1. 1604 - 1619: in Zeeland
   

   1604/12 ,	1613 ,	1614 ,	1615 ,	1616 ,	1617 ,	1618 ,	1619
   Latijn	..	..	..	..	.. ..	.. .. ..	.. .. ..

   
   
2. 1619 - 1627: in Utrecht en Rotterdam
   

   1619 ,	1620 ,	1621 ,	1622 ,	1623 ,	1624 ,	1625 ,	1626 ,	1627
   Lat.	. . . . .	..	..	.. ..	..	..	..	..

   Collegium Mechanicum: geluid, beweging, molens, huizen, rivier, rook.
   
   
3. 1627 - 1634: in Dordrecht
   

   1627 ,	1628 ,	1629 ,	1630 ,	1631 ,	1632 ,	1633 ,	1634 ,	1635
   Lat.	..	.. ..	..	.. ..	..	.. ..	..

   
   
4. Supplement, o.a.
   Auteurs voor studie in de wiskundige vakken, volgens Rudolph Snellius.
   Promotie: rede, stellingen (v).   Lectio: openbare les in Dordrecht (v).
   Index.
   
   Appendices, o.a. uittreksels uit Stevins geschriften.

Het woord 'atomen' wordt voor het eerst gebruikt bij de vraag (I, 117):

Waerom loopt het bier uyt de krane als men den tap daeruyt treckt? Om dieswylle, dat het water vergaert is ex atomis [...]

Verklaringen met deeltjes geeft Beeckman op allerlei gebieden: watergolven en getijden, warmte en magnetisme, druk en zwaarte (de Aarde trekt met 'cleyne hurtkens', doordat deeltjes omlaag stromen), geluid en licht, dode en levende materie.
Een voorbeeld van zijn logische redeneertrant hierbij is (II, 96):

dat zuiver vuur niet een atoom is (een atoom zou namelijk niet opstijgen in lucht, omdat het een lichaam is dat overal vol is en daarom zwaar) maar het kleinste deeltje van vuur is samengesteld uit vele atomen, zodanig verbonden dat er veel lege ruimte tussen is.

Een enkel atoom is massief, dus valt het. Maar als het volume van een samenstel van atomen groot genoeg is, is dit lichter dan lucht.

Vragen geven stof tot nadenken. Bij het werken aan waterleidingen (I, 44):

Men soude moghen vraghen, alsmen door een buysken lanckx den sichteynder water speut, oft als men syn water maeckt, of als men een loot uyt een roer schiet, hoe het al vlieghende valt, dat is wat linie dat den cloot beschryft; [...] Ick antwoorde, dat ickt niet en weet.

Maar beter dan een antwoord is het basis-principe dat volgt:

fondament: dat eens roert, roert altyt, soot niet belet en wort

Oftewel: ongeremde beweging gaat door. Simon Stevin had al duidelijk gemaakt ⁵  dat het beletsel (de wrijving) er de oorzaak van is dat een beweging niet vanzelf gaat. Maar dit 'traagheidsprincipe' was nieuw; in een brief aan Mersenne (IV, 186) staat de formulering "rust is voor lichamen niet natuurlijker dan beweging".
Het traagheidsprincipe van Beeckman was nog niet perfect, want hij meende dat het niet alleen gold voor rechtlijnige, maar ook voor cirkelvormige bewegingen, zie zijn worstelingen hiermee, met voorbeelden als: een op een wiel draaiend voorwerp dat losraakt, een in een kerk in het rond slingerende kandelaber waarvan de kabel breekt, een op de vloer rollende bol (I, 254-257).

Een ander basisprincipe zien we bij het antwoord op de vraag (III, 43):

hoet kompt, dat de jongers met een leerken wel steenen uyt de straten trecken konnen

Dat komt niet doordat de natuur een afkeer heeft van vacuüm, maar door het persen van de lucht. De eerste stelling bij de promotie (1618) gaf dit al als verklaring voor het opzuigen van water:

Geen wonder dat de jonge Descartes veel kon leren van Beeckman (en andersom): er waren nog maar weinige 'physico-mathematici' in 1618. Uit de samenwerking volgde de eerste berekening van de vrije val (I, 262). En Gassendi hoorde hem in 1629 met bewondering aan (III, 123, goed overzicht van Beeckmans ideeën).

Beeckman probeerde de filosofie te ontdoen van opvattingen van Aristoteles die niet langer houdbaar waren: "ik laat namelijk niets toe in de filosofie dan wat voor de verbeelding, of waarneembaar, aanschouwelijk wordt gemaakt" schreef hij in 1629 in een brief aan Mersenne (IV, 162).
Een interessante opmerking over Aristoteles (III, 221):

De werken van Aristoteles heb ik nog niet gelezen, 25 dec. 1631, en ik denk dat ik die nu met meer vrucht zal lezen en erover oordelen dan wanneer ik die hiervoor had gelezen.

In de wiskunde was hij geen uitblinker (I, 5: sinus; en II, 18: "Al en kan ick dit teghenwoordich niet wiskonstigh doen"); ook in experimenteren en helder uitleggen had hij nog veel kunnen leren van Stevin (I, 301: katrollen). Maar hij was iemand die het aandurfde zelf te denken en wat hij voortreffelijk deed was: goede vragen stellen over natuur (o.a. de mens) en techniek, verband leggen met iets dat begrepen was, diep doordringen in problemen (I, 299-303: 'Clemmen van de deuren'; II, 48-53 over olie- en kaarsvlammen).

Vaak had hij het bij het rechte eind, zoals in zijn duidelijke uitleg bij: 'Hoe één oog afstanden kan schatten' (I, 315).
Maar vaak ook niet; zie bijvoorbeeld zijn verklaring bij watergolven (II, 71): hij lijkt te denken dat waterdeeltjes horizontaal meegaan met een golf. Het valt op dat hij verder nauwelijks schrijft over watergolven (alleen II, 37), die hij toch dikwijls gezien moet hebben.
Onjuist is ook zijn vreemde verklaring voor het verschil in toonhoogte van grote en kleine orgelpijpen (I, 306).
  Bij zijn theorie over het ontstaan van geluid kun je inderdaad zeggen "that Beeckman's physics are distorted by a mirror bent in quite remarkable curves" (Cohen 1984, 149).

Ontwondering kan al vroeg beginnen (II, 388):

Ick hebbe Catelyntje, myn dochterken, oudt synde tusschen twee ende dry jaren, in twee of dry maenden den A, B geleert, also datse alle de letters daervan perfectelick kende. Om dit te doen hebbe ick eerst een of twee letters gaen uyt snyden, deselvighe haer inde handt gegeven ... ... al spelende, de letters grootachtich synde, deselvighe plackende dan hier dan daer aen de muer, aen haer voorhooft etc. Want gelyck de kinders een tanghe, schoppe etc. leeren kennen doordien dat se die dickwils sien ende hooren noemen, so konnen sy even gemackelick de letters leeren kennen alse die dickwils bekycken.

Een goede leermeester in de natuurkunde bleek de praktijk, zoals kaarsen maken (I, 7, 39) en waterleidingen aanleggen (61). Het laatste wordt genoemd bij onderwerpen als het ontstaan van wind (98) en van het kloppen van slagaders (103), beide in 1616.
Voetreizen gaven ook stof tot nadenken, zoals over het schatten van een afstand en lichtstralen (I, 318):

De 18e juni [1619] bedacht op weg van Zierikzee naar Noordgouwe [ca. 5 km]. En meestal heb ik onderweg bedacht, wat ik thuis op papier zet.

In 1620 noemde hij zichzelf (II, 84):

... iemand die geneigd is de oorzaken van alle dingen op te sporen, en geen enkel ding over te laten dat niet met de rede is aangeroerd. ... In filosofische en medische zaken geheel zonder leermeester, in de wiskunde ben ik dertien jaar geleden drie maanden in de leer geweest bij een ondeskundige [I, 217].

In datzelfde jaar besteedde hij veel tijd aan zelfstudie in de medicijnen: hij las Galenus in het Grieks en maakte daarbij van maart tot oktober meer dan zestig notities. Op 28 oktober 1620 (II, 131):

... geneesheren, van wie sommigen mij aansporen zo snel mogelijk naar de praktijk te gaan, anderen evenwel lachen me uit, denkend dat ik nooit tot het uitoefenen van de geneeskunde zal komen, voortdurend in beslag genomen door de fysiologie ...

De betekenis van de notities werd later gerelativeerd (III, 67):

Opdat niemand mij verwijt dat ik consonantie heb gezegd ... wat lijkt te moeten zijn overeenstemming, die moet weten dat ik hier slechts moeite doe om mezelf eens te begrijpen, niet om deze dingen zo in het openbaar te laten verspreiden; woorden die me het eerst in gedachten kwamen, heb ik overal zo snel mogelijk op papier gezet, om ze later bij leven en welzijn te verbeteren.

Kort na zijn sollicitatie in Dordrecht, in 1627, noteerde Beeckman een moment van bezinning op zijn drang naar kennis, tijdens een bespreking in het Collegium Mechanicum (II, 455):

Terwylen men van d'een ende d'andersake sprack, dacht ick by my selven: Wy spreken nu van molens, daer wy niet in geoeffent en syn; hoe ist ons mogelyck daer yet goets in te doen, tensy dat wy alles datter op loopt soo wel weten als de molenaers, twelck ons onmogelyck is [...]

Daerom moet ick van alles int gros wat nemen, ende in de generale studien my oeffenen ende alles brengen tot het keersmaken te verbeteren, daer ick verstandt van hebbe, of latyn leeren dat ick nu doe; of dat alle of meest alle menschen aengaet te weten ende te doen.

Als rector van de Latijnse school noemde hij het belang van zo'n 'college' voor mensen uit de praktijk (III, 61):

De heeren doen sulcke groote onkosten aen de Latynsche scholen, waervan sy de vruchten selden selve genieten, waerom en doen se dan niet een weynich onkosten om haer borghers, die haer stadt nudt souden syn, te doen onderwysen in natuerlicke wetenschappen ende mathematische konsten?

Na sluiting van de school wegens de pest (nov. 1634) had Beeckman meer tijd voor zijn nieuwe vak: lenzen slijpen (waarmee hij in 1632 was begonnen). Het bleek niet mee te vallen (III, 403):

Aen al dit schryven ende wryven an dese sake siet men hoe moyelick het is een ambacht by syn selven perfect te leeren.

Beeckman mag inderdaad genoemd worden: "op physisch gebied de waardige opvolger van Stevin en voorloper van Chr. Huygens" (De Waard in NNBW). ⁶