Ie H O O F T S T I C K,
{ I Caput. }
Inhoudende de * bepalinghen der eyghen na-
men ende woorden die tot desen
handel behooren.
{ Definitiones. }
O E wel ons voornemen is de Stercktenbouwing te bescriven, soo en verstaen wy daer niet mede, een ghemeen verhael van alle sterckten der voorleden tijden, maer alleenelick vande ghene die teghenwoordelick de bequaemste gheacht worden, na den eysch vande middelen die de cloucke vianden nu ghebruiicken om die te overwinnen. Maer wantmen voor al behouft kennis der eyghen woorden ende namen van desen handel, om te meughen verstaen t'gene daer deur gheseyt wort, soo sullen wy soodanighe als ons voor de onervaernen duncken verclaringhe te behouven eerst bepalen, door t'behulp der drie ghemeene manieren van formen, als grondtteyckeninghe, verheven teyckening, ende lichamelicke teyckening, die int volghende 2e Hooftstick met acht verscheyden formen afghebeelt sijn: welcker formen eerste vande grontteyckeninghe is; Maer want sommighe deelen daer in cleen ende onsienlick vallen, soo sijn die inde 2e, 3e, 4e, ende 5e formen meerder ghetrocken: De 6e ende 7e sijn van verheven teyckeninghe, de 8e van lichamelicke.
O L W E R C K E N {Ital. Belouardo. Franç. Boulevart.} sijn de uijtstekende hoofden der sterckten, als inde eerste form de ses bolwercken B, C, D, E, F, G, ofte inde 8e form de twee bolwercken A, B. Angaende den oirspronck des naems {Etymologiam.}, die schijnt dese: Ghelijck het reetschap {Instrumentum.} dat de uijren oirdentlick beteyckent, sijn naem heeft van werck ende uijr, als oftmen wilde segghen een werck dat de uijren onderscheyt, alsoo crijcht dit hooft den naem bolwerck, van weghen werck en bolle, twelck soo veel te segghen is, als werck om te wederstaen de bollen of clooten des viants die daer op gheschoten worden, oock om van daer bollen na den viant te schieten. De Italianen dese Duytsche naem navolghende, segghen in ghebroken tael baloardo, ettelicke belouardo, ander balluardo, t'welck eenighe bepalende {Definientes. Als Iacomo Castriotto libr. I cap. 9*).}, meijnen t'selve te commen van bellum, dat crijch beteeckent, ende guarda dat is bewaernis, als oft den sin waer bewaernis teghen den crijch: Maer soo hun den rechten Duytschen oirspronck bekent waer, ick vermoede dat sijt soo niet bepalen en souden, te meer dat de Françoisen het Duytsch noch naerder commende, dat boulevart heeten.
[ *) G. Maggi & I. Castriotto, Della fortificatione delle citta ... Libri III, Ven. 1564, fol. 18v: "Balluardo, quasi Bellumguardo".]
A L L E N {Ital. Ripari. Franç. Rempart.} sijn de eerste dammen tusschen twee bolwercken ligghende, als KH in d'eerste form, CQRI inde 6e form, C inde 8e form. Ende hoe wel men alle eerde dammen of hooghden int ghemeen wallen mach heeten, doch wort dese naem hier wat eyghentlicker ghenomen.
A D E N sijn de buytecanten des grachts, als in d'eerste form, b d c : Inde 6e form b L P: Inde 8e form D.
R O O T E gracht {Grand foßé.} noemtmen t'gene tusschen bolwercken en wallen ter eender, ende de caden ter ander sijde begrepen is.
I D D E L G R A C H T {Ital. Fossetta oock Conetta. Franç. Contrefoßé.} is die ontrent het middel der groote gracht light: Als inde eerste form k h i: Inde 6e form Y: Inde achtste form E.
E E G H E walganck {Ital. Terraglio, Terra pieno, Strada. Franç. Terreplain, Chemin, Allée. Hoochduyts Lauff.} is de wech die opden ondersten wal light; hooghe walganck die opden bovensten light. Als inde 
F D A K I N G E N {Hoochduyts Abdachunghen.} sijn de bouenste schoensche sijden der borstweeren, als Rc ende Td inde 6e form, G ende H inde 8e form; welcke de Hoochduytschen Abdachunghen noemen: Wort alsoo gheseyt, van weghen dat de form geliick is ande ghemeen daken ofte afdakinghen der huysen.
T R I I C K E N {Ital. Nettare, Scoppare, Strisciare, Fiancheggiare, Scortinare. Franç. Nettoyer, Flancquer, Raser. Hoochd. Streychen.} is wanneermen een cloot schiet heel by ende langs een muer, wal, wech, of dierghelijcke, overal evewijt daer af vlieghende,
A N T {Merlone, Dado. Hochd. Pfeiler.} is het deel des borstweers dat tusschen twee bosgaten blijft staende; als inde 2e ende 3e form al de deelen der borstweeren tusschen de bovescreven bosgaten.
L A T T E formen {Piatta forma.} sijn catten of bolwercken vooren heel plat wesende: Als wanneer opde gordine, of daer achter. geleyt wort een hooghde die vooren plat is sonder punt, ghelijck de bolwercken hebben, die hooghde of catte wort dan platte form ghenoemt.
E Y M E L I C K E uijtganghen {Ital. Sortite. Fran. Sorties of Fausses portes. Hochd. Ausval.} sijn die, daermen heymelick door uijt de sterckte gaet, welcker uijtcomst nu ter tijt meest ghestelt wort inde binnesijde des schutsels, als inde 
E huyskens, ghehuchten, ende int ghemeen gheseyt weerplaetsen, welckemen hier en daer tot meerder bewaernes ant volmaect lichaem der sterckte bouwet, die noemen wy Moortcuijlen {Casemattes.}. De Françoisen ende Italianen heetense casemattes, twelck schijnt een Spaensche naem vergaert van case ende matta, al oft sy wilden segghen, casa por donde se matta, dat is huys daermen deur vermoort, t'welck door een ghebruyckelicke Duytsche naem moortcuijl gheseyt mach worden. Eenighe hebben voormael de middelplaets ende onderplaets der strijckhoucken {Flancs.} oock casemattes ghenoemt, maer de gewoonte heeft byde laetste scrijvers inghebrocht, dat syse nu eyghentlicker heeten moienne & inferieure place, ofte seconde & troisiesme place, misschien om datmense nu niet, ghelijckmen eertijts pleecht, als huysen besloten ende overwelft en maeckt, soo