman & Chr. Sepp (e.a.), Nederlandsche vogelen, 1770-.] |
 Grutto |
| 63 | J. F. Martinet, Idem | |
| [329] | Waarnemingen op Zwanenburg, 1767, 1768 | |
| Deel 12, 1770 | |
| xxviii | Inhoud |
| 45 | J. van Iperen, over den Verbeterden Landbouw der Brabanders en Vlamingen
45 ... de zoo nuttige Vrage, Welke zyn de beste middelen ... [zie 8, 2e stuk] 49 ... vind men ... streeken, daar men, ter naauwer nood, den Bybel, of de Getyde-Boeken lezen kan 51 De verregaande zinnelykheid, die zelfs op het Land en in de Dorpen heerscht, heeft eene walg voor onzuiverheid, en kan daarom niet ligt tot het verzamelen, bereiden en gebruiken van straatmest, beer, assche, vodden, slootvuil, rivierveek, zee-opwerpsels, en soortgelyke meststoffen besluiten. 52 In Braband en Vlaanderen denkt en handelt men uit een gansch ander beginzel ... en de Bierhuizen, die van een iegelyk, vooral op Heilige Dagen, bezogt worden, kan men aanmerken, voor een gedeelte, als Oeffenscholen van den Landbouw. |
| 243 | N. Ypey, een Werk, op verschillende wyzen te maaken |
| 275 | J. C. Palier, Koude in de Maand January 1768 |
| 334 | J. H. van Swinden, Verheffing der Grootheid a ± b tot de Onbepaalde Magt n |
| 359 | J. F. Martinet, drie soorten van Witte Hemel-Boogen [z.o. 27, 196] 360 Mistboog [z.o. Berichten, 119] |
| 373 | J. C. Palier, groote Beenderen .. in den Bommeler-Waard gevonden |
| 391 | Willem May, Bliksem-Slag [op oorlogsschip] [z.o. Verh. Bat. Gen. 8, 173] 392 werking des Blixems op de Magnetische kragt in de Naalden der Kompassen |
| 1 | Berichten |
| 91 | Max. Jac. de Man, St. Vitus Dans, door de Electriciteit geneezen |
| 119 | J. F. Martinet, byzonder Lucht-Verschynsel [z.o. 359 en 13, 601] |
| 121 | Ps. Hs. Eksteen, Comeet ... Caap de Goede Hoop |
| 123 | J. M. Mohr, Venus ... uitgang van de Zonne-Schyf ... 4. Juny 1769. te Batavia [z.o. 13, 557] |
| 131 | J. M. Mohr, Mercurius ... uitgang van de Zonne-schyf ... 10. November 1769. |
| [143] | Waarnemingen op Zwanenburg, 1769 |
| Register 1 - 12, 1772 (J. F. Martinet) | |
| Deel 13, 1771 | |
| xxxv | Inhoud |
| 1 | Benjamin Carrard,
Antwoord ... Wat word'er vereischt tot de konst van Waarneemen, en hoe veel kan dezelve toebrengen tot volmaaking van het Verstand?
xxxvii - lvi Inhoud van het Antwoord 11 [1.1] ... beschryven van de verscheide Voorwerpen der Natuure, en het waarneemen van derzelver Eigenschappen. 135 [1.2] ... waarneeminge van den weg welken de Natuur houdt in de veranderingen, die in de wereld voorvallen. 252 [1.3] ... Grootheden, Afstanden, Gedaanten en Schikking van verafgelegen Lighaamen 289 de veranderingen der Starren, bekend onder den naam van afdwaalingen [aberrations], laaten zig door deeze Theorie wonder wel verklaaren. [Bradley (^), 1728] 321 [1.4] ... Werktuigen, die men tot de kunst van Waarnemen noodig heeft 367 [1.5] Over de gesteldheid van Geest, die men bezitten moet 392 [1.6] Over de Nomenclatuur en de Methoden ... te verdeelen. 419 [2.1] ... het getal onzer denkbeelden te vermeerderen. 430 ... Schepselen ... in andere deelen des Heelals 434 [2.2] ... weezenlyke kundigheden ... waarschynelykheid der dingen 505 [2.3] ... tedere gevoeligheid voor het schoone ... gewrochten en werkers der Natuure tot ons gebruik te doen dienen. 539 [2.4] ... bespiegelingen, die strekken, om ons beter te maaken [2.4.1] Goede zeden worden sterker aangepreezen door waarneeming, dan door afgetrokken bespiegelingen omtrent de Zedenleer. |
| 557 | J. F. Hennert, Parallaxis der Zonne
559 ... tot welker bepaaling de doorgang van Venus byzonder dient [zie 6, 285 en 12, Berichten, 123; ook Verh. Z. G. 3, 617.] 561 D'ALEMBERT ... 15" ... 566-7 MARALDI ... 10",95 568-9 LA CAILLE ... met ... BRADLEY ... 10",13 [±] 1" 584 [uit Venus-overgang 1769] 8",625 [±] 1/12 seconde 595 de middel-parallaxis der Zon .. 8",756 596 De afstand der Zon van de Aarde ... 23603,5 halve middellynen der Aarde ... [±] 224 ... [is 23456] |
| 601 | Jan Schim, Waarneeming over eenen Witten Hemelgordel Meedegedeeld door J. F. Martinet [z.o. 12, 359]. 603 ... dat wy het zelfde Verschynsel gezien hebben [Maassluis, Leiden] |
|
Bespreking in Hedendaagsche Vaderlandsche letter-oefeningen, 1-1 (1772) 153-60. | |
13 - 2e stuk, 1772 | |
| Inhoud | |
| 1 | Jean Senebier, Tweede Antwoord ... Kunst van Waarneemen? [^] 5 Nu de Wetenschap achting aanbrengt, zyn de middelen, om de zelve te verkrygen, veel verbeterd 8 [1.1] Waar in de Konst van een verstandig Waarnemer besta? 11 dat de Waar- en Proefneming twee zusters zyn 15 [1.2] natuurlyke bekwaamheden en byzondere kundigheden 39 [1.3] Wat een Waarnemer te doen heeft 81 [1.4] ... na de waarneming 128 [2.1] volmaking van 't Menschlyk Verstand 135 [2.2] trap van Volmaaktheid |
| 171 | Willem de Vos [<], Derde Antwoord ... Kunst van Waarneemen [ Willem de Vos heeft zich ook verdienstelijk gemaakt met 'De planeet-leezer beschaamd', in Betoog ... omtrend het Horoscooptrekken en Planeetleezen (Maatschappij tot Nut van 't algemeen, 1802); Lijst van 12 stukken, o. a. een vertaling (p. 77-90) van Favorinus' rede tegen de sterrenwichelaars, volgens Gellius, Noctes Atticae, 14.1 — zie ed. Leiden 1644, p. 378.] |
| 265 | J. F. Martinet, Proeven over den Nieuwen Landbouw |
| [281] | Waarnemingen op Zwanenburg, 1770 |
| Deel 14, 1773 | |
| xlv | Inhoud |
| 1 | W. J. G. Karsten, Schuinsliggende Rosenkrans-Molens of Schepwerken
2 De Heer BELIDOR ... Waterbouwkonst (I. Deel, 2. Boek, Cap. 4.) ... vry breedvoerig [Pater-noster; Fr. (1737): chapelet, fig.] 48 Figuur |
| 67 | J. de Stehlin, over het Navorschen en Uitvinden der Steenkolen ... uit het Hoogduitsch vertaald door .. P. Boddaert 74 Te recht noemen de Engelschen ... hunne Steenkool-Mynen, hunnen Goud-Myn. 75 Duitschland, en kort daar naa Frankryk, heeft, noch niet lang geleeden, naamentlyk voor ruim zestig jaaren, begonnen zich uit zyn eigen land en grond de Steenkolen te verschaffen. Zweden ... [Noot:] Johann Phil. Bünting, ... Sylva subterranea ... Stein-kohlen ... 1693. 76 De Zwitsers hebben dezelven maar sedert eenige, doch de schrandere Chineezen reeds sedert veel honderd jaaren. [^] |
| 93 | J. G. Model, Scheikundige proeven ... Corael-mos ... uit het Latyn vertaald door .. P. Boddaert |
| 112 | Paulo Frisi, Verdeeling en Zamenloop der Rivieren ... uit het Latynsch Handschrift vertaald door .. P. Boddaert [ Frisi noemt niet zijn Del modo di regolare i fiumi e i torrenti Libri tre in: Raccolta, Vol. 7 (1770), 439-548 (Engl.). Raccolta wordt aangehaald door Brunings in 19-2, 230.] |
| 295 | J. J. Wartmann, Wederstand der Vloeistoffen ... van de Lugt, op de Canon-Kogels en Bomben |
| 609 | C. Brunings,
Aanmerkingen ... Snelheid der Winden [z.o. 9-3, 230] 614-5 ... moest ik den Windmeeter tot eene aanmerkelyke hoogte boven het huis plaatsen, om onbelemmerd den luchtstroom te kunnen onvangen. Hier door werden de geduurige Waarneemingen ten uitersten moeijelyk, en zelfs niet zelden gevaarlyk. Dit bracht my op het denkbeeld, om by het Werktuig van POLENI een toestel te voegen, de hoeken ... binnen's huis ... waar te neemen. [figuur II bij KNMI, p. 23] 619 op het Huis Zwaanenburg 16 2/3 voeten boven het Plat van het zelve Huis verheven |
| 631 | C. Brunings, Waarneeming van de Snelheid der Winden |
| 639 | C. Brunings, Werktuigen tot de weerkundige waarneemingen |
1 | Berichten |
| 33 | J. F. Martinet, Verbaazende Uitwerksels van een Onweder |
| 82 | J. M. Mohr, Springen en Instorten van een brandenden Zwavel-berg ... Java ... Augustus 1772
83 Onze zoogenaamde Blaauwe Berg ... afstand van deeze Hoofd-plaats omtrent 18 mylen ... 1748 .. sterk gewoed 86 den ingestorten Berg ... word van de Inlanders Papandajang, ook wel de Zwavel-Berg genoemd ... Zuid-Oost van Batavia ... 40 mylen |
| [97] | Waarnemingen op Zwanenburg, 1771, 1772 |
| Deel 15, 1774 | |
| xxxvi | Inhoud |
| 192 | N. Ypey, over de Gewelven |
| 287 | J. F. Martinet, Een Orkaan ... 1770, en de ongewoone Luchtverschynsels ... 1771
287 ... een zo geweldigen Orkaan, op den 19. December, dat men moge zeggen, soortgelyken, sints dien van den 12. December 1747. niet gehad te hebben. 292 Byzonnen ... Hoos 295 Hoozen 304 Roode Zons-regenboog ... na zeven uuren, 's morgens ... zonder eenige andere kleuren. 307 Maans-regenboog |
| 308 | B. Carrard, Onderzoek of Hellende Vlakten meer Planten ... draagen
321 ... heeft de Akademie der Weetenschappen te Parys, geraadpleegd over een verschil tusschen twee Landmeeters, nopens de wyze van Gronden te meeten, die hoogten en laagten hebben, eene uitspraak gedaan ... 322 voor 't jaar 1749. bladz. 185 326 "den voorrang te moeten geeven aan de wyze van waterpas te meeten 327 Hoe agtbaar het oordeel van dit doorlugtig en beroemd Gezelschap my ook mogt voorkomen, daar ik noghtans in myn land [Zwitserland] dagelyks gronden zag ... welker helling veel grooter was, dan die, waar van de Akademie gewaagde ... kon ik de verzoeking niet wederstaan van de hellingen van verscheiden gronden naauwkeuriglyk te meeten 339 dat 'er verscheiden omstandigheden zyn, waar in men, zonder al te verre van de waarheid af te wyken, een grond, vol ongelykheden, niet meeten kan, als of zy volmaaktelyk effen waare ... |
| 368 | B. Carrard, over de wyze, waarop de Slakkenhoorns gevormd worden |
| 391 | B. Carrard, over het Punt van Volmaakte Duidelykheid in het Zien
392 ... geloofd, dat het oog zig moest verlangen of verkorten, of ... meer of minder bolheid geeven ... ('s GRAAVEZANDE, bl. 803 en 804. van den derden Druk in 't Fransch). [1747; 2e druk: 1746, II, 206-7] 394 Leg op de oppervlakte van eenig voorwerp twee hairen, styf gespannen, evenwydig, en zoo digt by elkanderen, als mooglyk is ... 397 dat men ... den oogappel kan samentrekken ... dat de straalkegels ... kleiner kringetjes op het netvlies voortbrengen |
| 467 | Jan vander Linden, Antwoord ... Welken zyn de beste Middelen om Vaarwaters te verdiepen? |
| 493 | Idem, Byvoegsel |
| 505 | Holl. Mij, Aanmerkingen |
| 513 | Jan van der Geer, Cornelis Zillesen, Project ter voorkominge van Ys-Dammen in de Rivieren
519 ... in een loopende Rivier ... vriest het onder water het sterkst, — zoo lang de Rivier met Ys blyft. 520 Schoon nu door veele Geleerden ontkent word, dat 'er zoogenaamd Grond-ys in de Rivieren is ... Te Krimpen op de Lek heeft de Veerman by ondervinding gezien, dat een zwaare Pont, waarmeede de Rytuigen overgezet worden, in de Herfst by ongeluk was gezonken ... doch zoo draa het 's Winters aan 't vriezen raakte, kwam de gemelde Pont met een gansche schol Ys, die daar om vast gevroren was, van zelfs na boven dryven. |
| 1 | Berichten |
| 3 | G. Brugmans, Twee Byzonnen, gezien in en omtrent de stad Dockum
3 ... door my en myn Broeder [Antonius], Professor aan 's Lands Hooge Schoole te Groningen ... waargenomen 5 hadden een aanmerkelyken Staart, van de Zon afgekeert, niet ongelyk die, welke agter de Verhandeling van den Heer HUIGENS, de Coronis & Parheliis, is afgetekent. Zie Tab. I. fig. 5. in NF. [NP. Opuscula posthuma, 1703 Ned.] 7 De betrekkelyke hoogte bleef dezelfde; de Byzonnen en de waare Zon met gelyke snelheid naar den Horizon nederdalende. 8 ..., als men de vooronderstelling en verklaaring van den Heer HUIGENS zoekt goed te maaken, die my altyd hebben toegescheenen, meer een konststuk te zyn van 's Mans vernuft, als met de eenvoudigheid der Natuur te strooken. 9 [Noot:] ... Aftekening ... door den Heer DRYFHOUT ... in het II. Deel [naast 92] |
| 10 | G. Brugmans, Byzonderheden ... by het graaven van een Put in Vriesland
10 ... nader onderzoek ... de Put in het Dorp Ængwierum [Noot:] XIV. Deel, onder de Berichten, bladz. 53. [54: vuurige damp] 11 wanneer de modder, by het uithaalen der boor, begon week en wateragtig te worden, dat men ... een slag hoorde, gevolgt van Vuurvonken, eveneens, als of met staal op een vuursteen geslagen wierde. ... tweeden en derden slag, met welken de Put in den brand raakte. |
| 20 | A. E. van Braam Houckgeest, Lophius Histrio [^]
21 ... bezuiden het Eiland Java ... zeilden wy eenige dagen door die soorten van Groentes, welken de Zeelieden gewoon zyn Kroos te noemen, (hoedanig men ook in den Wester Oceaan vind ... de Kroos-Zee ...) ... veelen van die bosschen door middel van schepnetten binnen boord haalen, om 'er aardigheden uit te zoeken. 22 bezorgde het schoone Vischje ten spoedigsten een ruime bak met water ... om naauwkeurig agt te geeven op deszelfs bewegingen 23 Armtjes ... Handjes ... waarmede het kleine Krabbetjes en Garnaaltjes van tusschen het Kroos vatte, en die aan deszelfs bek bragt, en voorts opat. |
| 29 | J. Engelman, Waarneemingen van den Compasnaald
29 ... door briefwisseling met den Hoog-Leeraar VAN ZWINDEN tot nader onderzoek gebragt |
| [41] | Waarnemingen op Zwanenburg, 1773 |
| Deel 16, 1775 | |
| xxiii | Inhoud |
| 1 | H.H. v.d. Heuvel, Antwoord ... Welk is de grond van Hollands Koophandel? ... [ Dissertation Sur Le Commerce De La Hollande, Dusseldorp 1778.] |
| 161 | Adriaan Rogge, Tweede Antwoord |
| 307 | Cornelis Zillesen, Derde Antwoord |
16 - 2e stuk, 1776 | |
| Inhoud | |
| 71 | F. van Limborch vander Craght, Driesnyding eener Rechtlinische Hoek |
| 85 | A. Ypey, Stoffen, die de verrotting bevorderen of tegenstaan |
| 241 | C. A. Kloekhof, 's Menschen Gewaarwording van zyn Lighaam
244 Dit afgeschetet Herssen-merg, met de Zenuwen daar uit gesproten, en dit allerfijnst vogt ... maaken het deel des lighaams uit ... met de ziele onmiddelyk verbonden ... 247 's Menschen gewaarwording van zyn lighaam, ontstaat door de werking van zyn lighaam op zyne ziele, of van zyne ziele op zyn lighaam. |
| 271 | Martinus van Marum,
over het Lichten der Vette Olien, en soortgelyke Stoffen
272 Voor eenigen tyd met de kundige Physische Instrument-maker, GERHARD KUYPER, de kookende Lynzaad-Oly by avond tot eene Physische proef gebruikt hebbende, zetteden wy dezelve op eene duistere plaatse weg, wanneer wy tot onze verwondering bemerkten, dat derzelver geheele oppervlakte verlicht waare. 275 ... 300 graden volgens de Schaal van FAHRENHEIT |
| 279 | Berichten |
| 306 | Boudewijn Tieboel
[* 1732 ^], Aanweezenheid des Yzers in het sneeuw- en regenwater en des Phlogistons in den Glauberiaanschen Salpeter-geest
307 Op de aanraking deezer verdunde Salpeter-Geest, werdt de Sneeuw overal, waar de Geest nederviel, met eene uitmuntende blaauwe kleur geverfd. |
| 353 | J. C. Palier, het Weer en de warmte op Rio de Berbice [Pieter Massé] |
| 371 | Mechain, Comeet van 1774 [... uit het Fransch vertaald ...] |
| 378 | R. E. Raspe, Uitgebluschte vuurspuwende bergen [... uit het Fransch vertaald ...]
378-9 ... de Onderstelling van den Heer DESMARETS, rakende den oorsprong der kantzuilige Basaltes, voorgesteld in de verklaring der Plaaten van de Encyclopedie [T. 4, Yverdon (1771), p. 707] ... Crystalschietingen [ Z.o. Desmarest in Hist. Ac. Roy. des Sc., 1771, 705-75, Raspe genoemd op p. 735 .. 749.] |
| [383] | Waarnemingen op Zwanenburg, 1774 |
| Deel 17, 1776 | |
| Inhoud | |
17 - 2e stuk, 1777 | |
| Inhoud | |
| 157 | Petrus Camper, over de Zitplaats van het Beenig Gehoortuig ... in de Walvischen [z.o. 9-3, 193]
175 Bruynvisschen ... Onbegreipelyk lang heb ik naar de zitplaats gezogt van het gehoor in deeze Vischen |
| 201 | Hugh Williamson, Proeven omtrent den Gymnotus Electricus, of den Electrischen Aal ... te Philadelphia [ Phil. Trans. 65, 94-101 (102-: Al. Garden, Gymnotus); z.o. 6-2, Berichten, 87.] 201-2 in de Provincie Guiana, ten westen van Surinamen, gevangen ... drie voet en zeven duimen lang 208 18. Een persoon van het gezelschap, vry geplaatst op glaze fleschen, ontving verscheide schokken van den Aal, maar hy gaf geen tekens van een meerderen staat van Electriciteit 209 20. Twee stukken koperdraad ... in een houte raam geschroefd ... Als de punten der koperdraden zelfs maar tot het vyftigste deel van een duim van elkanderen geschroefd waren, ging de schok nooit in een cirkel rond 212 de waare Electrische vloeistof ... waarom wordt zyn voorraad daar van niet verminderd, als hy binnen eenen korten tyd herhaalde schokken geeft? 215 de vloeistof ... keert ... te rug 220 dat een van die deelen in een positiven en het andere in een negativen staat kan zyn 221 kan ik niet begrypen ... hoe de Electrische vloeistof ooit zou kunnen behouden worden in het deel, dat meer gelaaden is, zelfs maar voor den tyd eener sekonde, dewyl de Aal steeds zwemt in water, dat een zoo goede geleider is. |
| 221 | J. F. Martinet, over het Goud van den Rhyn |
| 237 | Cornelis Zillesen, Proeve tot voorkooming van Ysdammen in de Rivier de Lecq |
| 1 | Berichten |
| 35 | J. Lublink, Schets van de Historie der Maatschappy tot redding van Drenkelingen [ Opgericht in 1767, zie Historie en gedenkschriften ..., 1768.] |
| 47 | Daaglyksche Waarneemingen van de Compasnaald, Voor den Jaare 1774 |
| [49] | Waarnemingen op Zwanenburg, 1775 |
| Deel 18, 1778 | |
| li | Iman Jacob van den Bosch, Natuur- en Geneeskundige Verhandeling |
| liii | Inhoud der Hoofd- en Onderdeelen |
| 1 | Antwoord ... Welk zyn de Ziekten onder de Menschen, die uit de Natuurlyke Gesteldheid van het Vaderland voortvloeijen? ... |
| [847] | Waarnemingen op Zwanenburg, 1776 |
| Deel 19, 1779 | |
| xvii | Inhoud (1e stuk) |
| 1 | Cornelis Zillesen, Antwoord ... Rivieren van ons Vaderland ... verdeeling tusschen de Takken [vgl. Verh. Bat. Gen. 9, 107]
13 [Noot:] Grondbeginsels der Meetkonst door PIBO STEENSTRA, VI. Boek, bladz. 20. 23 Naar de wonderstelling, in de Water-weegkunde bekend [<], weet men, dat de kracht der perssing, waarmede de kwel werkt ... niet wordt afgemeeten naar de wydte van de Rivier .. maar naar de hoogte .. van het water in dezelve 30 Overlaaten ... proefneemingen ... PAULO FRISI ... in het 14. Deel [14,112] 46 Byvoegsel 99 Nadere aanmerkingen |
| 109 | C. Redelykheid, Tweede Antwoord ... |
| 159 | Job Baster, Antwoord ... Welke Boomen ... Planten ... zoude men met vrucht in ons Land kunnen invoeren? |
| 233 | Willem van Hazen, Tweede Antwoord ... |
| 373 | C. A. Kloekhof, Aart en Wettigheid van de In-enting der Kinder-pokjes [z.o. 20-2, 265] |
19 - 2e en 3e stuk, 1780 | |
| xx | Inhoud (2e en 3e stuk) |
| 1 | J. le Francq van Berkhey, Antwoord ... Welke Boomen ... op de Zandduinen ter weeringe der Zandverstuivinge kunnen geplant worden?
43 Memorie, ter opheldering 75 Brief ... ter opheldering |
| 81 | Melchior Hurter, Buskruid onder de nuttige Uitvindingen |
| 189 | G. G. ten Haaff, Olie, natuurlyk in de Wynmoer bevat |
| 227 | C. Brunings, Waarneemingen ... Regen en Uitwaasseming, op verschillende hoogten
230 GALILEI ... had den Regen met zo veele oplettendheid gadegeslagen, dat hy zelfs eene verwonderenswaardige evenredigheid in het getal der druppels, op iedere gegeevene oppervlakte, meende ontdekt te hebben. [Noot:] Zie Racc. d'Autori che trattano del moto dell'acque, Ediz. di Firenze, Tom. IV. pag. 196. [Brief aan Castelli, 8 aug. 1639. "P.S. La pioggia delle gocciole cadenti in un lago ... ritrovare il numero d' esse gocciole in ogni data ampiezza di superficie ..."] 231 of 'er eenig verschil bespeurd wierd in de hoeveelheid van Regen, welke digt by, en op eenigen afstand boven de oppervlakte der aarde valt. — Dr. HEBERDEN was de eerste, die toevalliger wyze daar van de ontdekking deed [Noot:] Zie Philos. Transactions, Vol. LIX. Part. II. bl. 359. 236 Ten dien einde liet ik boven op het huis Zwaanenburg ... een' Ontvangtrechter plaatsen, van dezelfde oppervlakte ... als die geene beneden in den Tuin, waarin sedert verscheiden jaaren de Waarnemingen gedaan zyn [zie 14, 639] ... verschil der hoogte omtrent 58½ voet. 237 [Tabel] deeze beide hoeveelheden van Regen ... als 3 tot 4 [boven tot beneden] 245 dat een regen-druppel op de aarde gekomen zynde, weinig kragt oefnen kan ... waarschynlyk eene eenparige, en geene versnellende beweeging ... zo als PITOT reeds opgemerkt heeft. [^] [Noot:] MUSSCHENBROEK Introd. ad Philos. natural. §. 2375. |
| 1 | 19 - 3e stuk |
| 3 | Daubenton, Brief ... weeringe der Zandverstuivinge [Uit het Fransch vertaald] |
| 8 | Dentan, Antwoord ... Zandverstuivinge [33-: Byvoegsel] |
| 45 | Nic. Meerburg, Antwoord ... Zandverstuivinge |
| 63 | Berichten |
| 89 | Willem Emmery de Perponcher de Sedlnitsky, Waarneeming over de Eerste Vorming van eene Hoos, gezien binnen Utrecht, den 30. Mey 1777. [z.o. 3, 321] |
| 119 | J. Runnels, Waarneeming van een Zon-Eclips, den 24. Juny 1778.
119 Met het Schip de Eendracht ... komende van St. Eustatius, en na Amsterdam gedestineerd 120 De Man, die aan het roer stond, konde ... niet aan het Compas zien, hoe het Schip te stuuren |
| 123 | C. P. Thunberg, Thermometrische Waarneemingen, in Japan gedaan
136 ... te vooren in Japan nooit gedaan ... op het kleine Eyland Dezima |
| 138 | C. Brunings, Bericht wegens de Weerkundige Waarneemingen op Zwaanenburg
138 Dat men met den aanvang van 't Jaar 1778. de Waarneemingen van den Thermometer in de tweede verdieping van het huis gedaan heeft ... 139 De Thermometer ... door BIANCHI te Amsterdam gemaakt, volgens zyne nieuwe verbetering ... 141 ... zo ras myne omstandigheden zulks toelaaten, volgens den Verbeterden Windmeeter van POLENI [14, 614] ... 142 ... dat ik ... met den aanvang van dit jaar 1780. begonnen heb, den Barometer, Thermometer, Winden en Luchts-gesteldheid, in plaats van des middags ten twaalf, ten twee uuren waarteneemen. |
| 143 | Christoph Saxe, de Ara Romana
143 Onlangs is te Utrecht eene zeldzaame ontdekking gedaan van eenen Romeinschen Altaar, in het midden der gemelde Stad 145 ... Latynsche Geschrift, het welke ... niet gevoegelyk in het Nederduitsch heeft kunnen overgebragt worden |
| Deel 20, 1781 | |
| xliii | Inhoud |
| 1 | Jean Trembley, Antwoord ... Nuttigheid der Zielkunde (Psychologie) in de opvoeding en bestiering van den Mensch, en met opzicht tot het geluk der Maatschappyen?
Voorbericht. ... eenige uidrukkingen van den Schryver ... dewelke ... tot misvattingen aanleiding zouden kunnen geeven, uit de Nederduitsche Vertaalinge te laaten [niet gevonden] ... zyn Fransch oorspronglyke onveranderd ... 73 De deugdzaame mensch is derhalven die, die op de redelykste wyze zig zelve lief heeft; dus moet het oogmerk eener goede Opvoeding voornaamlyk zyn, den Kinderen te leeren op die wyze zig zelven lief te hebben, en om deze rede moet men beginnen met hun verstand te verlichten, wyl de wil door de oordeelen van het verstand bepaald wordt en dat geene verkiest, het welke hy vindt het beste te zyn. 76 ... Kinderen ... behandelen als redelyke Wezens 133 Tweede afdeeling ... Geluk der Maatschappyen 156 dat alle menschen, een even gelyk regt op het geluk hebbende, deswegens verpligt zyn tot hun algemeen geluk mede te werken. 238 Derde afdeeling ... de Zielkunde te volmaaken. 276 Het is derhalven hier de zaak niet te scheppen, maar het geschapene wel te schikken ... het getal dier [Natuurkundige] Waarneemingen, zo veel maar immer mogelyk is, vermeerderen. Iedere der zinnen moet men volgens eene ontbindende Leerwyze verhandelen. ... Het gezigt ... 298 die gansche gewaande ontwinding van het Leibnitziaansche Leerstelzel, wat is dat alles anders dan een opëenstapeling van woorden? 300 Zo die Wysgeeren ons wel van eersten aan hun Woordenboek geeven wilden ... [ J. Trembley, 'Essai sur la curiosité', in Nouv. Mém. de l'Acad. R. des Sc. et B.-Lettres, 1775, Hist., 41-59.] |
| 311 | M. Houttuyn, Veranderlyke Steenen, Oculus Mundi genaamd
311 Dat sommige Steentjes, in water gelegd, zekeren trap van doorschynendheid verkreegen ... JOANNES DE LAET ... 1647 [ Huygens en Papin maakten zoiets m.b.v. de luchtpomp: Phil Tr. vol. X-122 (feb. 1676), 546 en OC XIX, 235. Cf. The Monthly review, 60 (1779) 518.] |
20 - 2e stuk, 1782 | |
| v | Inhoud |
| 1 | Matthys Smit, Antwoord ... voor de Dyken aan de Zuider-Zee geleegen ... Voorland aan te winnen |
| 21 | Jan Senebier, Invloed der Maan op de veranderingen van den Barometer en van het Weder
22 LAMBERT ... heeft veele waarnemingen gemaakt met dit oogmerk. Men vind dezelve in de Acta Helvetica, 1756 - 1758 [vol. 3, 327-] |
| 39 | Méchain, Zamenstand van Venus en Mercurius, op den 18. Mey 1778 |
| 45 | Méchain, Zon-Eclips van den 25. July 1748 |
| 54 | J. F. Martinet, over het Wier der Zuider-Zee |
| 199 | A. Ypey, Aanmerkingen over de Ademhaaling
250 PRIESTLEY over de Ademhaaling ... een reeks schrander uitgedagte Proeven [Noot:] Experim. and Observat. on different kinds of air, Tom. III. pag. 55. & seq. 255 De Heer PRIESTLEY heeft derhalven in zyne beschouwing over de ademhaaling weinig nieuws bedagt ... |
| 353 | A. B. Fardon, [Antwoord] ... Middelen in ons Land, tot verbeteringe 1. van 't Verstand, en 2. van het Hart en de Zeeden der geringe Lieden
359 ... door de verlichting van het verstand tot waare Godsvrugt en tot waare deugd te komen 368 Weinig menschen vind men in ons Land ... die niet leezen kunnen 370 Geen beter middel zou 'er misschien uit te vinden zyn, om de Kinderen afkeer van het leezen te doen krygen, dan de bestiering die men daaromtrent heeft ... leeren van hunnen Catechismus ... leezen in den Bybel 377 In weekelyksche Blaadjes ... Samenspraak tusschen Louw en Krelis [deze namen al in 1748] en Samenspraak van Dieuwertje en Grietje [^] ... hebben zeekere nuttigheid ... Voor geringe lieden ingericht zynde ... Dit moet uitgebreid worden. 383 De Meisjes ... zyn des te meer onbedreven, en dus ook des te meer onwetende, naar maate dat ze beter zyn opgevoed, volgens de algemeene wyze van denken. 386 Men zoude ook openbaare Boekeryen kunnen oprichten |
| 437 | Berichten |
| Deel 21, 1784 | |
| xlvi | Inhoud |
| 1 | Albert Verryst, Nuttig Gebruik van den Cortex Peruvianus [kinine] |
| 68 | M. Simon du Pui, Ontbinding van de verduisterde Lens Crystallina ... oog |
| 145 | A. Roskam Kool, Kaart van het Hondsbosch en Duinen te Petten ... 1730
155- ... verhaal ... van het verkleinen der Kaart [J. L. van der Tooren] |
| 195 | A. Ypey, Antwoord ... Kan men den juisten tyd en geboorte der Texelsche Zeegaten, uit echte Historische bewyzen, bepaalen? ... Veranderingen ... invloed ... op de Zuider-Zee en het Ye ...
197 ... oudste Geschrift ... Lyst der Utrechtsche Kerkgoederen ... Negende Eeuwe |
| 225 | F. X. Burtin, over het Versteende wormgatige Hout, dat tusschen Brugge en Gend ... gevonden wordt [... uit het Fransch vertaald]
228 Zee- of Paal-Wormen (Xylophagus marinus), door ADANSON, onder den naam van Taret, beschreeven. ... dit verschrikkelyk Dier, onvermoeiden Vyand onzer ruste ... 229 in zyne Natuurlyke Historie van Senegal [1757, 263-7, fig.] .. in het Vertoog .. by de Koninglyke Akademie [1759, 249-78, fig.] ... [ Zie ook Sellius en Baster, genoemd door M. Slabber in Verh. Z. G. 1, 392.] 244 Asbestisch Hout van Alteren |
| Deel 22, 1786 | |
| xlviii | Inhoud |
| 1 | F. de Castillon, Antwoord ... Welken zyn de Gronden en Kenmerken van de Analogie? En hoe betaamt het eenen Wysgeer zich daarvan te bedienen by het onderzoek der Physische en Moreele Waarheden?
51 EMILE door zynen Mentor bestuurd, maakt een Eend van wasch, door welke eene zeilsteenkrachtige Naald gaat van den staart tot den kop ... Eenige dagen daarnaa ziet EMILE een Compas ... [Noot:] Emile ou de l'Education, Tom. II. pag. 18. van den Amsterdamschen Druk, by Neaulme 1764 [1762: p. 33, 42; Ned. 1790]. |
| 87 | J. Pap de Fagaras, Tweede Antwoord ... [Zie over Pap de Fagaras: The Monthly review, 70 (1784) 508] |
| 249 | Lamb. Meyer, het Zedelyk Lot der Kinderen na dit leven |
| 469 | Berichten |
| [481] | Waarnemingen op Zwanenburg, 1782, 1783, 1784 |
| Bespreking in Vaderlandsche letteroefeningen (1787), 14-17 en in The Monthly Review, 74 (1786) 481-4. | |
| Deel 23, 1786 | |
| xxv | Inhoud |
| 1 | J. O. Husly, Antwoord ... Stroomen in de Texelsche Zeegaten ... van den Wal afgekeerd ... zouden kunnen worden?
101 Aanhangzel |
| 1 | Berichten |
| 3 | G. Razoumowsky, Phosphorike Lichten van de Oost-Zee [z.o. Uitgez. verh. 6, 407]
3 het Verschijnsel der lichtende Zee [zeevonk] ... Phosphorike stoffe ... Electrike stoffe ... Insecten 6 [Noot:] NOLLET ... VALMONT DE BOMARE ... (Leçons de Phys. Tom. V. p. 33. Dict. d'Hist. Nat. Art. Mer Lumineuse) |
| 55 | F. Verster, twee Elephants-Beenderen, naaby 's Bosch gevonden |
| 85 | A. Vosmaer, de zoogenaamde Meermin der Stadt Haarlem ... Edam ... 1403 |
| Deel 24, 1787 (^) | |
| xxviii | Inhoud |
| 1 | Chr. Brunings, Antwoord ... Grondregel der Hydrometrie ... grootste diepten steeds op de naauwste plaatsen ... toepasselyk op de Zeeboezems, gelyk het Ye ...? |
| 61 | A. Paets van Troostwyk, J. R. Deiman, Antwoord ... soorten der Lucht-gelykende Vloeistoffen ...
63 ... in het V. deel van 't Bataafsch Genootschap geplaatst [1781, p. 1-96] .. een aanmerklyk onderscheid ... veelvuldige ontdekkingen [ Zie H.A.M. Snelders, De geschiedenis van de scheikunde in Nederland, 1, h. IV, 65-71: van Marum en Lavoisier, 1785.] 65 Inhoud 143 [Noot] Dat inderdaad de lucht eene vloeistof is, welke welligt mogelyk eene wyziging van damp is ... LAVOISIER en LA PLACE (Journal de Physique, Fevrier 1785) [Vol. 26, 142-8] ... 153 ... lucht-pomp .. naar de zaamenstelling van Dr. SMEATON .. welke, gelyk bekend is, de lucht tot 1/100000 deel verdunne ... [ In Uitgez. Verh. 9 (1764), 122: tot 1/1000 — 1/80 volgens Nairne.] 195 Dat 'er echter een zuur van de ontvlambaare lucht kan ontbonden worden, hebben de Heeren VAN MARUM en PAETS VAN TROOSTWYK aangetoond .. (a) (a) Verhandelingen van TEYLER's tweede Genootschap, derde Stuk, pag. 123. 366 [Noot] Schoon wy de Electrieke vonk hier onder die bewerkingen plaatsen, welken de lucht, door het Phlogiston 't welk zy uitgeeven, doen ontbinden; zo gelooven wy echter, dat de Electrieke vonk wegens eene geheel andere oorzaak, de lucht doet verminderen. 381 ... CAVENDISH ... (e) Journal de Physique, Aout 1785. [p. 107; Phil. Trans. 75, 372] 382 ... dat de gephlogisteerde-lucht van Salpeter-zuur is zaamgesteld (f). (f) ... Men zoude deeze onderzoekingen .. met een Electrizeer-machine van een veel grooter vermogen moeten herhaalen ... [ Paets van Troostwyk en Deiman, 'Sur une manière de décomposer l'Eau en Air inflammable & en Air vital' in Observations sur la physique, 1789, 369-78. M. van Marum, Beschryving eener ongemeen groote electrizeer-machine, 1785; Observations sur la physique, 1785, 148-55; J. R. Deiman en A. Paets von Troostwijck, Beschrijving van eene electrizeer-machine ..., 1789 (fig.); John Cuthbertson, Beschreibung einer Elektrisirmaschine und einigen damit von J. R. Deimann und A. Paets von Troostwyck angestelten Versuchen, 1790. A. P. Nahuys geeft aanmerkingen, in zijn stuk over het flogiston in Verh. Prov. Utr. Gen. 5, 144-72.] |
| 411 | Berichten |
| [463] | Waarnemingen op Zwanenburg, 1786 |
| Bespreking van deel 24 in Nieuwe algemeene Vaderlandsche letter-oefeningen, 3-1 (1788) 16-19. | |
| Deel 25, 1788 | |
| xxviii | Inhoud |
| 227 | Paulus Frisi, Antwoord ... Ongelykheden der Trawanten van Jupiter |
| 363 | Jacob van Breda, Antwoord ... Condensateur .. Heer Volta ... Electriciteit van den Dampkring 366 ... pogingen .. om dagelyks den Electriken staat der Lucht te kunnen waarneemen ... 367 ... proeven met den Electricalen Vlieger, voorheen door den Professor MUSSCHENBROEK, en laater door den Prince GALLITZIN, en anderen, in deeze gewesten gedaan ... [ Musschenbroek, Cours de physique (1769), T. 1, 396, 399; proeven van 1757. Gallitzin, 'Observations sur l'électricité naturelle par le moyen d'un cerf-volant' in Acta Acad. Petropolitanae, A. 1778, 76, fig.] 374 ... Condensateur de l'Electricité .. (a) .. deszelfs uitwendige gedaante is met die van de Electrophore geheel en al overeenkomstig. (a) Zie, DE VOLTA. Memoires sur les grands Avantages d'une Espèce d'isolement tres imparfait. — Journal de Physique, May [22, 325] & Juillet [23, 3] 1783. [ Voor de elektrofoor zie: Verh. Bataafs Gen. 7 (1783) 195-.] 385 Beschryving van een Condensateur, in naarvolging van dien van DE VOLTA gemaakt. 387 ... met behulp van den kundigen Heer J. REGHTER, Physisch Instrumentmaaker ... 401 [Noot] Een vrygestelden Afleider, by welken de Condensateur gevoeglyk gebruikt kan worden, vindt men beschreeven en afgebeeld in de Algemeene Vaderlandsche Letteroeffeningen, II. Deel, bladz. 249. [Door J. Rechter, Instrumentmaaker te Delft] 411 [Noot] ... Toestel, welke niet alleen de Electriciteit der lucht tot den Condensateur brengt, maar ook te gelyk geschikt is, om, by Reegen- en Donderbuijen, veilig, sterker vonken waarteneemen. — De beroemde Heer J. INGENHOUSZ .. heeft my bericht, dat hy in deezen Zomer (1786) te Weenen zulk een Toestel heeft opgericht ... 414 Beschryving van eenen zeer beweeglyken Electrometer ... 428 Beschryving van een Electrometer, geschikt om de kragt der Electriciteit te meeten. 439 Opgaaf van eenige Waarneemingen ... 450 ... Electricalen Vlieger ... |
| 457 | J. A. de Luc, Mémoire ... Gradation ... des Etres Naturels |
| Bespreking in Monthly review, 1788, 689-96. | |
| Deel 26, 1789 | |
| xlviii | Inhoud |
| 1 | Chr. Brunings, Antwoord ... Snelheid van Stroomend Water
6 De gesteldheid eener Rivier ... dat dezelve alleen afhangt van de kennis omtrent de hoeveelheid waters, die dezelve in zekeren tyd afbrengt, dat is, van haare profilen, vermenigvuldigd met de snelheid. Het eerste .. heeft CASTELLI, een leerling van GALILEO, reeds in het begin der voorleden Eeuwe in het vereischte daglicht gesteld. ... De kennis der snelheid van stroomend water, als het tweede grondbeginzel der Hydrometrie, is derhalven by de beoordeeling wegens de gesteldheid eener Rivier .. onontbeerlyk ... 8 GALILEO zeide .. dat hy altoos minder zwaarigheid gevonden had in het ontdekken van de beweeging der Hemelsche Ligchaamen, ondanks hunnen verbaazenden afstand, dan in het naspooren der beweeging van stroomend water, dewelke onder onze oogen gebeurt. 118 ... dat 'er geen Theoretische, door de ondervinding bevestigde, regel voor handen is, waarna men de snelheid van stroomend Water, op allerleïe diepten, en dus ook de middelbaare snelheid in iedere doorsnede, zoude kunnen bepaalen. 119 Ik zal .. verslag doen van die werktuigen, welken men tot het neemen 120 van proeven nopens de snelheid van stroomend water uitgedacht heeft ... 134 Het Werktuig, door PITOT uitgedacht en bekend gemaakt (h), bestaat uit twee glaze buizen, beiden naast elkander' op een' driekanten houten riggel vastgemaakt ... Eene van dezelven is .. rechthoekig gebogen ... (h) Memoires de l'Academie, 1732 [p. 363, fig.] 140 Jammer is het echter, dat dit werktuig, hoe verkiesbaar ook anderszins wegens deszelfs eenvoudigheid, aan twee gebreken onderhevig is ... 141 1. ... moeijelyk, om het zelve recht en onbeweeglyk te houden ... 2. ... gedurige deiningen en oscillatiën van het water in de buis ... 155 Na veele vruchtelooze poogingen is het my eindelyk gelukt, een Werktuig samen te stellen ... 172 ... het welk men Tachometer, of ook Stroom-meeter noemen kan ... 188 BYVOEGZEL |
| 211 | M. Houttuyn, Bloemen van den Nooten Moskaat-Boom |
| 231 | S. J. van Geuns, Antwoord ... Natuurlyke Historie onzes Vaderlands |
| 317 | Chr. Brunings, Bericht wegens een' Nieuwen Hyetometer
317 Onder de verscheiden Meteorologische Waarneemingen, die sedert geruimen tyd, zo wel hier als elders, gedaan worden .. is voorzeker de waarneeming van den gevallen Regen, geene van de minsten te achten. — Het Werktuig, waar mede ik, sedert 1765., in navolging van de Heeren NOPPEN en ENGELMAN, deeze 318 waarneeming gedaan heb, bestaat, naar het voorschrift van MUSSCHENBROEK, in eene flesch, welke in lynen verdeeld is, waar van ieder drie Taerlingsche duimen waters bevat (*). ... MUSSCHENBROEK .. stelde de zwaarte van zulk een lyn waters = 3373 greinen Troïsch gewicht; LULOFS bepaalde het zelve op 3338 greinen. ... dat .. het oog door het glas de oppervlakte van het water ziende, aan het bekende Optische bedrog onderhevig is ... (*) Zie de Verhandelingen deezer Maatschappye, I. Deel bl. 410 [510]. gelyk ook het XIV. Deel bladz. 640. 319 ... dat met het overgieten van het water niet zelden eenige droppels te loor gaan. Des niet te min zoude ik zekerlyk de waarneeming van den gevallen Regen op denzelfden voet vervolgd hebben ... indien niet ongelukkiglyk de Regen-flesch in 't najaar van 1787. waare gebroken geweest. ... nategaan, of 'er geene andere Hyetometers bekend waaren ... 320 Ik beproefde derhalven een' Hyetometer samen te stellen ...de Heer CUTHBERTSON, te Amsterdam, heeft denzelven .. ten uitvoer gebracht ... |
| Bespreking in Vaderlandsche Letteroefeningen, 1790, 63-5; en in Allgemeine Literaturzeitung, 1791, 4, nr. 290. | |
| Deel 27, 1789 | |
| xxviii | Inhoud |
| 1 | G. v. d. Voort, Antwoord ... Beoordeeling van het Scientifisch .. bewys voor Gods aanweezen |
| 89 | A. Hulshoff, Antwoord op dezelfde Vraag |
| 127 | Berichten |
27 - 2e stuk, 1792 | |
| Inhoud | |
| 145 | J. F. Martinet, Waarneemingen omtrent het Opdoemen van Zee en Land
145-6 Altoos ingenomen met het verrukkelyk gezigt, het welk men, ten Oosten van Edam aan de Zee vindt, rigtte ik, niet zelden, myne wandelingen naar dien oord ... By dien grooten Waterplas staande, zag ik, dikwyls, meer dan tweehonderd schepen ... 147 ... hoorde ik meenigmaal de daar gekomen' zeelieden, om eens uit te kyken, tot elkanderen zeggen, " Wat doemt de Zee sterk op!" eene uitdrukking, my in den aanvang geheel vreemd. 148 Dan het woord opdoemen, in veele vaderlandsche oorden gansch onbekend, is een oud Duitsch woord. ... ... DIRK REMBRANTSZ VAN NIEROP bedient zich, in den tweeden druk zyner Nederduitsche Astronomie, Amst. 1658, bladz. 39, van de refractie of dampighe opdoeminghe der Hemelsche lichten. ... [Zie ook W.J. Blaeu, Tafelen, 1625, E3.] Opdoemen is het zelfde met opdoomen of dampheffen ... Dom of Doom gelyk .. met Damp ... 149 En dat Dampheffing voor Refractie of Straalbreeking oulings genomen is by de Nederlanders, kunnen wy leeren van onze oude Schryvers over de Navigatie of Stuurmanskonst. — Dus is het opdoemen der Zee niets anders, dan een schynbaare verhooging, of opheffing van Landen, Toorens, Schepen en Huizen ... [ Zie de figuur in Chr. Huygens, Traité de la lumière (1690), p. 44.] 151 En een oud Man, digt by het strand van Edam woonende, verklaarde, dat hy, doch maar eenmaal in zyn leven, het zeer verre afgelegen Eiland Urk gezien hadt, 't geen ongelooflyk moet voorkomen wanneer men dit opdoemen niet kent. 152 ... een schip in de Noordzee zeilende, over de duinen heen gezien ... 159 ... Fata Morgana ... 163 ... duiking der kimmen [zie: Kimduiking] ... 165 LE FRANCQ VAN BERKHEY .. in zyne Natuurlyke Historie van Holland, I. deel [1769] bladz. 306 ... [ Deze verwijst op p. 261 naar een artikel van Martinet over het opdoemen der Zuiderzee in de Vaderlandsche Letteroefeningen: VII-2 (1767), 305-315.] [ Zie ook J. F. Martinet, Katechismus der natuur, deel 1 (1778), 163-.] 184 ... omkeering der voorwerpen in de lucht [zie: Luchtspiegeling] ... 188 ... P. NIEUWLAND ... eene Vaderlandsche Waarneeming van omgekeerde voorwerpen ... |
| 196 | J. F. Martinet, Berigt van Witte Hemelboogen [z.o. 12, 359] |
| [201] | Waarnemingen op Zwanenburg, 1787-1791 |
| Deel 28, 1792 | |
| lxxiii | Inhoud |
| 1 | J. C. Schwab, Antwoord ... Moreele bewys van Gods Aanweezen ... door den Heer Kant |
| 53 | F. D. Behn, Tweede Antwoord |
| 179 | L. H. Jacob, Derde Antwoord |
| Register 1 - 28, 1793 (^) (J. F. Martinet) | |
| Deel 29, 1793 | |
| 1 | J. Blanken, Antwoord ... gebreken in de ordinaire Schep-rad-Molens
3 ... dat het rad ondieper in het water staat, naarmaaten het sneller omloopt ... 4 ... dat .. de weêrstand of last niet verminderd of gemaatigd kan worden, naarmaate de beweegkragt vermindert ... 5 ... openteleggen de gedagten .. van een der werkdadig-kundigste Molen en Sluis-bouwmeesters binnen deze Provintie ... 
6 I. Voor welke verbeteringen het gewoon Scheprad in zyn zaamstel vatbaar zy. Het gewoon Schep-rad is een zamenstel van vry zwaar Eikenhout ... 7 Hetzelve staat of hangd loodregt, en word om een zwaar hout, dat men water-as noemd, als in een passende trommel bewoogen, tusschen twee regt opstaande wanden of muuren, dito vloer en opleider, onder den naam van krimp, by den Moolenbouw bekend. In deezen krimp moet het water, dat door het gewoon Schep-rad zal worden uitgemaalen, door middel van zyn omdraayende beweeging worden opgeheeven ... 12 ... yzere gordingen, en geboogen zwaarden ... 14 II. Hoedaanig .. de toevoer van water, ten beste, aan de ontlasting evenredig kan worden gemaakt ... 18 ... nieuwe drie-leedige schoepe-deur ... 20 III. Hoedaanig .. de weêrstand of last voordeelig gemaatigd, vermeerderd, of verminderd worde, na maate de beweegkragt toe of afneemd ... 21 ... drie schep-raden, in één Molen ... |
| 38 | J.D. Huichelbos van Liender, Tweede antwoord
42 ... het gebruyk van pompen ter opbrenging van waeter is .. door bynaer geheel Europa het algemeenste, Holland alleen uytgezondert. |
| 61 | M. Verkuyl, Derde antwoord |
| 89 | J. S. Creutz, Beschryving van eene Dryvende Krib
89 .. de verlanding van de haven der stad Amsterdam ... ... achtte ik my uit hoofde van den post, dien ik toenmaals de eer had te bekleeden*), verpligt myne denkbeelden dien aangaande in zeker 90 geschrift (a), waarin tevens van eene dryvende Krib gesprooken word, bekend te maaken. (a) Project om den stroom van het Oostelyke Ye van den Noordwal na den Zuidwal over te leiden, &c. Opgesteld door een Liefhebber der Water-Bouwkunde. Leyden, 1778. [ *) 'Directeur der Werken van de stad Amsterdam', volgens de ledenlijst in 20-2 (1782), xxix.] |
| 105 | Flaugergues, Beweging en gedaante der Golven
105 Newton, dat onsterflyke Vernuft, welks verhevene voortbrengsels de eeuw, waarin hy leefde, verbaasd deden staan, en die waarin wy leven, nog bezig houden, om dezelven nategaan en te begrypen ... 106 ... Wiskundige Gronden der Natuurlyke Wysbegeerte ... enige onnaauwkeurigheden ... Volgens de mening van dezen groten Wysgeer (Philos. Natur. Princ. Mathem. Lib. II. prop. 44. 45. 46.) [Engl.] is de golvende beweging .. op de oppervlakte van een 107 effen en stilstaand water .. saamgesteld uit eene wezenlyke voortgaande beweging in de horizontale richting, en van eene beurtlings op- en nederdalende beweging in de deeltjes van het water ... ... d'Alembert in het Artykel Onde (Golf) der Encyclopedie [Planche, fig. 30, 31]. De twee volgende proefnemingen tonen duidelyk dat hetzelve valsch is. Eerste Proefneming. In een bak vol water .. liet ik balletjes van wasch dryven ... 108 ... grote golven .. doch .. generleie voortgaande horizontale beweging medegedeeld aan de balletjes ... [ Newton was correct: golf beweegt horizontaal, deeltjes gaan op en neer.] 110 Twede Proefneming. Ik heb myn oog geplaatst byna waterpas met de oppervlakte van het water in een bak ... deed ik golvingen ontstaan ... 
117 ... de vergelyking der kromme lyn .., welke de omtrek van de golf vormt ... eene diergenen is, welke door de Meetkunstenaren gezegd worden de Cyclois te vergezellen (Compagnes de la Cycloïde) [ Zie Trochoid.] 125 Derde Proefneming Ik heb langs eenen tak van den Rhônestroom, welks mond gesloten was zo dat het water daarin stilstond, eene lengte van dertig voeten gemeten. Ik heb vervolgens by zeer stil weder steentjes in dat water doen werpen .. en ik heb waargenomen dat de grote en kleine golven .. alle den zelfden tyd .. besteedden ... 130 NASCHRIFT des Vertalers. Op pag. 113 en vervolgens leidt de Schryver de Equatie van de gedaante der Golf .. af. Ik twyfel of deze oplossing algemeen genoeg is, en .. eene oplossing verëischen zou van dergelyken aart, als de Heer de la Grange voor de bocht der Muzyksnaren gegeven heeft. Zie Mem. de Turin T. I. p. 66. [ J.L. Lagrange, 'Recherches sur la nature et la propagation du son', in Miscellanea Philosophico-Mathematica Societatis Privatae Taurinensis, vol. 1, 1759 (inhoud, chap. 2: p. 13, corde vibrante; 3: 26, 4: 46, 5: 53, 6: 65, fig.; z.o. vol. 2, 11, 232); ook in Oeuvres, I, 39-150.] 131-50 [Flaugergues] Memoire sur le Mouvement et la Figure des Ondes. |
| [153] | Waarnemingen op Zwanenburg, 1792 |
| Bespreking in Vaderlandsche Letteroefeningen, 1794, 74-82. | |
| Deel 30, 1793 | |
| i | Voorbericht
xv ... verkozen ... Tot secretaris: MARTINUS van MARUM, A. L. M. Phil. & Med. Doct. Directeur van het Naturalien Kabinet*) deezer Maatschappyë, en van de Physische & Naturalien Kabinetten van Teylers Stichting. [ *) 'Naamlyst' in Natuurkundige verhandelingen, deel 2 e.v. Vermelding in: F. A. A. Eversmann, Technologische Bemerkungen auf einer Reise durch Holland (1792), p. 79-80. "... Doktor von Marum, ein junger Mann, hat die Aufsicht über dieses Kabinet, stopft aus und präparirt alles selbst."] |
| xix | Inhoud |
| 1 | H. C. Cras, Grond van Zedelyke verpligting
Met (idem) Latijn: 1-125, Dissertatio de Principiis Doctrinae morum |
| 127 | . . ., Tweede antwoord [Met (id.): 149-163, Disquisitio Altera] |
| 165 | P. S. Kok, Lammigheid der Lenden ... genezen door het gebruik van de plant Rhus radicans |
| [185] | Waarnemingen op Zwanenburg, 1793 |
| | |
| Overzicht | |||||
|
1, 1754 2, 1755 3, 1757 4, 1758 5, 1760 |
6, 1761 7, 1763 8, 1765 9, 1766 10, 1768 |
11, 1769 12, 1770 13, 1771 14, 1773 15, 1774 |
16, 1775 17, 1776 18, 1778 19, 1779 20, 1781 |
21, 1784 22, 1786 23, 1786 24, 1787 25, 1788 |
26, 1789 27, 1789 28, 1792 29, 1793 30, 1793 Register |
| | |||||
Natuurkundige verhandelingen
Home | Varia | Verhandelingen | Hollandse Maatschappij (top) >