Met zijn reisgezellen — zijn oom Jan Pieters van Rhee [<,>], en Hendrick Somer [<] — bevond Beeckman zich op 7 augustus 1618 te Caen en op de 18e deed hij er examen [>] voor het baccalaureaat en licentiaat in de geneeskunde, nodig voor het doctoraat. Bij de promotieplechtigheid op 6 september 1618 hield Beeckman volgens het gebruik een openingsrede. Rede Geneeskunde in een rede door mij geprezen voordat ik voor de graad disputeerde.   Wijd en zijd wordt Plato's zeer bekende uitspraak doorgegeven, waarin hij zegt dat aan de mensen ogen gegeven zijn om de hemel te beschouwen. En aangezien hij aan de hemel opmerkt de sterren en hun loop, wie zal dan niet zien dat het voortreffelijkste gedeelte van het hele universum in dit gezegde is samengevat? Immers, of u nu let op de onvergankelijkheid van de hemelse materie, of op de onfeilbare beweging van de hemellichamen, overal zult u goddelijkheid en ook God zelf ontmoeten. Want deze dingen hier beneden, die ook ondermaans heten, zijn ook onderhevig aan voortdurende veranderingen: vuur staat tegenover water en water vernietigt vuur, en ze zoeken wederzijds verderf als de verbitterdste vijanden en voeren een voortdurende strijd met elkaar, en geheel volgens dezelfde regel gedragen en vertonen zich de overige elementen waaruit al het aardse bestaat; maar aan de hemel is er eeuwige vrede en niets strijdt met het ander, en met zo'n hechte vriendschap, als een samenvoeging, is al het hemelse aan elkaar gebonden, dat de Filosoof — met een zeker niet gering vermoeden van de hemel afgeleid — de eeuwigheid van de wereld bevestigd heeft.*)   Wat is werkelijk goddelijker dan de omwentelingen van de dwaalsterren, aan geen verdwalen onderhevig? Wie is hun beweger? Wie de ontwerper? Wie de bestuurder? Kunnen we op deze wijze niet met de betrouwbaarste gevolgtrekkingen bewijzen dat er een zeker intelligent wezen is dat dit zo elegant heeft samengevoegd? Evenals we zeker begrijpen dat een stuurman het roer op een schip in handen heeft, wanneer het schip regelrecht naar de haven koerst?   Hoewel dit zo is, moeten we toch niet menen dat de hemel gelijkgesteld wordt met wat de ogen zien of dat hij zich prijsgeeft aan het blote oog. Want er blijven oneindig veel andere dingen over om waar te nemen met behulp van de ogen, ook afgezien van wat we met de redeloze dieren gemeen hebben, en de hemel bevat ontelbaar veel dingen die met het blote oog niet onderscheiden worden, maar om deze te vatten gebruikt het verstand (ons van godswege gegeven) hiervoor instrumenten.   *)  Aristoteles, zie On the Heavens, I, 3.

[ 41 ]

Het verstand nu is het betere deel van ons, en alles wat er in ons lofwaardig is, dat eist het voor zich op. Hieraan is niet alleen de hemel onderworpen en dat wat met de ogen gezien wordt, maar al het onzichtbare en zichtbare, al het goddelijke en menselijke, en alles wat de aard van iets wezenlijks heeft, het intellect overweegt dit alles, het dringt erin door, en het gaat tot diep in het binnenste. Van het verstand beweegt zich één deel rond goddelijke zaken en deze gelooft het eenvoudig en het stemt ermee in, niet omdat het die begrijpt, maar door een of andere bovennatuurlijke ingeving, welk deel misschien niet ongepast genoemd wordt: het geweten.   Hieraan rechtstreeks tegengesteld is de kennis die door de rede vaststaat en aan deze wordt de gehele filosofie onderworpen, zodanig dat de filosofie een gepast voorwerp is van de rede. Want geen vaststelling, geen voorschrift, geen regel moet in de filosofie worden toegelaten, die niet onweerlegbaar is en met de zekerste redenering als juist bewezen en voor het intellect zo open en bloot vertoond als zichtbare dingen zich aan de ogen vertonen.   De filosofie wordt verdeeld in twee delen: een wiskundig en een fysisch deel. De fysica draait om de lichamelijke dingen zelf, de wiskunde evenwel om hun hoeveelheid, en het aanzien van de fysica is zoveel groter als de schaduw onaanzienlijker is dan het lichaam zelf. Toch is voor het verkrijgen van fysische kennis de noodzakelijk­heid van wiskunde zo groot dat zij heel passend de hand ervan genoemd kan worden, en alleen hiermee wordt alles aangevat wat de fysica inhoudt; en daarom is de naam door Griekse filosofen afgeleid van 'manthanô'*), omdat niemand in de fysica werd ingewijd die zich niet door scholing in de wiskundige vakken een behoorlijke toegang tot de fysica verschaft had, en er was een opschrift voor de fysische scholen: "laat niemand die onontvankelijk is voor de meetkunde hier binnengaan" [>].   De fysica is de wetenschap van de natuurlijke lichamen en onderzoekt de natuur van hemel en aarde en al wat daar in is. Hiervan is de mens het voornaamste, ja zelfs het andere deel van het universum. Hij wordt immers genoemd 'mikrokosmos', omdat hij alles bevat wat de 'makrokosmos' bevat, maar voorzien van een subtielere essentie, en daar men het subtielere later leert kennen dan het grovere, zal niemand een nauwkeurige kennis van de 'mikrokosmos' kunnen hebben die niet de natuur van de macrokosmos volledig uitgevorst heeft; en zoals de Kolos [>] het voorbeeld is geweest voor alle schilders en steenhouwers (wat ook betrekking had op de menselijke gedaante), zo is die fysica die de macrokosmos behandelt, de eerste maatstaf van dat vak dat de natuur van mens en microkosmos doorzoekt. Dit vak heet geneeskunde, van alle vakken het hoogste en voortreffelijkste, en voor de vakman zelf het nuttigste en het meest noodzakelijk. Wat is immers aangenamer dan de anatomie van het eigen lichaam? Wat mooier dan kennis van zichzelf? Van de hemel is het 'ken uzelf' afkomstig, zegt Juvenalis°). Nut en noodzaak zijn evenwel kenbaar genoeg aan ziekten, nog afgezien van het feit dat hij met geneeskundige middelen als vakman ertegen beschermd moet worden, zo niet ervan bevrijd, als hij er een keer door overvallen is.   Gesproken is over het leren kennen van de sterren, over meetkunde, over fysica, en ongetwijfeld zal elk verstand, ook het geleerdste, en de oude filosofen in wetenschap evenarend, in één keer verloren gaan. Laat ons dus de geneeskunde verfijnen, opdat men de andere wetenschappen veilig kan dienen, en laten we ons toeleggen op de geneeskunde, die ons geschikt en bekwaam maakt om andere vakken vrij te beoefenen.   [ *)  Grieks 'manthanô' ('math-'): leren kennen, begrijpen.]   °)  Lib. IV, Sat. XI, 27.

[ 42 ]

Opdat nu aan deze uiteenzetting het beoogde einddoel aansluit: we hebben besloten ons voornamelijk te moeten oefenen in dat deel van de geneeskunde, dat over de koortsen handelt. Koorts is immers de belangrijkste en meest voorkomende ziekte, zodat algemeen gezegd wordt dat niemand zonder koorts sterft. En onder de koortsen is de derdedaagse tussenpozende een maatstaf van gevaarlijke ziekten, die in het bijzonder hulp van de geneeskunde vragen, en daarom is door ons bij uitstek met deze oefening begonnen, en met Gods hulp zal ze met vrucht beëindigd worden. Proefschrift Van het proefschrift is slechts één exemplaar bewaard gebleven (British Museum, 1179, d9 (3)), en helaas onvolledig (de pagina's 3-6 ontbreken). Misschien was het Beeckmans eigen exemplaar, gezien de met de hand geschreven toevoeging. De datum van de promotie in Caen was 6 september 1618.   [ Op p. 48: "2 croonen" voor het drukken, en "16 stuyvers" voor het inbinden van 22 exemplaren.]

Stellingen
Over de derdedaagse tussenpozende koorts.
Die
Zo de allerhoogste God wil
Volgens besluit en op gezag van de Medische school, en
van de edele heer Dionysius de Vandes, geneesheer
van de koning, aan de voedende Academie te Caen
decaan van de faculteit der geneeskunde,
ter bespreking voorlegt

Isack Beeckman van Middelburg in Zeeland op dag [6]
van de maand september, van het jaar 1618.
Om de hoogste graad van doctor in de geneeskunde te verkrijgen.

Te Caen,
Uit de drukkerij van Jacobus Bassus
Drukker des konings en der academie.

Aan de door vroomheid, rechtschapenheid, en talent uitstekende heer
Abraham Beeckman,
Burger van Middelburg, mijn vader, aan te spreken met
alle eretitels die dankbaarheid te kennen geven.

En aan
Jacobus Schouten,
Zeer eerwaardig dienaar van het goddelijk woord bij Zierikzee,
mijn zwager [<] en oude vriend.

En ook aan
Jacob Beeckman,
Zeer bekwaam rector van de stad Veere in Zeeland,
zijn eigen broer en Pylades.

Wordt deze disputatie in de geneeskunde opgedragen en aangeboden,
als gedenkteken van voortdurende eerbied en vriendschap, door
          Isack Beeckman
          Verdediger.

XX.   Ook moet nooit braken worden opgewekt, hydrotica en diuretica moeten worden toegediend, naarmate de natuurlijke beweging met eigen tekens van te voren zal aangeven. Stellingen.   Water door zuiging opgeheven wordt niet aangetrokken door een kracht van het vacuüm, maar door de drukkende lucht in de lege ruimte geduwd.   [<,>]

Er is vacuüm tussen de dingen gemengd.   [<]

Wat de optici lichtbeelden [<] noemen zijn lichamen.

Een uit een hand weggeworpen steen gaat niet door met bewegen door een of andere bijkomende kracht, noch uit afkeer van vacuüm, maar omdat hij niet anders kan dan volharden in die beweging, waarmee hij bewoog toen hij nog in de hand was.   [<]

De tweetoon-samenklank bestaat niet in de verhouding van 9 tot 8 verdubbeld [81 : 64]. Maar als 5 tot 4.   [<]

Naar believen.   De zon beweegt en de aarde staat stil, of de aarde beweegt en de zon staat stil.

De cirkel kan volmaakt tot een vierkant gemaakt worden, of niet.

E I N D E. De geluidsmaterie die de oren binnengaat en het gehoor zal doen bewegen is precies die zelfde lucht die in de mond van de spreker was. °)   *)  Geschreven in hetzelfde 'gotische' handschrift [<] als de eerdere versie van de Corollaria [<].   [ °)  Voor de betekenis van 'idem numero aer' zie numero (niet dezelfde hoeveelheid); zie ook II, 302.]

[ 48 ]

[ 49 ]