Fontein van Hero Water hoogher te doen springhen per machinam Heronis correctam.   Door de voorseide [<] machina Heronis efficitur, si fons quisquam non satis alte fluit, abunde tamen, ut altius fluat quam est ejus principium, viz. si in infimâ sisternâ locetur fistula cd, quae sit tantae amplitudinis, ut repleta sisterna plus aquae educat quam possit ingredi.

Gemengde toonsoorten Modorum mixtorum nonnihil.   Mixtis modis etiam hoc adde. Psalmus 50 est primi toni, attamen nihil absurdi committeretur, si ultima regula haberet mi sol, sol re, fa sol, la sol, fa mi re, et nominaretur quarti toni propter diatessaron la, mi toties intererrantem. Sic Psalmus 85, usque ad verba tot deser tyt, plane formam habet sexti toni atque commode versus finiretur, quamquam finis totalis cantum reponit in septimum tonum. Eerste toon Modi primi proprietas.   Praeterea raro aut nunquam regula aliqua primi toni principium sumit a sol, g sol, re ut, nec a mi, fa, mi. Unde sequitur regulam nullam unquam aut raro incipere aut desinere per sol aut mi, id est g sol, re ut, aut fa, mi, clavi b durali, vel per sol aut mi, id est c sol, fa ut aut e la mi, in clavi b mollari.   Ratio est quia hîc ditonus sol, mi aut ut, mi est improprius huic modo ut audivimus. Idem sentiendum videtur de omnibus modis, in quibus ditonus aliquis improprius est: ab illius notis regulam nunquam incipere aut raro, nec in illas desinere, exceptis mixtis, quorum duntaxat est natura eorum modorum, ex quibus constant naturâ. Samenklank Modorum propriae consonantiae ubique admittuntur.   Cum dixerim [<] consonantias quasdam esse proprias, non est existimandum solummodo illas in illo loco in quo nata sunt, esse proprias, sed ubivis loci admitti. Sic diatessaron re, sol primi toni etiam in ejus diapente admittitur. Sic etiam sol, mi et re, fa, undique admittuntur. Uno enim modo tantum efferuntur, at ditonorum la, mi et ut, mi diversa est natura. Quodam enim loco la, mi etiam per ut mi effertur; alio loco enim non potest, unde fit ut la, mi consonantia audiantur, alibi non, ut re, la, la, a la et mi illis incipit et desinit alijs. Alibi in eodem tono non potest*).   *)  Hier, en elders, ontbreekt elke interpunctie; de muzieknoten zijn niet anders geschreven dan de context, waarvan niets ze onderscheidt. Verbeteringen zijn onzeker. Consonantiae ejusdem nominis differunt.   Ratio autem cur hi toni non transferantur, est, quia non sunt ejusdem naturae, ut in Psalmo 77 ditonus b, d non convenit cum ditono f, a. Uterque quidem effertur per fa, la, sed non per ut, mi, ac propterea diminuatione, id est vocis flexione, differunt. In b, d enim vox non flectitur ut re, la, propter sequens mi, quod falsam quartam facit cum fa inferiore. At fa supra la per vocis flectionem audiri potest propter semitonium sequentem. Sic in cantico Mariae quarti toni tres sunt ditoni differentes: c, e et fa propriae et g, b alienus, ubi e effertur per la, fa, et ut, mi, fa, per la, fa tantum et g, b per ut, mi duntaxat. Iterum c, e supra infraque se habet semitonium: fa supra tonum, infra vero semitonium; ut g, b supra c semitonium, infra se unum tonum; e contrario sesquitoni sol, mi et re, fa ubivis locorum infra supraque se tonum integrum ascendentem. Cum igitur semel aliquo loco ut propriae canuntur, undique absque variatione auditûs audire possunt, flexione vocis ubique simili existente.

Pijn trekt aan Dolor quomodo attrahat.   Dolor dicitur*) fluidiora attrahere, cujus ratio haec videtur.   Dixi superius [<], dolorem excitari cum acer humor etc. incidit in nervosam substantiam, manifestam aut partim invisibilem oculis. Incidens tamen materiae tactilem separat spiritum, qui undiquaque connexus dictus est, atque se undique contrahit ex adverso ejus loci, ubi separatus est; unde fit ut etiam pars laesa magis magisque separetur. Cumque circumcirca tanquam circumferentiâ spiritûs circumstantes locum affectum tanquam centrum, sese contrahentes unâ, particulas circa locum affectum, quibus alligantur, attrahant, fit in centro locus vacuus attrahitque igitur propriam materiam ratione vacui.   *)  Galenus, de Natur. facult. Lib. I, cap. 12 - 15, Lib. II, cap. 1; de Febrium differentiis, Lib. II, cap. 15 [cap. 11, zie Galeni omnia quae extant opera, Ven. 1565, vol. 4, f. 41r, B, 13: "calores atq; dolores attrahunt"] en de Locis affectis. Galenus wordt vaak geciteerd vanaf p. 145. [ Tagault 1543 (zie vorige notitie), p. 173: "Dolor omnis ... fluxionis causa est. Particula namque quae dolore affligitur, succum, atque in vulnere sanguinem maxime ad se trahit".] Geleerden Docti fiunt qui mediis plurimis carent.   Pauci reperiuntur docti viri quin de innumerabilibus studiorum suorum impedimentis querantur, multo doctiores alias futuri. Ast ego opinor doctos illos factos esse propter illa impedimenta. Impeditus enim unusquisque ab opere optato fuit et per occasiones multo avidius illi incumbit et admodum proficit, nunquam propter interpellationem fatigatus; contra vero: quibus nihil obstat in studijs, languent et cito saturati, fatigantur raroque doctissimi evadunt.   [<,>]

[ 129 ]

[ v ]

Oorzaken Causae rerum omnes ex manifestis petendae.   Mirabiles quidem effectûs edunt sales chimicorum et eorundem spiritûs, estque ratio occultissima. Attamen quid obstat quominus ea nihilominus consisteret in secundis dictis qualitatibus, id est in diversarum figurarum particulis, diverso modo ad invicem dispositis? Simplex enim aqua ferro inhaerens, id exulcerat, id est rubigine obducit ferrumque exedit. Quid vero illâ ratione obscurius, quâ id fit? Dicamus igitur rationem consistere in proportione aut ratione, quam habent rerum corpuscula et pori ad invicem. Sic aqua perforat chartam in quam argentum vivum non potest penetrare. Omnia ergo satis viribus pollent, quamquam quaedam, viz. sales in corpus nostrum, plus valent, estque undiquaque subjectum >. Wind: warmte en koude Ventorum ratio.   Si quis ventorum originem a calore et frigore coalescente velit deducere, hoc pacto non absurde aget:   Aestate media, cum calor viget, pori Terrae aperti sunt; ejusdem interiora frigent et calor intrinsecus paucus et sensim exit, paucos vapores secum ducens, qui tamen, in supremo aere collecti, pluunt. Hieme vero poris Terrae clausis, quamquam interiora frigent, parum tamen exit caloris et occulte sensimque propter ejus constructionem. At si quando frigore Terra constringatur et subito calore superveniente id dissolvatur, exit calor sub frigore collectus, confertim et abundanter, fitque ventus et tempestas, in illa regione incipiens, ubi illa subita caloris et frigoris mutatio inciderat.   Idem dici potest in corpore nostro accidere. Calor enim ortus a diversa constellatione coeli, aut sola quantitate forsitan differens, proprie hoc viscus et non illud, et hanc particulam corporis humani, hoc genus hominum, hanc regionem etc., afficit. Unde exortus et principia morborum diversa. Oorzaken - 2 Causae rerum exactae difficiles. <   Nihilominus tamen consultum est valde res 'makrokosmou' cum 'mikrokosmôi' conferre, et ex similitudine effectorum similes causas elicere. Sunt enim primae causae usque ad individua indeterminabiles. Quis enim scit an ex aequalibus atomis aer, aqua ad amussim sit compositus? Sales igitur, quamquam ex prioribus causis constant, sunt tamen ipsae multorum effectorum causae.   [>]

[ 130 ]

[ v ]

Deeltjes Humor ex qualibus homogeneis*) componatur.   Particulae ex quibus humidum componitur, haec videntur exquirere.   Primo, ut invicem cohaereant moderate. Sic aqua sibi cohaeret, ita ut guttas faciat quae ex multis minoribus particulis constant. Sunt igitur ejus particularia corpora aspera et inaequalis superficiei protuberuntque corpuscula hamis simillima, ita ut leviter sibi invicem cohaerere possint, aut constant poris et tuberculis, ita ut tuberculi mutatis poris fere respondeant. Haec tenacitas requiritur admodum; argentum vivum enim, quia digitis nostris non adhaeret, vix dicimus humidum. Cum tamen humidum per partes ejus inter se cohaeret, tenacitate ac propterea humiditate differunt mel, lac, aqua, et aqua admodum salta, quae siccissima est; arena vero vix humida est, quanquam quaedam humidi rationem nanciscantur fusa, ut saevum dictum et metalla, minima tenacitate dissoluta.   Secundo requiritur ut sint particulae ejus rotundiusculae: lamineae nunquam fluent, cubicae vero minutissimae proxime ad fluiditatem accedunt. Quamquam enim magni lapides cubici, invicem superpositi, fluere non videantur, si tamen multi sibi invicem superponantur, cadent, multo magis si nullo ordine invicem superijciantur, sed superficies inaequalis est. Qui singuli lapides oculis nostris comprehensibiles sunt; at si cubicae particulae forent invisibiles, multitudo ipsarum in parvo loco invicem superimposita, faceret ut flueret et inaequalitas superficiei fugeret oculos nostros. Atque hoc pacto accederent ad omnem humiditatem.   Propterea requiritur tertio ut particulae sint parvae. Magni enim globuli, maxime rotundi, nunquam humidi dicentur, etiamsi fluant invicem superimpositi.   Quarto requiritur ut sint durae. Si enim ex atomis ita compositae sint ut premi possint, sicut aer et chordae et spongia, non fluent, sed pressae fient lamineae et firmabuntur etc.   Dixi parvas esse particulas debere, ita ut tactum fugiant. Possunt tamen illae infra tactum existentes, vocari quaedam tenues, quaedam crassae aut magnarum partium; tactus enim noster crassissimus est respectu partium ex quibus res constat. Vide >.   [ *)  Kennelijk de kleinste deeltjes die een stof homogeen maken, ze heten nu 'moleculen'. Het woord 'homogenea' komt hierna voor op p. 133 (het zijn niet de atomen), p. 278 (lucht), beide eveneens in de marge; in de tekst zelf vanaf 1620, zie T. 2, p. 70, 72, 74 ... en de Index.] Geneesmiddelen Medicamentorum compositio compendiosissima.   Cum omnia medicamenta, quae non agunt occulta vi, rationem operationum suarum sumant a calore, frigore, siccate, humiditate et partium crassitudine et tenuitate, videntur omnis generis hujusmodi medicamenta parari posse primum ex sex simplicibus viz. summo calido, summo frigido, summo humido, partium tenuissimarum et partium crassissimarum, ita ut singula caeteris qualitatibus sint temperata. Non inconvenienter miscendo eliciemus omnes omnium generum gradûs.   Secundo, si absque compositione medicamenta solitaria consideras, quae unaquaeque sola aliquem gradum certum caliditatis, frigiditatis, siccitatis, humiditatis partiumque magnitudinis possideant aut compleant, necesse erit ut habeas simplicia 19.

[ 131 ]

[ v ]

Sunt enim 8 gradus frigiditatis et caliditatis, 8 humiditatis et siccitatis, et 2 partium magnitudinis, unum vero omnibus qualitatibus temperatum. Ex his 19 habebis miscendo omnia genera attenuantium, exsiccantium etc., viz. 2ae et 3ae qualitatis, ut vocant. At si omnium horum solitaria simplicia requiras, assurgit numerus usque ad 129. Nam multiplica 8 gradus caliditatis et frigiditatis cum 8 gradibus siccitatis et humiditatis, habebis 64 simplicium omnes differentias primarum, quas vocant, qualitatum; at multiplica haec 64 cum 2 gradibus partium magnitudinis, facies 128. His vero adde omnibus modis temperatum; totus numerus erit 129. Quibus medicamentis (si maxime vulgaria eligeris) quidni omnes omnino medicamentorum differentias comprehenderis? Si enim simplicia haec 4 omnia non reperiantur, aut sint minus vulgaria, sumas compositum loco ejusdem sitque id tibi loco simplicis.   [>] Theologie Conscientia peperit theologiam hoc modo.   Omnia quae aliquo modo in nostram notitiam veniunt, sunt duplicia: alia enim fide credimus, alia ratione. Fides imperat conscientiae estque de rebus divinis, de poenis et gloria post hanc vitam, de immensitate et aeternitate. Infinitum et aeternitas. Quanquam enim videamur infinitatem mente intelligere, cum intellectus noster in omnes partes a se, tanquam centro, infinitum videatur extendi, ita tamen eam intelligimus, ut si quid sit alio quam nos sumus loco, id circa se non posse habere aequalem extensionem cum de centro infinitatis, uti credimus, recesserit. Nam spacium, quod est inter nos et rem dictam, aliquo modo proportionem habere ad immensitatem existimamus, quod absurdum in infinitate est; ergo eam non comprehendimus. Idem dictum sit de aeternitate aut mundo creato. Igitur nihil fuit nisi Deus incomprehensibilis absque tempore et spacio. His adde angelos et animam nostram. Non enim capimus aliquid posse esse puncto mathematico aequale, attamen moveri et vires exercere, ut de angelis credimus, nec aliquid esse totum in qualibet parte corporis. Spacium igitur quod cogitatione comprehendimus, est mundus. Videtur quidem cogitatio nostra ultra mundum extendi, sed errat; nam si quando id fit, non satis aestimat spacium inter nos et caelum, nec omnes intermedias partes considerat; quod si faceret, evanesceret nostra cogitatio antequam ultra illam perveniremus. Erramus igitur, putentes cogitationes nostras ultra illam pervenisse, cum adhuc circa Terram haereant, spatium mundi male computantes. Idem quoque dicatur de principio mundi: quanquam enim omnes aetates usque ad Adami creationem possumus comprehendere, has tamen non vere comprehendimus; veniunt tamen in cogitationem nostram multo minores quam sunt.   Sit igitur mundi universitas, nobis infinitum, finitum, id est cujus extremitatem non queamus contingere; cum tamen quaedam sit extremitas, hoc est objectum rationi nostrae. Voceturque illa scientia theologia, haec vero philosophia.

[ 132 ]

[ v ]

Filosofie Scientia peperit philosophiam sic.   Hae vero iterum in duas partes subdividuntur: una essentias rerum cognitarum ratione, altera proportionem quam habent ad invicem, considerat. Sic logica res inter se comparat, grammatica eas nominat, faber eas disponit etc. licetque illam vocare physicam et hanc mathematicam et mechanicam. Physica rebus omnibus tempus attribuit, quod per definitionem definitur, et spacium quod per solam definitionem definitur. Physicae res duplex est, inane et corpus. Inane rem voco, quia non minus creatum est quam corpus, habetque non minus spacium, id est locum et tempus, quam hoc. Corpori duo attribuantur: figura primo, secundo motus et quies. Deus corpora atoma primo movit non minus quam creavit; motis semel nunquam quiescebant, nisi ab invicem impeditis. Ergo congredientes et cum vacuo misto, convenienter materia et forma extiterunt omnium compositorum coeli et Terrae etc.   [<,>]

[ Ned. ]

Koude en warmte Frigoris cum calore comparatio.   Caloris et frigoris idem quidem est modus agendi, nam frigus quoque est calor respectu frigidiorum, ut patet in piscibus, eodem modo, quo Cardanus dicit*) Saturnum calere. Sed differunt partes non tam crassitudine et tenuitate (frigida enim quaedam sunt tenuium partium) quam acumine et obtusitate. Frigus igitur obstruit et repellit, quia ejus partes obtusae invicem minoribus, relictis poris, conjunguntur, aut, si vis, quia ejus partes poris nostri corporis ita proportionatae sunt, ut actiones frigoris perficiant. Pro diversitate igitur pororum diversus calor corporibus temperatus vocabitur; est tamen frigus quod mera absentia caloris, ut lapis marmoreus et saevum constrictum, caloris substantiâ evanescente. Corpus autem nostrum illa frigefaciunt, calorem nostrum attrahendo. Cum igitur frigoris essentia consistat in figura ejus et pororum nostrorum, patet frigus minus affectu ipso corpus magis laedere quam si adhibitum non fuisset: alias enim minus frigidum remedium foret majoris, sicut aqua calidior affusa minus calidae, remittit de calore suo, quamvis alia ratio sit caloris abstractio a materia quam cum materia immobili.   Nec dubium est etiam a celeritate et tarditate motûs corpusculorum rationem frigoris et caloris sumi. Et hoc coincidit cum multitudine et paucitate materiae quae movetur: nam quae tardo moventur, parum caloris de se jaculantur, quae celeriter multum. Unde caloris et frigoris diversitas.   *)  de Subtilitate (Lugd. 1580), p. 50  ["Constat igitur ex hoc, sidera omnia esse calida ... Omnis igitur lux calida est ..."].   [ > ]

[ 133 ]

[ v ]

Kwaliteiten Qualitas quomodo in parte corporis exuperet.   Quomodo nuda qualitas, exempli gratia calor, exuperat in membro aliquo, exempli gratia in musculo?   Dolor vel calor externus attrahit calorem partium circumpositarum aut rarefactus, cordis calorem profusius imbibit. Praeterea non dubitandum est humorem aliquem in parte aliqua incendi, ad similitudinem primae speciei hecticae febris, quae tamen naturae et partium bonitate aut medicamentis extinguitur, humido primigenio nullo modo laeso; sed consumptum, postmodum valentius restauratur et ad convenientem reliquis membris proportionem redigitur: eo enim omnia in nobis conspirant, mutuam operam requirentia. Si forte enim pars dicta paululum attenuata sit diuturno ardore, redibit tamen ad priorem constitutionem, quia reliquum corpus illi solitum alimentum et subsidium solitâ ad amussim quantitate adhibeat; at pars de fortitudine expulsivâ remittens, propter attenuationem subsidium retinet atque ejus integritate corrigitur et eousque restauratur, dum propria virtute omne adveniens alimentum aequet. Unde etiam fit ut vitium corporis aliquod sponte sua plerumque corrigatur.   Qualitatem voco non accidens, sed substantiam ad gradum caloris attenuatam, ut soleo. Ouderdom Senectus cur fiat.   Mirum videtur hominem necessario senescere, nec a medicis senibus posse juventutem restitui, hisque hanc conservari. Cum semen in nostro corpore creatur, quod tantum humoris primigenij*) contineat, quo alius homo multos annos vivat, cur, inquam, hoc humidum propriae naturae non potest applicari ad eam restaurandam?   Ratio sit quia semen non est humidum primigenium, sed semine maris et foeminae commixtum. Ut enim tophus, qui commixtus fit caementum, sic semen viri solitarium non est humidum primigenium: conveniens enim rerum mixtura omnium compositarum author est.   [ *)  'Humor primigenius' of 'humidum primigenium', ook op p. 135 en in T. 2, p. 134-136, met 'humor primigeneus'. Vergelijk 'humidum radicale' op p. 123 hierboven.] Atomen onveranderlijk Homogenea non sunt atomi ob rerum mutationem. <   Cum quaedam tenuitate, quaedam vero crassitudine partium constare dixi, non intelligo atomos, nam partes in uva immatura attenuantur dulcescendo et postmodum magis magisque acescendo. Afficiunt autem corpus nostrum medicamenta ratione partium, qualium in opere ipso reperiuntur. Fieri non potest ut quae sapore crassas partes obtinent, eadem in ventrem demissa coctione attenuantur, tandemque in jecore tenuissima evadunt. Aliquando vero stomachus et jecur ejus cohaerentiam solvunt, permanente partium quantitate.

[ 134 ]

[ v ]

Eodem modo etiam sicca et humida permutantur, partibus aliam figuram adquirentibus, aut quibusdam corporibus appositis, quomodo glacies humida evadit, interposito calore partes aquae separante et invicem leniter sua tenacitate conglutinante. Neque aliter calor et frigus pereunt et redeunt. Cum igitur atomi caloris ita conjunctae sint, ut subita attenuatione dissiliant, fit aliquando caloris corpora lente attenuari et aliam figuram nancisci quae attenuatione subita vix aut non desiliant. Sic ex vino fit acetum. Quae, cum ita sint, diligenter medico ad illas medicamentorum pro loco et motu mutationes animadvertendum est. Mutatur, inquam, vinum calidum in acetum frigidum, sed videndum num id fiat evaporatione et expiratione caloris subtilissimi a figurarum permutatione: utroque enim modo calidum frigefieri posse non dubito.   [>]

[ Ned. ]

Vuur en lucht Ignis cum aere collatio.   Non usque adeo mirari decet quod antea dictum est de calore [<], viz. illum causari ex partibus ita compressis, ut certo modo tactae desiliant: aer enim et quae cedentia ad naturam pristinam redeunt, simile quid patiuntur mediaeque sunt naturae, nec aliter differant quam quod aer pressus, vinculo soluto quodam, resiliat; sed non dissiliat, partesque separentur. Temperament Temperamentum hominis et partium solide cognoscere.   Si quis in medicina solide velit addiscere conditiones singulorum temperamentorum, totius hominis aut jecoris, cordis, cerebri etc, eligat aliquos ex familiaribus, quibus temperamenta singula singulis respondeant, teneatque illos memoriter, quod non est difficile factum. Erunt illi tibi regula dignoscendorum temperamentorum, etiam in reliquis hominibus. Simile genus studendi in quovis studiorum genere, quantum fieri potest, adhibeatur. Warmte Magnitudo partium cur calorem sequatur.   Calorem dicitur medicis sequi magnitudo pectoris, arteriarum, venarum etc., Aetius Lib. 4*). Neque mirum est: cum enim natura caloris est ut desiliat omnia in quibus inest, separat, usque ad majus nutrimentum adoptat.   *)  Aetii Amideni Librorum medicinalium tomus primus (Venetië 1534) [Grieks; Latijn: 1535].

[ 135 ]

[ v ]

Vochtig Temperamentum humidum caeteris praestantius non est.   Ad Caput 97, Lib. 4 Aetij*). Non videtur humidum temperamentum caeteris praestantius, nam humidum primigenium non est humidum proprie loquendo, sed substantia, qualitatibus temperata. Multitudo igitur ejusdem laudabile, humiditas vero, caliditas, vitiosum.   *)  Het werk van de vorige noot, p. 76. [ Latijn: Aetii Amideni ... Libri XVI in tres tomos, Bas. 1535, p. 178.] Ouden Scripta Veterum quomodo tractanda. [v]   Enitendum est studiosis non jam ut scripta Veterum excusent et defendant; inutilius enim hac ratione studiorum tempus transigitur quam ut vitia eorum demonstrent ac oppugnent, ne posteri cum illis errent potiusque et celerius veris quae illis supersunt, assentiantur.   [<,>] Symptomen beschrijven Signa morborum judicialia optima.   Domum reversus signa morborum etc. hoc pacto ex libris excerpam, viz. signa omnia, quibus futurum indicium significatur, continuo describam, ut ad illa paratior sim animum advertere. Cujus vero excretionis singulae sint, facile ex causarum notione cognoscam.   [>] Waterhoogte Aqua cur tantum ascendat quam descenderit.   Riolanus Phisiol. sect I, cap. 3*), dicit aquam in regione terrae levem esse.   Hoc signo deprehendo quod naturaliter tam alte ascendat quam profunda fuit ejus scaturigo. Hoc ita intelligo: si aquam fistulis subterraneis ducas, tam alte ascendet fistulis continuatis quam ejus principium situm est respectu centri Terrae.   Ast id non fit ratione terrae in qua ducitur aqua, nam natura aquae est in terra ascendere quamdiu illi superstat, si nullum sit impedimentum. Sed id fit ratione aeris, quia eo fistulae plenae sunt. Sic aer in aqua fistulis ductus et supra aquam elevatus fistulis continuatis, tantum iterum intra aquam descendit, quantum ex aqua (ubi situlâ inversâ tenetur) ascenderat respectu superficiei aquae. Aqua igitur in terra absque fistulis ascendit, et aer in aqua, et ignis in aere; et iterum terra in aqua descendit, aqua in aere et aer in igni, si foret. Fistulis vero in Terra ductis, aqua descenderet si Terra flueret possetque aquam premere; aer in aqua descenderet, ignis in aere et iterum terra in aqua ascenderet, aqua in aere, aer in igni, si haec fistulis ducerentur, in elemento congruo dispositis.   *)  Jean Riolan, Commentarii in sex posteriores Physiologiae Fernelii libros (Parijs 1577), en: Ioannis Riolani Opera omnia (Parijs 1610), p. 237.  [In Cat. 1637: Par. 1598, Med.8vo.20.]

[ 136 ]

[ v ]

Olie Oleum cur plus humectat, quam aqua.   Riol., cap. 6, sect I, Phys., dicit oleum magis humectare aquâ, cumque sit aereum, aerem humidiorem esse aquâ. At, inquam, aqua vestem puram humectat, quia partes ejus a sicco distractae, extemplo evaporantur; oleum vero tenacius, cum sit indissolubile, permanet. Voedingsmiddel Alimentum omne temperatum.   Dicit Riol., cap. 2, sect. VII, Phys. omne alimentum esse calidum et humidum. At quo respectu? Aut hoc respectu omnia interiora corporis viventis sunt calida omnesque humores humidi?   Dicamus igitur sanguinem temperatum esse optimum et aptissimum attritioni, quantumque ab illa aptitudine recedit, tantum ad calidius vel humidius, frigidius vel siccius vergit. Sic quaelibet pars in suo genere, respectu optimae ejus constitutionis, dicenda est calida, frigida etc. Hoc pacto alimentum omne non erit humidum nec calidum, sed temperatum. Partium autem interiorum calor, in cute desinens, atque aer externus, cum eo concurrens, faciunt cutis temperamentum. Zenuwen Spiritûs animales quomodo in nervis agant.   Quod scripsi [<] de connectione spirituum ejusque fortitudine in movendo, declarabitur, si intelligamus spiritûs nervis non solum pro via, sed etiam pro fulcimento uti, partesque ejus partibus nervorum arctissime agglutinari, ac fortassis non parum nutrimenti ab illis sumere neque tam evanidos esse, ut vulgo putatur, sed in nervis sedem fixisse, in qua a cerebro, continuitate potius quam immediate, afficiantur ad movendum. Zaad Semen animalium quomodo fiat.   Cum omnes partes corporis nostri emittant de se auram quandem [quandam] per totum corpus et singulas partes, etiam ad testes, omnium partium spiritûs confluunt, sicutque ibi materia generatricis facultatis. Et inde caeterae partes per totum corpus spargunt. At quo dignior et fortior est pars, eo plus influentis vaporis colligit, plusque spargit, unde fit ut testes, formam omnium partium continentes, semen faciant, omnium partium differentias comprehendens, ejusque virtute expulsivâ reliquum corpus melius se habeat, sicut in eunuchis videre est.   [>] Dromen Insomnia quae fiant.   Quî fit nos in somniis videre colores, sonos, audire etc., cum alibi dixerim [<] sensûs externos potissima subjecta esse singulos suorum objectorum? Verum intelligendum est species visibiles per oculos ulterius pergere in cerebrum atque ibi haerere, et memoriam constituere, quae species in cerebro aliquando vagantur, etc. Hoc videor enim alio in loco antea dixisse [<], ast tautologia in tantâ confusione, qualis hic chaos est, non supermiranda.

[ 137 ]

[ v ]

Vasthoudende deeltjes   Medicamenta dicuntur tenuium partium mediocrium et crassarum. His tamen addendam videtur tenacitatem partium, quia crassae nec tenues tenacitatem non pariunt. Pendet enim tenacitas a figura partium, nisi quis dicat illam oriri posse ex humore et re diligenter mista, cum humor per partium commixtionem descriptus sit. Afkoelen Cibo sumpto cur frigeamus.   Post cibum fere frigescimus. Id autem fit, quia ventriculus repletus calido cibo, partes circumstantes calefacit atque hoc pacto calorem undique trahit a 'pepasmooi' ad 'pepsin', non aliter quam ignis magnus minorem exsugit. Partes externae non motae, frigescunt. Dormientibus nobis calor aliâ de causâ ventriculo vacuo introrsum vergit. Fit enim quia motus partes externas non calefacit, qui non calefacti non attrahunt, ab internis proprio interim calore disparente. Kritieke dagen Criticorum dierum ratio.   Cum morbi acuti fere a bile procedant, eaque tertio die moveatur, non est mirum eos septimo die judicari. Primus enim 'paroxismos' est principium morbi, cujus materia peccans in remissione quantalibet se recolligit usque in diem tertium, quo fit secunda accessio. Accessione igitur remissa, sic natura morbo est superior; collecta materia cogitur apparetque coctionis signum die quarto: tertio enim 'paroxismooi' occupata erat natura. Cum vero tantum temporis requiratur ad concoctionem quantum ad collectionem, atque ad primum 'paroxismon' praecesserint duo dies neutri, quibus exordium cepit peccans materia, sequitur quarto 'paroxismooi' concoctionem absolutam iri crisinque futurum. Si 'pepasmos' appareat in principio cum duo dies pandiculationibus praecesserint, judicatur secundo 'paroxismooi', id est die tertio, duravitque principium duos dies et augmentum usque ad crisin, quo fit in vigore, duos dies. Similiter ut cum septimo die judicabatur, duraverat principium quatuor dies. Nam si die Solis hora 12a sit primus paroxismus, statuendum est die Veneris praeterito hora 12a morbum occoepisse colligi; die Martis vero hora 12a secundum 'paroxismon' factum, qui dies tertius est morbi; tertius paroxismus fit die Iovis, quartus die Sabbati hora 12a. Atque inter dies Veneris et Martis intercedunt quatuor dies integros, ac totidem inter diem Martis diemque Sabbati septimo die morbi. Porro, si post quintum diem morbi appareat concoctio, judicabitur die undecimo: sunt enim a principio occulto morbi usque ad quintum diem, sex dies, et a quinto ad 11um itidem dies sex. Iterum, si concoctio appareat post diem septimum, incidet crisis 15o die.   At cum morbi moveantur ad motum Lunae, necesse est, ut dimidio cursu Lunae octo paroxismi pendeant a Luna. Collectio vero morbi sicut materia a natura, quae non ante movetur quam noxia materia Lunâ stimulatur. Tempus igitur dimidij cursûs lunaris in 7 partes dividatur. Fiunt ergo principio et fine manifesta de causâ paroxismi.

[ 138 ]

[ v ]

Quare vero ad finem et principium harum partium fiunt, non minus quaeri posset quam cur quartâ Lunâ res aliquid possint. Ast cum semicursus lunaris absolvatur 14 diebus, fit ut interstitium inter paroxismos sit minus 14 horis: octo enim paroxismi complent semicursum Lunae.   At cum morbi absque praecedente pandiculatione incipiunt subito si post tertium diem, qui est primi paroxismi dies, appareat concoctio, judicabitur morbus die quinto; jam enim morbi principium numeratur a primo die morbi etc. Atque hoc pacto morbi judicantur imparibus diebus. Synochi fortassis alia est ratio.   [<,>]

[ Ned. ]

Symptomen verzamelen Signa medica quomodo colligenda.   Domum reversus primum omnia signa totius et partis corporis temperamentorum confuse quidem describam eorum respectu, sed signorum ordine exquisite retento. Jam alio tractatu eodem modo signa causarum morbidarum ut plethorae ...., et obstrictionis cutis, si quae sint praeterea causae infernae generales. Tertio vero de indicationibus omnibus ex quibus ratio medendi sumenda est, viz. aetatis, corporis, plethorae.   Ast ante singulorum membrorum morbidorum signa, etiam signa disponam morborum generalium ut febrium, et si qui sint praeterea. Atque haec agam ut similium dissimilitudines, et dissimilium similitudines, manifestius pateant. Partium enim vicinitas et morborum communio sunt similia, morborum vero diversitas dissimilia.   [<]

[ 139 ]   23 dec. 1616 - 16 maart 1618

[ v ]

Musici Musici errores suos in cadentijs corrigunt.   Ick hebbe de musicanten wel hooren seggen, als sy van haren toon waren, dat se daer wel weder op komen souden alsser een cadentie quam. At dicit Nucius [<] cadentias ponendas esse in veris modorum combinationibus. Hoc posito sequitur optime cantantes tenere modorum principales notas in canendo; igitur animadvertentes ad has notas, errorem vocis similiter emendabimus. Laatste noten Notae affinales.   Cum cantûs dicantur aliquando in affinalibus dictis desinere (suntque illae quas ante alubi [<] principales notas appellavi), quidni verum foret nonnunquam in principalem notam medium cantum desinere? Septimi toni autem, etiamsi non dicatur esse affinalis, d la, sol re >.   [<] Zaad en levenswater Seminis cum aqua vitae collectio.   Semina maris et foeminae in utero confusa, respondent quintae essentiae rerum, ut spiritus vini: paucus enim multum vini facit. Sic semen paucum totum hominem, qui suas vires non perfecte exerit, nisi apte cum alijs substantijs, ut in utero, commixtum est.   [<] Infans quomodo in utero formetur.   Conformatur autem infans in utero, non quia materia seminis constat tot diversis substantijs, sed in uniformem materiam inflat spiritus ab omnibus partibus mulieris, qui mixtus cum semine eodem ordine atque positu, quo in mulieris partibus positus erat, vi et materiâ singularum partium continens similium partium spiritûs, eodem loco considet; totque hoc pacto intervenientes, suo simili convenit. Nam, etsi infans in utero non jaceat eodem situ quo mater, nihilominus tamen omnes similes spiritûs eodem confluunt propter amplitudinem loci, magis illo quam alio. Infantis autem membra invicem non agglutinantur (quod fieri posset quia contortus jacet) quia spiritûs extremarum partium, ut cutis in infante, etiam extremis in partibus sitae sunt, suntque ejus naturae ut uno tantum latere, utriusque videlicet, aptae sunt agglutinari reliquis partibus. Nam cutis nostra externa avidior est, proinde et ejus spiritus; foemina vero, cum sit materia, format tamen marem propter naturam seminis calidioris etc., cum foemina sit universus mas. Tetrartus Tetrartus tonus similis primo. <   Tetrartus tonus dicitur non habere affinalem clavem, quia incidit ejus affinalis in D, ac ideoque existimarem illum cantum esse primi toni: sustemata enim octavi toni et primi toni eadem sunt.   [<,>]

[ Ned. ]