Experiuntur rustici, dum hîc in agris dulcibus fodiunt, tantum affluxum aquarum ut nequeant ad optatam profunditatem pervenire, cumque hi agri non sint inferiore loco siti reliquis subsalsarum aquarum agris, merito quaeri posset cur in illis aqua dulcis magis quam in his aqua subsalsa abundet tempore sicco, quoniam utraque a mari per transcolationem affluat.

  Quando igitur dulcis aqua abundat in loco arenoso, qui terrâ fertili cinctus est, non accersitur haec abundantia ab ipso mari, cum per terram fertilem haec primum debeat transire, quae suam aquam tenacius continet; sed tota haec regio arenosa suâ aquâ privatur totamque ad eam cavitatem remittit quae in aliquo ejus loco facta est. Si igitur haec regio arenosa sit ampla, multum aquae potest colligi parvo tempore.

  Ad haec crediderim regionem arenosam, aequalem regioni terrae fertilis, plus aquae continere quam haec continet, centumque libras arenae plus aquae absorbere quam centum librae terrae fertilis: penetrat argentum vivum stannum, quod aqua non penetrat; aqua vero penetrat chartam quam argentum vivum nequit penetrare. Quomodo rationem reddam, si manifestius non queo? Quod tamen non temere fiat.   [<,>]

  De motu corporum in vacuo existentium ante multoties locutus sum [<], quibus adde motum non impediri quamdiu extremitates corporis moti eundem situm retinent, id est quamdiu id, quod anterius est, anteriori loco moveri perseverat, quodque posterius movebatur, pergit posterius moveri. Neque id magis mirum videri debet quam quod ante dictum est de motu corporis circulari [<], perpetuo quidem in vacuo, diuturno autem in aere. In hoc enim motu idem impetus non minus quam in navis motu res corporeas ad plagas contrarias movet, cum circularis motus versus omnes plagas contingat antequam una revolutio perficiatur.

  Si igitur navis haec in vacuo dicto modo moveretur, necessario ex alto lapis servaret motum, etiam dum caderet, quo cum navi movebatur; moveretur igitur duplici motu: eo qui est ad perpendiculum, atque eo quo navis tota movebatur.

  Nunc vero cum navis in aere moveatur, movetur quidem lapis cadens motu navis, sed quia non amplius navi annectitur, ideoque is motus non renovatur dum cadit, procul dubio lapis, occurrens aeri, nonnihil perdit de motu suo horisontali, eo modo quo sagitta, ab arcu ejaculata, de motûs sui velocitate volando paulatim remittit. At lapis, de summitate mali cadens, cum cadendo tantummodo parum temporis consumit, etiam tantummodo parum de motu suo horisontali perdit, unde fit, si non exacte in punctum, perpendiculariter lapidi objectum, fere tamen et insensibili aberratione, in id cadet. Si vero intra navem lapis deorsum cadat, cadet exacte in puncto perpendiculariter lapidi opposito, quia ibi aer unâ movetur ideoque lapis horisontali suo motu aeri non occurrit.   [<]

  Quia cadendo nimis multo aeri occurret, adeo ut omnis is aer, cui occurrit, sagittae aequiponderet, unde fit ut aeri velut innatent, eo modo quo ante de lapidis cadentis celeritate disputavi*).

  Est igitur motus horisontalis in sagitta emissa qui tam celer est ut aerem removendo penetret. Motus vero, qui foret ad centrum, in principio tam tardus foret ut nullo negotio a tanto aere, cui sagitta occurrit, possit sustineri. Ergo, sive sagitta aeri, sive aer sagittae occurrat, idem effectus nascitur.

  Si igitur intra motam navem lapis proijciatur ad puppim, eâ exacte celeritate quâ navis movetur, is lapis videbitur necessario quiescere; non tamen cadet quia aer, cum navi motus, lapidi occurrit occurrensque lapidem aeque sustinet ac si ipse moveretur aerique occurreret. Sic, si extra navem motam lapis existens, intra eam cadet, ubi pervenerit ad eum aerem qui cum navi movetur, paululum remittet de celeritate, quam habuisset si aeri quiescenti incidisset.

  Quod vero ad punctum attinet, quod ei perpendiculariter oppositum est in navi, cum incipit cadere, longissime lapis, hoc pacto cadens, ab eo aberrabit, quia lapis nullum habet motum horisontalem quem servet cadendo; id vero punctum cum navi procedit.

  Moveatur eodem motu lapis ab e ad c. Movebitur hic lapis motibus duobus horisontalibus, uno qui est ab e ad c: projectus enim est lapis ab e ad c estque hic motus, e et c intra navem existentibus, tam exactus ac si in Terra fieret; nec minus aberratur a scopo projectionis c in nave motâ quam extra eam in loco quieto, quiescentibus e et c; ergo lapis rectâ per ec movebitur neque ab ea ullo modo aberrabit. Ast cum a, e, c, puncta navi affixa, etiam moveantur, necesse est lineam ec quoque movere. Dum igitur lapis est inter e, c, in aere movetur altero motu qui est ab a ad b; cumque motus ad c aequalis factus sit motui navis a ad e, movebitur navis [lapis] duobus motibus horisontalibus, quorum unus alteri est ad angulos rectos.

  Moveatur iterum lapis duobus momentis ab e ad d. Cum d procedat aequaliter cum navi, atque ita etiam quodcumque est in linea ed, sequetur lapidem, projectum ab e ad d, moveri in aere duobus motibus horisontalibus aequalibus: uno qui est projectionis, altero qui est navis. Hi autem motus sunt sibi invicem ad angulos acutos poteritque angulus aed fieri acutissimus idemque demonstrari.

  At cum angulus aed est valde acutus, insensibiliter distabit d ab a, ergo erunt motus projectionis et navis fere contrarij; nihilominus tamen lapis utroque hoc motu aequali demonstrabitur moveri. Quod si sit, cur dicemus, ubi exacte lapis ab e ad a movetur, motûs utrosque auferri lapidemque quiescere? Quoniam natura non facit saltum. Sed proxime ante, angulo aed existente acutissimo, movebatur adhuc duobus motibus horisontalibus aeque velocibus. Quae igitur foret ratio motae projectionis insensibiliter duntaxat variatio utrumque hunc motum aboleri?

  Quid igitur? An quicquam humano intellectui contrarium naturaliter accidere 'alogôs' permittimus? Quis enim capit idem eodem tempore in Austrum et Septentrionem moveri in vacuo?

  Ergo dicamus potius lapidem, qui in praedicta nave per ed proijciebatur, dum est inter e et d, moveri quidem aequaliter punctis e et d, verum id fieri quia aer in nave unâ movetur, lapidique impingens, eum unâ rapit, quod facile fit, quia lapis in aere haerens, indifferenter ad quemvis locum rapitur, ideoque ab aere impulsus, unâ cum eo movetur; atque id hîc fit multe magis, quia adhuc aliquid motûs retinet quem, in manu proijcientis existens, habebat. Nam si navis in vacuo moveretur, dico lapidem, ab e ad d projectum, nonnihil perdere de motu suo ab a ad b, quem in manu existens habebat; non igitur tam celeriter movetur quam puncta fixa a, e et d, ideoque non tam celeriter quam linea ed. Unde fit ut paululum a linea ed deflectat versus a, atque punctum intentum d non tangat; id est, nave motâ in vacuo tam celeriter ac projectio lapidis aut sagittae ejaculatio fit, nunquam aliquis, etsi quam optime jaculans, scopum tanget, nisi vel ab e ad a, vel ab e ad c jaculetur. Nam si jaculetur ab e ad d, ictus accidet inter d et a; si jaculetur inter c et b, addet motui lapidis pristino nonnihil, cadetque ictus supra scopum versus b. Imo etiam tale quid forsan experies in nave in aere motâ tam celeriter quam sagitta movetur, quia aer non satis efficax videtur ut suo motu lapidem tam celeriter moveat.

  Hîc vitium est in forma, Omnis enim propositio est vel affirmativa duntaxat, vel negativa duntaxat, at propositiones quibus adest particula "solus" sunt affirmativae et negativae. "Solus homo est rationalis" significat: homo est rationalis; quod non est homo, non est rationale. Sunt igitur duae distinctae propositiones sibi invicem per particulam "solus" implicite contradicentes. Cum igitur hic syllogismus sit in prima figura, minor debet esse affirmans, at est negans, viz.:
  Omne rationale est animal. Quod non est homo, non est rationale. Quod non est homo, non est animal.
  Hîc vides minorem esse negativam, ergo conclusio est falsa. Ast in
  Omne rationale est animal; homo est rationalis; ergo homo est animal,
minor est affirmans, ergo conclusio est vera.

  Hinc sequitur conclusionem primam: "Solus homo est animal" esse partim veram, partim falsam. Tantum enim verum est, quantum concluditur per partem affirmativam minoris; tantum vero falsam, quantum concluditur per partem negativam minoris, quas utrasque partes in particula "solus" contineri jam ostendimus.

  Te Rotterdam, den 10^en August.

  Solus homo est doctus; solus bipes est homo; ergo solus bipes est doctus.

  Hic syllogismus continet primum hunc:
  Qui non est homo, non est doctus; qui non est bipes, non est homo; qui non est bipes, non est doctus.
  Hujus syllogismi minor est affirmans, sicut ante alubi scripsi [<].
  Secundo continet hunc:
  Quidam homo est doctus; quidam bipes est homo; ergo quidam bipes est doctus
sed hic nihil necessario concludit.
  Tertio latet hîc alius syllogismus conversis propositionibus, nam "Solus homo est doctus" indicat omnem doctum esse hominem. Si enim nihil aliud sit doctus quam homo, et si aliquis saltem homo sit doctus, certe omnis doctus est homo. Sic igitur:
  Omnis doctus est homo; omnis homo est bipes; ergo omnis doctus bipes.

  Hîc certo concluditur per quartam figuram, quae conclusio conversa est: "Quidam bipes est homo" [<]. Cum igitur conclusum sit: Quod non est bipes, non esse doctum et Quendam bipedem esse doctum, sequitur vere conclusum esse solum bipedem esse doctum, tribus propositionibus particulâ "solus" additâ.

  Den 10^en August., te Delft.

  Sic Psalmo 100 systema est mi, fa, sol, re, mi, fa, sol, la hujusque notae principales factae sunt mi, re, la. Debebat igitur finalis fieri re, sed cum diatessaron ut, fa huic modo misceatur, adeo ut etiam haec duae notae inter principales numerandae veniant, non satis commode potuit hic psalmus desinere in re, quia finalis haec secundâ distasset ab ut unâ principalium. Ideo igitur mi facta est finalis, quae ab omnibus principalibus verâ consonantiâ distat.

  Sic Psalmo 16 quatuor insunt notae principales, sed tamen respectu reliquarum principalis dici potest quae est sol, dividens systema in formam undecimi modi quae est ut, sol, fa. Miscetur igitur hoc systema ex consonantiis perfectis ut sol, ut fa, mi la, et ex imperfectis principalibus re et mi, exempli gratia mi sol ac re fa, quae omnes consonantiae in principalioribus notis utrinque terminantur.

  Den 11^en August., te Rotterdam.

  Reducatur hic syllogismus ad explicationem formalem. Id quod fieri debet, ut pateat modus, hoc pacto:
  Omnes carnes quas heri emisti, comedisti; quaedam crudae carnes sunt carnes quae heri emisti; ergo quasdam crudas carnes comedisti.
Negatur minor quia jam non sunt, sed erant crudae carnes, unde conclusio emersisset: ergo quasdam carnes, quae erant crudae, comedisti, quod verum est. Nam etsi verbum "sunt" est copula, includit tamen tempus praesens, quod est pars realis propositionis. Si igitur minor continet tempus praeteritum, necesse est etiam conclusionem id continere, quod pauci animadvertunt, viz. in "sunt" et "erant" aliud esse praeter copulam.

  Den 14^en, in Den Briel.

  Den 23^en Augusti quamen wy van De Swaluwe te Breda.   [<,>]

  Fit etiam ut canendo "in facet" facilius ad summam altitudinem quantitatis ascendamus, quia ad remotionem epiglottidis et ad ascensum oris pressio est necessaria, pressioque oris ad remotionem epiglottidis magis est vicina pressioni oris ad vocis ascensum quam levis apertio oris ad capacitatem augendam et minuendam, epiglottide laringi impositâ manente.

  Den 28^en Augusti, te Breda.   [>]

  Quibus verbis, meo judicio, nihil aliud significat quam unamquamque notam debere sibi ipsi similem cani, id est sonus qui ut sonat, debet in principio, medio et fine ejusdem tenoris et altitudinis esse, adeo ut, si prima ejus pars ab alia quapiam nota per diapente distet, necessario etiam reliquae partes ejus vocis ab eadem per diapente distent, quod in sermocinando non videtur fieri. Unicum enim verbum aliquando altius, aliquando bassius sonat, ita ut una ejus pars ad alteram non habeat proportionem musicam, quae discordantia in loquendo non officit, quia nulla concordantia sermonem ingreditur ob exiguam vocum ab invicem distantiam.

  Te Breda, den 29 Augusti.

  Id fieri credo ob conceptam animo harmoniam. Nota enim quaevis sensum octavae infra se praebet, ideoque multi naturaliter harmonice hanc octavam dividentes, loco fa canent re, dicentes sol sol re sol; ij vero, quae id non faciunt, non minus tamen id re animo imprimunt, sive tremulatione vocis, sive tacito mentis nisu. Fit igitur systema sol la re primi toni. At cum igitur inter sol et la locanda est nota, praestat eam semitonio a sol distare, quia tum ditono distat a la.

  Sciendum etiam est hoc solummodo fieri in elegantibus systematum ejusmodi divisionibus; ideo vides hanc elevationem solummodo fieri in notis ut et fa, infra ut existentibus. Si enim haec elevatio etiam fieret in re, systema clauderetur utrinque per mi, quae systemata falsam quartam in se continere alubi demonstravi*).

  Cavendum etiam ne in nota principali haec elevatio contingat. Etsi enim cadentiae forma circa principalem non conspiciatur, retinet tamen nota suum locum, quia per se satis dulcis est.

  Ter Vere, den 10^en Septemb.

  Extrema enim duplici ratione dolent magis quam media membranarum, tum quia partes quibus alligantur tensae membranae, de loco suo moventur, tum quia extremitatum pori tendendo majores fiunt quam mediarum partium, de quo ante latius [<].

  Te Middelborch, den 16^en September.

  Gal., in 'Aphorismous Hippok.', 1, 231, 50: '[hotan exaiphnès hupoginètai] theros thermon [.] ekteinei epi pleion touto kai chei to haima'.*)

  Id si quis oculariter cupiat videre, confer pondus sanguinis, e venis hominis hyeme extracti, cum sanguine aestate extracto, eâdem mensurae quantitate. Si enim majus pondus hyeme repereris, scias eum sanguinem magis esse coactum, talisque sanguinis venas easdem abundantiam majorem capere posse secundum pondus, id est veram quantitatem.

  Non est ignorandum in modulatione vocis, instrumento eodem existente eodemque modo habente, si fortius spiritum immittas, sonitum edi acutiorem.

  Hinc sequitur, si os hominis aequaliter apertum sit, homo vero fortius efflet, vocem audiri acutiorem, etiam si fauces (quae sunt viae flatûs transeuntis) solae magis aperiantur meatusque amplietur. Ore in pristino statu permanente, copiosior aer exibit fitque flatus exhalationi nudae similis, nullum fere sonitum edens; acumen nihilominus tamen augitur ob rationes ante alubi dictas [<]. Si igitur os contrahatur unâque fauces amplientur, canemus "in facet" quod vocant, quae vox est obscura quidem, sed facillime ad acumen surgens. Atque ita cantus "in facet" non eget tantâ violentiâ ad vocem acuendam, quia jam audivimus minore opus esse nixu in eadem oris constitutione ad eandem altitudinem vocis canendam, valde apertis faucibus, quam ijsdam magis clausis. Ergo, si eadem vis adhibeatur, edetur vox multo acutior, sed obscurior, minusque clangosa ob faucium amplitudinem.   [>]

  Frequentius id fit, meo juditio, humoribus necdum e venis elapsis. Quomodo enim a nervis intra venas per exilia earum orificia humor ingrederetur? Nisi forte intelligat per venas membra carnosa, per nervos vero partes nervosas, de quibus paulo ante hoc 6^o libro Hippocrates locutus est. Hoc igitur pacto aliquando forsan humores de loco in locum pelluntur. Sed quia multoties dicitur phlebotomia eos vacuare, frequentius, inquam, humores noxij adhuc intra venas et arterias haesitant, suoque maligno et acri vapore etiam parvas extra venas pungunt, ipsasque venas immediate irritant, adeo ut unâ cum circumjectis partibus ad expulsionem insurgant. Si igitur hi noxij humores conditi sint in capillaribus venis nervosarum partium, pelluntur interdum ad venulas venosarum partium; si vero hîc collecti fuerint ut in cavo, nervosumque genus quâvis de causâ fuerit imbecille, pelluntur in venulas nervosarum partium et fiunt 'tromoi' et 'parakopè'. Maligni autem hi humores, etsi cum reliquis bonis in venis promiscue siti sint, soli tamen expelluntur, quia reliqui ipsis venis et circumpositis partibus per sympathiam et vim attractricem consociantur et annectuntur. Idque fit eo commodius quo noxij humores, jam majorem concoctionem passi, a bonis succis seorsum secesserunt, non amplius ut ante per minima ijs mixti, adeo ut solitarij possint exprimi nullo nexu, reliquo sanguini adhaerentes. Quod ante multum tempus alubi diligentius credo, explicui°).

  Ter Veren, den 19^en October.

  Dixi dilatatâ inferiori oris sede, minori molestiâ acutius cani. Quod ubi valde bassam vocem proferimus, apparet. Tum enim eam sedem arctamus, sicut intelligimus, quia valde bassam vocam non possumus proferre "in facet", quod, si conemur experiri, nihil aliud quam flatum proferimus, faucibus tam latis extentibus, ut nixus thoracis (qui ideo minor requiritur) non sufficiat ad aerem lateribus tam fortiter elidendum ut clangor audiatur.

  Suprema vox "in facet" est exilior minusque clare exauditur quam proxime inferior, ast id quia os jam adeo angustum est, ut non sit satis aeris ad dispergendum longius, sicut in minimis fistulis fieri videmus.   [>]

  Alubi vero dicit, nervis et vinculis repletis, spasmon oriri. Intelligendus igitur est significare in spasmo tales humores quibus, ubi corpora nervosa penetraverunt, calore loci halituosi fiunt majoremque locum quaerunt atque ita corpus, in quo sunt, vehementer extendunt. Sic tempore humido januae ligneae aegre clauduntur [<], subeunte videlicet humore ligni poros, qui vel ejusdem ligni aut aeris calore in poris existente, attenuatur, porosque dilatando januam extendit. Si enim humor non attenuaretur, pori non dilatarentur, cum nullâ violentiâ introrsum coactum sit, porique non amplius admittant quam capacitas sua fert. Nulla igitur est ratio poros dilatari humore in ijs existente non attenuato. Talis humor est 'muxa', de qua hîc Hippocrates, qui potius humectat et emollit imbecillioresque nervas efficit, adeo ut extendantur, non aliter quam cera mollis possit extendi gravitate cruris, inter eundum ei appendentis.   [<]

  At ipse addo id quod ante alubi [<] late, locum vacuatum ratione vacui etiam spiritum attrahere per ipsorum membrorum poros, quia vacuus is locus nequit tam celeriter a circumpositis particulis repleri quin multus spiritus ijs ad locum vacuum perveniat, neque tam arcte ab ijs claudi opplerique quin multae cavitates vacuae permaneant, quae nimis multo spiritui a corde trahendo sufficiant.

  Sit igitur falsum coelum moveri, sit falsum Terram moveri, sit falsum qualitates esse corpora, sit falsum qualitates esse incorporeas, sit denique positum quodvis principium a quo generales regulae fieri possint verae, finem optatum consequemur. Qui enim non conveniunt in prima materia, conveniunt vel in secunda, vel in tertia etc., tandemque theorema quoddam statuetur utriusque hypothesibus consentaneum.

  Multa enim sunt longe ante usum aut finem rerum posita, de quibus absque usûs detrimento dubitare liceat. Unusquisque enim a primis principijs suis progreditur usque ad finem, id est in individua, quae oculis apparent. In primis autem principijs maxime ab invicem dissidemus, sed ubi prope usum, id est ea quae visui obijciuntur, pervenimus, necesse est omnes consentire, qui in individuis consentiunt. Quae igitur non longe ab ijs sunt remota, non valde de ijs dubitatur, eo modo quo diversi homines a diversis pagis in unam urbem conveniunt: quo enim urbem eam propius accedunt, eo et sibi invicem propius adjunguntur.

  Rationem hîc reddo cur potius 'kat' ixin' humores defluant quam alio, cum ij adhuc in venis sint necessarioque per venam cavam transeant, ex qua iter non magis promptum 'eis ton aristeron' quam ad dextrum 'boubôna'.

  Den 10 November te Middelb., occasionem praebente cap. 6 libri Drebbelij Alcmariensis, gedruckt te Haerlem, Van den natuyre der Elementen, int Duytsch*).

  Hîc mihi iterum in mentem veniebat, cur ij, qui calidi sunt nati, frigidis recreantur, cum pisces, naturâ frigidi existentes, male habeant in aqua, quae versus calorem tantum ab 'eukrasia' recessit quantum ipsi ab eadem ad frigus recesserunt.

  Dico igitur id in unoquoque genere eucraton esse, cujus omnes actiones etc. omnium individuorum optimae sunt. Sic homo aliquis est temperatissimus; qui vero homines ab hujus temperatura deficiunt, contrarijs juvantur. Leo quis est temperatissimus, multo quidem calidior homine; qui vero leones ad hujus temperatura deficiunt hominisque eucrati temperiei similes sunt, juvantur calidis, etiamsi hominis temperies secundum pondus existat. Sic piscis aliquod genus temperatissimum est multoque homine frigidius, ideoque et multo frigidioribus quam homo recreatur. Senex autem se ipso et homine eucrato frigidior est.

  Nervus vero hominis 'eukratou', si calidus fiat ad pondus, frigidis curandus venit. Attamen laeditur magis frigidis nervus sanus, eo modo quo animalcula ab hieme funditus extinguuntur: cum enim nervus sit frigidior pars toto homine, assuetus est calidioribus se ipso adesse eorumque praesentiâ bene habet. Si igitur quid nervo admoveatur, aeque frigidum ac ipse nervus afficitur, is nimio et insueto frigore laeditur. Ergo, ne id quidem, quod simile est nervo, nervum recreat; multo magis igitur id, quod eo est frigidius, eum laedet.

  Caro autem, cum sit calidior toto, assueta est frigidioribus adesse, ideoque quod eâ est frigidius, eam non laedit; imo, si quod medicamentum toto homine frigidius admoveatur, laedet magis nervum quam carnem, quia caro parata est se frigidiora pati, nervus vero se calidiora, eo plane modo quo corpus nostrum aestate magis laeditur, si frigus subito superveniat, quam si aura tantundem ad calidius subito converteretur: paratum enim est corpus aestate ad calida, non ad frigida, sustinendum. Sic etiam nervi pori ob calorem consuetum, pro natura sua majorem, magis aperiuntur quam natura ejus ferret, si sibi similibus adesset; carnis vero pori magis quam ejus natura prae se fert, occluduntur. Unde fit nervum admittere frigus quod carnem non ingreditur; non quod idem numero frigus, quod nervum ingreditur, carnem ingredi nequeat, sed quod nervum majus frigus ingreditur quam fert, carnem vero minus, ideoque caro nullo negotio hoc minus frigus conficit; nervus vero a majore hoc frigore afficitur, etiamsi hoc nervi majus frigus minus revera existat quam carnis minus frigus. Sed saltem minus dicitur qui minus est quam per se, si frigidiori corpori non adesset, admitteret; nervi vero frigus, quod tum admittunt, majus est quam admitterent, si sibi similibus perpetuo adesset.

  Tot Veren, Vrydage, den 15^en November.

  Ter Veren, den 16^en dito.