In de Wisconstighe Ghedachtenissen, Vant Eertclootschrift, Wysentijt (1608) staat een uitspraak die getuigt van Stevins frisse kijk op de klassieken, die zo goed waren in het opstellen van theorieën:

  Angaende dat de Griecken met hun navolgers die Philosophi  ghenoemt worden, handelen vande natuer, seggende alle stof te bestaen in vier beginselen, als eerde, water, locht, en vyer, mette vervolgen dieser uyt trecken:
Seker hun neersticheyt is lovelick geweest, als gedaen hebbende watse connen, maer wachaermen t'was al van hooren seggen, met weynich bescheyt, met veel dwalinghen, en sonder kennis der oirsaken, wantse veel gehaelt wort uyt de dadelicke Stofscheyding daer sy niet af en wisten.

Spiegheling is een verdochten handel sonder natuerlicke stof, ghelijck onder anderen sijn de Spieghelinghen des Spieghelaers Euclides,  handelende deur stelling {Per Hypotesin.} van grootheden en ghetalen, maer elck ghescheyden van natuerlicke stof.

Daet is een handel die wesentlick met natuerlicke stof gheschiet, als lant en wallen meten, de menichte der roen of voeten tellen dieder in sijn, en dierghelijcke.
T'besluyt van de voorstellen der Spiegheling is volcommen, maer der daet onvolcommen

Datmen t'werck eens aerbeyders die boomen int bosch afhout, soude voor onnut achten, omdat hyder self gheen huysen, schepen, molens, sluysen, tonnen, kisten, beelden, en dierghelijcke me en maeckt, dat en waer openbaerlick niet wel gheseyt
[ ... ]
Maer dat hy die boomen afhieuwe om te laten verrotten, sonder nut daer af te verwachten, dat waer dwaselick ghedaen

een Spieghelaers Spieghelinghen die ander Doenders te sta commen, en sijn niet onnut al en is hy self gheen Doender.

Nu also een der voornaemste eynden vande beschrijving der vrye consten streckt, om daer deur te crijghen veel menschen, die ten ghemeenen oirboire [nut] met lichticheyt gheraken ter kennis van t'ghene daer sy hun toe begheven, soo willen wy eens overlegghen, of dat inde leering gheschien can door vermenging des daets mette Spiegheling, tot welcken eynde ick aldus segh:
Alsmen onder spieghelighe voorstellen ettelicke des daets vermengt, en dat van een afcomst [soort] ghetrocken uyt de oneyndelicke menichte diemen daer af beschrijft, de selve dadelicke voorstellen en sullen misschien niet sijn van die afcomst daer den leerlinck na tracht:
[ ... ]
Maer de Spiegheling als een oirdentlick geketent werck alleen beschreven synde, en den leerlinck die verstaende, sy verstreckt hem tot ghemeene gront, om innerlick te begrijpen alsulcken deel der Daet als hy uyt verscheyden beschreven Daden int licht uytgaende, na sijn behaghen verkiesen sal.

wy trachten na corte claerheyt, bequaem totte daet {Praxim.}

daer bij te voughen met corte woorden de verclaring van sommighe duysterheden ende valscheden inde Singdaet deses tydts inghewortelt.

Gheliict onnutte cost waer, een groote stercke grondt te legghen, die een swaer ghesticht draghen can, sonder eintlick eenich gebau daerop te willen brenghen;
Alsoo is de spiegheling {Theoria.} inde beghinselen der consten verloren arbeydt, daer t'einde totte daet {Effectum.} niet en strect.
Ghelijck oock na de natuerlicke oirden, dien grondt voor t'oppergebau gaedt, alsoo dese spiegheling voor huer daet.

daetlicke weghinghen (naer welcke de Spiegheling {Theoria.} altijt opsicht behoort te nemen)

My sijn na d'eerste beschrijving der Weeghconst, verscheyden stoffen der wichtighe ghedaenten [eigenschappen van gewichten] voorghecommen, soo in spiegheling als daet {Theoria quam praxi.}

dat V. E. den ghenen die hun niet dan in Euclidische beghinselen en oeffenen, sonder tot de daet te commen, Spieghelvechters noemde, die haer schaduwe heftelick bestrijden sonder gheraken

Nu hoewel mijn meyning altijt was, dat der Spieghelaers spieghelinghen, tot voordering van der Doenders daden connen strecken: Nochtans om mette sticke te bewijsen, hoe my V. E. ghevoelen vande vermenginghe deser twee bevalt, ende dat ick niet en begheer datse [dat U] my onder de eenvoudighe Spieghelvechters rekent, soo heb ick haer [aan U] dit werckelic voorbeelt toegheschickt:

Het welcke, hoewel dattet noch al maer (ghelijckmen seght) Burghen inde locht, ofte noch eyghentlicker, papiere bolwercken en sijn. Doch commet de sake veel naerder, dan Spieghelsche ghedachten der grootheden ghescheyden van stof: want anghesien teyckeninghen ende redenen der omstandighen, voor het dadelick werck moeten gaen, soo schynet datment eenichsins deel des dadelicx wercx soude meughen noemen.

Den gront van 't voorgaende is vande Burghelicke onderdanicheydt [ ... ]

[ ... ] Het schrijven dan vande onderdanigheyt, soo veel de oeffening belangt, en is buyten mijn beroep niet geweest, gemerct ick, als vooren geseyt is, mijn leven daer in dus verre overbrocht hebbe, ende mijn beste doe, om de reste daer in wel te deurbrengen.

  Angaende het navolghende punt, 't welck hem totte regiering vervought, waer op my ymant seggen mocht: Angesien gy na dijn eygen verclaring, noyt geregiert en hebt, wat wilt ghy van saken der regiering schrijven? Ick antwoorde dat sulc een (om metten eersten te seggen, wat ick in 't volghende besluyten wil) kennis der onderscheyding {Distinctionis.} gebreect, 't welc aldus bewesen wort:

Ptolemeus en was geen stierman in dadelicke stiering ervaren, nochtans heeft hy regelen tottet stierampt dienende soo eygentlick beschreven, dat de stierluyden self, met groot vernougen hun daer op betrouwen; Ja so constich, ende diepsinnich, dat weynig dadelicke stierluyden den gront sijnder regelen (als oirspronc ende maeckselen der tafelen tot de Zee-vaert dienende) verstaen connen, maer gebruycken slechs 't ghemaecte, om te geraken daer sy geerne waren.
Euclides en was geen dadelick Landtmeter, maer een Leeraer, lesende sijn toehoorders de Wijsheyt {Philosophia.} [...], nochtans heeft hy Meetconstige vertooghen, Eysschen, ende in 't gemeen geseyt voorstellen {Geometrica. rheoremata. Problemata, & in genere propositiones.}, so aerdigh na gelaten, ende den gront der Lantmeterie soo gantsch constig geleyt, dat weynich dadelicke Landtmeters {Geometriæ practici.} al sijn voorstellen begrijpen connen.
Salmen nu segghen? ghy Ptolemeus, ghy Euclides, wat moeyt ghy u te schrijven van het stierampt, vande Landmeting, daer ghylieden noyt hant an werc en slougt? Geensins, want de dadelicke stierlieden, de dadelicke Lantmeeters self, souden u bespotten. Nochtans segdi, ist een seker regel, dat hem niemant en behoort te moeyen, met anderen te leeren 'tgene daer hy self niet in ervaren en is: Hoe wort dan desen strick ontknocht?
De geleerden weten 't, de leecke connent hier uyt verstaen: de wijsen {Philosophi.}, soo wel der oude tijden als des tegenwoordighe, maken onderscheydt tusschen spiegheling ende daet {Distinctionem Thoriam & praxin.}, deur diense soo seer verscheyden sijn, datmen van 't een wel can kennis hebben sonder in 't ander ervaren te wesen: 't Is wel waer, dat wetenschap van beyden tot de sake seer vorderlick soude sijn, als by gelijckenis, ten hadde den vermaerden Boumeester {Architect.} Vitruvius niet dan te beter geweest, dat hy metter hant hadde connen meesterlick Metsen, Timmeren, Schrijn-wercken, Draeyen, Plaesteren, Steenhouwen, Beeldt-snijen, Schilderen, Glase-schrijven, ende diergelijcke Ambachten meer, daer hy regelen voor geschreven heeft, maer gemerct sijn leven daer toe te cort was, oock dat een van alle dese dinghen, den mensch genouch can te doen geven, soo en moetmen niemant ant onmeugelick willen verbinden:

Daerom wanneer Spiegelaers {Theorici.} onervaren inde daet {Praxi.}, gelijc Ptolemeus, Euclides, Vitruvius, ende haers gelijcke waren, binnen de palen der Spiegeling {Theoriæ.} blijven, so oeffenen sy hun onberispelick in haer beroup. Ende also ist oock met de Spiegelaers {Theoricis.} der regiering, gelijc geweest sijn veel Wijsen {Philosophi.}, die geen dadelicke regierders en waren, maer hun dagelicx in haer scholen oeffenden, welcke vergarende veel oude voorbeelden, veel gedachtweerdige geschiedenissen, ende die oirdentlick in gemeene plaetsen {in locos communes.} verspreydende, sagen als in een spiegel der regieringen geduerige veranderinghen, van d'een form in d'ander, met voordeelen, achterdeelen, en gevallen {Casus.} die elcke afcomst {Species.} gemeenelic mede brengt: Al dit deden sy niet alleen onberispelic, maer (wel verstaende als sy binnen haer grensen der spiegeling bleven, sonder hun te moeyen mettet ampt daer dadelicke regierders tot veroirdent waren) dickwils met groot lof, en oirboiren dienst der gemeente.

  De leeke dan (voor welcke alleen wy dit vermaen doen, als boven geseyt is) verstaende het onderscheyt tusschen Spiegeling ende daet {Theoriam & praxin.}, connen met een verstaen, dat wy in 't volgende 't welck binnen de palen der Spiegeling blijft, ons niet en oeffenen buyten ons beroup.

't Is goet alle saken met reden en voorsichtigheydt te doen, maer seer moeyelick, overmits dat die heel versekerde menschen, soo veel tijts verslijten mettet overdencken van alle ongevallen te voorcomen, datse nimmermeer en besluyten het werck te voleinden.

Noten