Dit komt van kaarslicht dat gebroken wordt door de haartjes van de bovenste en onderste oogleden. En dit ontstane licht loopt door, omdat uit steeds weer andere lichtdeeltjes stralen voortkomen, en dan is het zo dat de bovenste stralen door het bovenste deel van de haartjes worden gezien dichtbij de top van de kaars.
En stralen van lagere delen van de vlam, gebroken door de bovenste oogharen, geven licht dat verder van de kaars is verwijderd, totdat tenslotte stralen van het onderste van de vlam een lichtbeeld geven dat doorloopt tot dichtbij ons voorhoofd.
Als je wilt, kun je het zelf nauwkeuriger bekijken en vollediger behandelen, De zaak zelf is namelijk voor iedereen duidelijk. Maar misschien zal ik het zelf een keer zorgvuldiger doen. [>]

  Ik antwoord: Tegengestelden doen elkaar niet echt teniet; ze kunnen immers ook tegelijk onwaar zijn. Tenietdoen is dus met tegenspraak er tegenover stellen. Er had dus gezegd moeten worden:
Maar er is een mens die vier voeten heeft; dus er is een dier dat vier voeten heeft; of:
geen mens heeft vier voeten; dus er is een dier dat niet vier voeten heeft.
Ook al moet namelijk de aanname hier eigenlijk bijzonder zijn, toch zal een algemene niet minder beweren, maar meer. Want in de premissen mag van een bijzondere een algemene worden gemaakt, maar niet in de conclusie, omdat die volgt na een zwakker deel.   [>]

  In een cilindrisch vat (ton of kuip zeggen wij) was het wateroppervlak bevroren, maar je zag als het ware enkele plooien liggen, hoger dan de rest van het ijs, zich uitstrekkend van de omtrek naar het middelpunt, op deze manier zoals je hiernaast ziet.   [<]

  De reden hiervan is dat het vat cirkelvormig was. Daar ijs immers meer plaats inneemt dan water [<], moest het ijsoppervlak een grotere cirkel maken dan het wateroppervlak. Maar omdat de houten begrenzing van het vat dit niet toeliet, moest het overtollige ijs zich in zichzelf weer verdubbelen, en wel het meest daar, waar meer materiaal was, dat is rond de omtrek. Waardoor het komt dat de plooien driehoekig waren, met hun scherpe hoek naar het middelpunt gericht.

  Bijvoorbeeld: Als elke mens een dier is, is enige substantie mens, of, met de kwaliteit van de voorgaande veranderd, zo: Enig beest is een hond; enig dier is een beest, omdat elke hond een dier is. Daaruit blijkt het vervolg.

  Het wordt namelijk zo herleid tot een categorisch [<] syllogisme: Elke (of enige, naar wens) hond is een beest; maar elke hond is een dier; dus enig dier is een beest. Hier zie je dat de voorgaande wordt omgezet, en dat er een derde figuur*) komt, wat beter is. Hoe de conclusie wordt omgekeerd, deze is namelijk geschikt om onmiddelijk te worden bewezen.

  Zo ook ontkennend: Als elke mens een hond is, is enig beest een mens; maar geen beest is een mens; dus enige mens is geen hond (of als liever wilt: dus geen mens is een hond; deze is immers het tegengestelde van die welke de voorgaande volgende had kunnen zijn. Hetzelfde volgt immers evenzo als tenminste enige mens een hond is, want de voorgaande bevatte meer dan nodig was).
Dit wordt zo herleid: Elke hond is een beest; maar geen mens is een beest; dus geen mens is een hond. Een voorbeeld van het andere kan zijn: Als elke of enige mens een tweevoeter is; enige tweevoeter spreekt, enz.

  Hieruit blijkt waarom in de vierde figuur de major niet ontkennend is; te weten omdat die niet kan worden omgezet. Bijvoorbeeld: Enige mens is niet geleerd; maar elke geleerde is een redelijk dier; dus enig redelijk dier is niet een mens. Wat fout is, omdat deze vorm niet herleid kan worden tot de derde figuur; niet waar is namelijk: enige geleerde is niet een mens.

  Eerder ergens [<] meen ik de reden van dat uitgaan te hebben gegeven, omdat het opgetrokken water zwaar is; en omdat het wil dalen, ontstaat lege ruimte, want de vlam had tevoren lucht verbruikt. De vlam wordt dus verbreid door het hele glas, door geen lucht ingesloten, zoals hij in de vrije lucht werd ingesloten en samengedrukt door lucht die er overal vandaan op steunde.
Bovendien, als de lucht in dit glas is verbruikt, is er geen voeding van het vuur; want zolang de lucht verdund wordt blijkt dat die in zijn hachelijke positie, en al wegspringend, de olie — het echte vuurvoedsel — uiteenslaat, scheidt, en verstrooit in kleine deeltjes, geschikt voor verdunning.   [>]

  Oratorische plaatsen zijn soorten logische plaatsen; van eenzelfde logische plaats worden immers plaatsen genomen die aandoenlijk zijn, in brieven, in dialogen en in de kerk; bijvoorbeeld: het gebruik in preken wordt door Piscator*) vijfvoudig voorgesteld: het is 'lering, terechtwijzing, opleiding, verbetering, aansporing'.°)
Van hier leidt de theorie naar de plaats over verdeling; het is immers een afleiding van 'hypothese' naar 'these'. De plaats over verdeling omvat wel meer zaken, maar dit is wat ik zei, dat oratorische plaatsen slechts een deel van de logische plaatsen bevatten, De theorie heeft namelijk alleen betrekking op het geslacht, ja zelfs op het geslacht waarmee we worden onderwezen in de fundamenten van de Christelijke religie.

  Toch zul je niet ontkennen, ja ik zou het zelfs zeggen, dat bij elk van deze algemene toestanden van de mond, elk van beide bijzondere vormingen, afgezien van het geweld van geblaas, van groot belang is voor het uitdrukken van kwantiteit, zodat de sterkste stem ook van heel ver te horen is, wanneer de mond het ruimst wordt gemaakt en de hoogste kwantiteit van deze soort teweegbrengt. Hieruit volgt dat veel lagere stemmen sterker zijn dan hogere, en dat sterkte een kwaliteit van de stem is.

  Wanneer we zien dat een of ander thema soms wordt verdeeld naar zijn oorzaken, soms naar zijn effecten, subjecten, attributen, soms naar essentiële onderdelen, soorten en delen, wordt getwijfeld hoe de verdeling wel kan zijn, hoe dit ene thema met meer argumenten wordt afgeleid, of met alle.

  Bijvoorbeeld. Laat 'mens' het thema zijn, waarvan de oorzaak is: God, de materie: aarde, effecten: gebouwen; subject: de wereld; attribuut rechtopstaand; het tegengestelde beest; het gelijke enz. wat je maar wilt. Ik zeg dat deze logische afleiding met alle argumenten niet een beschrijving is te noemen, maar betrekking heeft op de plaats over definitie of beschrijving; dan wordt namelijk 'mens' niet verdeeld, maar uitgelegd en dit alles past bij alle mensen.
En zolang in het algemeen iets kan worden gezegd over alle mensen, zolang moet 'mens' niet worden gedistribueerd; na verdeling moet echter elk deel worden uitgelegd met alle plaatsen, voordat je aan een meer speciale distributie toekomt.

  Soms komt het toch ook voor dat meer toegevoegde effecten één thema hebben, zoals de mens is geleerd en slecht, tweevoeter en rechtopstaand. En deze zijn niet geschikt voor verdeling, maar ze hebben betrekking op een definitie; een zaak wordt immers beschreven door verschillende effecten, attributen enz. Maar toch kunnen delen hier tegengesteld zijn en geschikt voor verdeling, zoals de mens is wit of zwart, van gezicht of huid, door ze op dezelfde manier te nemen. Maar niemand zal zeggen: de mens bouwt of is tweevoeter, dit zijn immers verschillende argumenten die bij één zaak kunnen passen.
Niettemin ontstaat hier soms toch ook een reële verdeling, zoals de mens is wit, of woont in Ethiopië; maar dan wordt het tegengestelde argument van witheid begrepen met de plaats, zodat "inwoner van Ethiopië" niet onmiddellijk tegenover wit wordt geplaatst, maar omdat uit het inwoner zijn van Ethiopië volgt zwartheid, die tegenover witheid wordt geplaatst.

  Den 11^en Mey.

  Of Pieter een mens is? Over dit axioma zou gevraagd kunnen worden, hoe alles wat ermee wordt aangegeven betrekking heeft op de logica.

  Ten eerste is dan te weten dat een axioma niet alleen eenvoudig bevestigd of ontkend wordt, maar ook met een manier er tussenin. Zo'n bevestiging of ontkenning wordt genoemd twijfel. Het kenmerk ervan zit in het partikel "of", maar "of" houdt ook een ondervraging in met de figuur "?", vastgeknoopt aan het eind van het axioma.

  Zo, wanneer wordt gevraagd: Wat is Pieter? is er een toekenning van een twijfelachtig predikaat van een ondergeschikte soort (dat wil zeggen onder iets en boven iets). Er zijn nog geen kenmerken naar voren gebracht, maar ze worden overgelaten aan de vindingrijkheid van de respondent. Hier zijn de kenmerken in het wat en het vraagteken.
Zo wanneer we zeggen: O tempora!, geven we als predikaat over de tijden een attribuut van verdorvenheid, wat wordt aangeduid met O en !.
Zo ook zijn ook andere uitdrukkingswijzen en zinswendingen te herleiden tot de logica, en niet minder ook de naamvallen. De ablativus is soms immers een kenmerk van een oorzaak; de dativus bij verkrijgen van een subject enz. Zo moeten werkwoordsvormen en tijden, ja zelfs welke kenmerken dan ook, herleid worden tot hun logische oorsprong.

  En niet alleen dat wat expliciet met kenmerken in de context staat moet in verband gebracht worden met logische plaatsen, maar ook wat eronder verstaan wordt, en wat bij, of door, de redevoering kan gebeuren. Zo heb ik hiervoor [<] uitingen en emoties herleid tot de logica. Deze worden meestal namelijk niet uitgedrukt in de rede zelf, maar ze zijn effecten daarvan, of van delen ervan, bij de toehoorders.
Emoties worden immers bij de toehoorders teweeg­gebracht door overdrijving, geschikte argumenten, en andere passende middelen; uitingen worden worden bij de toehoorders teweeg­gebracht over de redenaar, op de manier waarop iemand de toornigheid van een ander oproept, als hij die een windbuil noemt, en die toorn is een effect van deze zo door hem naar voren gebrachte woorden over de ander. Die echter door een historicus in context gebracht kunnen worden op deze wijze: Pieter noemde Johan een windbuil die daarom toornig werd op hem, welke personen en effecten in redevoeringen gewoonlijk verzwegen worden.
Want wanneer de redenaar bij de toehoorder een mening van voorzichtheid wil oproepen, zal hij niet zeggen: ik ben voorzichtig, maar hij zal iets voorzichtigs naar voren brengen dat door hem is gedaan of gezegd, waardoor de toehoorders zijn voorzichtigheid zullen aannemen.

  Dat vuur zoveel plaats inneemt als elders [<] gezegd wordt, zal menigeen misschien verbazen, daar het niet vaststaand waar is dat het fijnste het meest uiteenstaat, maar dit wordt gewoonlijk verondersteld zonder noodzakelijk gevolg.

  Gezegd moet dan worden dat vuurmaterie is zwavel, olie, kaarsvet en overige ontvlambare stoffen. Maar deze zijn niet vuur als er niets mee gebeurt, maar worden pas dan vuur genoemd, als ze in de kleinste deeltjes verdeeld zijn en als die deeltjes heel snel bewegen; en terwijl ze steeds eerdere volgen, volgen er meer, door welke aanhoudende beweging de lucht wordt uiteengeworpen en meer ruimte krijgt, zonder welke beweging niet in deze lucht kan worden doorgedrongen;

Laat nu moeite gedaan worden om hiermee in deze beweging enige gelijkmatigheid te krijgen, met een gelijkmatige val van druppels; dit zal namelijk een eeuwig uurwerk bewerkstelligen. [>]

  Hieruit blijkt ook dat op deze wijze alle voortdurende werkingen zijn in te richten, waarover Hero het heeft in de boeken de Spiritalibus°); en de grootste en meest frequente wanneer de lucht in warmte en koude het meest wisselend is, namelijk in de herfsttijd.

  Als dan de bak s veel water uitstort, daar de wanden de grote massa niet omvatten, is het een teken dat deze bak vaker bijgevuld wordt en dat het weer wisselvallig is. Maar als een andere bak erbij wordt gezet die het overlopende water opvangt, en die, zodra hij tot een zekere hoogte vol geraakt zou zijn, tijdens het geheel uitgieten — via een sifon of hevel van Hero [<] — een geluid van een of ander dier zou maken, dan zou dat geluid als het frequent was wisselvallig weer aangeven, dat aanleiding geeft tot herfstziekten; en het zou heel nauwkeurig het nut leren als een indicatie in de geneeskunde die van de omringende lucht wordt afgeleid.

  En als alchemisten zich naar waarheid erop beroemen dat zij krachten van de planeten in water etc. kunnen brengen, dan heb je hier een betrouwbare manier om de waarheid van die kunst te beproeven. Want water van Mars zal hier zonder twijfel enige beweging geven, wanneer Mars heerst over de lucht. Laat ze het eens bekijken.

  Maar toch is dit te weten: hoe groter de verwijdering van het oog, des te minder voorwerps­punten in de pupil zullen komen; je ziet namelijk dat am de lens geheel mist. Bovendien zal het nodig zijn de lens op te stellen cd bij k en iemand anders ter plekke van k enige letters te laten schrijven, die hij voor het oog i waarneembaar wil maken. Men zal dus niet op zijn eentje kunnen zien wat men wil, maar wel met een helper.

  Wat nu de grootte aangaat, die neemt ook toe en af in dezelfde verhouding (als waarmee eerder gezegd is dat de overvloed en dichtheid van de stralen veranderen) bij zien met het blote oog, namelijk volgens de kwadratische verhouding van de afstanden.
Kepler toont dit ook aan in zijn Dioptrice, Prop. 83*). En niettemin toch maken minder bolle lenzen, op een erbij gehouden wit papier, grotere figuren met niet meer stralen, wel te verstaan als de lenzen van gelijke grootte zijn.

  Zo begrijpen we makkelijk de termen waaraan enige partikelen zijn toegevoegd en die een zelfstandig woord met "is" missen. Zoals:
Wat beest is, daarin is leven; hond is beest; dus in hond is leven. Dit wordt op deze manier uitgelegd:
Alles wat een beest is, is iets waarin leven is; elke hond is iets, dat een beest is; dus elke hond is iets, waarin leven is.

  Als Quinctius jou iets verschuldigd was geweest, zou je er terstond om hebben gevraagd; maar je hebt er niet terstond om gevraagd; dus Quinctius is je niets verschuldigd geweest.
De major wordt bewezen:
Wat losbandigen zouden doen, zou jij hebben gedaan; maar als Quinctius aan losbandigen iets verschuldigd was geweest, zouden ze er terstond om hebben gevraagd; dus als Quinctius jou iets verschuldigd was geweest, zou je er terstond om hebben gevraagd.
"Jij" is de majorterm, "losbandigen" de middenterm; doch "zouden doen" is besloten in "zouden hebben gevraagd", en "doen" in "zou je hebben gevraagd".
De major wordt nogmaals bewezen:
Jij bent hebzuchtig; wat losbandigen zouden doen, zou een hebzuchtige doen; dus wat losbandigen zouden doen, dat zou jij doen.

  Waarbij ik opmerk dat veeleer gezegd moet worden dat een algemene propositie minder vaak wordt ontkend, want een major in de derde figuur [<] kan bijzonder zijn; en in de overige figuren kan een reden gevraagd worden, ook bij een ontkende algemene minor. Maar mijns inziens is het beter voorafgaand aan de eis van een reden die te bewijzen door inductie, zodat de verdediger ertoe gebracht wordt toe te voegen wat door de opponent is weggelaten, namelijk een voorbeeld waarmee de algemeenheid doorbroken wordt.
En ook moet niet meteen worden gezegd dat hij overwonnen is, als hij zo'n voorbeeld niet kan geven, omdat de opponent zijn propositie zodanig kan formuleren, dat dit verweermiddel alleen overblijft in het uitgedrukte syllogisme.

  De verdediger zal dit dus onderscheiden van het overige met een kenbaar verschil. Zoals bij: alle mensen zijn zondaren; Christus is mens, dus, enz., zal hij zeggen: dit als middenterm; in de major genomen voor mensen geboren volgens de natuurwet, maar in de minor voor een volgens een bovennatuurlijke wet geborene.
Als het onderscheid echter absurd kan lijken, zoals: Alle mensen zijn zondaren; Pieter is een mens, enz., als de respondent zegt: "de middenterm in de major wordt genomen voor mensen geboren volgens de natuurwet, in de minor voor een uit de baarmoeder gesnedene", zal de opponent vragen op welke wijze hij de major ontkent, of als je wilt de minor.

  In hetzelfde hoofdstuk*) zal de verbinding beter in de eerste modus°) zo worden bewezen: Wie eeuwig is, is van nature God; maar als het woord was in het begin, is het eeuwig; dus als het woord was in het begin, is het van nature God.

  Toch behoort men niet voortdurend syllogistisch te argumenteren, maar er moet een retorisch betoog worden ingelast. En eerst behoort men een ontkende propositie op Platonische manier te bewijzen, en dit niet te herleiden tot een syllogistische vorm, zodat het lijkt alsof we voor de vuist weg syllogistisch disputeren en in één moeite door de redekunst kunnen beoefenen met vijfvoudige syllogismen, om niet minder geschikt te worden bevonden voor disputeren, met mensen uit het volk.
Een vijfvoudig syllogisme, of met meer of minder delen, moet dus komen van een syllogisme dat later naar voren wordt gebracht, en om een ontkende propositie te bevestigen.

  Gezegd moet dus worden: "er is dubbelzinnigheid in het voorgaande of in het gevolg". Een bepaald woord wordt namelijk op de ene manier genomen in de propositie, maar op een andere manier in de aanname, of in de conclusie. Waaruit een gebrek blijkt in de syllogistische gevolgtrekking, wanneer niet hetzelfde voorgaande of gevolg wordt aangenomen of uit de weg geruimd; of niet datgene wordt geconcludeerd wat bij een behoorlijke voortgang wordt vereist, daar een heel syllogisme slechts twee verschillende proposities kan bevatten, met elk van beide weer gehaald uit de majorpropositie.

  Maar we moeten in gedachten houden dat overal in een gehele rede meebegrepen is de plaats, de tijd, de redenaar, de toehoorders. Zo in de Rede voor Caelius [<], waar Cicero bewijst dat deze niet buitensporig is, voegt hij in: "laat ik nu namelijk met meer vertrouwen iets zeggen over zijn eervolle neigingen, aangezien ik enige dingen, rekenend op uw wijsheid, onbeschroomd durf te erkennen".*)
Hierbij zegt Cicero: "Caelius is niet buitensporig", hij bedoelt te zeggen: "ik zeg dat Caelius niet buitensporig is, op dit tijdstip zeg ik het, op deze plaats zeg ik het, in uw aanwezigheid zeg ik het".
Dat "namelijk" in de genoemde inlasssing is dus de reden van het voorstel, waarvan het predikaat is "ik zeg", op deze manier: "dat Caelius niet buitensporig is zeg ik"; en de reden is omdat ik het met meer vertrouwen durf te zeggen. Een syllogisme moet als volgt zijn:

  In redevoeringen moeten verklaringen ongetwijfeld noodzakelijk worden opgemerkt en ze worden herkend aan hun logische kenmerken. Maar toch, als we hier zorgvuldiger naar kijken, zal bijna alles kunnen worden herleid tot redekunstige syllogismen. Ook al worden conclusies immers niet altijd duidelijk te voorschijn gebracht, ze zijn toch heel gemakkelijk op te maken uit de manier van spreken, want hiermee wordt begrepen wat de redenaar goedkeurt en afkeurt; en wat goed is, en wat slecht.
Zo ook, als de leraar op strenge wijze zegt: "jij was niet bij de les", zal de leerling begrijpen: dus jij zult gestraft worden. Als een prediker smartelijk zegt of we met onze zonden tegen God ingaan, concludeert hij stilzwijgend dat we straf verdienen. Welke conclusie de redenaar nu voor ogen heeft, wordt ook meestal heel duidelijk aangegeven door het voorgaande en het hele verloop van de rede enz.

  De opponent moet erop gewezen worden de orde van het syllogisme aan te houden die beschreven is op de vijfde bladzijde hiervoor [<]. De respondent moet dus de minor ontkennen van een voor-syllogisme van de minor, op deze manier:
"Maar niet elke mens voelt (wat hij ook zal kunnen bevestigen met een redekunstig syllogisme); ook al is dus alles wat voelt een dier, daar volgt toch niet uit dat een mens een dier is; ook al is Pieter een mens, daar volgt toch niet uit: Pieter is een dier". En zo opnieuw, wanneer er meer ondergeschikte syllogismen zijn; want het is te weten dat ik hier slechts het laatste syllogisme heel duidelijk naar voren breng.

  Redenaars gaan echter heel zelden zo duidelijk te werk, maar bijna altijd enthymematisch en dikwijls concluderen ze met weinig woorden veel argumenten, waarvan sommige ondergeschikt zijn; dat wil zeggen dat het eerste wordt bewezen door het tweede, het tweede door het derde, enz.; maar sommige zijdelings, dat wil zeggen wanneer dezelfde conclusie met verschillende argumenten wordt besloten. Wat het vaakst van al gebeurt. Zelden is immers een enkel argument voldoende om een conclusie te besluiten, zo sterk als de redenaar wenst.

  En bijna altijd brengen ze argumenten naar voren die zijn voorzien van retorische figuren: ironie, trope, enz., ondervraging, uitroep, verbazing, enz., maar als de omkleding ervan wordt weggehaald, zal blijken dat er weinig is dat betrekking heeft op syllogismen, en het lijkt de kracht van het besluit niet te vermeerderen.
Niettemin is het goed dat een op te stellen redevoering de redekunstige syllogismen terloops en zijdelings verklaart. Dit zouden we hiermee kunnen: de proposities nemen die we willen, sommige weglaten, twee, drie of meer samentrekken, andere omkleden met retorische versiering, en dan zo een overvloedige rijkdom aan woorden en zaken hebben.
Ten tweede, wanneer er in een of ander syllogisme van een redekunstig syllogisme vier termen zijn, zal de redekunstige respondent als volgt antwoorden:
  Ik erken dat al het actief voelende een dier is; maar niet elke mens voelt actief, maar passief; en al het passief voelende is niet een dier; dus volgt niet dat elke mens een dier is. Dus ook al is Pieter een mens, toch volgt niet: Pieter is een dier.

  Laat dit het voorbeeld zijn: Cicero bewijst dat Catilina gedood moet worden, omdat hij geprobeerd heeft het vaderland te gronde te richten. Laat hij dan zeggen: "moet hij niet gedood worden? daar hij geprobeerd heeft het vaderland te gronde te richten".
Behalve het kunstmatige argument neemt hij ook iets anders van een getuigenis van de toehoorders, en wel door ondervraging. Het is immers hetzelfde alsof hij zou zeggen: "U bent zelf getuigen dat hij gedood moet worden"; dus de ondervraging bevat een getuigenis van de toehoorders, omdat verondersteld wordt dat zij zullen antwoorden volgens de mening van de redenaar. Als ze niet zo zullen antwoorden, is het een sofistische weerlegging, of een fout argument, dat ook wordt genoemd een irrelevante conclusie*).

  Zo kan Cicero met verbazing zeggen: "Catilina heeft geprobeerd het vaderland te gronde te richten, en toch is hij niet gedood", hij concludeert indirect dat Catilina gedood moet worden. De verbazing geeft namelijk aan dat door de senatoren een fout is gemaakt omdat ze hem niet ter dood hebben gebracht; dus nu moet hij gedood worden. Hezelfde gebeurt wanneer hij zegt: "toch leeft deze", behalve dat een tegen­argument wordt gebruikt.

  Zo, wanneer hij uitroept: "o tempora, o mores" [<], is dit hetzelfde alsof hij zou zeggen: "Catilina is niet gedood, dus hebben de senatoren een ernstige fout gemaakt; dus alle mensen zijn verdorven, of dit komt door het zedelijk gebrek van deze tijd". Het kan namelijk lijken dat er een soort verontschuldiging van de senatoren in zit, zodat gezegd wordt: "Veeleer het zedelijk gebrek van de tijd dan van hen", en zo volgt dan tenslotte: "Catilina moet gedood worden omdat hij door het zedelijk gebrek van deze tijd zo lang is gespaard".

  De overige figuren, op deze manier opgemerkt, zullen hun kracht zonder moeite voor wie de bedoeling van de redenaar zorgvuldig overweegt, allemaal geheel ontbloten.

  Dat dit inderdaad waar is erken ik, maar ik zeg niet dat de wind werkelijk sneller is, zodanig dat de winddeeltjes in een gelijke tijd meer afstand afleggen dan tevoren. maar dat veel van die deeltjes, hier dichter bijeen, meer kracht krijgen om andere lichamen voort te duwen.
Hier raken immers veel deeltjes dat oppervlak van een te bewegen lichaam, dat er tevoren weinig tegenkwam, waardoor het komt dat ze makkelijker allerlei lichamen met zich mee sleuren, met die beweging waarmee ze zelf bewegen. Deze beweging is zo snel dat weinig winddeeltjes andere lichamen niet zo snel kunnen doen bewegen, maar hetzij terugspringen, hetzij na de botsing met het te bewegen lichaam nu langzamer voortgaan. Veel minder worden er echter afgeremd, en meer behouden hun oorspronkelijke beweging, aansluitend bij het te bewegen lichaam; op zichzelf zouden ze toch veel sneller bewegen, en daarom hebben we het over een heel snel voorwerp (door snellere wind).
En zo sleurt de wind ook de lucht met zich mee, als een heel licht lichaam, en hoe meer deeltjes minder lucht voortduwen, des te sneller ze beide verder gaan. Gezegd kan dus worden dat de wind wordt vermeerderd door het erbij komen van een andere wind, en zo onderweg toeneemt in kracht, niet omdat onderdelen of deeltjes ervan sneller bewegen door vereniging met een even snelle wind, maar omdat hij alles krachtiger doet bewegen met een beweging, die op zichzelf steeds snel genoeg is.