Cum subito oculos attollo, altissime videtur volitare, non aliter quam lapis qui e manu emissus pergit moveri, donec occursu rei durae etc. sistitur. Tum vero etiamsi in unum idemque punctum oculos coeam, nihilominus tamen cribriforme hoc phaenomenon videtur cadere usque ad infimam oculi sedem; unde videtur non tunicae alicui affixum esse, sed humori alicui innatare. Adhaec non videtur hoc phaenomenon, nisi oculos obvertam, coelo limpido aut parieti claro; cumque per secundariam lucem, ut fit, alias res aspicio, nihil hujus phaenomeni apparet*).

  Inde concludo hoc non videri per lucidos punctorum penicillos sicut omnes aliae res videri solent, sed duntaxat esse umbram fuliginum in oculis apparentium, id est tunicam aragnoidem illo loco lucem oculos ingredientem, non accipere. Fieri enim non potest ut unius puncti penicillus in oculo radiantis in tunica aragnoide per refractionem quamvis in punctum coeat, nam illa quae prope oculum sunt, ob eandem rationem non videntur quia vel non refringuntur in unum punctum, vel saltem longe post tunicam aragnoidem. Jam vero, si haec fuligo foret in humore oculi aqueo, radij lucis per pupillam singula puncta fuliginis comprehendentes, ante coirent quam ad tunicam aragnoidem pervenissent, atque ita nulla in ea foret umbra; quod fit quia pupilla tam magnam proportionem habet ad puncta hujus fuliginis, quae puncta tam sunt exigua ut minima lucis homogenea non multo videantur esse minora. Versantur ergo haec fuliginum puncta cohaerentia in vitreo humore, non longe a tunica aragnoide, vel etiam ipsam contingentia. Quae eam tangunt, tantam, quanta ipsa sunt, umbram reddunt; quae remotiora, eorum umbra pro ratione distantiae imminuitur.

[ *)  Misschien 'zwevers' of 'floaters' (zie Sc. Am. april 1982, 124). Kijk met bijna dicht oog naar een lichtbron.
Een afbeelding van zo'n 'mouche volante' stond al in Mémoires de mathematique et de physique, 1694, p. 260:
"Les presbytes sont sujets à voir des taches, des filets, & comme des mouches volantes qui sont toûjours devant leurs yeux; mais principalement lorsqu'ils regardent un objet blanc ou fort clair".]

  Rationem cur hoc fiat in vitro antehac scripsi [<,>]. At guttulas sanguineis ita in corpore dispersis, facillimo negotio a calore vincuntur atque in vapores et flammulas vertuntur. Hinc fortassis vulneratorum febris continua ob perpetuum dolorem, membranis ubique et continuo concussis.

  Sic si quis corpus totum hominis, febre laborantis, sacco coriaceo undique exacte clauso includeret, solo capite excepto, ita ut saccus circa collum leviter constringatur, ne multum aeris inter collum et corium transire possit. Quod ut accuratius fiat, collum fascijs ante et post constrictionem sacci obvolvatur; tum fiat foramen circa umbilicum in sacco coriaceo, in quod per tubum coriaceum, follis inversus inseratur, atque ita omnis aer qui circa corpus in sacco est, eliciatur. Hunc aerem sequetur omne id quod in corpore maxime spirituale est, quod tempore febris est spiritus sive calor febrilis. Quo hoc pacto per poros corporis extracto, aer per os continuo ingrediens, cor et reliqua corporis interna refrigerabit febremque frigore suo procul dubio extinguet.

  Dit soude myn soontjen*) misschien geholpen hebben, hadde ick dit doen bedocht ende gedaen, want hy was heet van binnen ende koudt ende clam aen syn handen.

  Follem inversum voco, per quem flatus non expellitur, sed per quem aer attrahitur et sugitur. Vide 2 [>].

  Exigua quidem vis longius movet leviorem globum et minorem quam graviorem et majorem, sed examinatoris verba aliud, ut hic videre est per id quod dixi, prae se ferunt et virtutem quamvis significant. Sed de talibus ante ad nauseam usque.

  Te Dort, den 22^en Julij 1631.

  Idcirco praestare existimabam aegrum jacere, aut stare aut sedere, in vase ligneo optimo clauso cujus unus fundus ex corio constaret quod aperiri et constringi posset circa collum hominis; follis vero, qualis est vinariorum, sed inverso modo paratum, foramini medio, non aliter quam vinarij faciunt, insereretur.

  Hoc quivis, bene valens aut febre intermittente laborans, experiatur hoc pacto: Sedeat in vase; circa collum corio claudatur; extra vas pendeat pulsilogium quodvis; aeger intra vas digitum arteriae imponat, numeretque ante suctionem quot ictus aut pulsus arteria edat eo tempore quo plumbum pulsilogij 36 recursus fecerit, quos alius numeret; postquam vero jam aliquoties follis operatus fuerit, iterum exploretur proportio pulsuum ad recursus pulsilogij; si enim pauciores jam fuerint pulsus, cogitandum est calorem a corde per exteriorem evasisse. Aut admove manum tubo per quem aer ex folle eijcitur; is enim si caleat magis quam par videatur, certum est calorem corporis febrilem extrahi et foras propulsari. Et si quis sentiat nimium trahi illam partem quae proxima est foramini, opponatur ei lamina quaedam, ut aer a lateribus ad foramen perveniat.

  Extractio haec etiam fieri poterit per pondera, ne toto tempore quo paroxysmus durat, aliquis follem movere cogatur et in continuis, toto durationis tempore; quamvis interpolatis vicibus, aegro in vase manente, id fieri magno etiam poterit cum fructu, quia, ut dictum est, sola in vase mansio exteriora calefacit. Imo etiamsi follis attractio desinat, tamen, cum aer in vase circa cutem sit inanitus et rarefactus, halitus aliquamdiu adhuc instar cucurbitularum in locum vacuum ex interioribus succedent.

  At dicet aliquis: multae febres multum boni in corpore faciunt dum pravos halitus calore suo purgant.

  Respondeo idem hic futurum est, idque multo securius et facilius, quia proxima via educentur; in febribus vero multi prius ad cor veniunt atque inde non absque aliquo in corde maleficio expelluntur. Verum corde, ut solet, per eos halitus calefacto, calor, per arterias duplicatus, in totum corpus spargitur, atque ita multa expellit; quae, si statim calor educeretur, expelli non possent.

  Puto hoc instrumentum non adhibendum esse nisi a medico qui judicabit an praestet in tali aegro eam coctionem per has cordis molestias perficere, an vero hoc vas adhibere. Certe cum interiora calent et exteriora frigent, ut in febribus ardentibus, cumque periculum mortis praevidetur, praestat hostem hunc educere quam permittere ut cor obruat hominemque occidat.

  Potest etiam loco follis adhibere haustrum quam sentinam vocant, si partem vasis in quo sedet aeger, aqua impleveris; quam haustro paulatim extrahas. Extracta enim aqua aer in vase rarescet, in cujus porositates corporis calor febrilis succedet.

  Sed respondendum videtur musculos multum corporeitatis crassitiei continere; idcirco si ab omnibus partibus aequalia decedant, decessio illa magis apparet in musculis. Quod etiamsi in marasmo etiam contingit, id est etiamsi ibi etiam major proportio in decurtatione musculorum quam in reliquis, verum lenta haec tractio aperit poros nervorum, eo modo quo funes quae pedetentim tenduntur ac diu eo situ manent, non remittunt, sed eam quam noviter accepere longitudinem, etiam remissi, retinent; sed qui subito tenduntur, aut non satis diu in ea tensione manserunt, remissi contrahuntur; tempore enim hoc omnes etiam minimi pori aperiuntur, atque id quod contractionem causabatur, aboletur. Quid autem id sit, alias a me satis dubitatum.

  Alterum ejus dubium minoris adhuc momenti est. Docent enim Mechanici in multis situbus, fune exiguum duntaxat attracto, onera multum loco mutari.

  Confer cum his quae alias de fultro [<] dixi; per hoc enim nihil effluit nisi exterior pars sit inferior oleo quod est in vase.

  Clauduntur etiam partes fibrarum ubi flamma est, ob fungos, id est cineres, ijs adhaerentes, earumque extremos poros obstruentes. Flamma magis sursum quam deorsum moveri solita, non videtur concussa [concausa] quia satis multum ignis et materiae deorsum ab ea premitur ut [ut non] cogatur per hoc aliquid ascendere. Flamma vero fibrarum poros aperit quia oleum in ijs extendit, quo jam in flammam verso et extra poros ascendente, latera pororum, ut dixi, exsiccata non possunt connivere.

  Videndum an hinc aliquid lucis laminarum etc. resultationi obveniat.   [>]

  Verum si Sol suo motu secum rapiat planetas, verisimile est fieri posse, ut corpora quaedam inter Mercurium et Solem, a Solis radijs circumacta, tardius moveantur quam Mercurius. Nulla ibidem existentia corpora tam brevi spatio periodum suam absolvere possunt quam ipse Sol. Quae non longe absunt a Sole, ob radiorum fortitudinem eodem fere tempore periodum suam fortassis absolvunt quo Sol suam absolvit; illa quidem (quia sensibiliter a Sole distant) celerius per discum Solis transeunt quam maculae solares, at non propterea etiam celerius quam Mercurius.

  Non necessario verum est, quod Keplerus dicit proxima Soli celerius moveri, quia eorum quae simul periodum suam absolvunt, remotissima celerius moventur°). At jam dixi [<] fieri posse ut in aliqua a Sole distantia omnia simul periodum suam sensibiliter absolvant ob radiorum ibi fortitudinem. Tardius igitur moveri quaedam possunt quam Mercurius, at non tardius quam maculae, nisi in tali distantia ubi radij parum possunt; nisi reperiantur corpora quae vim radiorum ob raritatem, mollitiem aut aliud quidvis non sequantur.

  Den 10^en Octob. 1631.   [<,>]

  Ac Mersennus miratus est cum experiretur fortitudinem 2 : 5 /. Etsi autem deductio dictarum consonantiarum longior videatur et aliquantulum ab 1 : 5 removeantur, tantum tamen non vidimus distare a perfectioribus ut nomen imperfectarum consonantiarum non mererentur, quin etiam cum perfecta 3 : 4 non indigne certaverint.

  At 6 : 7 / indolem habet duodecimae 1 : 3. Originem enim sumit ab 1 : 7 cujus medius ictus contra bassi medietatem movetur, atque ita, ut in 1 : 3, plures ictus contrario modo quam cum basso moventur, interque contrarios etiam est medius omnium maxime conspicuus et considerandus uti in 1 : 5 patuit. Deinde 1 : 7 quatuor gradibus deterior est quam 1 : 3. Tertio deductio 6 : 7 ad 1 : 7 est longissima et infirma, nam 6 : 7 tanto deterior est quam 3 : 7, quanto 1 : 2 deterior est quam unisonus; et 3 : 7 quam 1 : 7 quanto 1 : 3 quam 1 : 1.

  7 : 8 eandem habet originem. Deductio vero est indirecta, ut 7 : 8 / 4 : 7 / 2 : 7 / 1 : 7 /. Sic 8 : 9 tonus major in usu est ob transitum; deducitur ad 3 : 4 /. Sic 9 : 10 tonus minor ad 3 : 5 /. At 10 : 11 originem sumit ab 1 : 11, deduciter ad 5 : 11 /. Sic 11 : 12 / ad 6 : 11 / etc.; 15 : 16 ad 3 : 4 per divisionem illegitimam.

  Inter haec omnia et quatuor imperfectas dictas consonantias nulla (ut ex his videre est) proportio est bonitatis, sed infinite ferme deteriora hae sunt.

  Potuisset autem idem generalius hoc modo dicere: Tanta est moles aquae exaltatae in quolibet vase quanta est moles partis infra primam aquae altitudinem immersae. Idque in corpore cujusqunque figurae, nisi illud suae ejus dissertationi magis conveniat.

  Hic, et procul dubio in multis alijs, ut vidi in ejus il Saggiatore°), eadem fere dicit quae ego ante [<] in hoc libro sum meditatus, mihique ob id gratulor quod vir tantus eadem quae ego, excogitaverit.

  Contactus hic, de quo loquitur, corpora solida facit, at in eo duntaxat loco, uti saepe dixi [<], ubi compressio est circumcirca a corpusculis igneis; unde fit ut particulae, exquisitissime sibi conjunctae, non possint separari, quia ea corpuscula ignea, undique advolitantia, superficies eorum quidem premunt. At ob exactam superficierum invicem contingentium unionem, ea corpuscula nequeunt sese inter eas insinuare.

  At ego jam ante saepius dixi [<] hoc aliam vim non esse quam illam exquisitissimam conjunctionem, quae, cum liquidum est argentum, per igniculos multo plures quam ab igni supra aerem solent descendere, <relaxatur>; utpote, quibus accedit tantus foci ignis (per igniculos, inquam), conjunctio ea solvitur, quia se ignis tam vehemens inter partes a solito calore aeris tactas, violenter insinuat. Unde fit ut particulae argenti fusi per se diffluant.

  Verum ego in multis locis hujus libri [<] aliter sentio, nihilque nunc occurrit quod ad ejus rei explicationem hic addi possit.

  Cum igitur stellarum diametri distincte non appareant, nec limbi earum terminati appareant, verisimile est eas non esse tam immensae magnitudinis quam ex hypothesibus Copernici assumpta diametrorum quantitate, esse colligantur. Fieri enim potest multo eas diametros esse minores quam assumuntur. Sic enim flamma candelae non visa, distincte diametro tamen ipsa videtur. Haec ita se habent cum stellae ex superficiebus suis luceant; at si ex tota corporeitate lumen emittant uti flammae, duplicatam habebis diametrorum proportionem ad distantias, atque ita multo minus vestigium limborum in stellis apparebit.   [>]

  Ego igitur malim ex scripto quod mihi videtur falsum, colligere in unam summam omnia quae errata putarem, et ex ijs unum duntaxat late et clare refutare, deque alijs idem promittere, si in hoc uno errorem adversarius agnoscat. Si enim (quod semper fieri solet) se potius velit defendere, veritas multo melius in hoc uno, debite declarato, quam in omnibus defectuose expositis apparebit, et lectori melius satisfiet, minusque confutatur post replicationem adversarij, fatigabitur. Nam hoc modo, uti fecit Benedictus hic, etiamsi optime Galileum defenderit, parum docet lectorem, quia quae sparsim habet philosophica, commodius in unum locum collegisset. Quod ergo nec adversarij nec lectoris gratia debet fieri, fieri omnino non debebat.

  Verum hoc obscure, ne dicam inepte, rem explicat. Illud enim propagari, quid sit et quomodo fiat, nec ille nec quisquam manifestum faciet.

  Dicendum igitur, secundum principia antehac ubique fere posita [<], particulas aeris a sonoro excussas, esse instar lapillorum projectorum qui quo plus aeris pertransiverint, eo magis in motu retardati sunt, sed in vacuo nunquam quievissent.

  Sic nisi aer intercederet, in Luna loquentes audiremus. Et si quis supra aerem nostrum ascendere posset, ibique, ut ante etiam dixi [<], in vase magno, aere pleno, sederet idemque faceret alius in Luna degens supra suum aerem, ij duo inter se non minus difficulter dissererent quam si uni mensae accumberent, viz. si sonus per tubos volitaret.

  Observa igitur quantum spacij percurrat sonus tempore unius secundi horarij, idque fiet si tam longe a muro reflectente vocem recedas donec inter vocem tuam editam (quae velut momento temporis utpote vicina aures tuas ingreditur) et reflexam, similiter a te auditam, secundum unum temporis, aut longius aliquod tempus, intercedat. Tum quantum differat intervallum ut echo bis audiatur ab intervallo primo, ut certus sis de motu vocis, quanto videlicet tempore totum miliare percurrat. Quod commodissime fortassis futurum est si maximus sonus per bombardum, vel aliud simile, apud te edatur qui reflectatur a solido plano distans a vobis per semimiliare; ibique observes quot secunda temporis intercedant inter tormentum explosum et echo ejus ab illo solido reflexam, auditam.

  Den 30^en Octob.   [>]

  Verum non considerat centrum Terrae ab alia vi per perpendiculare ab trahere quam per lineam ac; imo nulla est ratio cur c locum suum mutet, quia nulla loci mutatione propinquior centro fit, nec minus hoc succederet si gnomon hic apud nos fieret totus horisontalis et aquae innataret. Ad punctum vero a sit magnes aut trochlea, super quibus funes ca et da etc. cum pondere ad a dependeant. At totus gnomon hic ita constitutus, manebit immotus, funibus nihil trahentibus nec magnete, etiamsi totum cdb ferreum sit; ergo ne quidem movebitur ad centrum Terrae. Eadem enim hoc est ratio in horisontali gnomone quae ibi in gnomone quomodolibet posito. Rationes quas ipse affert, non sunt mechanicae.

  At quo casu fieri potuit ut motus hic et centri ejus in epicyclo ita sibi invicem respondeant? Melius igitur hoc phaenomenon ostenditur sequi necessario ex totius sphaerae lunaris (in qua etiam est Terra) motu circa Solem, ipsa Luna interim quiescente, ut ante de Terrae tertio motu, trepidationis dicto, disserui [<]. Axis enim Lunae qui semel parallelus est axi Terrae, semper talis est, quia idem est motus Lunae circa Solem qui Terrae; et uterque aequalis; et circulum suum circa Terram citius absolvit, quia minor est et vis Solis pellens aequalis. Imo in Scheineri epicyclo his positis Luna potest quiescere; his positis, inquam, nimirum Lunam eo epicyclo non infixam esse, sed vi quadam in eo ferri. Ita non motus, sed quies Lunae circa centrum suum eandem faciem Terrae semper praebet.

  Ex mea hac meditatione sequitur Lunam plenam nobis semper videri eadem facie, et novam etiam semper eadem, sed a plenae facie diversa. Imo plena nobis ostendit faciem semper hanc, nova vero adversam, vel ut ita dicam, occiput et posticam.