Haec oritur a lumine candelae refracto per crines palpebrarum superiorum et inferiorum. Continuata autem est haec lux orta, quia radij ab alijs atque alijs luminis partibus procedunt, fitque ut radij supremi per supremam crinium partem videantur prope verticem flammae. Radij vero a flammae partibus inferioribus per superiorum palpebrarum crines refracti praebeant lucem a candela remotiorem, donec tandem infimae flammae radij speciem lucis praebeant prope caput nostrum continuatam. Tu si vis, exactius haec specta et solidius tracta. Omnibus enim ipsa res manifesta est. Sed aliquando ipse fortasse diligentius. [>]

  Respondeo: Contraria non vere destruunt; possunt enim simul esse falsa. Destruere igitur est contradictorie opponere. Dicendum ergo fuerat: At quidam homo habet quatuor pedes; ergo quoddam animal habet quatuor pedes; aut: at nullus homo habet quatuor pedes; ergo quoddam animal non habet quatuor pedes. Etsi enim, proprie assumptio hîc debeat esse particularis, non tamen universalis minus, sed magis inferet. Nam licet in praemissis ex particulari facere universalem; sed non in conclusione, quia ea sequitur partem debiliorem.   [>]

  Sit conclusio: Deus remittit nobis debita nostra. Major propositionis: Qui non imputat nobis peccata nostra, is remittit nobis debita nostra; at Deus etc.; ergo etc. Hîc medius terminus respectu praedicati ad solum "remittit" debet referri, viz.: non imputare ad remittere, quia reliqua eadem sunt; subjectum quoque ad non imputare.

  Sic eadem conclusio probatur hoc etiam modo: Qui omnibus Christianis remittit peccata, remittit nobis peccata; at Deus remittit omnibus Christianis peccata; ergo Deus etc. Hîc sumitur medius terminus a genere praedicati, et a subjecti conclusionis efficientis subjecto. Sic idem probatur quia debita remittit, ubi peccata praecipua pars est praedicati. Sic etiam: quia Deus omnium electorum peccata remittit, ubi verbum nostra praecipuum est praedicati. Eodem quoque modo agitur cum subjecto conclusionis complectente plures voces, ideoque et res per eas significatas.

  Nec mirum haec a me dici cum de omnibus aliquis vicissim possit dubitare: primo an Deus remiserit, tum an peccata, tum an nobis, tum an nostra. Sed vulgo solent haec miscere, duoque aut tria simul probare; et si unum duntaxat est probandum, male reliqua verba mutare. Verbi gratia: Qui non imputat nobis delicta nostra, is remittit nobis peccata nostra; at etc.; ergo, etc. Et sic: Qui non imputat Christianis delicta quae ipsi commiserunt, is remittit nobis debita nostra; at etc.; ergo etc.

  Den 26^en Jann. 1622.

  In vase cylindriaco (tonnam aut cupam dicimus) superficies aquae erat congelata, at velut plicae quaedam altiores reliqua glacie, a circumferentia ad centrum videbantur extendi, in hunc modum ut vides ad latus. [<]

  Ratio hujus rei est quod vas fuerit circulare. Cum enim glacies plus loci occupat quam aqua [<], oportuit superficiem glaciatam majorem efficere circulum superficie aquea. Quod cum terminus vasis ligneus non permitteret, necesse fuit abundantem glaciem in sese reduplicari, idque ibi maxime ubi plus erat materiei, quod est circa circumferentiam. Unde fit plicas fuisse triangulares, quarum angulus acutus vergebat ad centrum.

  Verbi gratia: Si omnis homo est animal, quaedam substantia est homo; aut, qualitate antecedentis mutata, sic: Quaedam bestia est canis; quoddam animal est bestia, quia omnis canis est animal. Illinc enim patet consequentia.

  Sic enim reducitur ad cathegoricum: Omnis (aut quidam, ut lubet) canis est bestia; at omnis canis est animal; ergo quoddam animal est bestia. Hîc vides converti antecedentem, fierique tertiam figuram, quod praestat. Quam conclusionem inverti; hanc enim convenit immediate probari.

  Sic etiam negative: Si omnis homo est canis, quaedam bestia est homo; at nulla bestia est homo; ergo quidam homo non est canis (aut si mavis: ergo nullus homo est canis; haec enim est contradictoria ejus quae poterat esse antecedens consequens. Idem enim aeque sequitur si quidam saltem homo sit canis, nam antecedens continebat plus quam necedde erat). Haec sic reducitur: Omnis canis est bestia; at nullus homo est bestia; ergo nullus homo est canis. Alterius exemplum sit: Si omnis aut quidam homo est bipes, quidam bipes loquitur etc.

  Hinc patet cur in quarta figura non est major negativa; scilicet quia non potest converti. Verbi gratia: Quidam homo non est doctus; at omnis doctus est animal rationale; ergo quoddam animal rationale non est homo. Quod falsum est, quia haec forma nequit reduci ad tertiam figuram; non enim verum est: quidam doctus non est homo.

  Ante alubi [<] credo ejus extinctionis rationem dedisse, quia aqua attracta gravis est; cupiensque descendere, fit locus vacuus, nam flamma ante consumpserat aerem. Dispergitur ergo flamma per totum vitrum a nullo aere coercita, uti in libero aere coercebatur et comprimebatur ab incumbente undique aere. Ad haec in hoc vitro aere consumpto, non adest ignis pabulum; aer enim dum attenuatur, videtur suo saltu, et dissiliendo oleum, ignis verum pabulum, discutere, separare, et in parvas particulas attenuationi opportunas disijcere.   [>]

  Den 4^en April.

  Loca oratoria sunt species locorum logicorum; ex eodem enim loco logico sumuntur loca flexanima epistolarum, dialogorum et ecclesiastica; exempli gratia: usus in concionibus a Piscatore*) proponitur quintuplex: est 'didaskalia, elegkos, paideia, epanorthôsis, paraklèsis'.°)
Ex his doctrina refertur ad locum de divisione; est enim deductio 'hupotheseôs' ad 'thesin'. Locus de divisione multa quidem plura complectitur, sed hoc est quod dicebam locos oratorios partem duntaxat capere de locis logicis. Doctrina enim pertinet ad solum genus, imo ad genus quo nos docemur in fundamentis religionis Christianae.

  Non tamen negaveris, imo dixerim, in uniquaque hac generali oris constitutione particulares utriusque formationes, praeter spiritûs vehementiam, multum facere ad quantitates exprimendas, ita ut vox fortissima et longissime exaudita sit, quando os maxime capax fit et altissimam in hoc genere quantitatem efficit. Hinc sequitur multas voces inferiores esse fortiores superioribus, fortitudinemque esse vocis qualitatem.

  Cum videmus thema aliquod interdum dividi per suas causas, interdum per sua effecta, subjecta, adjuncta, interdum per membra essentialia, species et partes, dubitatur qualisnam sit divisio, quondo unum hoc thema per plura argumenta deducitur aut per omnia.

  Exempli gratia: Homo sit thema cujus causa est Deus, materia terra; effecta aedificia; subjectum mundus; adjunctum rectitudo; oppositum bestia; simile etc. quidlibet. Dico hanc per omnia argumenta logica deductionem non vocari distributionem, sed referri ad locum de definitione aut descriptione; non enim tum homo dividitur, sed explicatur omnibusque hominibus haec omnia conveniunt. Ac quamdiu in genere quaedam dici possunt de omnibus hominibus, tam diu homo non est distribuendus; divisus vero, iterum utraque pars explicanda per omnia loca, antequam ad specialiorem distributionem pervenias.

  Interdum tamen etiam contingit ut unum thema habent plura effecta adjuncta, ut homo est doctus et malus, bipes et erectus. Neque haec divisioni apta sunt, sed ad definitionem referuntur; describitur enim res a diversis effectis, adjunctis etc. Sed tamen partes hîc possunt esse oppositae et divisioni aptae, ut homo est vel albus vel niger, facie vel cute eodem modo sumendo. At homo aedificat vel est bipes nemo dixerit; sunt enim diversa argumenta quae uni rei convenire possunt. Nihilominus tamen etiam hîc interdum fit realis distributio, ut: homo est vel albus, vel habitat in Aethiopia; at tum intelligitur per locum, adjunctum contrarium albedini, ita ut "habitans in Aethiopia" non opponatur immediate albo, sed quia habitationem Aethiopiae consequitur nigredo, quae albedini opponitur.

  Den 11^en Mey.

  An Petrus est homo? Quaeri posset de hoc axiomate, quomodo ejus omnia adsignificata ad logicam pertineant.

  Primum igitur sciendum est axioma non solum esse affirmatum et negatum simpliciter, sed etiam medio modo. Talis affirmatio aut negatio vocetur dubitatio. Ejus nota est in particula "an"; verum continet "an" etiam interrogationem cum figura "?", ad finem axiomatis annexa.

  Sic, cum quaeritur: Quid est Petrus? est praedicatio dubia speciei subalternae (id est sub aliquid et supra aliquid). Necdum notae sunt prolatae, sed respondentis ingenio relictae. Hîc notae sunt in quid et signo interrogationis. Sic cum dicimus: O tempora!, praedicamus adjunctum perversitatem de temporibus, quod significatur per O et !. Ita etiam reliquae figurae et tropi ad logicam reducenda, nec minus quoque casûs nominum. Ablativus enim est nota causae interdum; dativus acquisitivus subjecti etc. Sic modi et tempora, imo quaelibet notae, debent reduci ad suam originem logicam.

  Neque solummodo ea quae expressis notis habentur in contextu, referenda ad locos logicos,verum etiam ea quae subintelliguntur, atque circa, aut ob, orationem vel ejus partes, possint contingere. Sic ante [<] reduxi ad logicam 'èthè' et 'pathè'. Haec enim plerumque non exprimuntur in ipsa oratione, sed sunt effectûs ejus, vel ejus partium, in auditores. 'Pathè' enim efficiuntur in auditoribus per exagerationes, argumenta apta, et caetera media convenientia; 'èthè' efficiuntur in auditoribus de oratore, eo modo quo excitat quis iracundiam alicujus, si eum vocet nebulonem, quae ira est effectus horum verborum ab hoc de illo ita prolatorum. Quae tamen ab historico in contextum referri possunt hoc pacto: Petrus vocabat Johannem nebulonem qui ob id illi irascebatur, quae personae et effectûs solent in orationibus silentio premi. Nam cum orator cupit apud auditorem excitare opinionem prudentiae, non dicet ego sum prudens, sed aliquid prudens, factum vel dictum, a se proferet, unde auditores ejus prudentiam admirentur.

  Den 27^en Mey.

  Ignem tantum loci comprehendere quantum alubi [<] dicitur, mirabitur fortassis nonnullus, cum non statim verum sit tenuissima a se invicem maxime distare, sed id soleat praeter necessitatem consequentiae supponi.

  Dicendum igitur ignis materiam esse sulfur, oleum, saevum et reliqua inflammabilia. Sed ea non sunt ignis cum quiescunt, sed tum demum vocantur ignis, cum in minimas partes divisa sunt eaeque partes celerrime moventur; prioresque semper sequentes, subsequuntur, per quem motum continuum disijcitur aer et acquiritur locus capacior, sine quo motu iste peragi non possit:

  Neempt dat A sy een radt van avontueren ende dat a, b, c, d, e, f, g persoonen syn, te weten, koningen, keysers, pausen, princen, heeren, edelen, cooplien, ambachslien, bedelaers.

  Patet quoque ex his quaslibet actiones posse hoc pacto institui perpetuas, de quibus Hero in libris de Spiritalibus*); maximas vero et frequentissimas quando aer in frigore et calore maxime est varius, videlicet tempore autumni.
  Si igitur vas s multam aquam effundit, marginibus multitudinem non continentibus, signum est vas id saepius repleri tempusque esse varium. At si vas aliud adjungatur quod eam effluentem accipiat, ac ubi ad certam altitudinem pervenisset, per siphonem sive diabetem Heronis, totam eam effundendo animalis alicujus vocem exprimeret, tum significaret frequens ea vox tempus varium, morbis aptum autumnalibus; doceretque exactissime usum indicationis in medicina quae ab aere circumstante sumitur.
  Si autem alchimistae vere gloriantur se planetarum vires in aquas etc. introducere, hîc habes modum locupletem experiendi ejus artis veritatem. Aqua enim Martis procul dubio hîc aliquem motum edet, cum Mars aeri dominatur. Illi videant.

  Sed hic tamen non ignorandum quo major est oculi remotio, eo pauciora puncta visibilia pupillam ingressura; vides enim am a tota lente aberrare. Praeterea oportebit lentem cd prope k firmari atque alium quendam loco k quasdam litteras inscribere, quas vult oculo i innotescere. Non igitur unus per se solus videbit quae vult, sed mediante quodam socio.

  Jam quod ad magnitudinem attinet, eadem proportione ea quoque crescit et minuitur (qua copia et densitas radiorum ante dicta est variare), in visione naturali, scilicet secundum duplicatam proportionem distantiarum. Keplerus id quoque ostendit in sua Dioptrice, Prop. 83. Et nihilominus tamen lentes minoris convexitatis, in subjecto papyro albo, majores figuras faciunt cum non pluribus radijs, videlicet si lentes sint aequalis quantitatis.

  Sic commode intelliguntur termini quibus particulae quaedam additae sunt et verbo substantivo "est" carent. Ut: Qui est bestia, in eo est vita; canis est bestia; ergo in cane est vita. Hic explicatur hoc modo: Omne quod est bestia, est aliquid in quo est vita; omnis canis est aliquid, quod est bestia; ergo omnis canis est aliquid, in quo est vita.

  Den 8^en October 1622 tot Rotterdam.

  Dicimus ultimi syllogismi conclusionis subjectum esse thema, praedicatum declaratum, medius terminus argumentum respiciens praedicatum; argumenta vero quibus major et minor probantur, respicient terminum medium. Hoc pacto: Petrus declaratur a genere animal; ab animali vero sumitur argumentum probans a loco generis quod est homo. Major autem propositio probatur ab hominis adjuncto communi sensu, minor ab ejusdem adjuncto proprio. Breviter: thema declaratur a genere, hoc probatur a specie; ab hac sumuntur argumenta probantia majorem et minorem ab adjuncto communi et proprio.

  Eodem quoque modo perges procedere, si secundi et tertij syllogismorum majores et minores confirmentur. Sumentur enim duo argumenta a sentiente, et itidem duo a loquela, atque ita fient duo alteri syllogismi quinquepartiti subordinati, quorum tamen quaedam propositiones pertineant ad primum et tertium, atque ad primum et secundum. Secundi vero et tertij propositiones alterius syllogismum non ingrediuntur.

  Vulgo autem minores tantum confirmantur. Hoc pacto:

  Si tibi debuisset Quinctius, statim petijsses; sed statim non petijsti; ergo Quinctius nihil tibi debuit. Probatur major: Quod dissoluti facerent, tu fecisses; sed si dissolutis Quinctius debuisset, statim petijssent; ergo si tibi Quinctius debuisset, statim petijsses.  "Tu" est major terminus, "dissoluti" medius; "facerent" autem includitur in "petijssent", "facere" vero in "petijsses". Probatur iterum major: Tu es avarus; quod dissoluti facerent, id avarus faceret; ergo quod dissoluti facerent, id tu faceres.

  Ubi animadverto dicendum potius rarius propositionem universalem negari, nam major in tertia figura potest esse particularis; et in reliquis figuris licet petere rationem, etiam minoris universalis negatae. Verum, meo judicio, praestat ante postulationem rationis eam probare per inductionem, ut ita defendens cogatur addere quod ab opponente omissum est, viz.: exemplum per quod universalitas infringitur. Nec quoque statim victus dicendus, si nequeat dare exemplum tale, quia opponens potest ita formare suam propositionem, ut ea sola restet exceptio in syllogismo expressa.

  Distinguet igitur defendens hoc a reliquis omnibus notabili quadâm differentiâ. Ut: omnes homines sunt peccatores; Christus est homo; ergo etc., dicet: hic medius terminus; in majore sumitur pro hominibus naturali lege natis, in minore vero pro supernaturali lege nato. Si vero distinctio videatur absurda, ut: Omnes homines sunt peccatores; Petrus est homo etc., si dicat respondens: "medius terminus in majore sumitur pro hominibus naturale lege natis, in minore pro ex materno utero secto", rogabit opponens quo pacto neget majorem, aut, si velis, minorem.

  Eodem capite*) connectio melius in primo modo sic probabitur: Qui est aeternus est naturâ Deus; at si sermo fuit in principio, est aeternus; ergo si sermo fuit in principio, est naturâ Deus.

  At non oportet continuo syllogistice argumentari, sed interponendus est discursus oratorius. Ac primo negatam propositionem Platonico more probare, tum vero id ipsum ad formam syllogisticam reducere, ut ita videamur ex tempore syllogistico disputare et eâdem operâ oratoriam per syllogismos quinquepartitos exercere possimus ne minus apti cum plebeis disputandi deprehendamur. Fiat igitur syllogismus quinquepartitus aut plurimum aut pauciorum partium ex syllogismo post proferendo, propositionemque negatam confirmaturo.

  Dicendum igitur: "ambiguitas est in antecedente aut in consequente". Vox enim haec sumitur ita in propositione, aliter vero in assumtione, aut in conclusione. Ex quo vitium consequentiae syllogisticae patet, cum non assumitur aut removetur idem antecedens aut consequens; aut idem non concluditur quod in legitimo processu requiritur, cum totus syllogismus duas duntaxat propositiones diversas possit continere, utramque vero ex majore propositione repetitam.

  At tenendum est ubique in tota oratione subintelligi locum, tempus, oratorem, auditores. Sic in Orat. pro Caelio, ubi Cicero probat eum non esse luxuriosum, interserit: "dicam enim jam confidentius de studijs ejus honestis, quoniam audio quaedam, fretus vestrâ sapientiâ, libere confiteri".*) Cum hîc Cicero dicit: "Caelius non est luxuriosus", intelligitur dicere: "ego dico Caelium non esse luxuriosum, hoc tempore dico, hoc in loco dico, coram vobis dico". Illud "enim" igitur in dicta parenthesi, est ratio propositionis, cujus praedicatum est "dico", hoc modo: "Caelium non esse luxuriosum ego dico"; ratio vero est quia confidentius audeo dicere. Syllogismus talis esto:

  Minorem probat, quia fretus est auditorium sapientiâ. Ad haec ratio in parenthesi etiam refertur ad studia Caelij honesta, ut sit argumentum quod Caelius non est luxuriosus, scilicet quia studijs honestis operam dedit et etiamnum dat. Pertinet igitur illud unum "enim" ad probandas duas conclusiones: potest enim unumquodque verbum (ut alubi [<] diximus) singulatim probari inesse subjecto, et unumquodque fere verbum potest esse ratio diversae conclusionis. Hîc autem tota conclusio etiam fit subjectum, cui praedicatum "ego dico" inesse probatur.   [>]

  Hoc tamen addendum eam vim quae in ipso ortu aut occasu maxime viget, etiam Orientalem et Occidentalem ventum posse excitare, quia per illa puncta (cum est aequinoctium) et per Zenith nostrum ducitur circulus magnus.   [<,>]

  Negatur major. Ratio negationis est quia quasdam res non sequuntur signata, quae tamen sunt eorum signa, ut cum porrigo manum ut pauperi nummum dem, quem nebulo inter porrigendum aufert. Ita hic responsum est, ac si syllogismus ita habuisset:
  Quam rem non sequitur aliqua res, ea non est ejus signum; at iridem non sequuntur pluviae; ergo iris non est signum pluviarum.
ubi major est facta universalior, ideoque instantia facilius reperitur; idque opponens debet ferre, aut, probando suam majorem, ostendere aliter fieri a signandis pluvijs quam in alijs rebus.

  Ante [<] audivimus quomodo instantiam proferre; nihil aliud est quam syllogistice contradictorium negatae propositionis probare, sed obscurius. Tertio, ante [<] diximus omnes eas propositiones annihilari, si ostendamus non necessario ita se habere, sed aliter esse posse.

  Explicationes in orationibus sunt procul dubio animadversione necessariae cognoscunturque per notas locorum logicorum. Verum tamen, si diligentius hîc introspiciamus, omnia fere poterunt referri ad syllogismos oratorios. Etsi enim non semper expresse conclusiones proferantur, eae tamen ex modo dicendi facillime eliciuntur, nam hinc intelligitur quid auctor approbet et reprobet; quidque bonum, quid malum sit. Sic si praeceptor severe dicat: "tu non tenuisti lectionem", intelliget discipulus: ergo tu vapulabis. Si concionator flebiliter dicat an Deum peccatis nostris offendimus, tacite concludit nos obnoxios esse poenis. Quam autem conclusionem orator intendat, etiam antecedentia totusque cursus orationis etc. plerumque manifestissime indicant.

  Monendus est opponens ut ordinem syllogismi oratorij servet qui descriptus est abhinc pagina quinta [<]. Respondens igitur neget minorem prosyllogismi minoris hoc modo: "Verum omnis homo non sentit (quod etiam poterit confirmare syllogismo oratorio); etsi igitur omnis sentiens est animal, non tamen sequitur hominem esse animal; etsi igitur Petrus est homo, non tamen sequitur: Petrus est animal". Atque ita deinceps, ubi plures syllogismi subordinati sunt; nam scire oportet hîc me duntaxat ultimus syllogismus explicatissime proponere.

  Oratores vero rarissime tam explicate, sed fere enthymematice procedunt ac saepe paucis verbis multa argumenta concludunt, quorum quaedam sunt sobordinata; id est primum per secundum, secundum per tertium, etc. probatur; quaedam vero in collateralia, id est, quando eadem conclusio diversis argumentis infertur. Quod frequentissime omnium accidit. Raro enim unicum argumentum satis est ad conclusionem, tam fortiter quam orator desiderat, inferendam.

  Argumenta autem fere proferunt ornata per figuras rhetoricas: ironiam, tropum etc., interrogationem, exclamationem, admirationem, etc., quo vestitu detracto, apparebit parum esse quod ad syllogismos referri, et vim illationis augere non videatur. Prodest nihilominus composituram orationem syllogismos oratorios explicare subordinate et collateraliter. Id possimus hinc sumere quas velimus propositiones nonnullasque omittere, duas, tres, aut plus, contrahere, alias vestire ornatu rhetorico, atque ita abundare copiâ verborum et rerum. Secundo, quando in syllogismi oratorij syllogismo aliquo sunt quatuor termini, respondens oratorius ita respondebit:
  Fateor omne sentiens active est animal; verum omnis homo non sentit active, sed passive; at omne sentiens passive non est animal; non igitur sequitur omnis homo est animal. Etsi igitur Petrus est homo, non tamen sequitur: Petrus est animal.

  Sit igitur exemplum tale: Cicero probet Catilinam occidendum esse, quia conatus est patriam perdere. Dicat igitur is: "an non occidendus est? cum patriam conatus sit perdere". Praeter artificiale argumentum sumitur etiam aliud a testimonio auditorum, idque per interrogationem. Idem enim est ac si diceret: "Vos ipsi testes estis eum esse occidendum"; ergo interrogatio continet testimonium auditorum, quia supponitur eos responsuros ex sententia oratoris. Si non ita responsuri sint, est elenchus sophisticus, sive falsum argumentum, quod etiam vocatur ignoratio elenchi.

  Si dicat Cicero admirans: "Catilina conatus est perdere patriam, nec tamen occisus est", concludit mediate Catilinam esse occidendum. Admiratio enim designat peccatum esse a senatoribus quod eum non occiderint; ergo jam occidendus est. Idem fit cum dicit: "hic tamen vivit", nisi quod argumento utatur a contrario.

  Sic, cum exclamat: "o tempora, o mores", idem est ac si diceret: "Catilina non est occisus, ergo peccarunt senatores graviter; ergo homines omnes corrupti sunt, vel id fit vitio temporis". Potest enim videri inclusa excusatio quaedam senatorum, ut dicatur: "Potius vitium temporis quam eorum", atque ita tandem sequitur: "Catilina occidendus est quia temporis vitio tam diu servatus fuit".

  Reliquae figurae, hoc modo animadversae, suas vires nullo negotio diligenter consideranti oratoris intentionem, omnes omnino aperient.

  Quod sane verum esse confiteor, sed non dico ventum esse revera celeriorem, ita ut particulae venti aequali tempore plus spacij permeent quam ante; verum multas illas particulas, hîc conjunctiores, plus virium obtinere ad alia corpora propellenda. Multae enim particulae hîc tangunt eam corporis movendi superficiem, quae antea paucis occurrebat, unde fit ut facilius quaevis corpora secum rapiant, eo motu quo ipsae moventur; qui motus tam celer est ut paucae particulae venti corpora alia nequeant tam celeriter movere, sed vel resiliunt, vel impacta cum corpore movendo jam tardius procedeant. Multae vero minus obtunduntur, corporique movendo adjunctae plus pristini motûs retinent; per se tamen longe celerius moverentur, unde (celerior aurâ) notamus rem celerrimam.
Atque ita ventus aerem, ut levissimum corpus, secum rapit, quoque plures particulae minus aeris protrudunt, eo utraque celerius pergunt. Potest igitur dici ventus augeri accessione alterius venti, atque ita in via vires acquirere, non quod ejus membra aut particulae celerius moveantur conjunctione alterius venti aeque celeris, sed quia violentius omnia movet motu, per se semper satis veloci.

  At non male quis dicat eum nixum, quem dum attenuantur praestant, tantum obstaculi praebere sequentibus quam promotionis praecedentibus, cum non sit corpus fixum quod eum impetum sustineat, quale erat in principio motûs vapor, quiescens resolvenda et attenuanda.

  Videtur igitur ea nova attenuatio quid posse cum adhuc prope est suam originem, non vero cum longius jam particulae processerint. Omne enim attenuatum in omnem plagam sese conijcit, uti aliquando [<] audivimus vaporem aut halitum quiescentem, dum attenuatur totus, omnes ventos fieri. At ventos velociores esse in medio tempore quam in initio, nullus dubito. Particula enim tum attenuata, velocius movetur, quia jam minus habet obstaculi, quia totus aer eo movetur quo ipsa tendit, ideoque ei non obstat, sed veluti in vacuo movetur.
Particulae enim primo attenuatae, jam aerem mobilem fecere, qui de cursu, quem primus impetus attenuationis ijs conciliaverat, non parum abstulerat. Sequentes vero particulae attenuatae et impetum motûs nactae, vel non tangunt aerem sponte findentem, vel non tam valde ab eo obtunduntur; retinent enim motum quo aer movetur, unde fit ut tantum parum a motu primi impetûs auferatur. Tertia vero particula tangens aerem movetur ejus motu qui jam est, eumque paulo celeriorem reddit, minusque perdit de motu suo quam particula secunda.
Cum autem circa finem venti omnia fiant tardiora, id fit, quia pauciores particulae attenuantur, aerque qui semper novus se insinuat dum aliqua vacuitas se offert (offert autem se cum omnia eodem moventur ac parum vaporis sequitur), tardius protruditur a paucis particulis ultimis, neque ita in fine venti ejus particulae tardius moventur et pauciores sunt, unde in initio, minus est vehemens.