[Biographie]   § 2.  À Paris et à Londres avril 1663 - juin 1664   Les lettres échangées entre les frères pendant le séjour d'avril 1663 - juin 1663 de Christiaan à Paris font voir, comme toujours, que ce n'était pas exclusivement de sujets scientifiques qu'ils conversaient. . . . le frère Constantyn fort intéressé aux lunettes . . . Christiaan rapporte qu'à Paris, de même qu'il l'avait fait à la Haye, on regardait avec les lunettes des lettres fort éloignées, attachées à un clocher. . . . Toutefois il trouve les "Lunettiers" parisiens "moins avancez dans leurs grands desseins de lunettes de 80 et 100 pieds" qu'il n'avait cru. Il avait lui-même presque tous les jours des spectateurs pour les télescopes et microscopes apportés. . . .   Christiaan quitta Paris en même temps*) que son père. Apparemment une partie de son Journal n'a pas été conservée puisque les pages que nous possédons et qui n'ont trait qu'à l'Angleterre portent le titre "Du Voiage de Paris et de Londres". [ *)  2 juni 1663 volgens Worp, 'Briefwisseling', deel 6, p. X.  1 juni was Christiaan nog in Parijs (IV, 351).  Terug in Parijs op 1 oktober (p. 604.]

[ 596 ]

[ v ]

Du voiage de Paris et de Londres 1663   Arrivè a Londres le 10 Juin 1663.   Gegeten met P. bij Mil. Chamberlain [IV, 374: Montagu]. tot de Duc d'Albemarle [<]. tot Mil. Maier*), die een van de Gildens tracteerde. bij de Sherifs nae dat wij de tryal at the Kings Benches [cf. IV, 387] gesien hadden.   [ *)  Brit. Hist. Onl., 1663: Lord Mayor: Sir John Robinson, Knt., Sheriffs: Sir Tho. Bludworth, Sir W. Turner. Pepys, 20 okt.: "... a very great noble dinner, as this Mayor -[Sir John Robinson.]- is good for nothing else."]   tot Mil. of Devonshire [Cavendish]. Tot Mylady of Devonshire te Rohamton met M. Swan [<] en sijn wijf [Utricia]. Te Beddington tot Mr. Raleigh, die een fraeye dochter had. Tot Mrs. Ferijn en Boreel [<] 2 mael, en eens alleen. bij Mr. Treasurer. Tot Mr. Lelij de schilder eens, 3 mael alleen. Tot Sr. Henry de Vicq [<]. Tot S. Edw. Bret met mylady Griffin 2 mael. Tot Mil. Craven 2 mael, de leste den dach dat wij vertrocken. Tot Mil. Barclay.   Ick tot Mr. Brereton [<] 2 mael, in Gravesen met een deel van de Royal Societe op haer feest van de Readings. Tot Mylady Nedham te Lambet 3 mael. Genoit tot Mylady Striclant te Chelsey en tot Mr. Palmer, konde niet komen.

[ 598 ]

[ v ]

Bal in Whithall gesien [IV, 375: 12 juli], geplaceert door S. Edw. Bret. Met hem geweest om Hamtoncourt en Winsor te sien. Te Winsor ombeten by doctor Flud, een seer beleeft man en charitabel Chimist. Schoon gesicht op de Terrasse te Winsor. In 't weeromkomen gesien Sion een fraey huijs vande Gr. van Northumberlant, met loot gedeckt daer men opwandelt. Provisie van Cederhout, uijt de Barmudes. noch het huijs vande Gr. van Hollandt.   In Gresham Colleg. sien een hondt de milt uijt snijden, die in 8 dagen weer genesen was en wel te pas, door dr. Charlton. [IV, 391: 8 aug.]   Verscheyde insecten door een vergrootglas geteeckent door Mr. Hook. Bollen van dick ijser met boscruijt daer in en dan toe geschroeft en in 't vier geleght sien springen. waren wat min als een kaetsbal groot. 2 rijxdaelders dick. Aurum fulminans [^] daer in gedaen sijnde wilde niet aengaen, tot 2 mael toe beproeft doch had sich rondtom van binnen tegen 't ijser geset. Een met water gevult ging oock niet aen, maer weet niet of de schroef dicht genoeg was, en 't vier heet genoegh.   Mijn experiment van't gepurgeert water in't vacuum [<] heb daer 2 a 3 mael sien wel gelucken in een pijp van 7 voet hoogh blijvende het water staen sonder neder dalen. Mil. Brouncker en Mr. Boile en vele andere present sijnde.   [ Birch, The History of the Royal Society of London, vol. 1 (1756), p. 295 (August 19): "water ... in a cane of near seven foot"; het experiment wordt vaker genoemd, o.a. op p. 254 (June 10), met fig.: "those bubbles ... a bolt-head" ("or Glass-egg with a long neck", volgens Boyle, 1666), 279 (July 16): "The Torricellian experiment ... 40 foot", p. 305 (Sept. 23), p. 310 (Oct. 7): "the success of Monsieur Huygens's experiment .. with mercury"]   Haer machine staet omgekeert als de mijne, en heel onder water. de kraen heeft een lang ijser dat boven uijtkomt om open en toe te draeijen, en het luchtgatjen is inde piston, daer een stockjen in steeckt dat met de suyger op en neer gaet.  M. Sorbiere*), en l'abbè de Beaufort [IV, 428] daer gesien. Cregen daer nae een vergulde masse van de Koning van 600 gl. die voor de President gedragen wert en geleght op een violet damast kussen. Item een wapen voor de Societeyt.   [*)  Samuel Sorbiere, Relation d'un voyage en Angleterre (1664/6), p. 93: "M. Boyle ... j'y vis plusieurs experiences que l'on y fit avec sa Machine Pneumatique; de l'invention de laquelle il y a apparence que la posterité luy aura la premiere obligation; comme à M. Christian Hugens celle de l'avoir perfectionnée."]   Deden mij teyckenen in de Societeyts boeck. [IV, 366]   [ Genoemd in: Royal Society, Register book: 24 June (water-pit boared at Amsterdam, zei Birch, p. 265), 8 July (Suspension of Water, niet in Birch, maar wel het verslag van July 16 op p. 275: "A bolt-head ..."), 2 Sept. (Candlestick).]   Mijn experiment beproeft met een glase pijp onder omgebogen dus [...]*) met een suijger in 't omgebogen open endt, soo een te laten maecken.   [ *)  Brugmans (1935) heeft hier een J-figuur.]   Mistris Ferijn geteyckent en profil, medegenomen om een beter nae te maecken. Tot Mis. Merry (Tharenton) gevonden Mr. Tolder, van Annibal Seestads*) volck, deed mij Mr. Pinel horen op de luyt. Mis. Romi.   [ *)  Hannibal Sehested, gevonden via: "Hannibal Seested Stadthalter vnd General in Norwegen" (^).]

[ 600 ]

[ v ]

Tot Lely een Copij gemaeckt van Mis. Middelton daer nae haer selfs verbetert*), 2 mael tot Brereton, eens te Lambet den 8 September saterdag°) bleef daer eten.   [ *)  IV, 394: 24 aug.; daarna 13-15 sept. (Brugmans, errata: "daer nae naer haer selfs verbetert".)]   [ °)  Nieuwe stijl. ]     gingh over met P. en Boreel om de Ceremonie [31 aug./10 sept.] van de Bisschop van Canterb. te sien, ging nae M. Midd. begon haer profil daer. haer broer had Crommon t'Antwerpen gekent. Namiddags quam M. Evelin, daer nae P. met Boreel. ick bleef tot s'avonts. Donderd. 13 Sept. haer geschr. 14 Vrijd. voortgeteyckent, gegeten tot Bret. 15 Sat. weer geteyckent. daer gegeten, adieu ges. Wil Mr. H. kome again and you wil be very welcom, you doe understand that doe not you.   Den Tour gesien, oude wapenen. Leeuwen. the treasure. De munt, inventie om de escus plat te maecken veel te gelijck. Een ander om elck op sijn gewicht te vijlen.   Mr. Laniers Teyckeningen gesien, veel van Raphael.   Calthof [<] besocht, daer d'inventie*) stont van Mil. of Woodster°) die misluckte. Op den houten toorn vant waterwerck geweest, gaet met blaesbalck pompen van d'inventie van Mr. Toogood. Heeft een nieuwe van tapijten te schilderen.   Mr. Brereton gingh aen sich selven beproeven de recept van 't ens primum, om nieuw haer tanden en nagels te hebben.   [ Genoemd in een brief van hem, IV, 462 (n.4); niet meer in volgende, V, 3-5.]   Mrs. Warwijck op de luijt gehoort met Dufaut, speelde excellent goet. haer suster schilderden. Mylady Frethwel haer moeder.   [ Dufault wordt genoemd door Christiaan in 1655 (<); door Constantijn sr in 1662: brief 5890 aan Lady Swann.]   Coninx cabinet gesien, daer in fraeije miniaturen van Olivier [Oliver] nae Italiaenen. Mr. Chiffins thoonde ons het hooft van Cromwel, dat op 't leven was afgegoten, en glase ooghen in geset en geschildert. [IV, 369: 5 juli] [ *)  In Dircks, 1865, een figuur: soort stoommachine; zie Vollgraff over Calthoff, 1932; en Doorman, 'The Marquis of Worcester and Caspar Calthoff', in Notes and communications of the Newcomen Society, 26 (1947) 269-271. Dircks, p. 578: "... Gaspar Collthoffe, late deceased ... September 5, 1664".] [ °)  In Sc. Am. 11 dec. 1897: ] The Marquis of Worcester, on November 15, 1664 ['61], secured a British patent, No 131, covering the following inventions: A self-winding clock, rapid-firing guns and pistols, a device for detaching runaway horses, and lastly, a ship constructed to sail against the wind and capable, when anchored, of use as a water motor or windmill. . . . The use of the hydraulic jet for the propulsion of vessels is described in the British patent No. 132, of May 16, 1661, granted to Thomas Toogood and James Bayes. [ Worcester, Edward Somerset, Marquis of,  A century of the names and scantlings of such inventions as at present I can call to mind to have tried and perfected, 1663.]

[ 602 ]

[ v ]

Hieronimo Senti besocht, eyschte 60 pond st. voor een Clavecingel die 2 halve toonen gesneden soude hebben [XX, 154], en met het uyttrecken van 't claeuwier een toon hoogher gaen; als die hij voor de koning gemaeckt had. al de snaren koper.   Mr. Reeves [<] had een buijs van 60 voet doen maecken. maer sijn glas daertoe was niet goet.   Mad.le le Feure in S. James Parck besocht. Vogels aen d'een sij van 't parck. Mr. Maij.   Barthelemy fair*) gesien. sijde koussen weven [<]. het Paradijs. Charterhous.   [ *)  De jaarmarkt, of 'Bartholomew Fair' van Ben Jonson? ]   Jongen duc of Yorck sien doopen, inde capel in S. James.   Met de Coning in sijn barge te Wolwits geweest, daer hij mij sijn nieuw schip en Jacht, en scheepsteyckeningen*) thoonde. Duc of Monmouth. S. Rob. Moray. Mil. Barclay. Mil. Crafts. Duc of Yorck thoonde mij de lijst van al de Conings schepen, die hij in een boeckjen bij hem droegh.   The queens appartement. fait la reverence a Sa Majestè. A la duchesse de Yorck, grosse.   Prins Rupert besocht en sijn draeybanck gesien. Thoonde mij sijn methode van plaetsnijden.   In een Coffi hous geweest met Boreel.   De Comedien van de French Lawier en the Englisch Mounsieur*) gesien.   [ *)  James Howard, first performed: 30 Jul. 1663.]   Mil. Killegrew in 't hof ges. [ *)  De eerste bouwtekeningen van een schip zijn uit 1586, van Mathew Baker, afgebeeld in: Wolfgang Lefèvre, Jürgen Renn, Urs Schoepflin, The power of images in early modern science (2003) p. 29, bij David McGee, 'Ships, science and the three traditions of early modern design'. Zie de bespreking in: Stephen Johnston, 'Mathew Baker and the art of the shipwright'.]