Duidelijk zien kan niet op dezelfde manier gezegd worden (hoewel dit over het algemeen anders lijkt). Want de hele Maan wordt duidelijk gezien, evenzo de vlekken erop, hele bergen, hele steden, hele huizen, hele vemsters, letters, en tenslotte de haren van vlooien met een optisch instrument. En als de instrumenten verfijnder zouden zijn, en met brandspiegels meer licht op het object zou worden gericht, zouden we misschien ook de kleinste deeltjes van deze haren zien.

  Het duidelijk zien gebeurt dus volgens verhouding van de afstand; en gezegd wordt dat iets duidelijk wordt gezien als alle stralen ervan die de pupil van het oog ingaan, op het netvlies in één punt samenkomen, wat bijna altijd gebeurt doordat alle stralen eenwijdig naar de pupil komen.
Dus een punt op de Maan, dat al zijn stralen die naar de pupil zijn gericht waarneembaar evenwijdig uitzendt, is zo groot dat het gelijk staat met hele gebieden. Die worden dus onduidelijk gezien omdat alle stralen ervan samenkomen in één punt achter het kristallijne vocht op het genoemde netvlies, want er is geen waarneembaar onderscheid in één punt; zo wordt een stad, gezien van grote afstand en weergegeven als slechts een punt, niet gezien als een stad, maar als een of ander punt: verschillend van een punt dat voortkomt van een bos of een berg.
Maar wanneer een stad zo dichtbij is dat spitsen van huizen evenwijdig naar de pupil komen, worden niet deze gezien, maar de stad. Nog dichter bij worden stenen van gebouwen zichtbare punten en daardoor worden hele muren of wanden gezien.
Zo worden letters die op een wand zijn geschreven uit de verte niet gezien, maar drie samengevoegd tot een rechte worden gezien als een lijn, en negen letters opgesteld als een vierkant, worden gezien als vlekken. Afzonderlijke ledematen van vlooien die evenwijdig naar de pupil komen, worden zichtbare punten waarmee hele vlooien worden gezien.

  Voor bijzienden zijn vanuit de verte deze zichtbare punten groter, en voor oudzienden zijn punten van dichtbij gezien groter, en daarom worden door hen kleine dingen van nabij onduidelijk gezien, voor de eersten kleine dingen in de verte. Zij die zó oudziend zijn dat alleen evenwijdige stralen op het netvlies kunnen samenkomen, zien alles onduidelijk wat niet groter is dan de pupil van hun oog.   [<,>]

  Waarin hij zich vergist, omdat hij niet ziet dat een grotere lens met zijn buitenste delen het punt van samenkomst dichterbij de lens vormt dan kleinere lenzen omdat deze dichter bij het middelpunt zijn. Verder weet hij niet dat de stralen, die door de buitenste delen gaan, het winnen van die welke dichtbij het middelpunt doorgaan, omdat er driemaal meer stralen door dezelfde breedte gaan; want een cirkel met dubbele middellijn beslaat vier keer zoveel ruimte.
Daar dus het punt dichterbij door meer stralen gevormd wordt, wordt het meer veraf gelegen punt donkerder, dat wil zeggen: het wordt niet waargenomen. Daarom zal het misschien beter zijn plaatsen rond het middelpunt te bedekken, opdat ze het punt dichterbij niet onscherp maken, tenzij je denkt dat stralen, die het dichtst bij het middelpunt bijna evenwijdig invallen, dat punt bij hun doorgang helderder maken.

  "Dit kan dienen om het vergaerpunt beter byeen te brenghen, te weten als men op het midden vant geslepen glas aen een ander, aen beyde syden plat, plackt, omdat andersins de stralen doort midden verder vant glas byeen vergaderen."

db ende ca syn twee stralen.
ab de bollicheyt vant glas.
fh ende eg is de dickte.
l daerse willen byeen kommen.
n daerse souden byeen kommen.
m daerse ymmers byeen kommen.
fi ende ek gaen so door de dickte.
bn ende an sooder geen dickte en waer.

  Hieruit blijkt dat het van groot belang is, dat de dikte van het glas gelijkmatig is. Want als ag korter is dan bh, zal de straal ca tussen m en n, en de straal db tussen m en l samenkomen, als, zeg ik, bh langer is dan eerder gesteld was.

  Gewoonlijk heb ik gezegd: omdat het licht van de Zon veel meer gezuiverd is dan het licht van een kaars. In de vlam van een kaars zijn immers nog veel dampen en nog niet ontvlamde rook, die pas worden gescheiden en verbruikt wanneer het licht zich verder heeft uitebreid, namelijk wanneer het al te zwak is dan dat iets daarmee duidelijk kan worden gezien. [>]

  De oorzaak hiervan lijkt te moeten worden herleid tot de afwisseling van dag en nacht. Hiervan is de verandering immers het grootst. Elke dag slaapt een mens een keer zoveel uur, ontbijt die een keer, dineert die een keer, ontlast die zich een keer of twee keer, kleedt en ontkleedt die zich een keer, en al diens handelingen worden beëindigd en keren terug met de dag.
Geen wonder dus als ook diens inwendige bezigheden een periode van hele dagen hebben, daar ze tijdens het gehele leven door die uitwendige worden opgewekt, en soms ook een vrijwillige gewoonte (zoals bij hen die eraan gewend zijn zich op een bepaalde tijd te ontlasten) voldoende is om de natuur op een bepaald tijdstip te prikkelen.

  Daarom moet moeite gedaan worden om dit met rook en dampen te bewerkstelligen. Deze kunnen immers, gemengd met lucht, de hele long vullen, en die lucht gaat gewoon de longen in. Omdat nu tabak en andere aangestoken middelen dikwijls te scherpe en dichte rook geven, dan dat de long die zonder benauwdheid kan innemen, moeten zulke middelen gezocht worden die na verwarming slechts een lichte rook geven.
En als een zo klein kopje (zoals die "aen de toubackpypen") hiervoor niet voldoende is, kan het gebeuren met een zo grote dat de geur die uit een hele hoop komt, door een klein buisje in de neusgaten of de mond opgenomen, aan je bedoeling voldoet.

  Die aantrekking gebeurt zoals die van al het overige, door de beweging van de slagaders. Door deze beweging wordt namelijk bij de systole sap weggedrukt uit adertjes op plaatsen die door een samentrekkende slagader zijn verlaten, zoals ik ook hiervoor [<] heb aangeduid. Deze aantrekking is er dag en nacht, zonder onderbreking.
Maar wanneer de mens wakker is, wordt spiritus uit de hersenen via de zenuwen naar de membranen van de spieren gestuurd, en die doet ze heen en weer bewegen, spant ze enz., en op dezelfde manier trekt dit ook aan, zodat nu de aantrekking veel levendiger en zo goed als dubbel is; wanneer de mens slaapt, wordt deze aantrekking verzwakt, slechts een enkele oorzaak van aantrekking blijft immers behouden.
Als de aderen op deze manier geleegd worden, wordt ook hun bron geleegd, te weten de lever, en nu deze lege plekjes krijgt, wordt er uit de ingewanden sap in gedrukt via de melkachtige aderen ['lacteals']. Die aderen nu zijn zo dun, dat ze in een dood dier niet te zien zijn; en als ze niet zo dun zouden zijn, zou niet alleen het fijnere gedeelte van het chijl, maar ook een dikker gedeelte kunnen worden overgedragen, wat in de aderen veel ziekten zou veroorzaken.*)

  Ook zal op deze manier de inademing en uitademing bij de zieke vergeleken kunnen worden met de ademhaling van de gezonde mens. Als namelijk bij de zieke het water vlugger is uitgestroomd, is diens inademing of uitademing des te sneller, enz.

  Evenzeer is aan te nemen dat op deze wijze het inwendige te warm wordt, daar de rede en de ondervining toont dat zo veeleer de buitenkant warm wordt; ja zelfs, daar de mondjes van aderen ook in de mond en bijna overal uitlopen, zul je ook merken dat dorst verminderd wordt, terwijl zweet de mond uit gaat, en bijna alle vuiligheid.

  Reden hiervan is ook dat de bodem van mijn maag kouder is. Dan bederft voedsel dat langer in de maag blijft; en terwijl de bodem dit bij misselijkheid probeert uit te werpen, komt de maag niet te hulp, omdat die de geur van dit bedorven voedsel niet aangenaam vindt, en zich daarom niet samendrukt door er naartoe te gaan, maar zich liever opent, het ontwijkend door het terug te geven.
Als die geopend is en die geur verder van de spijsbrij is, kan deze niet via de maagportier worden weggedrukt, maar wordt die slechts in bweging gebracht door de maagbodem, en zo ook de fijnere delen ervan. De gemaakte dampen, ook met behulp van de lichtheid van de wijn, gaan door de open slokdarm enz. en vullen het hoofd en daar de hersenen en ze teisteren vooral de hersenvliezen, die ze het laatst tegenkomen, door ze te prikkelen.

  Maar de reden hiervan lijkt niet moeilijk gegeven te kunnen worden, als we datgene wat hiervoor [<] gezegd is over de derde beweging van de Aarde, die men noemt trepidatie, hierbij aanpassen.

  Laat gegeven zijn een houten cirkel klim, horizontaal bewegend om het middelpunt A.
En aan de omtrek wordt een ander cirkeltje zodanig vastgemaakt, dat het zonder moeite om zijn middelpunt kan bewegen.
Aangezien dus alle delen van cirkeltje ekd door dezelfde kracht bewegen, is het noodzakelijk dat ze even snel voortgaan, tenzij iets dit belemmert; wat zou gebeuren als dit cirkeltje zo aan de omtrek van de grotere cirkel zou worden vastgemaakt, dat het zelf niet zou kunnen bewegen.
Nu echter beschrijft deel d ervan een even grote cirkel als het middelpunt k ervan, en deel e, het verst van middelpunt A, beschrijft geen grotere cirkel. Maar als cirkel klim naar links beweegt en het cirkeltje bij k niet vastgemaakt is, zal no (hout, vastgemaakt aan de cirkel) noodzakelijk tegen het cirkeltje drukken en daar d zich op elk moment verder verwijdert van n, zal het ronddraaien ten opzichte van het hout no in de richting van o. Want d lijkt ook naar links te bewegen, en e naar rechts, terwijl in werkelijkheid de as de in rust is.

  Nu worden dus drie zaken vereist opdat een eenmaal bewegend ding blijft bewegen, namelijk dat alle delen van het bewegende ding gelijkmatig bewegen in dezelfde volgorde als waarin ze zijn begonnen en in dezelfde richting, welke drie zaken aanwezig zijn bij een rechtlijnige beweging.
Maar de binnenste delen van de grotere cirkel bewegen sneller dan de buitenste, en een deel dat naar het Zuiden bewoog, beweegt nu naar het Noorden, enz. Bij het cirkeltje echter: een deel dat eerst vóór een ander deel bewoog, volgt dit nu, en een deel dat naar het Zuiden ging, beweegt nu naar het Noorden; zoals dit cirkeltje alleen de snelheid in stand houdt, zo houdt de grotere cirkel alleen de volgorde in stand.   [>]

  Wat geenszins zal gebeuren, tenzij de werpslinger of de cirkel op het laatste moment sneller beweegt dan tevoren.

  Toch zul je het tegendeel zien bij lichamen die eerst door de lucht, en vervolgens door water dalen. Als daarvan namelijk het ene lichaam door de lucht twee keer zo snel valt als het andere, zal dit in water een nog veel grotere verhouding tot het andere hebben. Ja zelfs kan het gebeuren dat het lichtere lichaam drijft.
De reden is, omdat als je de dichtheid van de tussenstof, die dezelfde is, aftrekt van die van beide lichamen, de verhouding van deze lichamen helemaal niet zo blijft. Want van ongelijke iets gelijks afgetrokken, maakt wel dat de overblijvende ongelijk zijn, maar hun verhouding wordt veranderd, zodat de verhouding van het kleinste tot het grootste nu veel kleiner is.

  Voeg hieraan toe wat ik eerder [<] heb voorgelegd over de verhouding tussen lichamelijkheid en oppervlak, die hierop betrekking heeft. Wat Benedetti niet in aanmerking neemt in caput 8, terwijl toch vaker door mij is aangetoond dat die van het grootste belang is [<].

  Zo ook in caput 10^#). Want niet alleen lichamen van hetzelfde materiaal, maar ook van verschillend materiaal vallen in vacuüm met dezelfde snelheid, omdat in vacuüm geen rekening te houden is met de oppervlakken; en daarom zal goud niet sneller vallen dan een veertje. Hieruit is ook de reden af te leiden van de zo grote snelheid van lichtdeeltjes, al zijn ze zeer klein.   [>]

  In de Epistolae evenwel, op pag. 315*), zegt hij dat wind daarom houtskool doet ontbranden, omdat hij materie van afvalstoffen er omheen wegneemt, wat weinig of niets hiermee te maken heeft, maar, zoals ik hiervoor ergens heb geschreven [<], het is omdat de wind, deeltjes van vuur uiteenwerpend, binnen de poriën van de houtskool dringt, en dan zo, door als het ware met naaldjes of wiggen de poriën te scheiden, de vuurdeeltjes erin losmaakt.

  Hieruit komen kometen voort wanneer aan het oppervlak van die lucht zoveel rook is verzameld, dat het licht van de Zon erdoor gebroken moet worden. Zo zal ook een manier gegeven kunnen worden op welke wijze de jaarlijkse en dagelijkse beweging van de Aarde samen de oorzaken zijn van niet alleen eb en vloed [<], en van winden die op gezette tijden waaien, maar ook van de bewegingen van de Maan die overeenkomen met de beweging van de zee.

  En er moet niet gedacht worden dat deze hoeveelheid lucht te groot is, daar die zo dun is, dat er nauwelijks een verhoouding is te vinden tussen die lucht en water. En het zal niet verbazend zijn dat deze gehele lucht met de Maan door middel van de Aarde rondom de Zon wordt gesleurd, daar de Zon zo ver boven de Maan staat, dat het vacuüm tussen deze lucht en de Zon nog zo groot is, dat deze overdenking niets van de verschijnselen tekort zal doen.

  Wat hierboven door mij heel anders is aangetoond [<], waar ik handelde over het gelijkheids­punt; zodra het immers dat punt heeft bereikt, blijft het gelijkmatig vallen. Maar in vacuüm is het geheel op de manier die hij aanneemt, zoals ik eveneens hiervoor heb laten zien [<].

  Op deze dingen moet dus de aandacht gevestigd worden, en waargenomen moet worden wat er gebeurt in waterleidingen door lucht, ingesloten in pijpen zus of zo gelegen zijn, opdat we hiermee zeker kunnen concluderen dat iets dergelijks gebeurt in aderen.

  Wanneer een of andere plaats veel vuur bevat, worden daarvan noodzakelijker­wijze lucht en olie*), wat er op die plaats is, verbruikt. Lucht wordt door vuur uiteengeworpen en vliegt er samen mee weg; de plaats wordt dus zoveel leger als er aan lucht weggaat, waardoor het komt dat naburige lucht naar die plaats wordt samengedrukt, als niets het belemmert, en de olie en materie die vuur kan worden, wordt verdund en steeds wordt iets ervan vuur. Ook de olie wordt dus verminderd; en de poriën, waarin die zat, worden leeg, waardoor het komt dat naburige olie daarin wordt gedrukt, als niets het belemmert.
Dus wanneer een ding brandt en warm wordt, komt er aantrekking zolang er materie wordt aangeleverd die vuur kan worden. Maar in kopglazen°), waar zulke materie niet aanwezig is, komt er zolang aantrkking, totdat al het vuur zich door het glas naar buiten heeft gesleurd, samen met de deeltjes die het met zich meeneemt.

  En eerder heb ik geschreven [<], terwijl ik het niet had ondervonden, dat het voedsel dat vandaag bij het ontbijt en het avondmaal wordt ingenomen, op de volgende dag 's morgens wordt uitgescheiden. Maar nu zie ik dit in mij gebeuren 's morgens na de volgende dag, dat wil zeggen: wat ik op maandag heb gegeten dat scheid ik uit op woensdag­morgen.
Dus in het voorgaande behoeft niets anders te worden veranderd dan dat je zegt dat de excrementen een dag later in de ingewanden doen wat ik daar zei, en dat ze zich ondertussen misschien (want ik ben er nog niet zeker van) in de dikke darm bevinden.
Doch neem aan wat ik nu bij mezelf heb ondervonden. Maar sla twee bladen om°)