4 febr. 1612 , 11 febr. 1612 , 1627
Uit de correspondentie van D. Antonini te Brussel met G. Galilei
over het zoogenaamde "perpetuum mobile" van Cornelis Drebbel.
(Opere di G. Galilei, Ediz. nat. (1901), XI, p. 269 en 275.)
a.
Brief van Antonini uit Brussel, van 4. Februari 1612.
|
"Ho poi in un'altra cosa un contrasto grande; et viene da questo. Molti giorni sono, to intesi che il Re d'Inghilterra havera un moto perpetuo, nel quale entro un canale de vetro si move certa acqua, hor alzandosi hor abassandosi, a guisa (dicevasi) del flusso et reflusso del mare. Sopra il che considerando io, caddi in pensiero che questo non fusse altrimenti flusso et reflusso, ma cosi si dicesse per coprir la vera causa; et la verita fusse che questo moto fusse dalla mutatione del'aria, cioe di caldo et fredo fosse causato, cavando questo dalle speculationi di quelle esperienze del bellicone che V. S. sa; et percio m'ingegnai di fare anch'io uno di questi moti, et fecilo non come m'ero stato dissegnato quel d'Inghilterra, ch'ha il canale rotondo a guisa d'un annello, ma con il canal retto, come V. S. potra, dal profilo ch'io le mando, vedere: |
"Ik heb verder nog eene groote zwarigheid in eene andere zaak; en die spruit uit het volgende voort. Vele dagen geleden vernam ik, dat de koning van Engeland een perpetuum mobile bezat, in hetwelk zich zekere vloeistof in eene glazen buis beweegt, nu eens stijgende en dan weer dalende, op de wijze (zoo zeide men) als ebbe en vloed der zee. Daarover nadenkende, kwam ik op de gedachte, dat dit niet de verandering van eb en vloed was, maar dat men dit zeide, om de ware oorzaak te verheimelijken; en dat de waarheid was, dat deze beweging afkomstig is van de verandering der lucht, en veroorzaakt wordt door de warmte en koude, dit besluitende op grond van de beschouwingen omtrent de proeven met het groote vat, die Uwe Edelheid kent; en daarom deed ik mijn best, om ook zulk een perpetuum mobile te vervaardigen, en ik deed dat niet zooals dat uit Engeland mij aangeduid was, hetwelk een rond kanaal in den vorm van een ring heeft, maar met eene rechte buis, zooals U. Ed. uit het profiel, dat ik U zend, zal kunnen zien: |
[ 116 ]
| dove il cannaletto ab intendera di vetro, il resto del metallo ben chiuso; nel vaso b sta il liquido, il quale mentre dal constringersi dell'aria nel vaso grande chiusa e attratto, sale per lo canale di vetro, et mentre quella si rarefa, scende. | waarin het kanaal ab recht en uit glas gemaakt is, en het overige van een goed sluitend metaal; in het vat b bevindt zich de vloeistof, welke door de samentrekking der lucht in het groote gesloten vat wordt aangetrokken en dan in het glazen kanaal opstijgt, en daalt, indien deze zich uitzet. | |
|
Dietro poi al canale ho posta una tavoletta, attraversata con spesse linee uqualmente distanti, con i loro numeri segnate, accio si possa notare il movimento. L'apertura c nota un picciol pertuggio, accio l'aria possa subintrare quando il liquido nel vaso b sale per lo canale. Lo feci, come dico a. V. S. per mio cappriccio; ma poi venendo al'orecchie di questo Prencipe (= Albertus van Oostenrijk), l'ha voluto vedere, il quale non solo mostrato, ma gliel'ha ancora donato. Hora il contrasto c'ho in questo e ridicoloso; perche questi bei spiriti Italiani non vogliono in maniera alcuna che e'sia, dicendo queste formali parolle: Com'e possibile che quello che tanti grandi huomini non hanno potuto fare, hora l'habbia questo giovinaccio, che poi non ha mai veduto guerra, fatto? Hor veda V. S. s'ho ocasione di ridere piu che di disputare. |
Vervolgens heb ik achter de buis een bordje geplaatst, waarop dikke lijnen op gelijken afstand en met volgnummers voorzien, getrokken zijn, opdat men de beweging zal kunnen noteeren. De opening c beteekent een klein gaatje, opdat de lucht daardoor kan binnentreden, wanneer de vloeistof in het vat b in het kanaal stijgt. Ik heb dat, zooals ik U. Ed. zeg, zoo maar uit aardigheid gedaan; doch toen dit deze vorst (= Albertus van Oostenrijk) ter oore kwam, heeft hij het willen zien, en heb ik het hem niet enkel getoond, maar ook ten geschenke gegeven. Nu de moeilijkheid, die ik hierbij heb, en die eigenlijk belachelijk is: want die Italiaansche beaux-esprits willen dat in het geheel niet toegeven, zeggende formeel aldus: "Hoe is het mogelijk, dat hetgeen zoovele groote mannen niet hebben kunnen doen, dit deze slungel nu zou hebben gedaan, die eigenlijk nog nooit kruit geroken heeft!" Zie nu eens, Edel Achtbare, of ik niet meer reden heb om te lachen, dan om te redetwisten! |
[ 117 ]
|
Ma lasciamo i loro contrasti, che se parlassero dirittamente, io li darei raggione; che so bene che da questo moto a quello d'un molino d'acqua non e altra diferenza, se non che la caggione del moto di quello e da tutti veduta, ove questa non cosi. Ho ritovato maniera, ad istanza di questa Altezza, d'applicar questo moto irregolare ad un regolare, per far caminar un horologgio. Son apunta hora sul cominciar ad porla in opra: sara machina assai artificiosa, et spero che riuscira; il che se riesce, io ne mandaro poi il dissegno a V. S."; etc. |
Maar laten wij hunne bezwaren dààr laten; want als zij met recht spraken, dan zou ik ze gelijk geven. Want ik weet heel goed, dat er tusschen deze beweging en die van een watermolen geen ander verschil bestaat, dan dat de oorzaak der beweging van deze laatste door allen gezien wordt, terwijl dit met die der eerste niet het geval is. Op aandringen van den vorst hier, heb ik eene manier gevonden, om deze onregelmatige beweging toe te passen op eene regelmatige, nl. door een uurwerk te laten loopen. Ik ben nu juist bezig om dat in gereedheid te brengen; het zal een apparaat zijn, vrij vernuftig gemaakt, en ik hoop, dat het zal gelukken; en àls het gelukt, dan zal ik U. Ed. er eene teekening van toezenden." Enz. |
D. Antonini a Galilei; Brussel, 11 Febr. 1612.
|
"La posta passata mandai a V. S. molto Illre il profilo et la pianta del nostro moto perpetuo; sebene mi scordai dirle la misura; et e che il canaletto di vetro e circa 2 braccia lungo; hora le invio il dissegno del moto perpetuo che si ritrova appresso il Re d'Inghilterra. Il cerchio interiore nota una sfera vacua di metallo, laquale per lo canaletto D comunica dentro il canale eAb di vetro, nel quale e il liquido, che hora da una, hora da un'altra parte con tardo moto si vede esser montato: |
"Met de vorige post heb ik UEd. het ontwerp van ons perpetuum mobile toegezonden, hoewel ik vergat de maten erbij te zetten. Het glazen kanaal is nl. ongeveer twee armslengten lang; nu zend ik U. Ed. de teekening van het perpetuum mobile, dat zich bij den koning van Engeland bevindt. De binnenste kring stelt een leege metalen bol voor, welke door het kanaaltje D in verbinding staat met het glazen kanaal CAB, waarin zich de vloeistof bevindt, die men nu eens aan de eene, dan weer aan de andere zijde met langzame beweging ziet opstijgen: |
[ 118 ]
|
la parte ef del canal vitreo e con certe foglie di metallo coperta; ma io m'immagino che stia come io l'ho dissegnata, dinotando per
eG una trapartita, et in o un buco, accio l'aria possa subintrare quando il liquido B scende, et uscire quando monta. Che la causa di questo moto sia la rarefation et condensatione del'aria chiusa nella sfera metalica, credo ch'anco a V. S. sara assai manifesto, si che se sentisse o havesse sentito dire alcuna cosa di questo moto, lo potra credere. |
het deel ef van de glazen buis is bedekt met een stuk metaalfoelie; maar ik stel mij voor dat het is, zooals ik het geteekend heb, door CG een tusschenschot aangevende en door o eene opening opdat de lucht kan binnentreden, als de vloeistof B daalt, en een uitweg vindt, als zij stijgt. Dat de oorzaak van deze beweging de uitzetting en verdichting der lucht in de gesloten metalen bol is, meen ik, dat ook aan U. Ed. genoegzaam duidelijk zal wezen, zoodat, indien U eenige bijzonderheid omtrent deze beweging mocht vernemen, U dat zult kunnen gelooven. | |
| La misura di questro, ch'io l'ho hauto, in dissegno grande come e, da buon mezo, e il canal di vetro di diametro di un piede o poco piu. Qui non e cosa alcuna di nuovo: solo si van preparando l'essequie per lo Imperatore. Ogni giorno mi besogna disputar con alcun di questi sotili ingegni per questo moto, che e un spasso. Apunta hoggi, uno voleva argomentare che non dureria, dicendo che sara necessita che l'acqua si corrompa; al quale io ho risposo che non fara, perche io v'ho messo da principio acqua corrotta." etc. | De maat hiervan, — want ik heb die door vriendelijke bemiddeling in eene teekening op werkelijke groote verkregen, — is de glazen buis van ruim één voet middellijn. Hier is niets nieuws; alleen is men bezig, de begrafenis van den Keizer voor te bereiden. Elken dag moet ik met den een of ander van deze vernuftelingen over dit perpetuum mobile redetwisten, zoodat het een pretje is! Vandaag juist wilde er nog een beweren, dat het niet zou blijven doorloopen, zeggende, dat het water noodzakelijkerwijze zou moeten bederven. Waarop ik geantwoord heb, dat dat niet zou gebeuren, aangezien ik er van meet-af-aan bedorven water ingedaan had!" Enz. | |
|
[ Zie 'Cornelius Drebbel's pepetual motions'. Beeckman hierover: T. 2, p. 372.] | ||
Uit: C. de Waard, Journal tenu par Isaac Beeckman de 1604 à 1634, IV (Supplément)[ 127 ]
[ 128 ]Alfonso Antonini 4), à La Haye, à Galileo Galilei, à Florence
25 octobre 1627
Florence, Bibl. naz., Mss Galilaeani, Parte VI, t. XI, fol. 75. — Autographe.
Première lettre par laquelle Galilée fut instruit de l'attitude des Hollandais pour la solution du problème des longitudes sur mer et qui donna lieu à ses négociations ultérieures avec les Etats-Généraux 5)..... Qui io sperava di trovar ocasione di scriverle nella curiosita delle osservationi che costoro fanno nelle loro nuove et ardite navigationi, e l'ho trovata, ma in soggetto molto diverso da quelle che io cercava.
Trovo che le Compagnie de' Mercanti 6) e gli Stati hanno messo insieme una grossa somma di oro e depositata (dicono che sia intorno a m/30 scudi 7)), per darli a chi potra insegnare il modo di trovare la longitudine per uso della navigatione ....Ramentandomi questi particolari, ho risoluto di scrivergliene et avisarla. Ella potra prender sopra l'afare quella resolutione che le parera: se vora abbracciar la ocasione, che a me pare bella e grande, io godero non solo di haverle fatto la propositione, ma d'impiegarmi per far riuscire il negotio con tutta la prontezza maggiore. Et se desiderara per aventura ch'esso negotio passi con secretezza, si asicuri della mia fede, che non ha mai mancato a persona del mondo e non mancara mai ....
4) Alfonso Antonini, né à Undine en août 1584, étudia à l'Université de Padoue. Entré en service militaire de la République de Venise, il continuait cependant de s'intéresser aux sciences (cf. t. II, p. 202 [<]). Après avoir vu plusieurs pays, il mourut dans sa ville natale en avril 1657.
5) Pour les négociations antérieures de Galilée avec la Cour d'Espagne, cf. au t. I notre Vie de l'auteur, p. xxi.
6) L'auteur entend sans doute la Compagnie des Indes orientales. Cf. III, 229.
7) Le scudo ou francascone de toscane valait ƒ 2,80. Sur la récompense qu'on croyait promise par les Etats-Généraux ou autre corps directeur dans les Pays-Bas à l'inventeur de la détermination des longitudes sur mer, cf. III, 229.
Alfonso Antonini à La Haye, à Galileo Galilei, à Florence
(novembre 1627)
Florence, Bibl. naz., Mss Galilaeani, Parte VI, t. XIV, fol. 7. — Autographe.Intorno a quello che V. S. desidero sapere 1) nel negotio del quale io l'ho avertita, sapra che quelli coi quali si ha da trattare sono i SSri Stati Generali; cosi chiamano il magistrato supremo che governa queste Provincie Unite. Essi hanno l'auttorita sovra tutte le cose, et medesimamente sopra la navigatione et i marinari, che sono quelli che dovrebbono mettere in prattica la invenzione. Dell'inteligenza loro non saprei che giudicare; ma io gli ho piu tosto per huomini intendenti di cose di stato, che di queste materie, delle quali quando altre volte gli e occorso trattare, si rimettono alla relatione del loro lettore dell matematiche nella universita di Leiden (che e Lugdunum Batavorum) 2) e di un altro che hanno qui 3). Questo e quello ch'io le so dire intorno a quello desidera esser informata.
Del resto ella sa la grande aplicatione che questi paesi hanno alla navigatione, poi che le poche citta che vi attendono possedono piu di m/12 navi a tre arbori, che corrono l'oceano e i trafichi che ne fanno e la utilita che ne tirano e immensa. Hora questi, pensando di poter migliorare assai le cose loro e facilitare la navigatione col modo di misurare le longitudini, hanno fatto un editto e publicato in stampa 4), con promesse di molto oro a chi potra trovar questa invenzione ....
Se troveranno che li dia la invenzione reale e sicura per le ragioni matematiche, se ben vi fusse qualche dificolta nell'uso, pur che non sia afatto sopra la capacita dei marinari et impossibile a servirsene in mare (come gli acade quando vogliono servirsi di una linea meridiana, che non la san tirare senza andar in terra), non dubito che impiegheranno ogli diligenza et industria per valersene, potendoli tornare a si gran comodo e profitto, come essi pensano et e ragionevole.Se V. S. vora altre informationi che io possa havere, gliele daro volontieri; e se vora aplicare a questo negotio, potra fare un passo alla volta, come le parera, per evitare gl'inconvenienti di ch'ella teme non senza ragione. Mi havra sempre pronto, mentre staro in queste parti, a servirla in questo particolare ....
1) La réponse de Galilée à cette lettre est perdue.
2) Depuis la mort de Willebrord Snellius (1626), les mathématiques n'étaient représentées à l'Université de Leyde que par François van Schooten, le père.
3) Peut-être Adrien Metius, professeur à l'Université de Franeker, mort en 1635. Pour Golius cf. ci-après p. 133, n. 4 [... ne rentra à Leyde qu'en mai 1629.]
4) Une telle publication nous est resté inconnue. Cf. III, 229.