Chr. Huygens, parels uit brieven 1685-87

Lenzen , mast , uurwerken , 's Gravesande

Parels uit brieven 1685-87

Oeuvres Complètes T. IX

[ 6 ]

N^o 2384.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr

Den Haag, 23 april 1685.

. . .
J'ay escrit une partie des memoires que vous scavez
...
Comme cet oculaire de 4½ pouces pour les 60 vous paroissoit trop foible, et que moy je le trouvay à mon grè, j'ay pris environ le milieu entre deux c'est a dire pres de 4 pouces et ¼ pour supputer ma table, en quoy faisant je trouve cette commoditè que la distance du foier des oculaires est par tout egale au diametre de l'ouverture du verre objectif. Et pour trouver l'un ou l'autre j'ay cette regle aisée, qui est

. . .
Ik heb een deel geschreven van de Memorien*) die je kent
...
Aangezien dat oculair van 4½ duim, voor die van 60, jou te zwak leek, en ik het naar mijn zin vond, heb ik ongeveer het midden tussen beide genomen, dat wil zeggen bijna 4 duim en ¼ om mijn tabel te gebruiken, en als ik dit doe vind ik deze handigheid: dat de brandpuntsafstand van de oculairen overal gelijk is aan de middellijn van de opening van het objectief. En om de ene of de andere te vinden heb ik deze makkelijke regel:

*) 'Memorien aengaende het slijpen van glasen tot verrekijckers', zie brief No. 2364, n.4 [T. 8, p. 535: in het Latijn verschenen in Opuscula postuma, 1703. Nederlands in T. 21, p. 253-289.]

[ 7 ]

de multiplier les pieds de la longueur du verre objectif par 3000, et de tirer la racine quarrée du produit, laquelle marque les pouces dixiemes et centiemes de l'ouverture et en mesme tems du foier de l'oculaire. Par exemple, soit la longueur de l'objectif 160 pieds, les multipliant par 3000, il vient 480000 dont la racine est 693 faisant 6 pouces, 9 dixiesmes, et 3 centiemes pour l'ouverture et autant pour la distance de foier de l'oculaire.		vermenigvuldig het aantal voet van de lengte van het objectieglas met 3000, en trek de vierkantswortel uit het product, en deze geeft het aantal duim met tienden en honderdsten van de opening, en tegelijk van het brandpunt van het oculair. Bijvoorbeeld als de lengte van het objectief 160 voet is en we vermenigvuldigen met 3000 komt er 480000, waarvan de wortel is 693, wat maakt 6 duim, 9 tienden, en 3 honderdsten voor de opening en evenveel voor de brandpunsafstand van het oculair.
Je doute un peu si vous n'avez pas oubliè de tirer la radix quadrata, mais voicy l'autre regle pour scavoir combien de fois la lunette multiplie selon le diametre. Il faut multiplier les pieds de la longueur par 480, et la racine quarrée du produit sera le nombre de la multiplication ou grossissement qu'on cherche. Ainsi 160 multipliè par 480 fait 76800, dont la racine est 277. Ces regles sont commodes, parce qu'on n'a pas tousjours la table presente.		Ik twijfel er een beetje aan of je niet vergeten bent de vierkantswortel te nemen, maar hier is de andere regel om te weten hoeveel maal de kijker vergroot volgens de middellijn. Het aantal voet van de lengte moet worden vermenigvuldigd met 480, en de vierkantswortel van het product zal het getal zijn van de vermenigvuldiging of vergroting dat wordt gezocht. Zo zal 160 vermenigvuldigd met 480 geven 76800, waarvan de wortel is 277. Deze regels zijn handig, omdat de tabel niet altijd beschikbaar is.

[ 8 ]

N^o 2385. Constantijn Huygens jr aan Christiaan Huygens 26 april 1685.
Dieren ce 26. d'Avril 1685.*)
La vostre du 23 vient de m'estre rendue. Ma femme me mande que vous avez pris la peine de lui faire dire ce dont je vous avois prié touchant les mouchoirs et les caleçons. J'espere qu'en recompense elle vous aura fait part de ce que je lui ay mandé touchant le Phenomene°) que nous avons veu icy il y a quatre jours, et qui semble avoir predit, qu'il y auroit du vent.		Jouw brief van de 23e is me zojuist overhandigd. Mijn vrouw bericht me dat je de moeite heb genomen haar te laten zeggen wat ik je had verzocht over zakdoeken en onderbroeken. Ik hoop dat ze je als beloning heeft meegedeeld wat ik haar heb bericht over het Verschijnsel°)dat we vier dagen geleden hier hebben gezien, en dat schijnt te hebben voorspeld dat er wind zou zijn.
[ *) Van deze brief staat de kopie ten onrechte als No. 2300 in T. 8, bij 1683 (evenals No.2303, van 27 juni, hier als No. 2389; zie Add. T. 8, p. 629.] °) Waarschijnlijk een halo of bijzonnen.

[ 9 ]

. . . ces petites formes pour les oculaires nous trompent a chaque fois. . . .		. . . die kleine slijpvormen voor de oculaieren stellen ons steeds teleur. . . .
Ce que vous dites de soupconner touchant ma Radix Quadrata, est assez bien deviné, mais je veux repeter cela avec tout le reste de mes estudes de Mathematique avant qu'il soit longtems. . . .		Wat je zegt te vermoeden over mijn Vierkantswortel is vrij goed geraden, maar ik wil dat met al het overige van mijn Wiskundige studies binnenkort herhalen. . . .

[ 11 ]

N^o 2387.

Constantijn Huygens jr aan Christiaan Huygens

23 juni 1685.

Breda ce 23 de Juin 1685.

Hier avant que de partir j'essayay encore le verre mais a la haste et par un temps fort couvert. Il me parut bien bon et representant les lettres des affiches fort

Gisteren heb ik alvorens te vertrekken de lens nog getest, maar in haast en bij zeer bewolkte hemel. Hij leek me heel goed en liet de letters van de aanplakbiljetten heel

[ 12 ]

noires. Je vous prie de me mander par le premier ordinaire (notez qu'il en part un touts les soirs de la Haye) si vous ne l'avez pas trouvé de mesme. Si il est bon je vous prie de coupper un rond de papier de la grandeur qu'il est, et de l'envoyer a Langendelf pour faire une chose de fer blanc comme il faut pour s'en servir. J'espere que la nouvelle forme pour 130. pieds est faite ou le sera aujourdhuy afin de pouvoir estre mise sur la meule lundy prochain. . . .		zwart zien. Ik verzoek je mij te berichten met de eerste gewone post (let wel, er vertrekt er een elke avond uit den Haag) als je hem niet evenzo bevonden hebt. Als hij goed is verzoek ik je een rond stuk papier te knippen van de grootte die hij heeft, en het naar Langendelf te sturen om iets van blik te maken zoals nodig is om het te gebruiken. Ik hoop dat de nieuwe vorm voor 130 voet klaar is, of dat vandaag zal zijn, om komende maandag op de molen gezet te kunnen worden. . . .
Je souhaiterois fort que quand nostre forme aura esté sur la meule vous voulussiez la faire creuser avec la pierre etc. Il ne seroit pas bon de mettre les ouvriers dans nostre laboratoire au grenier, mais vous pourriez les faire travailler dans cette chambre ou couchent nos valets, ou bien dans celle ou nous mangeons, que ma femme vous prestera pour le peu de temps qu'il faudra pour cette affaire. Le feu quand on en a besoin est la tout aupres.		Ik zou heel graag willen dat wanneer onze slijpvorm op de molen geweest is jij die zou willen uithollen met de steen enz. Het zou niet goed zijn de werklieden in ons laboratorium op zolder te plaatsen, maar je zou ze kunnen laten werken in die kamer waar onze bedienden slapen, ofwel in die waar we eten, die mijn vrouw je beschikbaar zal stellen voor de korte tijd die voor deze zaak nodig is. Als ze vuur nodig hebben is het daar heel dichtbij.
Hier au soir il fist si beau et si clair que je croy que vous aurez observé. Je suis fasché de n'avoir pas laissé mon verre de 85. [pieds]*) sur ma table en partant, mais si vous l'avez demandé a ma femme elle aura pû vous le donner la layette de mon Cabinet ou il est estant ouverte. . . .		Gisteravond was het zo mooi en zo helder dat ik denk dat je waargenomen hebt. Het ergert me dat ik mijn glas van 85 [voet]*) niet op de tafel heb gelaten toen ik vertrok, maar als je het aan mijn vrouw hebt gevraagd kan zij het je gegeven hebben, de lade van mijn Kabinet waarin het ligt is open. . . .
*) Dit glas van 161 mm diameter, met de inscriptie "C. Huygens 21 May 1685 PED 85" bevindt zich in het observatorium van Leiden ... [Nu in Museum Boerhaave: V09188.]

[ 13 ]

N^o 2388. Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr 23 juni 1685.

A la Haye ce 23 Juin 1685.
J'esprouvay hier matin vostre verre et le trouvay bon, comme j'appris que vous l'aviez aussi trouvè. Toutefois il ne represente pas les lettres tout a fait si noires que vostre autre verre ni que le mien, ce qui doit estre imputè au veines qui y sont en grande quantité et tres vilaines. . . .		Gistermorgen nam ik een proef met jouw glas en ik bevond het goed, zoals ik verneem dat jij het ook hebt bevonden. Toch geeft het de letters niet helemaal zo zwart weer als jouw andere glas of het mijne, wat te wijten is aan de aderen die erin zijn, in groot aantal en zeer lelijke. . . .

[ 14 ]

N^o 2389.

Constantijn Huygens jr aan Christiaan Huygens

27 juni 1685.

A Breda ce 27. Juin 1685.

Je viens de recevoir la vostre du 23. sans pouvoir juger pourquoy elle a tant esté en chemin, puis qu'il part un Courier pour icy touts les soirs. Je croy que ce que vous dites des veines de mon verre est veritable. J'en vis mesmes avant que de partir quelques unes fort visibles, mais je m'estonne comme nous ne les apperçeusmes pas en essayant le verre dans la Reflexion.
. . .

Ik heb zojuist je brief van de 23e ontvangen zonder te kunnen beoordelen waarom die zo lang onderweg is geweest, aangezien er elke avond een Postbode hier naartoe vertrekt. Ik geloof dat wat je zegt over de aderen van mijn glas waar is. Ik zag zelf ook enkele heel zichtbare voordat ik vertrok, maar ik verbaas me erover dat we ze nie hebben opgemerkt toen we het glas testten in Reflectie.
. . .

N^o 2401.

Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr.

Den Haag, 3 oktober 1685. [ 31 ]

. . . Je fais estat de reprendre le travail Telescopique dans peu, et voicy une occasion extraordinaire qui m'y convie. C'est que Mr. le Lantgrave de Hesse, ayant vu ceans ma machine Planetaire et l'appareil des grandes Lunettes, m'a envoyè ce matin son Agent van der Hecke, pour me remercier une seconde fois de la vue de ces belles choses, et pour me prier de luy faire avoir les instruments &c. pour l'Astroscopie, ou il comprend aussi sans doute les verres, objectif et oculaire.		. . . Ik ga ervan uit dat ik binnenkort het Telescopische werk hervat, en ziehier een buitenkans die me ertoe aanzet. Namelijk dat de heer Landgraaf van Hessen*), na onlangs mijn Planetarium en de apparatuur voor de grote Kijkers te hebben gezien, mij vanmorgen zijn Agent van der Hecke stuurde, om me nog eens te bedanken voor het zien van die mooie dingen, en om me te verzoeken ervoor te zorgen dat hij instrumenten &c. krijgt voor het sterren kijken, waartoe hij ongetwijfeld ook lenzen rekent, objectief en oculair.
[ ) Landgraaf Karl, die o.a. een uurwerk kocht, gemaakt door Johannes van Ceulen, nu aanwezig in het Astronomisch-Physikalisches Kabinett (Inv. Nr. U 80) te Kassel. Ook is daar een luchtpomp van 1686 (Inv. Nr. M 80), van Johannes van Musschenbroek. In 1627 had Johannes Kepler bij landgraaf Philipp III van Hessen-Butzbach een mast van 30 voet gezien voor waarneming van zonnevlekken met een buis van 50 voet, zonder lens (T. XXI, p. 236 en Kepler, Ad epistolam ... Bartschii ... responsio*, 1629, p. 4). Landgraaf Karl liet in 1688 Denis Papin naar Hessen komen.]

[ 51 ]

N^o 2419. Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr Den Haag, 6 april 1686.
. . . j'ay pu essaier mes deux verres l'un de 122 et l'autre de 85 pieds, que je trouvay fort bons. . . . le vent se renforça soudain et fut si fort, que l'agitation du mast empeschoit absolument l'observation, et que la fraise de papier fust emportee, et si loin que je n'ay pas sçeu ce qu'elle est devenue.		. . . ik heb mijn twee glazen kunnen testen, het ene van 122 en het andere van 85 voet, en ik vond ze zeer goed. . . . de wind wakkerde plotseling aan en was zo sterk, dat de beweging van de mast het waarnemen volstrekt belette, en dat de kraag van papier*) werd meegenomen, en zo ver dat ik niet weet wat ermee gebeurd is.
. . . Lundy je fis monter un petit garçon que le charpentier m'envoia pour remettre la corde dans la poulie d'ou elle estoit sortie, mais ce ne fust pas sans apprehender pour luy a cause du balancement du mast. Ce qui m'a fait songer a un moyen de les faire monter dorenavant sans danger, en leur mettant une corde autour du corps, qui en suite embrasse aussi le mast, et qui ne pourra glisser vers en bas a cause des marches.		. . . Maandag liet ik een jongetje dat de timmerman me stuurde in de mast klimmen, om het touw weer in de katrol te doen waar het uit was gegaan, maar vanwege het schommelen van de mast was dat niet zonder voor hem te vrezen. Wat me deed denken aan een middel om ze voortaan zonder gevaar te laten klimmen, door hun een touw om het lichaam te doen, dat vervolgens ook om de mast gaat, en dat niet omlaag kan glijden vanwege de treden.
. . . voila que le temps est proche que mes horologes doivent partir pour les Indes. Et comme ce sera cette fois tout de bon, cela me donne assez d'occupation à regler et preparer tout ce qui les concerne.		. . . en nu is de tijd nabij dat mijn uurwerken naar Indië moeten vertrekken. En omdat het deze keer echt menens is, geeft dat me vrij veel bezigheid om alles daarvoor te regelen en voor te bereiden.

[ *) Papier rondom het objectief, zie de figuur rechts, p. 232 van T. XXI (5 mei 1686), met de tekst: ]

Dubbelen ringh van blic, met 4 krammetjes. Dan noch een enckele, om 't papier tusschen beyden te vatten en met wiggen of schroefjes vast te maecken. Schroeven met moertiens is best.
Openingh veel grooter als 't glas, en een kleijnen ring van papier om het glas.
Dick koperdraet ontlaeten en aen den dubbelen blicken ringh gekloncken.

[ Figuur links: 28 nov. 1683. Het papier moest dienen om overtollig licht te weren bij waarneming van de maan, zie: Astroscopia compendiaria (1684), 'Ad lectorem' (waarvan een nieuwe versie met een toegevoegd hulpstuk is verspreid), T. XXI, p. 205 (Ned.).
Over deze nieuwe versie zie Huygens aan Fullenius (31 aug. 1684) in T. 8, p. 535.
Zie ook T. XXI, p. 196.]

[ 52 ]

. . . me suis mis a lire ou a parcourir le receuil des Journaux . . .
La pauvre invention pour l'usage des Longues Lunettes que j'y trouvè avec un amphitheatre autour du mast et une vergue de charpenterie pour servir de soustien au tuyau de la lunette. C'est pag. 278.

*) Journal des Sçavans, 28 mei 1685.
[ Ed. Amst. p. 275-278, figuur in ed. Parijs, p. 218].

. . . ben ik begonnen de Journaux te lezen of door te nemen . . .
De armzalige uitvinding voor het gebruik van Lange Kijkers die ik er vond met een amfitheater rond de mast en een scheepsra van een timmermans-werf om te dienen als steun voor de kijkerbuis. Het is p. 278*).

[ 104 ]

N^o 2441. Christiaan Huygens aan Constantijn Huygens jr. Den Haag, 7 oktober 1686.
Il y a 4 ou 5 jours que les S.^rs Sgravesande et Blom me vinrent voir et m'apporterent encor quelques echantillons de verre pour des oculaires mais qui ne se trouverent pas meilleurs que tous les precedents. . . .		4 of 5 dagen geleden kwamen de heren 's Gravesande) en Blom mij bezoeken en ze brachten me nog enkele monsters glas* voor oculairen, maar die bleken niet beter dan alle vorige. . . .
Ils me montrerent en suite trois verres objectifs de leur fabrique environ de 44 pieds, lesquels j'eus la curiositè d'eprouver en leur presence, et les menay pour cela au grenier, ou nous les ajustames devant les trous percez dans la planche; mais ils se trouverent l'un apres l'autre tres imparfaits, c'est a dire ne valant rien du tout, quoy qu'ils m'assurassent que l'un des trois avoit paru bon en regardant la Lune. Ils ne purent disconvenir de l'excellence du mien de pareille longueur en regardant les briques de la maison du Pr. Maurice. . . . Apres ce mauvais succes ils tirerent de leur posche un autre grand verre, à peu pres comme les nostres de 120 pieds, et d'une fort bonne epaisseur et bien soigneusement arrondi, mais un peu gris par tout egalement.		Ze toonden me daarna drie objectief-glazen van eigen maaksel, van ongeveer 44 voet, en ik was voldoende benieuwd om ze in hun tegenwoordigheid te beproeven; ik bracht hen daartoe naar de zolder, waar we ze opstelden voor de gaten die in de plank zijn geboord; maar ze bleken de ene na de andere heel onvolmaakt, dat wil zeggen geheel niets waard, hoewel zij me verzekerden dat een van de drie goed leek toen ze naar de maan keken. Ze konden niet ontkennen dat het mijne van net zo'n lengte°) uitstekend is toen ze naar de bakstenen van het huis van prins Maurits keken. [<] . . . Na deze mislukking haalden ze nog een groot glas uit hun zak, ongeveer zoals de onze van 120 voet, van zeer goede dikte en heel zorgvuldig afgerond, maar een beetje grijs, overal in gelijke mate.
Ils disoient qu'il estoit de quelque 90 pieds mais que dans tout Bolduc ni sur les remparts ils n'avoient pu trouver moyen de l'eprouver. Au reste qu'il estoit fait par une methode nouvelle qui ne sembloit pas pouvoir manquer. Comme ils devoient partir le mesme jour ils me laisserent ce verre afin que je l'essaiasse dans le mail, ce que je n'ay pas fait encore. cependant je l'ay exposè a la reflexion de la chandelle, dont il renverse la flamme assez bien, mais tenant l'oeuil au foier et dans le point de confusion il me semble que j'y vois des choses qui marquent quelque defaut et beaucoup de drabbigheyt quoy que la matiere semble estre fort bonne. Je voudrois que vous fussiez icy pour estre present a cette epreuve.		Ze zeiden dat het van zo'n 90 voet was maar dat ze in heel den Bosch of op de bolwerken geen mogelijkheid hadden gevonden het te beproeven. Verder dat het was gemaakt volgens een nieuwe methode die niet mis scheen te kunnen gaan. Omdat zij dezelfde dag moesten vertrekken lieten ze het glas bij mij achter opdat ik het zou testen op de maliebaan, wat ik nog niet heb gedaan. Ik heb het echter kaarslicht laten weerkaatsen, waarbij het de vlam vrij goed omkeert, maar als ik het oog bij het brandpunt houd en in het punt van verwarring^#) schijnt het me dat ik dingen zie die een gebrek aangeven en veel drabbigheid, hoewel het materiaal zeer goed schijnt te zijn. Ik zou willen dat je hier was om aanwezig te zijn bij die proef.
[ *) Zie p. 42:] Waarschijnlijk Dirk Storm van 's Gravesande (1640-1716), schepen [p. 106] en raad in den Bosch [waar een glasmakerij was], ontvanger van de domeinen van prins Willem III. Hij was getrouwd met Anna Josina Blom en een zoon werd later de beroemde hoogleraar natuurkunde te Leiden, Willem Jacob 's Gravesande [1688-1742], die de Opera Varia en Opera Reliqua [>] van Christiaan Huygens publiceerde. [ °) Brandpuntsafstand.] [ ^#) Zie XIII, 170: het punt voor een hol spiegelend oppervlak waarvandaan al het licht terugkeert naar ditzelfde punt. Hier gaat het om de achterkant van de lens, er is 2x breking aan de voorkant — zie ook XIII, p. 172, noot 2.]

[ 105 ]

s'Gravesande me dit qu'a quelques lieues de Bolduc il avoit une maison de campagne pres d'un village qu'il me nomma ou il y a un clocher en pointe, de 200 pieds de hauteur, selon la mesure qu'il en avoit prise grossierement, et eloignè de toutes maisons et arbres. Cela seroit beau pour voir l'effect de vostre verre de 210 pieds mais il y a si loin que je ne crois pas que nous profitions jamais de cette belle commoditè.		's Gravesande zei me dat hij op enkele mijlen van 's-Hertogenbosch een landhuis had dichtbij een dorp dat hij noemde, waar een spitse klokkentoren is van 200 voet hoogte, volgens de meting die hij er ruwweg aan had gedaan, en ver van alle huizen en bomen. Dat zou mooi zijn om het effect van jouw glas van 210 voet*) te zien, maar het is zo ver weg dat ik niet geloof dat we ooit van deze mooie gelegenheid zullen profiteren.
*) Dit glas is nu in de collectie van de Royal Society. Het wordt ten onrechte aan Christiaan toegeschreven, zie "Record of the Royal Society", 1897, p. 173.

Home | Christiaan Huygens | IX | Parels uit brieven 1685-87 (top) | 1688