dar ic ju in den ondersouc
van serpenten bedieden sal.
Mar eeric u spreke van elken al
sine nature groot ende clene,
salic spreken int ghemene.
Aristotiles die segt
dat gheen serpen te hebne plegt
hoeden, newar dat sijn saet
nader vissce maniere gaet.
Vertaling: PB
Hare tonghe lanc swart ende ghespleten.
Hem leget herte willi weten
recht na den halse, in der manieren
ghescepen als .i. niere.
Grote serpente hebben alle
up die levre die galle;
den clenen, dats hare pleghen,
es so up enen darem gheleghen.
Oec werdet weder siende 't serpent,
eist so dat ment maket blent.
Eist dat men hem den start af slaet,
hi wast weder als die tijd vort gaet.
.xxx. rebben hevet serpent.
Ende dar si noten, es bekent,
so vaste cleven si te samen:
alst .i. ware, dar .ii. hovede ute quamen.
Hs. KB, lijst afb.
Vleesch ende gras etensi ghemene,
niet ne drinkensi ofte clene.
Wijn hebsi lief, ende dar mede
so vaet mense te meneger stede.
Sine pissen groot no clene,
want si n'hebben blase ghene.
Oec smelten si utermaten clene
na dat si groot sijn ghemene.
Plinius maket ons cont:
als dat serpent .i. man wont,
dar d'arde selve wrect den man;
want et dar niet gheduren can
ende moet sterven derna saen.
Want elc serpent ne mach verslaen
altoes mar enen man tesamen,
sonder salamandra bi namen.
Plinius sprect dat vander gallen
dat venijn comt van hem allen.
Tes wintertijds crupen si ghemene
in holen bomen ende in stenen,
metten lentine comen si vort.
In Ierlant, als men de wareit hord,
ne mach altoes gheen serpent sijn,
no niet dat draghet venijn.
Ja, Iersche erde, vint men hier,
werpmense up .i. ghevenijnt dier,
weder tes clene ofte groot,
het blivet up die stede doot.
Dies lesemen dat wile ghesciede
tusscen d'Inghelsce ende d'Iersce liede
en werringhe om .i. eilant.
d'Iersce hesceden tehant
dat men sulc dier dar int lant brochte:
ward so sulc datter leven mochte
so soude dat lant der Scotten wesen,
ende storvensi, het blevem bi desen.
Men ded't, ende de worme storven;
dus hebben d'Iersce tlant verworven.
Ysidorus seit, diet weet,
ende Jacob, dat serpente sijn heet;
bedi hebsi clene ghewout
nachts als die tijd es coud.
Vorwar sietmen dart serpent siet
den man naket, dattet vliet.
Ambrosius seit, vor war nu,
dat des menscen nuchterne spu
die serpente sterven doed.
Dus draget elc anders doed.
Siet dat serpent em in der noet,
altlijf werpet vor den slach,
up dattet thovet ontraghen mach.
Es dat hovet ghesond bleven,
et behoud dan wel sijn leven.
Alst wille int water sijn
spuet ute sijn venijn,
alset ute comt nempter weder
sijn venijn, dart leide neder.
Verlieset sijn venijn oec mede,
et doot hem selven up die stede.
Langhe leven mach dat serpent,
want alst hem veroudert kent
vastet, ende wert magher dan;
so rompelt sijn vel dat hevet an,
so crupet dor .i. nouwe gat
dart mach of stropen dat,
ende verniewet sine joghet.
Hier toe helpt hem des venkels doghet.
Ende alsem die sien gaet ute,
verniewet d'oghen ane rute.
Goede roke es hem quaet,
want soe serpente verslaet.
Hier ent die tale int ghemene;
nu ort van elken vort allene.
t'Erst in a, dan in b,
na d'ordine van a.b.c.
Latijnse namen
Aspis es i serpent ghedaen
ghelu blau, hebic verstaen.
Dien 't bijd: metter doot ghemene.
Mar met behendicheit niet clene
belesement so ende begaet,
dat sijn venijn niet ne scaed.
Ende ment mach vanghen met ghemake,
dats om sonderlanghe sake.
Want men hem uten hovede doet
enen steen diere ende goet.
Vertaling: PB
vgl. MB
Mar nu es .i. nature in desen,
want sere scalc est int verlesen.
Want alst den toverare verstaet
diet met sulker arten vaet,
so stecti 't een oren inden start,
ende steket dandre nederward
jeghen d'arde, ende stopt sine oren,
als diet niet mach horen.
Solinus bescreven hevet
dat elc met sinen genoten levet.
Want als men slaet teen te doot
dander hevets rouwe groot,
dat na volget den mordenare.
Hine stonde nemmer in sulke scare,
hi ne salne willen anevarden;
dat ne latet om ghene vrese van swarden.
Men caent em benemen niet,
hine si beward ende vliet,
en sal hem willen nemen tleven.
Van .i. aspise es bescreven
dat in Egipten wilen .i. man
vor sine tafle een voeden began,
sodat niemen dede onsochte.
Ten letsten dat .ii. jonghe brochte,
ende .i. sijn jonc doede ghinder
.i. van des goets mans kinder.
Als die moeder om tetene quam
ende soe die mesdaet vernam,
scoret soere omme tkint ontwe
ende quam weder nemmerme.
Na maniere van everzwine
raghen ute die tande sine.
Ansibena, als wijd horen,
hevet .i. hovet staende voren,
ende .i. ander inden start.
Nu lopet hare nu dareward,
windendende na paldinx wise,
Bede hovede nutten spise,
bede stridensi ende vechten.
Plinius horic berechten
dat hem erst na metwinter toghet,
want et wel coude ghedoghet.
Vorden cucuc comtet, dats war.
Sine oghen sijn als vier claer.
Ic ne vanter nemme in .a.
Nu hort van der .b. hier na.
Vgl. MB
Basilius int Latin
mach in Dietsch .i. coninc sijn,
want ets coninc boven allen venine.
Dese ertsce plaghe pliet te sine
half voets lanc, ghespeket wit.
Up sijn hovet hevet dit
spekelkine in der gebare
als oft .i. crone ware.
Al serpente sijn vor em bloed,
want etse metten ademe doet.
Met up siene doetet den man.
Wie dat andren eerst sien can
hi blivet doet, hoe so et si.
Dus scrivet Jacob van Vitri.
Ende Plinius doet oec verstaen:
niet allene magt verslaen
den mensce, mar aldat levet.
Ja tlant, dart sine wone in hevet,
dat veninet al ut ende ut,
ende doet verderven bome ende cruud
ende aldat wast groot ende clene.
Het scort met sinen ademe stene,
ende venijnt die lucht oec mede.
Vlieghet .i. voghel dar ter stede,
hine mach niet min verdinghen
dan dat hem sine vedren besinghen.
Sijn wispelen alle serpente onsien,
dar sijd vernemen, si vlien.
Vertaling
vgl. MB
Allene de wesel verwinnet.
Want alsment in dat lant kinnet,
in wat hole dat si wonen
comen de liede, metten gonen
met ruten al omme behanghen,
ende doense in den holeganghen.
Dar bitise doot ter stede
ende dan moeti sterven mede.
Nochtan, al eist dood,
hem blivet macht so grot:
war dat men bestrijct .i. maisire
met pulvere van sire maniere,
niet ghevenijns comter inne,
niet selves spinter in die spinne.
In Grieken, als wi horen spreken,
es .i. monster der mede bestreken.
Men segt ens gheen huus mede,
esser in .i. stic van sinen lede:
die serpente vlien danen.
Noch doet men ons te verstane
dat men met sine pulvre strijct
zelver, ent gout dan blijct.
Vlieghende vint men oec mede,
die God niet laet ute are stede
verre varen om die sake,
want si soudent al woeste maken.
Mar andre basiliske, ic wane,
vindmen die comen van den hane.
Diet weten wille lese hir voren,
dar machi sine maniere horen.
PB, 104: basilisk en wezel
Boa dats .i. serpent,
in Calabren est bekent,
also als Solinus segt,
dat harde grot te wassene plegt.
Talrersten es sijn doen
dat sughet buffele ende coen,
ende wert van hare melc so vet
dat wast vele te bet,
ende wert so utermaten groot
dat niemen dar bestaen ter noet,
so dat verwoest die lande
van creaturen menegerhande.
Van .i. serpente ghewassen dus
scrivet ons Jeronimus
dat die goede sente Hylarioen
enen hoep houts dede up clemmen doen
bi Gods macht, sonder ander maniere,
ende verbrandetse met viere;
om dats em die liede baden
diere mede waren verladen.
Plinius scrivet al bloet
dat men dit vint also groot,
ende heleghe gheesten scrivent mede,
dat si verswelghen in someger stede
.i. hert of .i. coe
met enen swelghene der toe.
Dus daen serpent was't, alsic gome,
dat wilen Regulus van Rome
in Afriken slouch te doot.
Dat was so utermaten groot
dat .c. voete ende .xx. mede
lanc was, scrivet die warhede.
Men brochte te Rome sijn vel
ende sine rebben also wel
te siene wonderlichede.
Ghelijc dat men winnen .i. stede
moest man dat dier bestaen,
eer ment so mochte verslaen.
Vgl. MB
Berus dats .i. serpent,
Experimentator die bekent,
dat met wispelne die lampreiden
uten watre loct up der heide,
ende et dan met hare noot.
Dit es wonder alte groot.
Ende dicken est also gedaen,
er die lampreide conde ontgaen
dat so ward ghevaen up tlant.
Om dese redene est becant,
seghet dit war ende Solijn,
dat lampreide dragt venijn.
Nemme canicker in .b.
Nu hort vort serpente in .c.
Cornuti dat sijn serpente,
segt Solinus, in Oriente,
om dat si horne draghen
dar si mede steken ende jaghen.
Nochtan draghensi venijn
dar liede of sterven, oft dar moet sijn
triacle toe: salmen ghenesen.
Van hem est dat wi lesen
dat Got desen liet verbiten
in Egipten den hermiten.
Camelion, als Ysidorus segt,
es .i. serpent dat te levene plegt
bider lucht al sonder eten.
Ghespekelt est, als wijd weten,
na die lacerte, met voeten vire,
scarp gheclawet ende quadertire,
lanc ghestart, crom ende smal,
bul rigghede na den kemel al.
Nemmerme ne luket die oghen.
Sijn vel dat mach vele ghedoghen,
sijn buuc en hevet altoes niet in.
Traghe als die slecke me no min;
bloets hevet utermaten clene,
sonder in die herte allene.
Dies est bloet in sinen moet,
want die coenheit leit int bloet.
Sine varwe caent verkeren,
als ons die wise clerke leren,
dat sulke varwe ontfaet
als die stede es dart up staet.
Het lert hem den raven sliten,
mar saelt iet van hem ombiten
hi stervet om dat,
of hi n'hebbe .i. lauwer blat.
Wintertijds wonet in d'erde,
te lentine so gaet sire verde.
In Asia als wi lesen
vintmen vele diere van desen.
Cerastes, als Solinus segt,
es .i. serpent dat te hebne plegt
.viii. horne als die weder.
Et dect em in den sande neder
sonder sine horne allene,
so comen vogle groot ende clene
ende wanen der up rusten gaen,
so werdensi verbeten saen.
Het crupt na lampreiden maniere.
Dese horne die sijn diere:
men maecter of van messen hechte,
die comen ter taflen vor al gerechte,
ende bringt men enech venijn nar
dan wert die hecht swetende dar!
Vert. en afb. PB, 105
vgl. MB
Celidrus dats .i. serpent;
Ysidorus seit, diet bekent,
dat sijn venijn es so quaet,
dattet lant dart over gaet
roken doet, in der maniere
als oft ware van viere.
In watre levet ende up tlant.
Hier comt van .d. altehant.
Dispas, sprect Jacob van Vitri,
ende Solinus, de mester vri,
es so clene .i. serpent
dat ment cume met siene bekent.
Alsmere up tert men caent ghesien,
nochtan werti ghevenijnt mettien.
Solinus die seit, al bloet,
dient bid: hi blijft van durste doet.
Experimentator die scrivet
van hem, die hir of doet blivet,
dat men niet ne can ghescouwen
in sijn anschijn teikin van rouwen.
Dipsa; vgl. MB
Draco, seit Jacob ende Agustijn,
dat onder alle diere die sijn
es dalremeste, des ghelovet.
Ende .i. cam up sijn hovet.
Na sine grote es clene die mont;
venijn nuttet talre stont.
Wien dat met sinen starte bint,
hies doot, ne twifelets u eentwint.
Ja, d'olifant ne caens ontgaen,
can hine binden starte bevaen.
In steenrotsen, in duwiren
es sijn wesen na sire manieren,
want sine nature es dore heet.
Ja, int lant dar menne weet
es groote hitte vander sonnen.
Want wine selden gheweten connen
den rechten drake, dat merket wel,
dan omtrent den tur Babel,
dat woeste Babilonien heet.
Dar sijn si so groot, alsment weet,
meere danne .xxx. cubitus
Hare roepen, wi lesen dus,
vervaert de lieden die dat horen.
Ende sijn upsien doetse verdoren,
so dat sulc hevet de vreese so groot
dat hi der af blivet doot.
Alsi out sijn, wilmen weten,
leven si langhe sonder eten.
Agustijn seit sonder lieghen
dat si in die lucht some vlieghen;
want hare vloglen sijn .i. vel
alsemen an vledermuse siet wel.
Ende dar hi henen maket sine vlucht
dar ontsuvert hi die lucht.
In sijn hovet draghet hi over een
draguncia den dieren steen.
Mar hi nes altoes niewer toe goet,
hetne si dat menne hem levende ut doet.
Sine tonghe ende sine galle
in wine ghesoden met alle,
ende dar mede bestreken dan
sine lede, eist wijf ofte man,
dien die duvele incubi
quellen, dien maketet vri.
Aldus mach hi ghevanghen wesen:
t'Erst so moetmenne belesen,
dat hi niet si van felre voere.
Dan slaetmen voer hem den tamboere,
dan waent hi horen den donreslach;
want negheen eer sterven mach
van donre no van blexemen mede,
dus vervarmenne dar ter stede.
So bindet hem dar up dan .i. man,
ende doet hem henen draghen dan,
dar hi wille, in vremden lande.
Ende dar af comet hem dicken scande,
want gheraken si ter wider ze,
ende hi danne ne mach vliegen nemme,
so eist met hem gherekent saen.
Oec so can mense anders wel vaen:
Men nemet .i. calf ende doet hem wale
sine darme uut altemale,
ende doet hem niebarnets calx al vul.
Dan comet die groote beeste dul
al dart staet, ondersettet met staken,
ende slindet binnen sine caken.
Alset in sinen buke dan leghet
verhit dat calc, also alst pleghet;
ende dan werdet drinkende de drake.
Dat calc verhittet bi sulker sake,
so dat hi binnen so ontsteket
dat hem d'herte binnen breket.
Vertaling
vgl. MB; zie ook: zee-draak
Draconcopes es .i. serpent,
alse Adelinus wel bekent,
starc ende groot, ende sonder waen,
int anschijn alse de maget gedaen,
ende nederward ghelijc den draken.
Wi wanen des in waren saken:
dat serpent was aldus ghedaen,
dar de duvel hadde mede bestaen
onser erster moeder Even,
alse wi lesen noch in brieven.
Want Beda seghet sonder waen
dat serpent was ghedaen
int anschijn ghelijc der maghet,
ende hadde de vrouwe also belaghet
dat soe niet dan tanschijn ne sach.
Wand dander lijf bedect lach
met loveren ende risen mede.
Die viant sprac ter stede
uten serpente, ende louch,
so dat hise bedroech.
Noch hebwi alle der of we.
.d. gaet ute, ende compt .e.
Vert. en afb. PB, 109
Emoris, seit Solijn,
es .i. serpent, ende sijn venijn
hevet sulke cracht, wien soet slaet
dat hem al sijn bloet ontgaet,
so dats em niet in ne blivet.
Dan es die mensce snieme ontlivet,
want dars gheen upstaen nemmerme.
Van e. vandicker nemme.
Haemorrhois
Ipnale es .i. serpent,
Solinus seit, diet wel kent,
dat es van aspers gheslachte.
Dit serpent doet sterven sachte:
wien soet bijd mach niet ontgaen,
hi moet vallen in slape saen;
no met roepene no met treken
machmenne nemmerme ghewecken,
dat hi ontwake der na.
Dusdaen hadde Cleopetra
tien tiden dat Agustus verwan
Anthonise, haren man,
die hem doden met venine,
want hi verwonnen was ende de sine.
So leidene in .i. grave diere
ende nam serpente van deser maniere,
ende settese haren bursten an
ende ghinc ligghen bi haren man,
ende nam al slapende hare leven.
Dus hevet de Romsce hystorus bescreven.
Hypnale; vertaling: PB
Iacolum, seit Solijn,
dat es .i. clene serpentkin,
ende vliecht oft .i. quareel quame;
ende dar of hevet die name.
Dese luscen in bomen,
ende merken ende gomen
wien si veninen moghen,
ende comen onversien ghevloghen.
Idrus, seit Isidorus,
es in die riviere Nilus;
het hevet scarpe dorne vele.
Ende gaet in cocodrillus kele
dar hi legt, ende slaept
ende metter kele wide gaept.
Maer eerst hevet hem besleghen
met modren, dat es sijn pleghen,
om dat sochte wesen sal.
Die grote viant slindet al.
Ende alst in sinen darme legt
toghet den ard diet in heft,
ende steect em die darme dure.
Dan stervet dander tier ure,
ende dander crupet ute beneden.
Den lieden swellen al hare lede
diet ontreinet met sinen venine,
cume esser jeghen medicine.
Sine levre es goet, alswijt weten,
jeghen alle serpente beten.
Vgl. MB
Idros wandert inden broec,
seit ons Kiramidarium boec,
ende es .i. serpent, als men segt,
dat hem boven watre te rechtene plegt.
Ende .i. steen draghet dit binnen
dar ment om vaet, wildit kinnen,
jof so berooct dat et en spuwet.
Met worden datment oec so beduwet,
ende metter name mede van Gode,
dattene spuet, al doetet node.
Broeder Aelbrecht sprect over een
dat hi selve proevede den steen,
alsi segt, an .i. wijf
die vul waters hadde tlijf.
Hi gurdetse an haren lachame
dar soe hadde die mesquame.
Ende .iii. vingre alle daghe
slancte die lachame, sonder saghe,
ontier ende twater es ghedalt
ende hare lachame gnouch ghesmaelt.
Jeghen rueme ende tranende oghen
sine macht can hi wel toghen;
ende dits te ghelovene wel.
I. gaet ute ende hir comt .l.
Vertaling (waterslang)
Lacerta es .i. clene serpent
dat men in vele lande kent.
.iiij. voete hevet, als wijd weten,
ende sine tonghe in tween ghespleten.
Sijn venijn es niet so swar
als van den andren, weet vorwaer.
Clene joncsine si draghen.
Some bouke ons ghewaghen,
dat se die moeder alle verslaet
tote enen, dat hare ontgaet,
dat wreect up vader ende moeder
bede suster ende broeder.
In India, horic ghewaghen.
vint men die .xxiiii. voete draghen;
van ghedane scone ende claer.
Nu hort van N hir nar
Vgl. MB
Nadrix dat es .i. serpent
dat Lucaen ende Ysidorus kent.
Met sinen venine maket onreine
pitte, beken ende fonteine,
dart in luschet ende legt;
derre seden nadrix plegt.
Natrix
Nadra dats .i. serpent
dat men in Dutschen bekent.
Men vintse bede clene ende groot.
Sijn venijn dat es die doot,
men hebre triacle jeghen.
.i. scone vel si te hebne pleghen.
Hare blasen es sulc van moghentede:
Men neme .i. roede versch ghesneden
ende doet den nadre der up blasen dan,
vul bladren salsoe werden dan.
Neemt oec .i. swart scone ende clar
ende latsen der up blasen dar,
dat swert onvarwet algadre.
Dits de cracht van der nadren.
Wert .i. man inden voet ghebeten,
tvenijn loept upward, alswijd weten,
alomtrent des menschen lede;
ende comtet ter herten mede,
so valt die mensce neder doet.
Dat doet sine hitte groot
Die hier of gebeten ward,
men hanghem thovet nederwart,
so moet tvenin inden voet bliven;
want sine nature wille cliven.
Ende men sal die bete ute sniden,
dan ghenesti in curten tiden.
Die seker gaen wille ende wesen
in steden darmen ontsiet van desen,
wrive sine blote lede
met alsenen ende ruten mede.
Dan sal hem dese worm vlien.
Nu suldi vort in .p. besien.
Adder; vertaling: IB
Pister, sprect Jacob van Vitri,
ende Solinus, die mester vri,
es .i. serpent dat tallen stonde
gapende gaet metten monde.
Uter kele gaet hem roec.
Wien so dit wondert bijt oec,
hi swellet, in der ghebare
als ofte hi vul waters ware;
ende moet also bliven doot,
hi nebbe triakele ter noot.
Paceas, alse ons doen verstaen
Isidorus ende Lucaen,
es .i. serpent dat sine vart
altoes hevet achter wart.
Dat es die nature sijn.
Vreselic seere es sijn venijn.
Vander .p. vindic nemmee.
Nu hort vort ene in .r. ende nemmee.
Rucela dats een serpent
datmen vint in Orient.
Aristotiles te wetene doet,
dat nuttelic es ende seere goet.
Want hi doet ons dat verstaen
dat apoticarise vaen,
ende houdent in hare apoteken.
Met dinghen die sire toe connen reken,
ende maker specie af meneghertiere,
nuttelic ende van menegher maniere.
Nemme sone vindic des.
Nu hort namen vort in .s.
Salamandra es ene maniere.
van serpenten, in die riviere
levet, entar inne gaet.
Entat vier oec mede verslaet.
Plinius, Jacob ende Adelijn,
Aristotiles ende Solijn,
segghen ende doen verstaen,
dat nader lacerten es ghedaen.
Ysidorus spreket: sine maniere
gaet voer alle ghevenijnde diere.
Plinius seit: men siese niet
sonder alst seere reinens pliet.
Sijn spu es utermaten quaet:
eist datter .i. mensche in gaet,
hem ontvallet al sijn haer.
Up bome clemmet, ende daer
venijnsi de vrucht, ende diere af bijt
blivet doot in curter tijt.
Vallet int water, hi blivet doot
diere af nut, clene oft groot.
Vertaling: PB
vgl. MB
Men vindet ene maniere
van salamandren, die leven in viere
ende hebben wulle ende haer.
Darmen af seit over waer
datmerre gurdele ende cleeder af maket
dien nemmermeer gheen brant ghenaket.
Men leset van den paues Alexander
dat hi hadde van ene salamander
een cleet, ende alst leelic was
warpment int vier, ende als ict las
so quamet ute scone ende claer.
Broeder Albrecht spreket voer waer
dat hire af .i. gurdel sach
ende het voer hem int vier lach.
Alset gloiede dedement ut:
onghescadet har ende hut.
Solinus segheter toe:
salamandre n'hevet hie no soe.
Alle draghen si, alst wijt kennen,
ende legghen eiere ghelijc hennen.
Stello, scrivet Isidorus,
es bedi geheeten dus,
ghelijc oft gesterret ware.
Ende het is van sulken vare,
waer dat scorpioen dat siet,
ets vervart ende vliet.
Sijn venijn es van fellen doene,
ne ware dat vlesch van den scorpione,
ghewreven entar up ghebonden,
gheneset dat in curter stonde.
Stellio verdronken in wine,
ende dar mede ghedweghen anschine,
doet leelike spotten ute gaen,
alse ons meesters doen verstaen.
Scoura draghet oec venijn.
Jacob seghet ende Solijn:
Alst out es dan wertet blent;
ende alst sine faute kent,
soeket enen wech dar .i. gat staet
dat ten oesten henen gaet;
dar staet voren ende siet.
Ende alse de sonne risens pliet
dan vernuwet hier iet lanc
sijn sien ander sonnen up ganc.
Mensche, al bestu worden blent,
keere dine herte in Orient,
dar die vraie sunne riset.
Al bestu blent du werdes ghewiset.
Du salt van hem ontfaen dijn lecht,
die niet ne doet dan al recht.
Situla draghet venijn,
alse ons seghet Jacob ende Solijn.
Een serpent esset dore groot
Dient steket hi blivet van darste doot.
Ets tragher dan men vint iet el.
Mar het hevet so scone een vel
dathet de liede doet stille staen,
diet so scone sien, sonder waen.
Dus houdet staende met ghedanen
diet niet vervolghen mach met gane.
So heet eist dattet te wintre wel
joft somer ware, af doet sijn vel.
Wien soet steket, hine caent verwinnen,
hine verdervet van durste binnen.
Scitalis; vgl. MB
Sirene sijn serpente mede
van utermaten groter snelleden.
Experimentator ombint
dat mense in Arabien vint
ende sijn snelre danne parde.
Some vliegen si hare varde.
Hare venijn hevet macht so groot,
want ermens ghevoelt blivemen doot.
Zie ook: zeemeermin
Scorpio dats .i. serpent.
Solinus seghet, diet wel kent,
dattet in 't anschin sonder waen
soetelic seere es ghedaen.
Ende hevet enen vercnochten start
die seere crum es achterwart.
Dies ghevenijnt talre stont,
ende crumptene alster mede wont.
Ende tallen tiden poghet ende pijnt
hoe datten mensche ghevenijnt.
Wien so meent dit scorpioen
danden oerscalc, die sijn doen
also gheset hevet dat hi poghet
hoe hi dat scoenste utwart toghet,
met sprekene, met sconen ghelate.
Mar alse danne .i. gaet sire strate
steket hi de tonghe ute naden man,
ende visiert hoe hi best can
beede doen scamenesse ende scade
met sinen ghevenijnden rade.
Die ghevenijnt es met scorpions slaghe
levet tote anden derden daghe.
Psilli sijn erande liede
die omme ghewin ende om miede
venijn sughen uten wonden.
Dese brochten in ouden stonden
in Italien omme bejach
menech dier dat venijn an lach.
Doe brochten si scorpioene int lant
ne waer si storven althant.
Doch hebmen scorpioene ghesien
die niemene te scadene plien.
Mensce die vanden scorpione
ghevenijnt es in eneghen doene,
sine asschen drinke dan in wine,
hi gheneset vanden venine.
Scorpio arde t'etene pleghet
alse ons Experimentator seghet.
Eist datment in olie versmort
ende bringhement danne ter sonnen vort,
ende merre up ghietet aisijn dan,
het gheneset, ende levet vort an.
Van .s. ne vindic nemme.
Nu hort vort vander .T.
Vertaling: PB
vgl. MB
Tortuca es der tortuen name,
een leelic dier ende ombequame.
Ende es onder serpente ghetelt
om dat soe crupet achter velt.
Ende leghet tusschen .ii. starke scilde,
die hare gaf die nature milde,
diemen qualike mach dore slaen.
Hare hovet es na die padde gedaen,
ghestert es soe alst scorpion.
Eier leghet soe alse hennen doen,
entie niet ghesont ne sijn.
Levende es soe sonder venijn,
mar doot, alse Ambrosius seghet:
die terdet dat die lendine leghet,
jofte hare herte, hi werdet gepijnt,
want hi blivet ghevenijnt.
Tarans es een serpent,
also alse Plinius kent,
vanden gheslachte van scorpioene,
ende vlieghet na sinen doene.
Want diet steket blivet doot,
triakele ne si ter noot,
ende dar toe andre medicine.
In Italien plegheter te sine,
mar sonder venijn sijn die bekent.
Die quade sijn in Orient,
die moghen leven, sonder zaghe,
sonder eten .xx. daghe.
Men sal doot slaen dat tarant,
ende latent roten in olie te hant.
Die olie die es medicine
vrai ende goet jeghen venine.
Gekko volgens J. te Winkel
Zie Tarentola
Tusus es .i. serpent, horic lien,
omtrent Paduie in Lumbardien;
.vi. voete jofte .vii. groot ghemeene,
achter grof ende voren cleene.
Scarp es sijn start ende niet cranc,
omtrent ere palmen lanc.
Ghelijc den paldinghe cruuptet wel,
ende es utermaten snel.
Verre spronghe so caent gheven,
ende altoes thovet es hem up heven
Hen doet altoes niemen quaet,
hen si datment swarlike bestaet.
Upten ricg hevetet .iij. roode streken.
Die met varewen sijn ontsteken
die doen roten tflesch van desen,
ende nuttelic, als wi lesen,
beede in dranke ende in ate,
want etster goet toe utermaten.
Tyrus, spreket Jacob van Vitri,
ende Liber Rerum oec der bi,
es .i. serpent dat heetet also,
omtrent tlant van Jerico
ende omtrent die Jordane.
Gherne plegetet te bestane
voghele, ende oec d'eier mede,
want die vertertet talre stede.
Dit vlesch hier af es datmen bringhet,
ende met andren specien minghet,
darmen triakele af maket
darmen alrande venijn mede slaket.
Sulke segghen dat dit dier
seere fel was ende onghier,
allen lieden ende pijnlic seere
voer die passie van onsen Here.
So datmen .i. dat felste vint
doe Jhesus andie cruce hinc,
ende men hinghet hem ter siden.
Voer wart meer in allen tiden
metter cracht van Jhesus bloede
quam ons dat venijn te goede.
Triakele eist ende medicine
jeghen alrande venine,
sonder jeghen tirus venijn,
dat "tirico" hetet in Latijn.
Sijn vel doet af na sire zede,
ende verjongeliket hem dar mede.
Tiliatus, alse Liber Rerum seghet,
es .i. worem die te wesene pleghet
in meneghen lande ommetrent,
mar alst wast werdet .i. serpent.
Lentworem hetement, alsict kenne,
want het wasset uter lende,
ende vertert den boem met allen
binnen also, dat hi moet vallen.
Dit serpent wert seere groot,
ende doet alsemen seit groote noot
beede beesten ende man,
war soet comen mach den daer an.
Van .t. ne sprekic nemme nu.
Nu hort vort .i. serpent in .v/u.
Tilia - linde
Vipra, seit Jacob van Vitri,
ende Isidorus der bi,
es .i. serpent van der nature:
Als noten sal dese creature
die soe gaept van groter hitte,
als die hie versiet ditte
ende stect sijn hovet in haren monde
dan bitsoet hem of tiere stonde,
ende ontfaet jonghe der mede.
Alsi comen ter riphede
so scorensi der moeder siden,
ende comen ute in curten tiden.
Drie tande vintmen in desen,
ende hare bete es sonder ghenesen.
Nochtan hare inadren sijn fijn,
ende es jeghen alrande serpente venijn,
doet ons Plinius te wetene wel.
Experimentator seghet hare vel,
dat soe te saisoene af doet,
es tanden ende oghen goet,
ghesoden in goeden wijn.
Hare smare maket donker oghen fijn.
Vertaling: PB
vgl. MB; z.o. Herodotus: 'viper'
Twi dat si de moeder versliten
spreect Plinius in sire viten.
Hi sprect dus in sine tale:
Vipra draghet .xx. te male
ende ne werpt nemme dan .i. samen,
so dat dandre dar of vergramen
die binder moeder sijn besloten.
Ende scorense met haren roten
hare moeder ontve de siden,
ende comen ute in curten tiden.
Lettel serpente vintmen so fel,
nochtan nes sochter niewet el
jeghen die soe dan die hie,
ons segt sente Basilius mie.
Want alsoe es in ere side,
hi wispelter na, ende wert blide
alsi se bevoelt bi hem sijn.
Dan spueti ute sijn venijn,
ende ontfaet met groter minnen
sine lieve veinoetinne.
Onsalich dorpere gronjard,
scamedi, dat dat tu heves onwerd
sonder redene dijn wijf.
Lere an dit felle dier, kaitif,
dat sijn venijn van hem spuet
alst an sijn ghenoet vernuet.
Lat varen dine felheit quaet
ende wese hovesch, dats mijn raet.
Wese onderscedich van dinen sinne,
ende deel hare weder dine minne.
Hier ent der serpente bouc;
haddicker in minen ondersouc
meer ghevonden, ic had bescreven.
Nu salic u die redene gheven
van den wormen, groot ende clene.
Namen in verschillende talen:
H. Junius, Nomenclator, 1606.
Marcel van der Voort, Dat seste boec van serpenten (Hilversum 2001).