c is een baxken vol water, ab een glas, omgekeert, also dat het tot aen b vol waters blyft, twelck niet nedervallen en kan omdatter geen locht in en kan kommen. Nu a is vol lochts, dewelcke van de hitte ende koude lichtelick verdunt ende verdickt wort.
Alse verdickt wort door de koude, so beslaet se min plaetse, waerdoor het liqueur van onder opkommen moet tot aen d, om die ledich gemaeckte plaetse door de koude te vervullen. Maer als de locht in a door de wermte verdunt wort, so beslaetse meer plaetse ende stoot het water na beneden toe, tot aen b, twelck lichtelick op ende neer gaen kan, dewyle het backxken c open is, ende wort also deen tyt volder ende dander tyt legher.   [>]

  Neempt dat A sy een radt van avontueren*) ende dat a, b, c, d, e, f, g persoonen syn, te weten, koningen, keysers, pausen, princen, heeren, edelen, cooplien, ambachslien, bedelaers.

  Jacobus Bernhardi seght, dat hy voor eenen hooftman, ryck alchymist te Haerlem*), soodanighe glasen heeft doen blasen, vier of vyve, also dat de pypen in malkanderen pasten, die sy daerna toemaken konden, met een lampe de eynden aeneen smeltende, also dat men soveel sulcke glasen aeneen setten konde als men wilde.

  Seyde oock, dat desen hooftman met Drebbel, die het perpetuum mobile gevonden heeft°), alle dynghen ondersocht heeft, ende so wel weet als hy, maer daer soseer niet naer en vraeght, omdat hy so rycke is, ende Drebbel niet. Seyde oock, dat dese glasen tot het motum perpetuum gemaeckt wierden.   [>]

  Seyde daerna dat het hem geleert was van den pestmeester van Utrecht, aldus:
Neempt het mes, daer ymant mede gequest is, ofe steeckt een ander mes in de bebloede wonde, ende neempt dan een stuck speck ende steeckt het mes also tusschen het vel ende het speck, ende hanghet in een plaetse, niet te heet, noch te koudt. Wilt ghy dan den patient pyne aendoen, treckt maer het mes uyt, ende laet het koudt worden.

  Dit schryve ick hier om te toonen de sotticheyt van sulcke beuselen.°)   [>]

  Vooreerst dan segghe ick, dat op dese manniere door de voorgaende wetenschap het liqeur door de veranderinghe van de locht in c uyt de back d, gelyck geseyd, teghen malcanderen kommen sal ende afwycken in de rynghe a, b, e, ja de rondicheyt geeft lichticheyt, also dat het liqeur so swaer niet op te trecken en is, omdatter veel plaetse verandert, weynich verhooght synde.

  Wat aengaet het wassen van het water, dat is misschien geseyd per similitudinem, te weten, gelyck het water wast ende daelt, also ryst dit oock ende daelt, twelck de lieden hoorende, kunnen gedocht hebben, dat men de getyen daerdoor weten konde als per signum. Wat aengaet de storm in see, datselvighe is my oock geseydt van het voorgaende te Delft int stadthuys staende [<], meughelick alleen om de sake te wonderlicker te maken.

  Dan wat de veranderinghe des weers voor vapeuren of anders int glas verwecken sal, dewyle de locht int glas behoort verandert te worden gelyck de locht buyten, nadien datter onder oock water is, also wel als in de see, die also wel hier als daer syn dampen behoort te schieten, welcke oock opkommende niet en konnen verdwynen dewyle het glas boven toe is, de locht van eenderley natuere synde als buyten —, dat sal den tyt leeren. [>]

  Ick antwoorde, datter niet meer aen en hanckt dan de hooghte de op de wytte fg persen soude, waerse omgekeert; effen contrary t'gene Stevyn in syn Waterwicht [20] schryft. So oock aen gh hanckt effen soveel als de hooghte de op de wytte, gh eenen bodem synde ter syden. Hoe grooter dan dat de bolle is, hoe meer laste dat se lydt van te bersten, door hetselfde liqeur. So gaet het oock met ai etc.

  Maer soomen vraeght, hoet gaet met het recken van de locht in k, so segghe ick dat se meer gereckt wort van dese trachterwyse dan of de buyse tot aen het water enghe ware, want elck deelken vant water heeft syn swaerte ende wilt nedervallen;

  Maer dewyle alle instrumenten door verscheyden redenen rasschen ende traghen, so worter in een perpetuum horologium verheyscht een seker motus op een sekeren tyt, daerdoor alle erreur geeffent mach worden; twelck syn soude, waert dat het glas altyt s'daeghs leeghde ende snachs hooghde. Ofte indien men het instrument of glas so subtyl maeckte, dat het licht van den dach daerin veranderinge maeckte, het is apparent dat doort licht de lucht verdunt wort, maer door de warmte oock. Wie sal nu het een van het ander scheyden?

  Door de warmte ende koude kan men sien, hoe dickwils het weder verandert. Maer soo daer neffens yet ware dat sekerlick door nacht ende dach beweeght wierde, ende dat ééns daeghs ende ééns snachs, dan soude men weten hoe dickwils dat het weder veranderde in dach ende nacht, weke, maendt etc.   [>]

  Also onse 64 discipulen in onse beste kamer eten, ende wy altemet haer geerne alleen laten souden, also datse meenen, dat wy al haer doen sien, so moeten wy een gat maecken in de muer int Westen staende, in het Noorteynde daervan, ontrent 8 of 10 voeten boven de aerde, alwaer een kamerken achter de muer is, uyt hetwelcke wy in de kamer kycken konnen. Nu nadien de principale tafel staet lanckx de Suydermuer, ende wy het gat niet en behooren wyt, maer lanck ende smal, te maken, opdat niemant en wete of wy er door sien of niet, so is de questie, hoe dat lanckwerpich gat gemaeckt moet worden, opdat wy rechs al sien, dat op de langhe tafel gedaen wort?

  Hiertoe sal ons de perspective dienen. Laet ab de langhe tafel syn, een lynie op de vloer, rechthouckich op de glasgront*), bc. Het ooch sy d, so verde van het glas alsmen wilt: daerom en behoefter oock gheen vloerliny te wesen. Treckt dan van d tot b, so is db de linie, daer de schaeu van ab inkompt. Ende het gat moet effen so noes gemaeckt worden, so lanck alsmen wilt; want maeckt ment wyt, ende staet mer heel naby, so moettet soveel kleynder syn. Maer indien ab niet rechthoeckich en stonde op bc, so moest men doen gelyck in de perspective geleert wort, soeckende des tafels Oostpunt a, waert int glas vallen sal. Nu dan moet een gat syn gelyck ef.

  Daerom is de figuere B bequamer, alwaer het baxken c kompt op de hooghte, daer het water is als de locht aldermiddelmatichst is, also dat het de helft min tot syn natuerlicke plaetse sal moeten gaen, na de veranderinge van het weder, t'sy na boven of na beneden.

  De figuere A toont, hoe dat de dampen van onderop tot d kommen konnen, als het water wermachtich is ende de locht koudt. Daerom is rontsom A een backxken vol koudt water gestelt, ende om e niet, opdat de dampen in A blyven souden. Ende so sal hier een figuere syn van 3 elementen: e is instede van vier, A van locht, daer de wolcken syn, ende onder d is water. In de voorgaende figuere wort de locht gereckt; hier wort se geperst, omdat het water in den ondersten back hooger staet dan int glas. Dit kan men soveel doen alsmen wilt, ende men mach sien wat best is tot onse intentie.   [<,>]

  Daer is veel questie van de leughen, watse is ende hoese gexcuseert mach worden. Hiervan dunckt my, dat by een leughen altyt moet wesen contrarie woorden of gesien°) dan de sake is, ende dat den leugenaer dat weet ende de partye niet, sodatter altyt een bedroch by is. Dan daer is wel geoorlooft bedroch, daermen ymant goet mede doet, sonder sonde; maer daer en kan gheen geoorloofde leughen syn, want die is een bedroch met onwaerheyt beleydt.

  Nu daer is sowel onwaerheyt in actien of gestien als in woorden, gelyck oock de woorden verandert worden door de manniere van pronuncieren. Derhalven, tsy datmen al wetens ende willen ymant wat doet verstaen anders dan de waerheyt is door woorden, tsy door de pronuntiatie, tsy door gestien, tis na myn oordeel altyt een leughen. Maer hier en mach men Christus niet beschuldighen als hy hem geliet of hy na Jerusalem gaen wilde, noch Godt als hy Jonas dede segghen dat Ninive binnen veertich daghen vergaen soude, noch de genoode gasten als sy haerselven excuseren teghen haer meyninghe. Want hier en is geen formelick bedroch, want de partye weet wel, dat dit de manniere is datmen sich gelaet anders alsmen meent, om te sien of hyt van herten meent, die hen noodicht; ende oft hem heel wel geleghen kompt. Ende is een specie van beleeftheyt ende niemant is bedroghen, niet meer dan alsmen ironicè of andersins figuerlicker wyse spreeckt. Hier worden oock voor leughens gekeurt alderhande dobbelsinnighe woorden, pronuntiatien, gestien, die eenichsins maken dat de partye anders denckt dan de waerheyt is. De graden hiervan syn alsmen daerdoor wat goets teweghe brenghe: vyanschap schoudt, niemant gheen ongelyck en doet, den vyant bedrieght diemen weet dat ons oock so bedrieghen soude; maer de alderquaetste is alsmen daermede quaedt doet, die goet syn.

  Hier dient verhaelt, hetgene de Prediker seydt, cap. 7, vers 16, 17: Weest niet al te rechtveerdich, noch niet al te godloos, niet al te wys noch niet al te dwaes. Want de Phariseen voorseydt waren al te rechtveerdich, omdatse, teghen de grootste geboden Godts dickwils sondigende, de cleynste opt scherpste onderhielden. Also machmen teghen die een goedt man beclappende, ter doot brenckt, segghen: "Ghy syt al te rechtveerdich."
Die in de schoenen van syn voeten een fout vindende, den schoenmaker beschuldicht, ende nochtans opt ongeschickt fatsoen van broeck ende wambuys niet en let, ghy syt al te wys. Hy is al te godloos die hem met de voorsz. reden te veel excuseert ende sich te verre verloopt; hy is al te dwaes, die gheen verstandt en heeft, noch van cousen noch van schoenen, maer denckt dat geschicktheyt curieusheyt is.

  "Breeckt desen tempel, ende in dry daghen sal ick hem weder oprichten", seght Christus [Joh. 2: 19], ende dat sonder leughen, al wast sake dat sy dat van den materialen tempel verstonden. Want de toehoorders hadden het behooren te verstaen, ende dat syt niet en verstaen, is haer ende haer voorouders schuldt. Op deselfde manniere heyscht Godt van ons in syn wet, dat wy niet doen en konnen.

  Dit voorseyde genoechelick propoost en is geen loghen, omdat den toehoorder niet en behoorde so haest syn gedachten te vesten op hetgene dat niet noodtsakelick uyt de voorseyde eerste woorden en volght.   [>]

  Sy nemen een warm rogghenbroot, een weynich grooter dan het boomgadt ende doen de onderste korste af, so wyt alst boomgat is, ende legghen het broodt met de cruyne nederwaerts op het boomgadt ende stoppent rontom het broot dicht toe, datter gheen wint noch uyt, noch in vlieghen en kan. So sal dan dit warm broot in sich trecken al de quinte essentie van het heel oxoot, ende al de wyn van binnen bederven. Dit broot dan koudt geworden synde, sult ghy afnemen ende met u draghen, ende als ghy Rynschen wyn dryncken wilt, so sult ghy een kruymken daervan in een glas met water legghen ende het sal so goet worden als Rynschen wyn.

  Hy meynde dat de kant door een magnetische kracht dat treckt. Maer ick seyde, ende houde het daervoor, dat het geschiet door eenighe spiritus of dampen, die gestadich uyt het water oprysen, terwylen het water uytdrooghende is sonder ophouden door de gedueriche warmte des lochts*). Nu so wort het pampierken van die uytrysende dampen meest beweecht aen die syde, daer meest water licht. So dan tusschen het pampierken ende de kandt minst water ende rysende dampen synde, wort het na de kandt gedreven ende hoe nader het de kant is, hoe grooter verschil daer is tusschen het water aen beyde syden des pampiers. So oock tusschen de twee pampierkens byeen en is mede niet veel waters.   [>]

  Alsmen een schailje, daer men rechs op gecyffert heeft ende met natticheyt uytgevaeght, in de stove kompt, so wortse so nat, dat men de letters die men maeckt, niet sien en kan.

  De reden hiervan is, dat de natticheyt buyten de stove in de poren of sweetgaetkens van de schailje schuylt, also dat het schyndt dat se niet seer nat en is; maer de natheyt is wel niet int midden des lichaems, maer altyt leegher dan het oppervlackt van de schailje. Als nu de warmte op de schailje kompt, so menghtse haer met het water, dat in die gaetkens is, makende dat het meerder plaetse hebben moet dan in die hollekens is, waerdoor de natticheyt van de warmte uytgedronghen wort; niet anders gelyck de wyn uyt een volle tonne overloopt alsmer noch water ingiet.

  Hetselvighe siet men oock als men eenen natten doeck, die sterck uytgevronghen is, by het vier drooght. Ende voornementlick als dien doeck in een koude vochtighe plaetse geleghen heeft, want doen en schyntse niet nat te syn voor ende aleer datse by het vier kompt. Ende dan siet men de natticheyt bescheeghelick, selfs eer se begint te roocken, ende oock alse roockt.

  Daer syn instrumentkens van yser, die men in de mont neempt om op te spelen, ende men heet se trompen.
ab is een stale latken, dat men doet daveren alsmen aen c stoot met den vyngher, ende men speelter alle lydekens op.

  Alwaer te verwonderen staet dat men verscheydenheyt van toonen hoort, daer het instrumentjen doch eenparich is ende buyten de mont slechs eenen eenparighen ofte schier geenen toon en geeft. Maer men moet weten dat de locht in een nauwe plaetse gesmeten, ende niet hebbende om te wycken, meer clynckt ende gebroken wort; ende dewyle men den mont kleynder ende grooter maeckt int spelen, so verandert men ooc de toonen, niet anders dan tgaet met de orgelpypen. Want als men de kaken wyt open spreydt ende eenen grooten mont maeckt, so komter eenen groven toon van; eveneens alsmen die int synghen verandert. Also dat ick meyne, dat men de voys maer en hoeft na te botsen sonder synghen, den mont openende gelyck men synghen soude. Ende also kan men sonder veel te leeren, alle liedekens spelen, die men synghen kan.

  Wat aengaet de beproevinge, daer God Abraham mede beproefde, die was soodanich dat hy hem dede gelooven dat niet waer en was, want Abraham dachte dat het Godts wille was dat Isack soude ymmers gedoot worden, twelck Godts wille niet en was. Ja, God hadde wel moghen segghen sonder lieghen: "ick wil dat ghy uwen sone doodet", daer hyt nochtans niet en wilde, maer hy verstont hem: "ick wil dat ghy al de actien van gehoorsaemheyt betoondt, die ghy doen soudet so ick dat ymmers begeerde". Maer so klaer en mocht dit niet geseydt worden, want dan en haddet gheen beproevinge geweest; want wat eere konde Abraham hebben, dat hy al die actien dede, wel wetende dat het na syn sin uytvallen soude?