Stevin, Bewysconst (1585): Definities

Home | Stevin | Bewysconst | Definities - Saecken der Wercking | Vervolg

Definitie , verspreyding , bewijsreden , propositie , drie , termijnen ,
soorten , A, E, I, O , 1e , 2e , 3e , 4e , kromme

[ 30 ]

...

D E F I N I T I E X X V I I.

D E F I N I T I E is een reden, verclarende wat Yet sy.

V E R C L A R I N G H E.

L s yemandt willende bedieden wat Goudt sy, seght, Goudt is tswaerste Metael; dese reden, overmidts sy verclaert wat Yet (te weten Goudt) sy, wort gheseyt

[ 31 ]

D E F I N I T I E , welck woort vanden Latijne commende, men op Duytsch eyghentlick noemen mach Bepaling, ghelijckspreuckelick gheseyt van Bepaling des Landts, want alsoo daer duer beteeckent wort een seker saecke, binnen haer palen begrepen, ende afghesondert van allen anderen; Alsoo oock door dese Reden, wort beteeckent, yet eyghentlick afghesondert van allen anderen; Ende soudent wel Bepalinghe noemen, inde plaetse van Definitie, ten ware dit by velen int Duytsch seer ghebruyckt wort, ende dat onghehoort is.
Alsoo dan alle Reden verclarende wat yet sy, soo wel door de Anclevende, (welck sommighe Beschrijvinghe noemen) als door de Wesentlickheden; Oock mede eens woorts, dat Uytlegghen gheseyt wort, als du pain, is broot; noemen wy generalick Definitie, daer af wy breeder sullen spreecken, ende reden gheven int A E N H A N G S E L .

D E F I N I T I E X X V I I I.

Dat Yet, wort ghenoemt het G H E D E F I N I E R D E .

V E R C L A R I N G H E.

L s Goudt, in t'exempel der 27. definitien, wort het G H E D E F I N I E R D E ghenoemt, op eyghen Duytsch het Bepaelde. Uyt de voorgaende is oock kennelick, dat Definieren (op Duytsch Bepalen) beteeckent het werck van dien; Als yemandt segghende, Goudt is tswaerste Metael, dat heet Definieren, ofte men seght dat hy Definiert.

[ 32 ]

D E F I N I T I E X X I X.

V E R S P R E Y D I N G , is S C H E Y D I N G des Gheslachts in Specien, ende D E E L I N G des Gheheels in Deelen.

V E R C L A R I N G H E.

Y exempel, yemandt seght ofte schrijft aldus: Der Ghedierten sijn twee Specien, als Mensche ende Beeste, dat is S C H E Y D I N G des Gheslachts in Specien, wederom, Der Arithmetiken sijn twee Deelen, als Definitien, ende Wercking, dat is D E E L I N G des Gheheels in Deelen. Dese twee, te weten Scheyding ende Deeling, noemen wy generalick V E R S P R E Y D I N G .

D E F I N I T I E X X X.

B E W Y S R E D E N is, die bestaet in seeckere drie Propositien, welcker laetste yet besluyt uyt de voorgaende.

V E R C L A R I N G H E. Als

Alle Water is Nat,
Vier en is niet Nat,
Vier dan en is gheen Water.

L W A E R d'eerste Propositie is, Alle Water is Nat: De tweede, Vier en is niet Nat: De derde, Vier dan en is gheen Water: dese drie Propositien alsoo tsamen ghevoucht, welcke laetste yet besluyt uyt de voorgaende, worden B E W Y S R E D E N ghenoemt.

[ 33 ]

D E F I N I T I E X X X I.

P R O P O S I T I E der Bewijsreden is, inde welcke van Yet wat betuycht, ofte ontkent wort.

V E R C L A R I N G H E.

L s inde Bewijsreden der 30. definitien, Alle Water is Nat, wort een P R O P O S I T I E der Bewijsreden ghenoemt, overmidts van Yet, als Water, wat betuycht wort, namelick dat het Nat is; Alsoo oock inde selve Bewijsreden, Vier en is niet Nat, alwaer van Yet, te weten Vier, wat ontkent wort, als Nat te sijne, het is dan een Propositie der Bewijsreden: Maer alle Redenen als Gevraechde, Bevolen, Begheerde, &c. inde welcke van Yet, niet wat betuycht, ofte ontkent en wort, en connen die niet wesen. Als Vraghende, Is Pieter Te Leyden? Ende Bevelende, Dat Pieter naer Leyden gae; Ende Begheerende, Och waer Pieter te Leyden; Dese ende dierghelijcke en connen gheen Propositie der Bewijsreden verstrecken, wantmen uyt de sulcke tot gheen Besluyt commen en can. Men soude voor propositie, op eyghen Duytsch bequamelick mueghen segghen Voorstel, maer Propositie schijnt door de ghewoonte alsnu bequamer.

[ 34 ]

D E F I N I T I E X X X I I.

Dat Yet, is den G R O N D T , maer het Wat, wort het A N C L E V E N D E der Propositien gheseyt.

V E R C L A R I N G H E.

L s andermael segghende, Water is Nat, dier Propositien G R O N D T is Water, ende haer A N C L E V E N D E Nat: Inder voughen dat Is, En is niet, Heeft, En heeft niet, ofte yet van ghelijcker cracht, is altijt het onderscheydt der Deelen vande Propositie, ende t'ghene daer vooren staet, wort ghenoemt den Grondt, ende het volghende sijn Anclevende.

D E F I N I T I E X X X I I I.

E E R S T E ende T W E E D E P R O P O S I T I E der Bewijsreden, sijn D'eerste ende Tweede in d'oirden, maer de Derde wort B E S L V Y T ghenoemt.

V E R C L A R I N G H E.

L s inde Bewijsreden der 30. definitien, d'eerste in d'oirden, Alle Water is Nat, wort de E E R S T E P R O P O S I T I E gheseyt, ende, Vier en is niet Nat, de T W E E D E ; Maer, Vier dan en is gheen Water, het B E S L V Y T .

[ 35 ]

Boven de voornomde Eerste, Tweede Propositie, ende Besluyt, soo behouvender in alle Bewijsreden noch anghemerckt te worden, drie Termijnen, welcker definitie sulck is.

D E F I N I T I E X X X I I I I.

Der Bewijsreden sijn D R I E T E R M Y N E N , T' E E R S T E is het Anclevende des Besluyts, het T' W E E D E ofte M I D D E L T E R M Y N , is dat tweemael compt voor t'Besluyt, maer het D E R D E , is den Grondt des Besluyts.

V E R C L A R I N G H E.

L s inde Bewijsreden der 30. definitien, Water (dat het Anclevende is des Besluyts) is het Eerste T E R M Y N : Nat (twelck voor het Besluyt tweemael ghenoemt wort) is het Tweede, ofte Middel Termijn; Maer Vier (Grondt des Besluyts) is het Derde.

Men soude voor Termijn, Duytschelicker mueghen segghen Pale, ofte Uyterste, maer anghesien Termijn, by ons een naem ghebruyckelick ghenouch is (want de Palen des tijts, daer verscheyden betalinghen op vallen, noemen wy Termijnen) tschijnt nu ter tijt bequamer.

[ 36 ]

D E F I N I T I E X X X V.

Der Bewijsreden sijn Vier Soorten, welcker Drie, hebben een ghemeen Middel Termijn;
Wiens E E R S T E S O O R T E is, diens Middel Termijn Grondt is der Eerster Propositien, ende Anclevende der Tweeder:
De T W E E D E S O O R T E , diens Middel Termijn is Anclevende der Eerster, ende Tweeder Propositien:
De D E R D E S O O R T E , diens Middel Termijn, is Grondt der Eerster ende Tweeder Propositien:
De V I E R D E S O O R T E bestaet uyt een Onscheydelick Middel Termijn, twelck Grondt is der Eerster ende Tweder Propositien.

V E R C L A R I N G H E.

Gheen M E T A E L en is Stroo,
Alle Goudt is M E T A E L ,
Gheen Goudt dan en is Stroo.

L W A E R Tmiddel Termijn M E T A E L , Grondt is der Eerster Propositien, ende Anclevende der Tweeder, daerom is dit een Bewijsreden der E E R S T E R S O O R T E N . Andermael.

[ 37 ]

Alle Ghedierte L E E F T ,
Gheen Turf en L E E F T ,
Gheen Turf dan en is Ghedierte.

Alwaer Tmiddel Termijn L E E F T , is Anclevende der Eerster ende Tweeder Propositien, waer duer dit een Bewijsreden is der T W E E D E R S O O R T E N . Wederom.

Eenich M E T A E L is Tin,
Alle M E T A E L is Lichaem,
Eenich Lichaem dan is Tin.

Alwaer Tmiddel Termijn M E T A E L , is Grondt der Eerster ende Tweeder Propositien, daerom dit een Bewijsreden is der D E R D E R S O O R T E N ; Het blijckt oock als de definitie seght, dat elck Middel termijn der voorgaender drie exempelen, ghemeen is; want Metael, is soo wel Goudt, als Silver ofte Tin, &c. Alsoo oock Leeft, wort gheseyt van Mensche, Peert, Hondt, want yeder van haer Leeft. Ten laetsten.

P I E T E R en is Gheen Dronckaert,
P I E T E R is een Musicien,
Eenich Musicien dan en is gheen Dronckaert.

Alwaer Tmiddel Termijn Pieter , Onscheydelick is, alleenelick gheseyt van een seecker saecke, geen verscheyden beteeckenende, t'is oock Grondt der Eerster ende Tweeder Propositien; Dit is dan een Bewijsreden der V I E R D E R S O O R T E N .

M E R C K T.

E voornoemde V I E R S O O R T E N , mueghen lichtelick onderkent worden, sonder te dincken op Grondt ofte Anclevende der conditien deser definitien, maer alleenlick uyt hare gheleghentheyt, inde Eerste ende Tweede Propositie.

[ 38 ]

Want alsmen weet dat beyde de Termijnen tsamen een Middel Termijn maeckende, haer hebben Oversijts, soo ist kennelick D'eerste Soorte te sijne, maer wesende d'uyterste ter Rechterhandt, alsdan ist de Tweede, ende duyterste ter slinckerhandt, de Derde, ofte Vierde Soorte.

D E F I N I T I E X X X V I.

A, beteeckent Generale Betuyghing, E, Generale ontkenning, I, Besonder Betuyghing, O, Besonder Ontkenning.

V E R C L A R I N G H E.

L L E Propositie des Bewijsredens is, ofte van Generale Betuyghinghe, als, Alle ghedierte leeft, ofte van Generale Ontkenninghe, als, Gheen ghedierte en is doot, Ofte van Besonder Betuyghing, als, Eenich ghedierte is Mensche, Ofte van Besonder Ontkenning, als, Eenich ghedierte en is gheen Mensche. Nu om dese ghedaente der Propositien cortelick te beteeckenen, soo heeft Aristoteles daer toe bequamelick ghenomen dese vier letteren, A, E, I, O, elck bediedende, als de definitie hier boven verclaert. Want ghelijck de cyferletteren, dickmael gherieflicker beteeckenen de ghetalen, dan oftmen die altijt int langhe schreve, alsoo oock hier dese. By exempel:

A Alle Menche is Sienlick,
I Eenich dier is Mensche,
I Eenich dier dan is Sienlick.

[ 39 ]

Alwaer A ghestelt neven D'eerste Propositie, beteeckent die te wesen van Generale Betuyghing: ende I neven d'ander twee, te sijne van Besonder Betuyghing: Tselfde sullen soodanighe letteren bedieden, daer sy hier onder tot verscheyden plaetsen, neven de Bewijsredenen alsoo sullen ghestelt worden.

D E F I N I T I E X X X V I I.

Deerste Soorte der Bewijsreden, heeft V I E R M A N I E R E N , Welcker E E R S T E heeft Propositien A, A, A, de T W E E D E E, A, E, de D E R D E A, I, I, de V I E R D E E, I, O.

V E R C L A R I N G H E.

E E R S T E M A N I E R E	A A A	Alle C O O R E N is Saet, Alle Terwe is C O O R E N , Alle Terwe dan is Saet.

T W E E D E M A N I E R E	E A E	Gheen S T E E N en is Houdt, Alle Diamant is S T E E N , Gheen Diamandt dan en is Houdt.

D E R D E M A N I E R E	A I I	Alle R O G G H E is Saet, Eenich Graen is R O G G H E , Eenich Graen dan is Saet.

V I E R D E M A N I E R E	E I O	Geen M E N S C H E en is Onsienlick, Pieter is een M E N S C H E , Pieter dan en is niet Onsienlick.

[ 40 ]

D E F I N I T I E X X X V I I I.

Der Tweeder Soorten, sijn V I E R M A N I E R E N, welcker E E R S T E heeft Propositien E, A, E; de T W E E D E A, E, E; de D E R D E E, I, O; de V I E R D E A, O, O.

V E R C L A R I N G H E.

E E R S T E M A N I E R E	E A E	Geen Mensche en heeft V L V E G E L E N, Alle Voghel heeft V L E V G E L E N , Gheen Voghel dan en is Mensch.

T W E E D E M A N I E R E	A E E	Alle Ghedierte G H E V O E L T , Gheen Steen en G H E V O E L T , Gheen Steen dan en is Ghedierte.

D E R D E M A N I E R E	E I O	Gheen Houdt en is S T E E N , Diamandt is S T E E N , Diamandt dan en is gheen Houdt.

V I E R D E M A N I E R E	A O O	Alle Vier is D R O O G H E , Water en is niet D R O O G H E , Water dan en is gheen Vier.

[ 41 ]

D E F I N I T I E X X X I X.

Der Derder Soorten, sijn S E S M A N I E R E N , welcker E E R S T E heeft Propositien A, A, I; de T W E E D E E, A, O; de D E R D E I, A, I; de V I E R D E A, I, I; de V Y F D E O, A, O; de S E S T E E, I, O.

V E R C L A R I N G H E.

E E R S T E M A N I E R E	A A I	Alle C R A B B E loopt opt Landt, Alle C R A B B E is Visch, Eenighe Visch dan loopt opt Landt.

T W E E D E M A N I E R E	E A O	Gheen C O P E R en is Quicsilver, Alle C O P E R is Metael, Enich Metael dan en is geen Quicsilver.

D E R D E M A N I E R E	I A I	Eenich M E T A E L is Goudt, Alle M E T A E L is Lichaem, Eenich Lichaem dan is Goudt.

V I E R D E M A N I E R E	A I I	Alle M E N S C H E is het Ongheluck onderworpen, Eenich M E N S C H E is Coninck, Eenich Coninck dan is het Ongheluck onderworpen.

V Y F D E M A N I E R E	O A O	Eenighe O I R L O G H E en moetmen niet Ontloopen, Alle O I R L O G H E is Verdriet, Eenich Verdriet dan en moetmen niet Ontloopen.

S E S T E M A N I E R E	E I O	Gheen Y S E R en is Goudt Eenich Y S E R is een Keten, Eenighe Keten dan en is geen Goudt.

[ 42 ]

D E F I N I T I E X L .

Der Vierder Soorten, sijn T W E E M A N I E R E N , welcker E E R S T E heeft Propositien I, I, I; de T W E E D E O, I, O.

V E R C L A R I N G H E.

E E R S T E M A N I E R E	I I I	I A N is Aerme, I A N is een Hollander, Eenich Hollander dan is Aerme.

T W E E D E M A N I E R E	O I O	I A N en is gheen Hollander, I A N is Gheleert, Eenige Geleerde dan en is geen Hollander.

M E R C K T.

Y T de Formen der voorgaende sestien Bewijsredenen, sijn openbaer sommighe hare eyghenschappen, als:

T E N E E R S T E N , dat alle bewijsreden maer drie termijnen en heeft.

T E N T W E E D E N , dat haerder gheen en heeft deerste ende tweede Propositie, beyde ontkennende,

T E N D E R D E N , als d'eerste ofte tweede propositie besonder is, soo is het besluyt oock besonder.

T E N V I E R D E N , als d'eerste ofte tweede propositie ontkennende is, soo is t'besluyt oock ontkennende.

T E N V Y F D E N , dat een der twee eerste propositien haer Grondt geen Onscheydelick sijnde, is Generael.

[ 43 ]

T E N S E S T E N , dat het middel termijn nimmermeer int besluyt en comt.

T E N S E V E N D E N , dat d'eerste propositie vande eerste ende tweede soorte is altijt generael.

T E N A C H T S T E N , dat de tweede propositie van d'eerste soorte, is altijt betuyghende.

T E N N E G H E N D E N , dat alle besluyt der tweeder soorten, is ontkennende.

T E N T H I E N D E N , dat alle tweede propositie der derder soorten, is betuyghende.

T E N L A E T S T E N , dat alle besluyt der derder soorten, besonder is.

Maer overmidts yemandt vraghen mochte, waer toe dese Anteyckeninghen nut sijn, soo is te weten, dat t'ghebreck der quader Bewijsredenen, ghemeenlick blijct, door verscheyden manieren welcker dese eenighe sijn. By exempel, questie wesende oft een Vorsch, Visch sy, yemandt argumenteert aldus:

Gheen H O N D T en is Visch,
Gheen Vorsch en is een H O N D T ,
Gheen Vorsch dan en is Visch.

Welcker termijnen ghesteltheyt is van d'eerste Soorte, nochtans niet Nootsaeckelick besluytende. Daerom my ghedenckende der voorgaender eerster [tweeder] Anteyckening, te weten dat van eerste ende tweede propositie beyde ontkennende, gheen wettelicke Bewijsreden en can ghemaect worden, soo verworpe ick daer mede, als door generale reghel, alsulcken Bewijsreden, segghende: Uyt alle ontkennende en volght niet, want hoe wel dickmael alsoo yet schijnt warachtelick besloten te sijne, nochtans ten is niet uyt de cracht der voorgaender Propositien, als door dit opentlick valsch exempel (twelck ghelijck is ant voorgaende) merckelick blijct.

[ 44 ]

Gheen Peert en is een Voghel,
Gheen Duyve en is een Peert,
Gheen Duyve dan en is een Voghel.

D E F I N I T I E X L I.

De voorgaende sestien Bewijsredenen, noemen wy alle R E C H T E : D'ander, welcker definitien volghen, C R O M M E .

V E R C L A R I N G H E.

O V E N de voornoemde sestien Bewijsredenen der 37^e. 38^e. 39^e. ende 40^e definitien, soo sijnder noch vele inde ghebruyck van spreecken, uyt welcker sommighe wel een Nootsaeckelick Besluyt volght, nochtans soudemen die alle ontfanghen voor R E C H T E , de Reghelen van dien souden soo wijt ende breet strecken, dat het beter een wildernisse schene, dan een gheschicte Conste; Daeromme anghesien sy alle sulck sijn, datse tot eenighe der voorgaender sestienne connen verkeert, ofte immer door het Onmueghelick beprouft worden, als tsijnder plaets blijcken sal; soo is den aerbeydt van Aristoteles grootelicx hier in te loven, die ons dese, van d'ander (die wy alle C R O M M E B E W Y S R E D E N E N noemen) soo constelick afghesondert heeft. want twijffel wesende in een der Crommen, soo wort door t'voornoemde verkeeren ofte, Onmueghelick, de waerheyt ofte valscheyt van dien kennelick.

[ 45 ]

D E F I N I T I E X L I I.

V E R K E E R D E B E W Y S R E D E N is, diens Eerste Propositie int ansien der Rechter, staet inde plaetse der Tweeder, oock wiens Besluyt verkeert staet, ofte voor diens Besluyts Ghenerale Beteyckening, ghenomen is Besondere.

V E R C L A R I N G H E.

I s dickmael inde ghebruyck, soo wel van schrijven, als spreecken, datmen de tweede Propositie der Rechter Bewijsreden, soo wel stelt inde plaetse der Eerster, als ter contrarien, by exempel yemandt (als Cicero lib. 4. de fini.) seght:

A Alle Goedt is L O O F L I C K ,
A Alle L O O F L I C K is Eerlick,
A Alle Goedt dan is Eerlick.

Ende blijct aen het Middel termijn, L O O F L I C K , dat sy is der Eerster Soorten, alwaer d'eerste Propositie, staet inde plaetse der tweeder, want recht ghestelt soude aldus sijn:

A Alle L O O F L I C K is Eerlick,
A Alle Goedt is L O O F L I C K ,
A Alle Goedt dan is Eerlick.

D'eerste dan was een V E R K E E R D E B E W Y S R E D E N , dese verkeerde settinghe, can ghebueren in alle de Rechte Bewijsredenen.

[ 46 ]

Angaende de Verkeerde Bewijsreden, door een verkeert Besluyt, daer af is dit een exempel:

E Gheen M E T A E L en is Stroo,
A Alle Goudt is M E T A E L ,
E Gheen Stroo dan en is Goudt.

Ende blijct an het Middeltermijn, M E T A E L , dat sy is der Eerster Soorten, wiens rechte Besluyt soude sijn, Gheen Goudt en is Stroo.

De Verkeerde Bewijsreden voor wiens Generale Beteeckening, ghenomen is een Besonder, sijn sulcke:

A Alle L O O F L I C K is Eerlick,
A Alle Goedt is L O O F L I C K ,
I Eenich Goedt dan is Eerlick.

Wiens rechte Besluyt soude sijn, Alle Goedt is Eerlick. Wederom.

E Gheen M E T A E L en is Stroo,
A Alle Goudt is M E T A E L ,
O Eenich Goudt dan en is gheen Stroo.

Ende soude t'rechte Besluyt sijn Gheen Goudt en is Stroo.
Oock can een selfde Bewijsreden hare Propositien ende Besluyt al tsamen verkeert hebben, als;

A Alle Goudt is M E T A E L ,
E Gheen M E T A E L en is Stroo,
O Eenich Stroo dan en is gheen Goudt.

Ende soude recht ghestelt, aldus sijn:

E Gheen M E T A E L en is Stroo,
A Alle Goudt is M E T A E L ,
E Gheen Goudt dan en is Stroo.

Aristoteles heeft hier toe noch ghevonden twee Bewijsredenen vanden aert der Eerster Soorten,

[ 47 ]

nochtans en connen door gheen Besluyts verkeering ghebrocht worden tot d'eerste Soorte, waer af de reden t'sijnder plaetse blijcken sal, metgaders de Wettelicke verkeering der selver. De Bewijsredenen sijn dese:

A Alle M E N S C H E is een Dier.
E Gheen Peert en is een M E N S C H E ,
O Eenich Dier dan en is gheen Peert.

I Eenich D I E R is een Peert,
E Gheen Steen en is een D I E R ,
O Eenich Peert dan en is gheen Steen.

D E F I N I T I E X L I I I.

O V E R V L O E D I G H E B E W Y S R E D E N is, inde welcke tussen d'Eerste Propositie ende t'Besluyt, meer als een Propositie comt.

V E R C L A R I N G H E.

Pieter Siet,
Dat Siet Leeft,
Dat Leeft is Lichamelick,
Pieter dan is Lichamelick.

L W A E R tusschen d'Eerste Propositie ende t'Besluyt, commen twee Propositien. Ende derghelijcke soudender mueghen commen drie ofte meer, waer duer dit oock, O V E R V L O E D I G H E B E W Y S R E D E N ghenoemt wort.

[ 48 ]

D E F I N I T I E X L I I I I.

B E W Y S R E D E N M E T V O O R W A E R D E is, inde welcke de Tweede Propositie, is den Grondt der Eerster, ende [t'Besluyt] het Anclevende der Eerster: ofte ter contrarien, de Tweede Propositie het Anclevende der Eerster, ende t'Besluyt den Grondt der Eerster.

V E R C L A R I N G H E.

S O O het Dach is, de Sonne is Boven t'Horizon,
Het is Dach,
De Sonne dan is boven t'Horizon.

L W A E R de Tweede Propositie, is den Grondt der Eerster, ende tBesluyt het Anclevende der selver Eerster. Dit is dan een B E W Y S R E D E N M E T V O O R W A E R D E . Andermael:

Ten is gheen Dach ende Nacht,
Maer het is Dach,
Ten is dan gheen Nacht.

Alwaer ter contrarien van t'eerste exempel, de Tweede Propositie is het Anclevende der Eerster, ende t'Besluyt, den Grondt der selver. Wederom:

Het is Dach ofte Nacht,
Maer het is Dach,
Ten is dan gheen Nacht.

Ofte,

[ 49 ]

Het is Nacht ofte Dach,
Maer het is Dach,
Ten is dan gheen Nacht.

D E F I N I T I E X L V.

B E W E G H E N D E B E W Y S R E D E N is, inde welcke men door vele exempelen van een selfde materie, de Saecke bethoont.

V E R C L A R I N G H E.

L s om te bewijsen dat alle Vier Heet is, men seght aldus:

Dit Vier is Heet, dat Vier is Heet, ghinste Vier is
Heet, ende dat alsoo met yeghelick ander Vier,
Alle Vier dan is Heet.

Twelck een B E W E G H E N D E B E W Y S R E D E N is, alsoo gheseyt overmidts sy, hoe wel gheen Rechte sijnde, nochtans den aenhoorenden lichtelick beweecht te ghelooven haer besluyt.
Door dese Bewijsreden beprouftmen bequamelick de B E G H I N S E L E N . By exempel, yemandt ontkent alle Deel minder te wesen dan sijn Heel, Men bewijst dat aldus:

Dit Deel is minder dan sijn Heel, dat Deel is min-
der dan sijn Heel, ende alsoo met yeghelick
ander Deel,
Alle Deel dan is minder dan sijn Heel.

Si worden oock wel ontkennende uytghesproken, als:

[ 50 ]

Dit Heel en is niet minder dan sijn Deel, dat Heel
en is niet minder dan sijn Deel, ende alsoo met
yeghelick ander Heel,
Alle Heel dan en is niet minder dan sijn Deel.
[ Geen Heel dan en is minder dan sijn Deel.]

D E F I N I T I E X L V I.

B E W Y S R E D E N V A N D O B B E L B E S L V Y T is, inde welcke op een Propositie bestaende uyt Teghenspreuck, twee verscheyden Besluyten ghemaect worden.

V E R C L A R I N G H E.

V Dienaer is Rechtveerdich ofte Onrechtveerdich,
Soo hy rechtveerdich is, ghy beschuldicht hem
t'onrecht,
Maer waer hy Onrechtveerdich, ghy en soudt
hem niet houden.

L W A E R op d'eerste Propositie ghemaect sijn twee Besluyten, ghelijckformich met de definitie. Het is dan een B E W Y S R E D E N V A N D O B B E L B E S L V Y T .

D E F I N I T I E X L V I I.

O N V O L M A E C T E B E W Y S R E D E N is die, daer d'eerste ofte tweede Propositie in ghebreect.

V E R C L A R I N G H E.

E M A N D T , naer de ghemeene manier van spreecken, seght:

[ 51 ]

Pieter Gaedt,
Pieter dan, Verroert.

Dit is een O N V O L M A E C T E B E W Y S R E D E N , waer in ghebreect d'eerste Propositie, Alle dat Gaedt, Verroert; want die tot het ander ghevoucht, maect een volcommen Rechte Bewijsreden vande Eerste Soorte der Derder Manieren aldus:

A Alle dat G A E D T Verroert,
I Pieter G A E D T ,
I Pieter dan Verroert.

Alsoo ghebreecter oock altemet de tweede Propositie, als:

Gheen Mensche en is Onsienlick,
Pieter dan en is niet Onsienlick.

Alwaer de tweede Propositie ghebreect, als, Pieter is een Mensche, overmidts die ghestelt tusschen d'ander, maect een volcommen Bewijsreden vande Eerste Soorte der Vierder Manieren aldus:

E Gheen M E N S C H E en is onsienlick,
I Pieter is een M E N S C H E ,
O Pieter dan en is niet onsienlick.

Inder voughen dat d'eerste ofte tweede Propositie, schijnt altijt inde memorie te blijven, welcke men omme hare blijckende waerheyt, ende oock omme de cortheyt, dickmael niet uyt en spreeckt, waer duer dese Onvolmaecte Bewijsreden by den Griecken schijnt Enthymema genoemt te sijne, beteeckenende Ingedachtnis, als oft sy wilden seggen, een deel van dien altijt inde gedachtnis te blijven.

E Y N D E D E S E E R S T E N B O U C X .

Home | Simon Stevin | Bewysconst | Definities - Saecken der Wercking (top) | Vervolg