Jonston, kop van basilisk

Basilisk

Der Naturen Bloeme,
boek 6:

Basilius int LatinDe basilisk in 't Latijn
mach in Dietsch .i. coninc sijn,kan in 't Diets een koning heten
want ets coninc boven allen venine.want het is koning over alle vergiften.
Dese ertsce plaghe pliet te sineDeze aardse plaag is gewoonlijk
half voets lanc, ghespeket wit.een half voet lang, wit gespikkeld.
Up sijn hovet hevet ditOp zijn kop heeft dit dier
spekelkine in der gebarespikkeltjes op zo'n manier
als oft .i. crone ware.

dat het wel een kroon lijkt.

Al serpente sijn vor em bloed,Alle slangen zijn er bang voor,
want etse metten ademe doet.want het doodt ze met zijn adem.
Met up siene doetet den man.Door te kijken doodt het de mens.
Wie dat andren eerst sien canWie door de ander eerst gezien wordt
hi blivet doet, hoe so et si.die blijft dood, hoe het ook zij.
Dus scrivet Jacob van Vitri.

Zo schrijft Jacob van Vitry.

Ende Plinius doet oec verstaen:En Plinius geeft ook te verstaan:
niet allene magt verslaenniet alleen kan het verslaan
den mensce, mar aldat levet.de mens, maar alles dat leeft.
Ja tlant, dart sine wone in hevet,Ja het land, waarin het woont,
dat veninet al ut ende ut,dat vergiftigt het door en door,
ende doet verderven bome ende cruud en 't doet verdorren bomen en gewas
ende aldat wast groot ende clene.en alles wat groeit, groot en klein.
Het scort met sinen ademe stene,Het breekt stenen met zijn adem,
ende venijnt die lucht oec mede.en vergiftigt bovendien de lucht.
Vlieghet .i. voghel dar ter stede,Vliegt een vogel daar ter plekke,
hine mach niet min verdinghendie kan niet wegkomen met minder
dan dat hem sine vedren besinghen.dan dat hem zijn veren verschroeien.
Sijn wispelen alle serpente onsien,Voor zijn sissen zijn alle slangen bang,
dar sijd vernemen, si vlien.zodra ze het horen vluchten ze.

basilisk en wezel

Londens handschrift (uit PB)
 
Allene de wesel verwinnet.Alleen de wezel overwint het.
Want alsment in dat lant kinnetWant als men in dat land weet
in wat hole dat si wonenin welke holen ze wonen
comen de liede, metten gonenkomen de mensen, met zo'n wezel
met ruten al omme behanghen,met wijnruit helemaal overdekt,
ende doense in den holeganghen.en ze doen deze in een gang van het hol.
Dar bitise doot ter stede,Daar bijt hij het dood ter plekke,
ende dan moeti sterven mede.

en dan moet hij zelf ook sterven.

Nochtan, al eist dood,Nochtans, al is het dood,
hem blivet macht so grot:er blijft zo'n grote kracht van uitgaan:
war dat men bestrijct .i. maisirewaar men een muur bestrijkt
met pulvere van sire maniere,met pulver van zijn soort,
niet ghevenijns comter inne,daar komt niets giftigs in,
niet selves spinter in die spinne.daarin spint ook zelfs geen spin.
In Grieken, als wi horen spreken,In Griekenland, naar we horen zeggen,
es .i. monster der mede bestreken.is een kloosterkerk ermee bestreken.
Men segt ens gheen huus mede,Men zegt ook van elk huis
esser in .i. stic van sinen ledewaarin een stuk van zijn lichaam is
die serpente vlien danen.dat slangen er vandaan vluchten.
Noch doet men ons te verstaneVerder geeft men ons te verstaan
dat men met sine pulvre strijctdat men met pulver ervan bestrijkt
zelver, ent gout dan blijct.

zilver, en dan blikkert het als goud.

Vlieghende vint men oec mede,Er zijn er ook die kunnen vliegen,
die God niet laet ute hare stededie laat God niet uit hun eigen plek
verre varen, om die sakenaar verre streken gaan, omdat
want si soudent al woeste maken.

ze alles levenloos zouden maken.

Mar andre basiliske, ic wane,Maar andere basilisken, naar ik meen,
vindmen die comen van den hane.vindt men afkomstig van de haan.
Diet weten wille lese hir voren,Wie het wil weten leze het na in boek 3,
dar machi sine maniere horen.daar kan hij vernemen hoe die is.


basilius
KB, KA 16. 


Er is een afbeelding in het Aberdeen Bestiary: basilisk. Zie ook bij Medieval Bestiary.


Afbeelding uit Jonston (1660, tekst):

basilisk met 6 poten

"Basilisk die in de verlatenheid van Afrika leeft. Naar Aldrovandi."
Te vinden in diens  Serpentum et draconum historiae, 363 (Im. 371). 


En die van de haan bij Jonston (1660):

haan met lange staart
bij Aldrovandi: Monstrorum historia, 388 (Im. 395)
en Serpentum ..., 62 (Im. 71).
Gaspar Schott, Physica curiosa (1662) 714. 


Verhalen over basilisken blijven nog lang de ronde doen.
Zie Simon de Vries, Groot historisch schouw-tooneel deel 2 (1681), p. 93-116.
Of ze echt bestaan laat de schrijver in het midden (p. 95:
"My aengaende, 'k wil voor ditmael mijn gevoelen hier van binnen houden ...").

Cuvier over de basilisk.


Hoe je van een rog een basilisk kunt maken:
Counterfeit Basilisks, in het kabinet van Lodovico Moscardo.

Afbeelding uit Jonston (1660):

basilisk uit rog gemaakt

"Basilisk uit rog gemaakt, staand en liggend afgebeeld. Naar Aldrovandi."
 in diens Serpentum ..., 364 (Im. 372). 

Meer afbeeldingen in:
Basilischi, draghi e pesci al Museo .. Venezia .. Verona, 1929.
 


Nu is de basilisk een hagedis, en die kan over water lopen: de 'Jesus lizard'.
(Zie Scientific American sept. 1997.) 



Fabeldieren , Der Naturen Bloeme