• Petrus Plancius:  wereldkaart, zeekaart, inventie  ²
• Simon van der Eycke:  instrument en kaart
• Reynier Pietersz. van Twisch:  instrument, afgebeeld in Stevins Havenvinding
• Prijsvraag in 1600 uitgeschreven door de Staten-Generaal
• Jan Henricks Jarichs: nieuwe generale regel, paskaarten met doorschijnende "loopers"
• Galileï: manen van Jupiter als klok
• Huygens: slingeruurwerk

  Die voors. Plancius heeft voirts int particulier verthoont dat hy in Novembri lestleden de Heeren Staten-Generaal gedediceert en op heden gepresenteert heeft eene geographische en hydrographische caerte der ganscher werelt, waerinne alle landen, steden, plaetsen ende zeeën onder haren behoirl. graden der lengte ende breede zyn gestelt; de capen, voorgeberchten, hooffden, havens, ondiepten, sanden ende clippen opt scherpste betrocken ende affgebeeldet, zynde daerby gevueght de compassen ende streecken der winden.
Item eene cortte verclaringe van de eygenschappen der lantschappen ende volcken, de grootte van den langhsten dach ende van de graden der lenghte, onder allen elevatien des Poli, alles nae de conste der geographie ende zeevaert gestelt volgens de meerder kennisse, die men nu ter tyt daervan heeft, biddende derhalven de voors. Plancius in alder onderdanicheyt ende eerbiedinge dattet hare E gelieve naer haere gewoonl. goetgunsticheyt denzelven zijnen aerbeyt in dancke aen te nemen.
  [ Opkomst 1, 167;  Res. S.G. 7, 745.]

  Is geresolveert dat men den voors. Petrum Plancium sal vereeren mette somme van drye hondert guldens voor de dedicatie ende presentatie die hij dHeeren Staten gedaen heeft van de geographische ende hydrographische caerte der ganscher werelt den 15de deses, ende den ontvanger Doublet ordonneren hem deselve somme te betalen vuyt zijnen extraordin. ontfanck.

  Octroy.  Die Staten-Generael, etc. doen te weeten dat wy geconsenteert ende geoctroyeert hebben, consenteren ende octroyeren mits desen Cornelis Claesz. boeckdrucker binnen Amstelredam alleene in de voors. Geunieerde Provincien te moegen drucken ofte metter penne te trecken alzulcke vyventwintich particuliere zeecaerten, als hy doer de directie van Mr. Peeter Plancius, doch tot zynen costen becomen heeft van Bartholomeo de Lasso, cosmographo ende meestre van de zeevaert des Conincx van Spaengien,
vervattende alle zeecusten van den gantschen eertbodem, eensamentlyck alle diepten ende ondiepten, drooghten, steenclippen, capen, voergeberchten, haffen ende havens, alle liggende onder hare behoirlycke elevatien des poli ofte graden der breede, distantien, ende streken der winden, hebbende daerenboven by claren gescrifte in Spaenscher talen oyck gecregen de secreten van der zeevaert van Oost- ende West-Indien, Afrika, China ende andere diergel. landen, inhoudende aenwysinge van de eygenschappen der volcken, vruchten ende waren ofte coopmanschappen van elcken lande,
ende deselve te distribueren ende vercoopen aen een yegel. vor den tyt van twelffue naestc. jaeren, verbiedende ende interdicerende een yegel. in de voors. Geunieerde Provintien de voors. caerten ende gescriften sonder des voors. Cornelis Claesz. consent na te drucken, contrefeyten ofte oyck metter penne na te maken ofte trecken ende oyck an yemant te distribueren ofte vercoopen in eeniger manieren, directel. ofte indirectel. opte verbeurte van de nagedructe ofte gecontrefeyte nagemaecte ofte mette penne nagetrocken caerten ende daerenboven voor elcke derselver caerten ende gescriften, vijfentwintich guldens, t'appliceren een derdedeel tot proffyt van den aenbrenger, tweede derdendeel voer den officier die d'executie doen sal en t'derde derdedeel tot behoeff van den voors. Cornelis Claesz.

  Octroy.  Is insgel. den voors. Cornelis Claesz. bouckdrucker geaccordeert octroy om alleene in de Geunieerde Provincien te moegen drucken ofte mette penne te trecken de groote lant ende zeecaerte der werelt, mitsgaders tgene daertoe behoeft, als eene groote algemeyne zeecaerte, een Asiatische chaerte, gemaect door een expert mr. der zeevaert tot Goa in Oost-Indien, die welcke mr. Pieter Plancius d'Heeren Staten-Generaal gedediceert en den 15ⁿ dezes hare E. gepresenteert heeft, daervan den remonstrant met mr. Jan van Doeticum, caertsnyder, het snyden ende drucken becosticht hebben voer den tyt van 12 naestc. jaeren, verbiedende etc. opte pene van het voirgaende octroy.
  [ Opkomst 1, 168;  Res. S.G. 7, 743.]

  Opte requeste van Petrus Plancius, is denselven geaccordeert octroy voor den tyt van twelff jaren naestcommende, om alleene in de Geunieerde Provincien te mogen doen drucken ende vercoopen de zeecaerte*), by dewelcke hij met grooten ende geduerigen arbeyt alle de zeecusten van Europa, Asia ende Africa, die aan de Middellantsche zee gelegen zyn, metten inwycken, havenen, voorgeberghten, eylanden, sanden, clippen en andere ondiepten heeft gebrocht onder hare oprechte graden der breedde ende hoochde des poli nae den eysch ende regelmate des gemeynen compas°), t'welck ruym een halven streeck soude verschillen van een Italiaens compas ende dat sonder eenige vercortinge ende verminderinge der landen, niettegenstaende deselve in den Hispanischen, Portugaelschen, Italiaenschen, Sicilieenschen ende ander zeecaerten dry, vier ende vyff graden ende daerover, liggen buyten hunne behoirlycke plaetse ende breedde.

Item  alsulcke nyeuwe forme van zeecaerten als die voorseide Plancius heeft gepractizeert, in dewelcke de drye zyden des triangels goet ende vprecht zyn ^†), dordien die graden der breedde daerinne hebben haere natuerlycke proportie metten graden der langte, by aldien gelyck octroy anderen hier vortyden niet en is geaccordeert, mits leverende yeder van de presenten een exemplaer, dies wordt gereserveert te resolveren opte recompense ter tyt men de vrucht van dit werck zal hebben geexperimenteert.
  [ Opkomst 1, 171;  Res. S.G. 8, 362.]

[ °)  De declinatie (variatie) van de kompasnaald was in Amsterdam 9° 30', volgens de tabel in de Havenvinding. Het gewone kompas was hiervoor gecorrigeerd.]
[ ^†)  Een driehoek op de bolle Aarde krijgt op een platte kaart de goede vorm met de Mercator-projectie.]

  Op het verzoek van de kooplieden van de groote reise, ten einde Plantius soude moogen worden geoctroyeert op syne inventie, aangaande de kennisse soowel op de breedte als lengte, die ter zee soude moogen genomen worden, hetwelk by denselven Plantius soude syn gevonden,
hebben de Staaten gecommitteert den Heere van Warmond, Joost de Menyn, de Burgemeester de Groot, een van Amsterdam en uit den Noorderquartiere Willem Cornelisz. Kort, om den voornoemden Plantius op deselve Inventie te hooren ende de Staten te doen rapport.

  De Staten van Holland en West Vriesland, gehoort het rapport van hare gecommitteerden, dat met Petro Plantio, kerken-dienaar tot Amsterdam, hadden gecommuniceert en denselven gehoort, aangaande syne Inventie, daar op alle schippers, soo Oost-als-Westwaards, Zuiden en Noorden op, met goede kennisse en verseekertheid, soowel in de lengte als breedte soude moogen zeylen, overmits de goede correspondentie, die deselve met groote moeiten en kosten gekreegen hadde, extraordinaris van verscheide Oorten, havenen en plaatsen, graaden, hoogten en geleegentheden van dien;
hebben de Staaten voornoemt, tot dienste van den Lande en van de gemeene zeevaert, op het verzoek van eenige koopluyden daertoe gedaan, goedgevonden en geordonneert, dat de genoemde konste en inventie gepractiseert en in het werk gestelt sal worden en sooverre met der daat bevonden sal worden, dat de schippers in haarluider zeevaart daardoor tot haarl. verseekertheid, noodige kennisse, zoo in Longitudine als Latitudine sullen hebben gekregen en gebruiken mogen,
sullen de Staaten voorn. de hand daaraan houden en verzorgen dat den voornoemden Petro Plantio daarvoren een eerlyke recompense sal gegeeven worden, sulks dat hy en de syne hen daarmede sullen genoegen en contenteeren.

  Op het verzoek van Petrus Plancius ende Mathys Syvertsz [ ³], omme te hebben recompense voor haerluyder konste ende inventie, waerop gevonden en gezeylt soude mogen worden in longitudinem:
hebben de staten geordonneert, dat de voors. requesten mede gesteldt sullen worden in handen van Dr. Josephus Scaligerus, Rudolphus Snellius, Simon Stevin, Ludolph van Coelen ende Lucas Jansz. Waghenaer, ten eynde syl. de supplianten op alles willen hooren ende haerluyder instrumenten doen verthonen en deselve examineren, hoeverre deselve souden moghen strecken omme daarop te mogen zeylen en de gewisse teyckeninghe te hebben van de vaerte zoowel in Longitudinem als Latitudinem,
ende is geordonneert, dat tot dien eynde aan henluyden elks in het bysonder sal geschreven worden, ten eynde syl. eerstdaeghs daerop in 't werck willen treden ende hare informatie ende advis insgelycks besloten oversenden aan de gecommitt. Raden van de Staten.

Opkomst, p. 88:

  Omtrent de uitkomsten van dit nader onderzoek, blijkt uit de resolutien der Staten van Holland, niets meer, dan dat op den 21 Mei 1601, op het aanhouden van eenige personen om belooning, "haer luyden kunste van sekerlyck te mogen varen, soowel in longitudinem als latitudinem geprobeert en goedgevonden synde, besloten is dat elck een patroon van syn geinventeerde kunst sal leveren in handen der Staten; dat elck 150 ponden uitgereyckt sullen worden, die hem op see sullen willen begeven, om deselve haere kunst te proberen en dat, als naar het getuigenis van 6 of 8 schippers, die kunst vast en sekerlyck is, de vereering den inventeur volgen sal".

  Opt versoeck van Simon van der Eyck om geoctroyeert te zyn, aengaende 't instrument by hem gevonden, om by middelen van dien, de schipperen de lenghte soowel in 't Oosten ende Westen, als de breete in 't Zuyden ende Noorden seeckerlyck te doen afmeten 't welck hy van meyninge is de Heeren Staten te dediceren, ten eynde 't voors. instrument met de caerte, uyt den grondt van dien te maken, by niemandt soude worden naergemaeckt gedruckt of verkocht, sonder des supplts. consent op poene etc ... ende bovendien te hebben verseeckertheyt van soodanige recompense als den dienst of profyt van soo merckelycken en treffelycken inventie is vereysschende etc.

  De Staten verleenen het octrooi en beloven eene belooning als de inventie nuttig en goed zal bevonden zijn. Resol. Holland, 12 Sept. 1595, fol. 404.

  De Staten-Generaal allen den ghenen etc. doen te weten dat wy ontfangen hebbende de supplicatie aen ons gepresenteert van wege Reynier Pietersz. van Twisch, stierman, woonende binnen Hoorn, inhoudende hoe dat hy suppt., twee nieuwe instrumenten geinventeert ende doen maken hadde, dienende grootelycx tot behulp ende zeer noodich zynde totte zeevaert, waervan het eene is om by metinge der sonne te connen weeten het affwycken der naelde, als oick die Longitudo, dat is oost ende west, te weten hoe verre men uyt yeder meridiaen gescheiden is, ende het ander om te allen tijden die Latitudo dat is de hoochte te mogen nemen, soowel by de sterren als by de son, soo van de polus arcticus als antarcticus, alwaert schoon dat men door mist oft oyck overmitz tlant, den horizont niet en coste bekennen, versoeckende etc. octrooy voor 6 jaren, (hetwelk verleend wordt) VIII Maart 1597.

Resolutiën, 1597:

  385. R. 8 Maart. — Is Reynier Pietersz. van Twisch, stierman, woonende binnen Hoorn, geaccordeert octroy, om voir den tijt van twelff naestcommende jaren alleene in de Vereenichde Nederlanden te maken, don maken ende vercoopen sekere twee instrumenten, by hem geïnventeert ende don maken, dienende tot behulp van de zeevairt, het eene om tot allen tyden te moegen nemen de hooghte van beyde poolen, articus [sic!] en antarticus, alsoyck mede van der sonnen ofte ander gesternte, al waer 't, dat men door nevelt ofte doer dampicheden den horizon niet en konde bekennen, ende het ander instrument, om met hol water te gebruycken, om te weeten by seker metinge, hoe verre men van den Meridian verscheyden is, daeruuyt men weeten kan, hoe wijt men oost ofte west aengeseylt is,
verbiedende etc., opte verbuerte van de nagemaicte instrumenten ende dairenboven van de somme van sessehondert guldens, te bekeren in forma communi, mits dat het zy een nyeuwe inventie ende dat het patroon sal werdden getransfixeert ende het dobbel ten comptoire gelaten, sonder preiuditie van de voirgande concessiën.

  Op her versoeck ghedaen van wegen Reynier Pietersz, woonachtigh tot Hoorn, Ingenieur, omme van het gemeene Landt te mogen genieten eenige assistentie tot vervallinge van de verdere onkosten in het maken van de instrumenten, de eene daerop Oost ende West gevaren soude mogen werden, noyt van te voren ghesien, in forme van dubbelt quadrant, omme by metinge van de sonne te weten het afwycken der naelde *) als oock de longitude, dat is Oost ende West, te weten wat men uyt yder Meridiaen gescheyden is, ende het andere omme tot allen tyden te moghen de hooghte nemen, soowel by sterren als by sonne, van de Polen Arctico ende Antarctico, alware het dat men door mist, dompigheydt ofte landt, den horizon niet en konde bekomen:
hebben de Staten van Hollandt ende West-Vriesland verzocht ende gecommitteert: Josephum Scaliger, Snellium, Ludolphum ende Simon Stevin, Mathematicos, omme neffens de gedeputeerden van Amsterdam, Rotterdam, Hoorn en Enkhuizen de voors. instrumenten te visiteren en daarover rapport te doen ^†).

[ Aan Reynier Pietersz. van Twijsch werd op 19 juli 1603 octrooi verleend voor twee uitvindingen i. v. m. scheepszeilen: "met haer groot seyl alleen ... drayen ende van een lager wall affzeylen", en "het marszeyl min ofte meer ... totte helft toe te moegen vergrooten, omme ... alle varende scepen, 't zy vrient ofte vyant, te moegen onderseylen".]

  346.  R. 1 April. — Opte requeste van Jacob van Straten *), pretenderende te wege gebrocht te hebben, om de hoochten van alle quartieren perfect te kunnen weeten ende meten, soe ter zee als te lande, ende daerover versuickende alsulcken beneficie als dairtoe is gestelt ten tyde van Zyne Princelycke Ex^tie, hoochloffelycker memorie, is geresolveert, diewyle datter verscheyden anderen zijn, die hun vanteren ende aengegeven hebben,dat zy van gelycken gevonden hebben, dat men alle de pretendenten sal ordonneren heure stucken van de verscreven inventie gesloten over te leveren binnen den tijt van sesse weken oft uyterlijck twee maenden naestcomende, om daerna alle deselve stucken geopent ende geëxamineert te werdden, toeseggende ende belovende denghenen, die d'oprechte inventie sal hebben, sulcx datter egheen dispute tegen en sal zijn, dusent ponden van twintich stuvers 't stuck 'tsiaers ende vijff dusent guldens gereede penningen tot een vereeringe voir deselve zyne inventie ende gedan moyeten, wel verstande, by soeverre datter by de verscreven openinge bevonden wordt, datter meer zijn, die de verscreven inventie perfectelijck gevonden hebben, dat die metten anderen de verscreven vereeringe sullen deylen ende daerinne concurreren †).

  †)  15 Juni werd gelast, dat men alle personen, die pretenderen de "lenghte van de zee" gevonden te hebben, nl. van 't Oosten naar 't Westen, zou "insinueren" binnen 2 maanden hunne uitvinding gesloten over te zenden, om behoorlijk nagezien te worden; Simon van Eyck, Plancius en Van Straten behoorden onder de uitvinders. (R. i. d.). De brief aan Plancius, Van Eyck en Van Straten e.a.: R. A., S. G. 4713 (minuut).

— 4 Oct. werd gelast aan hen te schrijven, dat zij hunne uitvinding in de maand October naar Den Haag moesten brengen, op straffe dat na het verstrijken van dien termijn hunne uitvinding geen "consideratie meer en sal nemen". (R. i. d. p. p.). De brief: R. A., S. G. 4715 (minuut, dd. 6 Oct.).
Bovendien is er van denzelfden datum een brief van de Staten aan Jacob van Straten, dat hij tegelijk met zijne eigen uitvinding die van Reynier Pietersz. van Twisch naar Den Haag moest brengen, daar deze er over klaagde, dat Van Straten niettegenstaande zijn herhaald aandringen weigerde hem zijne uitvinding terug te zenden (alsv.).

  1131.  Barent Evertssen Keteltas ontvangt 150 gld. voor een door hem vervaardigd metalen instrument en een geschriftje over de lengtemeting [1609]. Zijn instrument gaat retour, met de mededeling, dat hij op financiële steun voor verder onderzoek niet hoeft te rekenen.

Resolutiën, 28 augustus 1610

  1205.  Thomas Leamer te Amsterdam ontvangt octrooi voor een methode tot lengtemeting, zonder dat de Staten daarmee over de waarde van zijn vinding willen oordelen.

Resolutiën, 24 maart 1611

  396.  Thomas Leoman, die beweert het middel gevonden te hebben om ter zee de lengtegraad te kunnen bepalen, zal afschrift ontvangen van de resolutie waarbij voor deze uitvinding een premie werd uitgeloofd.

Resolutiën, 4 juli 1611

  755.  Thomas Leamer heeft aangeboden zijn methode voor lengtemeting te demonstreren, als men hem meedeelt welke premie op deze uitvinding is gesteld. Men besluit dat drie gedeputeerden, uit Holland, Zeeland en Friesland, Leamer zullen bezoeken, en hem bekend maken dat de premie 10.000 gld. bedraagt.

Resolutiën, 21 mei 1612

  557.  Court Boddeker, te Bremen, en Jan Henrick Jarichs [meer over hem hier onder], ontvanger-generaal van de convooien in Friesland, hebben naar hun zeggen een methode tot lengtebepaling gevonden. Bas, Symsz., Joachimi en andere leden die dat begeren, zullen met de uitvinders nader spreken.

Resolutiën, 6 juli 1612

  764.  De Admiraliteit van Amsterdam schrijft de uitvinding van Thomas Leamer van onwaarde te achten. De Staten besluiten Leamer zijn boeken*) terug te geven.

Resolutiën, 18 juni 1613

  469.  Het rekest van Courdt Borreker, die zegt een methode van lengtemeting gevonden te hebben, gaat naar de Admiraliteit van Amsterdam, met het verzoek*) de uitvinding te laten keuren door enkele van haar leden, enige bewindhebbers van de Oostindische Compagnie en andere personen.

Resolutiën, 9 januari 1614

  16.  De Admiraliteit van Amsterdam schrijft*) dat zij een voorlopig onderzoek heeft laten doen naar de uitvinding van Coert Borreker. Op een rekest van Borreker wordt geresolveerd hem oktrooi te verlenen. Op de premie zal men beslissing nemen als de uitvinding akkoord bevonden is.

Resolutiën, 21 maart 1615

  216.  Op het rekest van Thomas Lyamor antwoorden de Staten dat hij eerst de deugdelijkheid van zijn inventie moet bewijzen.

Resolutiën, 2 juni 1615

  483.  Coenraedt Boddecker te Bremen biedt bij rekest aan zijn methode van lengtemeting niet alleen voor te leggen aan de ervarenste oude schippers, aangewezen door H. H. M. of de Admiraliteit van Amsterdam, maar ook zelf ter zee een proef af te leggen, als men hem daarvoor op een schip wil toelaten. De Staten besluiten advies te vragen aan de Admiraliteit van Amsterdam.

Resolutiën, 18 februari 1616

  139.  Driel en Magnus zullen met Stevin een demonstratie bijwonen van de instrumenten van Abraham de Huysse, geboren te La Rochelle, die meent een methode van lengtemeting ter zee te hebben gevonden.

Resolutiën, 1 juni 1617

  771.  Abraham Cabeliau krijgt voor de opdracht aan H. H. M. van zijn boek Rekenkonst van de Groote Zeevaert*) 100 daalders.

Resolutiën, 13 juni 1617

  840.  Abraham Cabeliau laat weten dat hij uitgevonden heeft "door zijn reeckenkonst van de groote zeevaert dat men op alle streecken van t'compas soo wel de lengte oost ende west kan vinden als de breete zuyt ende noort". Hij verzoekt een aantal oorlogsschepen uit te zenden en die in de buurt van Cabo de Finis Terre, de eilanden Tercera en Canarien en Cabo de St. Vincent ^a, "daer de meeste onzeeckertheyt van de zeevaert valt", te laten kruisen en de uitvinding aldaar te laten testen.
  Het rekest wordt doorgezonden naar het College ter Admiraliteit te Amsterdam ^b. Dit moet "secretelijck" een instructie opstellen hoe men het beste deze test kan houden ^c.  [>]

Resolutiën, 27 juli 1617

  1105.  Jan Jansz. Stampioen, burger te Rotterdam, vraagt octrooi om gedurende de tijd van twaalf jaar aan zeelieden onderricht te mogen geven in en boeken te mogen uitgeven over de door hem uitgevonden manier van plaatsbepaling.
  Alvorens dit octrooi te verlenen zal Stampioen eerst geëxamineerd worden door Mr. Stevin en enkele gedeputeerden (1124: hij kreeg het octrooi voor acht jaar).

Resolutiën, 6 dec. 1617

  1795.  Gecommitterde Raden ter Admiraliteit te Amsterdam schrijven in een brief van 18 nov. ^a: personen, gehoord zijnde over het rekest van Abraham Cabeliaeu [<], hebben verklaard dat zijn voorstel "frivoel" is en dat "hij dat nyet en heeft kunnen gedebatteren". Deze verklaring, het rekest en het boek van suppliant (waarin "eenige zijne dolingen werden aengewesen") worden teruggezonden ^b.

  502.  Jan Hendricxsz., ontvanger-generaal van de Admiraliteit van Dokkum, vraagt bij rekest octrooi voor de uitgave van een 'Gulden zegel des zeevaerts'. Men besluit dit boek eerst te laten onderzoeken door Stevin en Marollois.

Resolutiën, 21 november 1615

  902.  Op het rekest van Henrick Jarichs besluiten de Staten, dat de Admiraliteit van Rotterdam door hem ontworpen kaarten door enige deskundigen zal laten onderzoeken.

Resolutiën, 28 oktober 1617

  1591.  Jan Henrick Jarichs, ontvanger-generaal van het College ter Admiraliteit in Friesland, verzoekt octrooi voor zijn uitvinding van de "generalen Regul, genaempt het Gesichte des Grooten Zeevaerts", zoals op 12 nov. 1616 ook aan Abraham Cabeliau verleend is [<]. Hij verzoekt gecommitteerden aan te wijzen aan wie hij zijn uitvinding kan demonstreren.
  De Staten committeren Meerman, Magnus en Burmania.

Resolutiën, 1 november 1617

  1618.  Professor Snellius, Mr. Simon Stevin, Jan Pietersz. Dou, Melchior van den Kerckhove, Jan Cornelis Kunst en Mr. Jooris Joosten worden beschreven*) om op 3 nov. in het bijzijn van Meerman, Magnus en Burmania de uitvinding van Jan Hendricxz. Jarichs te onderzoeken.

Resolutiën, 15 november 1617

  1692.  Meerman, Magnus en Burmania, die in het bijzijn van de door H. H. M. beschreven "theoristen, practizijnen ende stierluyden" de uitvinding van Jan Henricxz. Jarich onderzocht hebben, brengen hiervan rapport uit. Volgens hen kan de uitvinding groot voordeel brengen aan de zeevaart.
  Op de verlening van het verzochte octrooi wordt nog niet geresolveerd.

Resolutiën, 17 november 1617

  1704.  Jan Henrick Jarichs krijgt voor 20 jaar octrooi op zijn "Generale Regul des Gesichts der Grooter Zeevaert", die volgens de mathematici die hem onderzocht hebben een belangrijke uitvinding is. Op het verzoek om een beloning wordt niet gedisponeerd alvorens de uitvinding in de praktijk beproefd is. Suppliant krijgt als onkostenvergoeding eenmaal 600 gld., te betalen door het College der Admiraliteit te Dokkum*).
  Het College te Rotterdam wordt aangeschreven†) een jacht van 40 last uit te rusten, waarop deze uitvinding door ervaren schippers en stuurlieden, ook van de andere Admiraliteitscolleges, beproefd kan worden°).

[ De uitrusting van het jacht wordt nog genoemd in zestien andere resoluties, zonder informatie over de proef.]

Resolutiën, 8 december 1618

  3996.  Nijs, Buys en Carels verzoeken de stuurlieden, die bij het testen van de uitvinding van Jarichs aanwezig zijn geweest, last te geven in Den Haag te blijven totdat Jarichs aangekomen is en dan rapport te doen.

Resolutiën, 11 december 1618

  4006.  Het College ter Admiraliteit te Rotterdam schrijft dd. 6 dec. dat het schip waarmee de uitvinding van Jarich getest is teruggekeerd is. Het heeft niet het idee dat het resultaat aan de hoge verwachtingen heeft beantwoord. H. H. M. moeten zich door een "glimpich" rapport van Nijs of Buys of door de meegebrachte steen niet laten verleiden tot een te hoge beloning.
  Met resolveren zal gewacht worden totdat rapport gedaan is.

Resolutiën, 19 december 1618

  4058.  Op een rekest van Jarich*) worden gecommitteerd om het rapport van de superintendenten en stuurlieden te horen Santen, Magnus en Nanning en andere gedeputeerden die daarbij willen zijn, benevens Mr. Stevin en Marlo.

Resolutiën, 28 december 1618

  4099.  Daar H. H. M. voornemens zijn de volgende dag het rapport over de uitvinding van Jarich te horen wordt aan Willebrord Snellius, professor, en Johan Pietersz. Dou, geometer te Leiden, geschreven aanwezig te willen zijn*).
  Santen, Magnus en Nanning worden verzocht het rapport aan te horen en hierover verslag uit te brengen.

[ Conclusies volgen in onderstaande tekst uit 1908.]

  2633.  Jan Hendricxsz. Jarichs krijgt voor twaalf jaar octrooi voor het drukken en uitgeven van de "voyage van 't experiment zijns Generalen Reguls van 't gesicht des Grooten zeevaerts".

Resolutiën, 6 april 1620

  2934.  Willebrordus Snellius, professor te Leiden, Pieter Nannincx en Mr. Lambert Palmeto worden gecommitteerd om het aan H. H. M. opgedragen en aangeboden boek van Jan Henrick Jarichs van der Ley, 't Gesicht des Grooten Zeevaerts, te onderzoeken.

Resolutiën, 4 juni 1620

  3374.  H. H. M. nemen kennis van een rekest van Jarichs en van de bijgaande adviezen ^a van Willebrordus Snellius, Pieter Nannincx, landmeter, en Lambertus Joannis Palmeto, leermeester van de grote zeevaart en de mathematica in Den Haag.
  Na beraadslaging besluiten H. H. M. alle stukken op te zenden naar de Admiraliteiten. Deze dienen alle uitvarende schepen te gelasten met Jarichs' uitvinding te experimenteren en daarvan journaal te houden, maar "sonder costen van 't lant". De Admiraliteiten moeten H. H. M. van de resultaten op de hoogte stellen. Als suppliant de stuurlieden van de schepen nader wil instrueren mag hij dat doen ^b.
  Snellius krijgt vier gld. per dag, de beide anderen twee gld. tien st. per dag aan vacatiegeld ^c.

Resolutiën, 9 april 1621

  658.  Claes Jacobsz., die zegt "Oost West, te weeten de lengte van der zee" te hebben gevonden, mag zich op eigen kosten wenden tot professor Snellius te Leiden. Deze kan H. H. M. dan adviseren.

Resolutiën, 16 maart 1624

  2885.  Op verzoek van Isaäc van Abbama, predikant te Berkenwoude, wordt besloten eventuele uitvindingen betreffende de dimensie van oost en west, ingediend door Robbert Robbertsz. [>] of anderen, te vergelijken met de uitvinding die Abbama aan Maurits heeft overhandigd. Dan zullen anderen niet de vrucht van zijn arbeid plukken.

Resolutiën, 29 mei 1625

  2249.  Aelbert Lieffertsz. van Swol krijgt voor zes jaar octrooi op instrumenten om oost en west te peilen, namelijk een platte astrolabe of globeschijf van het hemelrond en de aardbol, genaamd van de hemeltijd en de wegwijzer, gebaseerd op het getal zes, waaruit al zijn astronomische en globale berekeningen bestaan, volgens de tafels van de loop van zon, maan en sterren. Het octrooi geldt ook voor alle kwadranten, gradenbogen, kompassen, zandlopers en draaiwerken die op dit grondgetal zijn gebaseerd, alsmede voor het instrument genaamd de toets van alle kompassen.

  Waerop gedelibereert synde, Is goetgevonden en verstaen mits desen te versoecken ende autoriseren doctorem Hortensium praesidem Mathematicum tot Amsterdam, Willem Jansz Blau mede tot Amsterdam, Isaacq Beeckmans Rector tot Dordrecht om de opening van des Suppliants*) voorsz inventie schriftelick te ontfangen ende examineren, ende van alles hare ho: Mo: rapport te doen.

Resolutiën [ de Waard IV, 253 ]

  Is in de vergaderinge gecompareert de Heer Laurens Reael, hier bevorens Generael Oversten in d'Oost Indien van desen Staedt ende jegenwoordich schepen ende Raedt der stede Amsterdam.
  Ende naedat hy versocht is geweest hem te decken ende neder te sitten, heeft aen Haer Hooch Mogenden, met de complimenten hiertoe dienende, overgelevert seeckere remonstrantie in forme van een brieff, uyt den naem ende vanweegen Galileus Galilei, groot mathematicus ende astrologus in dienst van den Heer Hertoch van Toscane, ende heeft hierneffens gevoucht een translaet van de voorschreven remonstrantie uyt het Italiaens in de Nederlantsche tale*), bestaende de voorschreven remonstrantie principalick hierin, dat de voornoemde Galileus Galilei in een vrywillige gifte opoffert aen Haer Hooch Mogende seecker groot werck, synde een beginsel om tot volmaecktheyt te brengen seecker middel omme te cunnen weeten, als het tot perfectie sal syn gebracht, soowel de lengte als de breete op de groote vaert ende zeecloot, ende dat soowel te water als te landt.

  Waerop gedelibereert wesende, is goetgevonden ende verstaen den voornoemden Heer Reael over syne genomen moeyte midts desen te bedancken ende hierneffens begeert, dat hy aen den meergenoemden Galileus Galilei wille rescriberen dat Haer Hooch Mogenden de voorschreven aenbiedinge ende offerte ten hoochsten aengenaem is ende dat deselve het voorschreven werck sullen laten examineren, ende bevonden werdende dat hetselve in perfectie gebracht wesende, daerdoor de voorseyde kennisse der voorschreven lengte ende breete can werden becoomen, sullen Haer Hooch Mogenden jegens hem, Galileus Galilei, sulcx danckbaerlick erkennen. Ende werden tot d'examinatie van het meergenoemde werck midts desen versocht ende gecommitteert de meergenoemde Heer Reael selfs, ende met ende neffens hem Hortensius ende Blauw, woonende tot Amsterdam, ende sal de Professor Gool het voorschreven werck dienstich bevonden werdende, cunnen worden bygevoucht.

Oeuvres Complètes V, 154, 5 dec. 1664: Octroy voor Christiaen Huygens, tot het maecken van een nieuwe inventie van Horologien ende Slingerwerck, voor den tijt van twintich naestcomende Jaren.
... hoe dat hy Suppliant inden Jare 1656*) geinventeert hadde het nieuwe Horologie tegenwoordich bekent met de naeme van 't Pendulum, ofte Slingerwerck, ende sulcx principalyck met intentie om het selve ten gemeenen beste t'appliceren tot dienste der navigatie, ende langh gesochte seeckere affmeetinge der graden Longitudinis, ofte van Oost en West ...
... Verhoopende dat soo wanneer der soodanige effective preuven tot Ons genoegen souden wesen gedaen, hij Suppliant oock met de premie, by ons over veele jaren op soo importante inventie gestelt, soude werden geremunereert ...
... laetst geinventeerde uyrwercken. In welcke een cleyn gewicht binnen het werck is, alleen het schaeckelradt omdrijvende, 't welck t'elckens door het groote gewicht wert opgewonden ...

Eenvoudig en onvervalscht verhaal van 't voorgevallene in 's Graven Haege, ter vergaaderinge van de Ho: Mo: Heeren, de Staten Generaal der Vereenigde Nederlanden, over 't aanwijsen van 't vinden der Lengde van Oost, en West en de Waere Tijdreekeninge, gedaen door Lieuwe Willemsz. Graaf, Dienende tot Zeeker bericht aan de Vrinden, en Begunstigers der waarheid, en wederlegginge der onwaarheden, en lasteringe van de vijanden en wangunners derselven.

Noten