Nu hort vort van der .l.
Leo, segt Solinus jeeste,
es coninc van iiij. voeten beeste.
Leewe es hi in Dietsch ghenant
ende liebard heetemen hier int lant.
Men vindet, horic visiren,
van liebarden iii. manieren:
curte vintmen als ende als
ru ghehard, kersp inden hals;
mar die ne sijn no starc no snel.
Andre vintmen also wel
dat perdus winnete, dat wreede dier;
die ne sijn no wreet no fier,
noch oec inden hals oec gemaent.
Hs. KB, lijst van afb.
Vertaling en afb.: PB 42
Vgl. MB
Mar edele lione, als men waent,
sijn lanc ende smal, ende slecht ghehard,
snel ende starc, ende onvervard.
Sine weten ghene scalchede
no negheen bedrieghen mede;
simpel es die sien van desen
ende also wilsi besien wesen;
hare vorhoft ende start doet
verstaen hoe hi es ghemoet.
In barste ende in voete voren
ligghen hare crachte, als wijt horen.
So heet sijn si, alsi riden
hare ghenoete willen tallen tiden.
Die liewinne brinct eerst .v. jonghe,
dan iiij. ten andren spronghe,
dan iii. dan .ii. dan .i.
dar na nemmermee negheen.
Twe spenen hevet, ende die clene,
middel an haren buuc allene.
Augustinus die seget
alse die lewinne hare jonc leget
dat si in .iii. daghen ne waken.
Dan comt die vader claghe maken
ende grongieren ende mesbaren,
dan onwaecsoe te waren.
Ende dese slaep ghelijct der doet;
dits van beesten wonder groet
Vgl: Nachtegaal
Solinus seit in sijn gedichte:
men quetsene, hine belcht niet lichte;
mar maecmenne erre so es verloren.
Al dat hem qomt te voren
nochtan sparti, dats heren doen.
Twi draghen si in den scilt .i. lioen,
ende sine int herte niet draghen?
Vindsi were, si laten em jaghen,
mar den armen ende den verwonnen
dies dien sparen niet connen.
Vint dat lion oec, sonder waen,
enen man die was ghevaen,
dien ne comti altoes niet an.
No verbitet oec den man,
het ne dadem hongher alte groet.
Houder oec hi den man doot
dan twijf, dats grote edelhede;
ende houder doeti vrouwen mede
dan magheden onbesmet.
Alsi slaept, sine oghelet
ne wert gheloken nemmermee.
Gati in sande of in snee,
hi dect met sinen starte dan
sijn spor, om dattene die man
nie ne vinde also ghereet.
In hare gheselscap sijnsi niet wreet
mar elc andren vrede draget.
Solinus seit, alsmen jaget
ende hem die jagre volget an,
onwerdelike vlieti dan;
ende stapt stille .i. stic dar nar
als een die ne hevet ghenen vaer.
Dit doeti dor dat velt es bloet,
alse die hevet scamenesse groet
dat hi iemen wiken soude;
mar alsi comt inden wouden,
ende hi merct dat niemen siet
dat hi vor die honde vliet,
dan vlieti met sire macht
vorden jaghere ende vor die jacht.
Hi sprinct alsi sine proie vaet;
ende alsi vor die honde ontgaet
so ne can hi springhen niet.
Ende als hi gaet dart hart es iet,
so trecti sine clauwen in
om dat si plonken sullen te min;
ende des selves pliet die cat.
Ende alsi lopt teregher stat
so lopti vorder dan hi acht;
dat doet sine grote cracht.
Alsem honghert den liebard
so trecti up d'erde sinen start,
ende maect .i. wijt parc dermede;
so maecti grote vreselichede
met grongierne onghier.
Ende dan es gheen so stout dier
dat dar liden over den trec;
dus sijn die diere in sijn strec.
Dit scrivet Ambrosius over wonder,
want dat menech dier besonder
ontgaen mochte met snelheden,
dat dar bliven moet ter stede
ende vaert als oft ware ghebonden.
Die leewe ne wille te ghenen stonden
met andren dieren hem ghemingen;
mar als .i. coninc van allen dinghen
sone wilhi hem ghesellen niet
met ghemenen die hi siet.
Alsem blivet oude spise
dier willi niet in ghere wise.
Al virvoete onsien den lioen,
nochtan ontsieti dat scorpion;
ende war hijt siet, hi vliet tehant
sinen venijnden viant.
Als de lewe em ghevanghen siet
es hi vervart om den spiet.
Vier ontsieti alre meest,
van waghen lude es hi bevreest;
ende hi onsiet .i. witten hane.
Ende alsmen hem met bedwanghen ane,
so bloutmen vor hem .i. hont;
so waenti te derre stont
dattene de man also sal dwinghen
alse den hont, dien hi hort singhen.
Die lewe wert nemmermeer vet,
te vastene heveti hem gheset;
ati dan oec iet te vele
hi troct hem weder uter kele.
Ende alsem siechede gaet an
eti de simme, hi geneset dan;
ofti drinct des honts bloet.
Hi es selden goet gemoet
ende dan leit hem de stert stille;
ende dan alsi belghen wille
slati hem metten starte dan.
Nouwe ende wel kenti den man
die hem gave .i. wonde;
ende sietine dan thergher stonden
onder i. grote scare,
bestaen soudine te waren.
Ende hadde .i. ute .i. roten
te mintsten na hem gescoten,
dien soudi ter neder lopen
anders dadijt hem niet becopen.
Sijn vleesch es heet ute vercoren
sine herte, als wijd horen;
bedi ghevemense in spise
die sijn van sere couder wise.
Sijn been es hart, dat merre ghemene
vier ute slaet, als ute .i. stene;
lettel hol ofte march neghene
sonder in die rebbe bene.
Sijn smout es goet jeghen venijn.
Die sijn smout neemt ende wijn
ende hem dermede besmard,
alle beesten hi vervard.
Sijn smout es van hetere manieren
dan van eneghen viervoten besten dieren.
Sijn smout met olien van rosen
dat gheneset van alle nosen
des menscen anscijn, ende maket clar
ende ghesont, weet vor waer.
Sijn hals es van enen bene,
dar omme kerti hem groot no clene.
Ghetant es hi na des honts maniere,
meerre, also alse betaemt den diere.
Leopardus dinke mi
dat in Dutsch .i. lupard si,
die leewen ende parduse mede
winnen met hare ghemancheden.
Die soen sijn starker dan die hien.
Plinius segt van dien:
die dit dier wil bestaen
wrive tusschen sinen handen saen
loec te sticken, hi wiket dan
want hi die lucht ghedraghen ne can.
Swart spotte eist valu ende roet
mar niet alse die liebard groot.
So fel eist tallen stonden,
nochtan hevemense tam vonden
so dat mere beesten mede vinc,
mar fel eist boven alle dinc.
Ende alsment ombint metter jacht
machet niet met sire cracht
ten .v. spronghe begaen sijn dier
dan sittet, erre ende fier;
ende ghevet hem die jaghere niet
.i. dier, alsoet erre siet
dart an mach coelen sinen tant,
het wert up sinen meester theant.
Want hem ne sochte anders sijn moet,
et ne sij allene int bloet;
des so moeten si hem versien
diere jaghens mede plien.
Vgl. MB
Lamia es .i. groet dier,
vreselic ende onghier.
Ute bossche comet bi nachte
in der liede hove met crachte,
met armen, diere hevet twe,
ende breect der liede bome ontwe.
Comt iemen dar toe van den lieden
die hem dat wille verbieden,
ende bijtse metten tanden dan.
Ende groet wonder leiter an,
want Aristotiles doet ons weten:
die van lamia es ghebeten
hine gheneest in ghere manieren,
hine hore dat dier grongieren.
Lausani, als Solinus weet,
es .i. dier so dore wreet,
dat alle beesten sijn van hare
versaghet ende in groten vare.
Ja die leeu moeten vlien
dien nochtan alle diere ontsien.
Allen dieren eist onsachte
sonder van sinen gheslachte.
Het hevet sinen nijd verheven
up beesten die met proien leven;
doch levet in sijn ghelove
ende levet bi proien ende rove.
Noch pleghets menech hoge baroen,
die de rovers wille verdoen
om tlant te suverne van vresen,
selve wilsi rovers wesen.
Lausani die haten nochtan
boven alle dinghe den man;
ende dats recht, want bi naturen
soudi boven andren creaturen
die sochtste sijn van manieren.
Nu es hi felst boven allen dieren.
Linx, seit Plinius, es .i. dier;
Jacob van Vitri volghets hier
ende Lapidarius over waer,
dat dit dier siet so clar
dattet dorsiet .i. maisire.
Dit dier draghet in ghere manieren
mar .i. dracht, alsment bekent.
Dat es ghetonghet als .i. serpent,
diet ute strect also lanc.
Sijn hals doet meneghen ommeganc;
van clawen eist scarp ende fel.
Die dit dier bekennen wel
segghen dat van sire orine
wert .i. ghimme diere ende fine,
lugurius heti, dats war,
dar ic of spreken sal hir nar.
In India vintmen dese diere
ende andre van menegher maniere.
Vert. en afb.: PB 46; vgl. MB
zie ook chama
Licaon es bekent,
.i. dier comen ute Orient;
van wulfs gheslachte, alswijd wanen.
Hets behanghen met langhen manen,
ende so messelic ghehard, alsmen sprect,
dat hem ghene varewen ghebrect.
Langher dan die wulf ghemeene,
mar curter an die beene.
Van spronghe eist sere snel;
bi proien levet, ende bi niet el.
Den mensce eist so goedertiere.
Ende dese beeste hevet .i. maniere:
lelic est ende sere ru
in den winter segic ju,
ende in den somer scone ende slecht.
Dit es sire naturen recht.
Lupus es in Dietscher tale
.i. wulf, men weet de warheit wale.
Es .i. dier scalc ende wreet,
guls ende te rovene ghereet.
Sulke bouke maken ons cont
dat es .i. verwilt hont.
Si hulen, mar sinen belen niet,
dies die hont bi naturen pliet.
Alse menne met .i. scape jaghet
so sochte hijt metter wullen draghet
om dat het stille ligghen sal,
anders verlori die vlucht al.
Ambrosius seit, die den wulf siet
dat hi te verliesene pliet
sinen luud, sietine int anscijn;
dat doet sine quade venijn.
Mar sietene de man eerst voren
so hevet de wulf den moet verloren.
Wort die wulf gheware das
dat die mensce so heesch es
dat hi gheropen niet ne can,
so willine bestaen dan.
Sente Ambrosius raet ende heet
dat die man werpe of sijn cleet,
neme .i. steen in elke hant,
den wulf sal twifelen tehant
want hi ter were siet den man.
Siestu dat hi di volghet an
so mac .i. tekin tusscen ju tween,
of legghet neder .i. steen;
want hi met vruchte sal wech gaen
ende sal werden vervard saen.
Experimentator sprect, die wise.
dat die wulf neemt wilgen rise
ghelovert in sinen mont,
ende decter em mede ter somegher stont
dat hi die ghete wil verraden;
want si gherne eten die blade.
Ende als die wulf up lovre tart
ende si .i. deel sijn hart,
vruchti dat si sullen craken;
so can hi sinen poet nat maken
met sire tonghen, dits groot sin,
om dat si sullen craken te min.
Want hi vrucht der honde laghe.
Bet sieti bi nachte dan bi daghe.
.xii. daghe rijdsi in den jare.
Dan gater vele there scare,
dan huelt .i. voren, ende andre nar;
dan eist bi hem wesen swaer.
Van hongre eti de erde wel
ende oec es dan sine nature fel.
Alsi .i. osse of .i. pard
bestaen wille, dat hi begard,
so eti t'eersten erde dar
om dat hi sal wesen swaer.
Ende bitet dar dart hevet die cracht,
ende werpet neder met sire macht.
Dan doet hijd, ende werpt ute die erde,
ende etet vleesch dat hi begherde.
Plinius seit, ets sijn ghelove,
dat elc deelt andren van sinen rove.
In des wulves blase leghet
cicites .i. steen, die men seghet
dar men somen lieden mede
mach doen grote pijnlichede.
Altoes es hi van magre wise
want hine maelt niet sine spise.
Man atech wordsi te someghen stonden;
dar si .i. doden man vonden
ende sijn vleesch dan ane beten,
die ne mochtsi niet vergheten
die soeteit van den vlesche groet;
dar omme ontsieti niet die doet.
Verdrivemense van eneger stede,
si draghen hare jonc mede
dar si maken hare niewe ganghe.
Die wulf mach leven harde langhe.
Sijd met clawen, sijd me tanden,
sijn bete es ghevenijnt te handen,
die wulf doet eneghen dieren.
Dan doet merre toe dese manieren
dar men mede gheneest de wonden
die comen van verwoeden honden.
Die wulve die curtst sijn van leden
sijn van meester stoutheden.
Men machne temmen alsden hont
mar emmer salhi talre stont
bi naturen jaghers vlien.
Mar machi clene beesten sien
lammere, oekine dats omme niet,
hi verbijdse, dat wats ghesciet.
Sulke segghen dat die wulf gaet
scape stelen: alsi verstaet
dat sijn voet i. rijs doet craken
hi bitene, om sulke saken
dat hi sal leren terden stille.
Hi delvet proien die hi niet wille;
ende dar hi honde oec begaet,
ghevallet dat hise vaet
hi bijdse doet, ende delvet die proie.
Comt die wulf in des scaeps coye,
hi bitet al die scap te doet
eer hire eet, clene of groot.
Wulfs herte te pulver ghebrant
ende ghedronken altehant
doet genesen, men waent des,
die in epelenchien es,
up dat hi hem wacht .i. sake
dati nemmermee vrouwen ghenake.
Oec segt ons .i. quenicum,
lichte et mach wesen som:
snijd .i. rieme ute wulfs fel
ende dar mede gurt di wel;
het sal di quite wesen doen
van lancevele ende torsion.
Niet ne segic dat sij war
mar dat proeven es niet swar.
Die wulfs herte droghe hout
gheven roke menichfout.
Vgl: Corocrotes, Linciscus
Vert. en afb.: PB 60; vgl. MB
Lintiscus es .i. dier
sere fel ende onghier,
van den hont ende vander wulfinnen.
Nochtan ne was noint pais no minne
tusschen har gheslachte in ghere stede,
ne maer luxurie maket den vrede.
Dit dier hevet beide gader
vander moeder ende vanden vader
beede maniere ende haer.
Ende mach bedieden over war:
Naden hont den prochhipape,
die emmer wacht vanden wulf de scape;
want die pape moet met crachte
sijn volc voer den duvel wachten.
Ende naden wulf, die levet bi rove,
so proiet hi, alsicket ghelove,
datmen sulken pape kinnet
die sijns volkes siele niet ne minnet:
den lieder goet, ende hare wijf
roevet die onsaleghe keitijf.
Dat ghesciede, wetet voer waer,
des nes niet leden menech jaer,
dat sente Pieter hem verbarde
enen priester goliarde
ende seide: "Du heves versleghen
de zielen die niet stervens pleghen.
Weltijt saltuse weder bringhen
die bi di ter hellen ghinghen?"
Van scanden sprac hi niet .i. wort
want hi kende wel die mort;
ende hevet ghebetert sijn leven
entie werelt oec begheven.
Ende so ghebetert dat hem mesquam
dat hi goeden ende nam
ende te hemele der bi clam.
Lentroca es .i beeste,
dar Plinius of spreect in sine jeeste,
die met snelleden verwinnet
alle beesten die men kinnet.
Na den hert eist ghestiet,
ghebuket, gherugt als men esele siet,
gheburst alst lioen,
ghehovet na des kemels doen,
ghemant van ore te ore.
Spletvoetech eist, alsict hore.
Sonder tande, mar .i. been
scarp ende vast, mar elnegheen,
staet hem dar tande souden staen.
Naden man roepet sonder waen.
Leotofona, segt Solijn,
es .i. clene beestkin
dat men t'asschen te berne pleghet;
ende die asschen men leghet
in de pade dar die liebarde
sullen maken hare varde.
Want die lewe bliven doet
comsire an, clene of groet.
Dar die lewe dat dier oec vint
hine sparets niet eentwint;
want hijd doet, dan moeti mede
selve sterven dar ter stede.
Oc dodet met sire orine
den liebard, sonder ander pine.
Ontsiet die clene, gi grote heren,
hets misselic war die saken keren.
Lacta, als die glose seghet
die up Moyses bouke leghet,
es .i. dier bore groet
ende dat wilen de wet verboet.
Dar doede ligghen gaet ten grave
ende vor alrande have
es sine gnouchte, horic bedieden
dat vleesch van den doden lieden.
Lepus es des hasen name.
Sijn vleesch es vele lieden bequame.
Sere bloet est, enter vlucht.
Daghes eti selden dor die vrucht.
Die wesele gaen met hem spelen,
mar alsi em comen ter kele
biten sise mordadelike doot.
Vertaling en afb.: PB 36
Elkes jars, dits wonder groot,
verwandelti, segt die scripture,
sine beestelike nature.
Snee etensi dor die noet.
Ambrosius segt, die heren groot,
dat sulc lant es, nu merct dit,
dar si sijn te wintre wit;
ende als dat coude valt dan neder
comt hem ander haer dan weder.
Des hasen longre, alsmen segt,
es up d'oghen goet ghelecht
jeghen menegherande sake.
Die an den voet es t'onghemake
wrive die longre ontwe,
so ghenest al sijn wee.
Libbe dat men vint in sine maghe
stelpt den lachame van sire plaghe,
et mach oec langhe gheduren.
Hem die sijn van natter nature
es sijn vleesch goet ende ghesont.
Snelre es hi vor den hont
clemmende, dan nederward,
want hem benemen sine vard
voren sien curte been.
Hi entie libard ghemene
slapen met oghen wide ondaen.
Sente Baselis doet ons verstaen
dar si dihen ende hem ghenere,
niet lichte machmense danen weren;
want si dihen ende winnen
mer dan mensce machmen bekinnen.
Dit doet hem nature gheleesten,
want hi es proie meest dan andre beesten;
.i. par jonghe werpti nu,
so heveti in .i. ander ru
ende ander al sonder haer,
ende in sade .i. ander par.
Esculapius die seget
dat des hasen herte pleghet,
versch an des menschen hals ghehanghen,
doet den virden rede verganghen,
ende helpt den gonen die vallen.
Noch sprecmen van sire gallen
dat soe maket donker oghen claer.
Sijn herte droghe, dats war,
ende pulvert over een
sijn goet jeghen der blasen steen.
So es oec met warmen borne sijn bloet.
Sine matrice gedroghet dats goet
want so knapeline doet ontfaen.
Ende oec mede sijn lib, sonder waen,
ghepulvert ende gheminct te hant.
Dus eist ghescreven dar ict vant.
Luter, also ict weet,
es .i. dier datmen otter heet;
.i. dier van valscer manieren.
Bi brouke wonet ende bi rivieren.
Sijn vel es bruun, scone ende diere
Hole makensi, dats hare maniere,
dar si in broeden hare jonghe.
Up vissce sijn si ghereet ten spronghen
ende dar doensi grote scade.
Langhe ende met goeder stade
so machi onder twater gaen;
doch moeti die lucht ontfaen
of hi ne mach anders leven niet.
Dar bi es somwile ghesciet
alsi vissche vindet ghevaen
in corve, dat hise etet saen;
ne can hire niet ute gheraken,
die doot moetire om smaken
alsi die lucht niet hevet.
Ets 't ghierechste dier dat levet,
want het leit in sinen holen
vele vissce tere scolen,
so dat alle lucht wert quaet
van den stanke dier ute gaet.
Die se vanghen worden sware
dicke deser lucht gheware.
Visscers pleghen .i. sake
dat si den otter tem maken,
ende leren om dat si te bet
vissche jaghen in hare net.
Locusta, segt Jacob van Vitri,
dat .i. viervoetech dier si,
ende hevet 't hovet vet ende groet,
ende es goet tetene ter noet.
Also alst Agustinus wiste
so aet dit dier Jan Baptiste.
Andre segghen dat hine dede
ende seghen dat .i. cruud es mede
hetet locusta, dat hi ad.
Mar liever volghic deser stat
der glosen ende sente Agustine.
Viervoetech sijn dese dirkine,
als groot alst conijn te waren,
ende wandren te samen bi scaren.
Aristotiles die telt
dat .i. wijf .i. locusta helt
om dat jonc was ende clene;
dar na om lanc allene
wordet draghende, sonder ghenoet.
Ende dit was i wonder groot.
Van der .l. hebdi ghehord.
Nu hort van der m. vord.
Andere locusta: sprinkhaan
Mulus es .i. dier, wilmen kinnen,
dat d'esel ende de merie winnen.
Ende es te pinen harde goed.
Als desel es hi ghevoet,
gheoret ende dar toe ghecrust;
als desel hi in sine stem ruust.
Magher es na den vader,
anders als i. pard algader.
Nemmerme in haren daghen
moghen si winnen no draghen.
In Romscen bouken vintmen gnouch
dat mulinne wilen drouch,
ende dat was wonder groot ende stranc
ende niet der naturen ganc.
Si draghen sochte ende wel,
ende haren pas ende niet el.
Dat pard ende die eselinne
alsi versamen in hare minne
dar erande mul of comt
dit Latijn "burdus" nomt.
Mar van den mule es die vader
die esel, dit segt die scripture algader.
Monocheros, verstaet mi wale,
ludet eenhoren in Dutsche tale.
Plinius segt, ende Solijn,
dat cume vreseliker dier mach sijn;
sijn luud elken man vervart.
Ghescepen est als i pard,
ghevoet na 't elpen diere,
ghehovet na des herts maniere,
na swijn ghestart, als wijd horen.
Midden in den hovede voren
raghet hem .i. horen so clar,
.iiij. voete lanc es hi, dats war,
so scarp, dar mach niet jeghen staen.
Men macht bi ghenen engiene vaen
maer niet ghetemmen, hoe soet si.
Ons seghet Jacop van Vitri
dat levende gheen man ne vaet;
want eist so datment belacht,
ende hoe't hem siet in smans hoede,
het blivet doet van overmoede.
Dit nes d'eenhoren niet, dat verstaet,
dat die reine maget vaet.
Vertaling; vgl. MB
Molocius, scrivet Adelinus hier,
es .i. vreselic onsienlic dier;
men vintse in menech wilt lant.
Dits alre viande viant,
ende scinet wesen .i. sake
ghescepen ter werelt wrake.
Sine tande sijn scarp ende lanc,
sine bete groet ende stranc.
Wat soet gemoet, stridet an.
Ende sere vechtet up den man
ende doet hem grote vrese mede.
Mar der kindre onnoselede
onsieti, dans gheene saghe,
ende scuwet sere hare slaghe.
Dus merkement in derre maniere,
dat die wretheit van dien diere
God maket dor sulke sake,
dat et si der sonde wrake;
niet om scade no om lette
der ghere die sijn sonder smette.
Maricomorion es bekent
ene beeste van Orient;
nades lewen grote, sijd ghewes,
als scrivet Aristotiles,
sere wreet, van hare rote,
drie par tande, scarp ende grote.
Oren, oghen ende anscijn
recht oft .i. mensce mochte sijn;
mar d'oghen sijn van donkeren doene.
De start alse van den scorpione,
gheclawet na den liebard nochtan.
Sijn luud es als oft sprake .i. man,
sijn briescen als .i. bosine.
Des herts snelleit ende de sine
die es harde even snel.
Ende es allen menschen fel,
ende war soet ene mach vaen
verbitetse, ende etse saen.
Mantichora mach wel .i. wonder sijn
als Plinius scrivet, ende Solijn.
Gheansict als die man,
mar oghen ghelu hevet nochtan;
roet van hare, ghelijc den lioen
esi ghemaect bi na in al sijn doen;
so scaerp ghestaert dat wonder es
Soeten luud hevet, des sijd ghewes,
datte scijnt die warheit das
al oftet conste al pipe gheblas.
Vor des menscen vleesch allene
sone minnet groot no clene.
So snel eist in sire vlucht
alse de voghel in der lucht.
Drie rekede staen hem int hovet
sine tande, des ghelovet.
Vertaling; vgl. MB
Musquelibet es bekent
.i. beeste van Orient,
als Platearius seghet,
es also groot als dier te sine pleghet.
.i. swere wast hem an sinen scacht,
also rijp es, dat dier wacht
dat etse an .i. boem breket;
ende, alse Platearius spreket,
dat etter hart al dar et staet,
ende dit es fijn mussceliaet.
Sijn vleesch, sin drec dat van hem gaet
es alte gader mussceliaet,
mar best es dat die swere ute ghevet.
Alst muscheliaet verloren hevet
sine cracht, men hout in groten stanc
et wert starc, al waset cranc.
Hets goet jeghen cranke herte
ende jeghen sincopine smerte.
Cranke hersenen, levere ende maghe
eist goet ende menegher plaghe.
Muskusdier
Mamonetus es .i. beeste,
sprect Liber Rerum in sine geeste,
na die simme wel na ghedaen,
mar minder .i. deel sonder waen.
Ru ende lanc es em sijn start;
sijn hals so grof ten hovede ward
datment qualic als ende als
binden mach om sinen hals,
het ne slupet over thovet lichte.
Dit dier hevet sijn ansichte
sere ghelijc naden man,
al esser mer swarteden an.
Nese, mont en versamen niet,
alsment an tsiminkel siet,
mar dar es .i. lippe tusschen.
In wostinen ende in bussche,
dar si wonen talre tijd,
es altoes .i. staende strijd
tusscen siminkel ende mamonet.
Al mach dat siminkel van crachte bet,
met stouthede ende met scalchede
verwint dit dier ter menegher stede.
Dese beeste hout in den moet
langhe dat men dor hare doet.
Migale, als die glose seghet
die up Moises bouke leghet,
es .i. quaet dier; al eist jonc,
.i. deel starc an sinen spronc,
ende emmer toe nacht ende dach
nemtet af van sinen cracht.
So ouder so verscubder mede,
altoes wast sine onsalichede.
In d'ende om sine bedorvenhede
wert bedwonghen, dat hi vrede
buten toghet int ghelaet.
Nochtan es sine nature so quat,
comt yemen an sinen cant,
het venijntene theant.
Mule, parde hevet leed
ende alst .i. merie weed
om hare scade eist dat et wacht,
nochtan hevet clene cracht.
Van buten maket scone ghelaet
ende eist dattet wert ghestaet,
so toghet met groter smerte
dat venijn van sire herte.
Dit dier slacht den nidighen best:
wat dat die nideghe int herte vest
die eselt van daghe te daghe,
ende alsi sine valsce laghe
onghehord es talre stede,
so vensti sine goedertierhede;
sieti nochtan sinen slach,
die sijns hevet te doene, hem wach!
Musio es .i. cat.
Jacob van Vitri seit dat,
dat so bi nachte in holen
vint muse, die hare sijn verstolen.
Nachts sietmen hare oghen clare
als oft .i. carbonkel ware.
Onreine muse ende ratten
dat sijn alle proien der catten.
Alsise vaen spelsire mede,
ende na meneghe onsalichede
die si hem hebben ghedaen
eten sise danne saen.
Oec vechtensi, horic ghewaghen,
met padden die venijn draghen;
mar drinken si niet thant der nar,
hi stervet van durste daer.
Den serpente doensi pine
onghescaet van sinen venine.
Als die catten willen riden
werden si wilt, ende willen tiden
verre danen om hare ghenoet.
Hare vechten onderlinghe es groet.
Dats bedi, dat wane men wale,
dat elc wil houden sinen pale
dar hi in musen sal.
Als mense strict verheffensi al.
In waremen steden musi wel,
ende dicke verbernet hem hare vel.
Curtmen hare ghernen an haren bard,
si werden bloede ende vervard.
Den ghenen die te verre gaen,
men curtem die oren sal saen,
si sullen hem te bet temmen laten;
want si ontsien utermaten
dat hem in d'oren reinen sal,
dats dat si ontsien vor al.
Vertaling: PB; vgl. MB
Mustela es die mushont,
.i. dier dat es ons wel cont.
Het levet bi proien van diere,
ende es van scalker manieren;
want het draghet van steden te steden
sine jonc, om dat hem onvreden
onsiet dat mense vinden sal.
In holen es har wonen al.
Serpente, muse pleghet te vane,
ende alst serpente pijnt te bestane
so draghet voren wilde rute,
dar mede drivet venijn ute.
Oec est van naturen anscine
vroet boven alle medicine.
Vindet sijn jonc doet, men segt
dat crud te vindene plegt
dard sine jonc mede verwect.
Die mushont plegt ende mect
om serpente ende muse te vane.
In Proselene lande, doetmen te verstane,
es .i. eilant dar gheen in levet.
Solinus es die bescreven hevet
dattet basiliscus verbijd
(ende sterveter na in curter tijd),
dat, met siene, doot den man,
ende elc dier, metten ademe nochtan.
Mar dernar sterven si gerne alle.
Men segt: van den mushont die galle
es goet jeghen aspis venine.
Echt esser an dese medicine:
Kiramidarium bouc seghet
(dar doude filosophie in leghet)
dat men den mushont sal ontliven,
ende siedene in olie van oliven
so dati vertert si al.
De olie men duen sal
dor .i. cleet. Dits salve rike
jeghen die sware artitike,
ende es den senewen goet,
ende gheneset den seren voet.
Wezel. Vert: PB; vgl. MB.
Mus dats de muus, .i. dier niet grot,
dat harde gherne etet broet.
Hare roke scuwet 't elpen dier.
Om hare spise sinsi onghier.
Drincsi water, si bleven doet,
segt Aristotiles, die meester groet.
Ja, die muse van Libia,
als Plinius seghet, volghet hir na
niet alre muse maniere.
Basilius segt, die meester diere,
te Teben, dat in Egipten staet,
als .i. warem somer rein gaet
alte hant werdet lant vul muse.
Waren .c. case in .i. huse
den besten nemen si, merket dit.
In somech lant sijn muse wit,
some roet, mar de ghemene
sijn swart valu, groet ende clene.
Van musen es .i. andre maniere
si heten ratten, mar die diere
sijn so quaet, alsi onsteken
met luxurien, hore wi spreken:
valt hare orine up iemens hud,
al dat vleesch moet roten ud.
Som wile segmen dat si dihen
harte saen in groten partien;
ende saen verdervensi ghemene.
Nochtan ne vintmen grot no clene
war die doede henen varen.
In West Vorne te waren
ne mach ghene ratte leven,
dat seiti diet hevet bescreven.
De muse sijn in Orient
also groot alse de vos bekent,
die de beesten biten te doet
ende den lieden doen pine groet.
In Arabien, als wijd horen,
sijn grote muse, hare voete voren
sijn wel .i. palmen breet;
dachterste smal, alsmen weet.
.M. gaet ute ende .n. gaet in;
des nes war een, no me no min.
Vgl. MB
Neomen es .i. dier,
als sente Ysodorus scrivet hier,
dat best weet na sire wise
dat besceet van sire spise,
weder dat soe draghet venijn
oft gans den mensce moghe sijn.
Gheburstelt eist, over haer
nades swijns maniere, dats waer.
Dit dier hevet serpente leed,
ende jaghetse dar etse weed
ende vecht up aspise, dat serpent,
om dat sere ghevenijnt kent.
Aspis leghet al sinen ard
hoetem wachten mach vorden start;
ende alster hem jeghen wacht,
neomon comt met sire cracht
ende met sire scalkeit groet,
bedrieghet, ende slaet te doet.
Dit dier ware elken menscen goet
die hem vor venijn verhoet.
.N. gaet ute, ende vort
willic dat ghi van .o. hort.
Onager es .i. dier
ende es .i. wilt esel fier.
Groet vintmense in Afrike
ende onghetemmet sekerlike,
int wout ledende hare enthare
van sinen soen elc hare scare.
Ende alsi danne jonc vort bringhen
poeghet die vader in allen dinghen
dat hi die hien wille vuren;
mar die moeder na hare naturen
dect die jonc jeghen den vader;
want die soen sijn allegader
luxurieus sere utermaten,
ende dats darsi die hien omme haten.
Onager es wijs van naturen.
Alsene niewer laten gheduren
die honde, werpti sinen drec ut,
die soeter riect dan menech crud.
Dar gaen die honde rieken an
ende al die wile ongati dan.
Boven allen dieren die wi bedieden
hati de wandelinghe van lieden.
Clar water minnen si sere;
men machne temmen nemmermere.
Vitalis scrivet dat in Polanen
wilde esele sijn van fire gedanen;
si sijn groet ende sere wreet
ende hebben horne groot ende breet,
ende langhe barde onder den kin.
Jaghense honde, sulc es hare sin,
so scepsi water in nese gate
ende makent sere heet utermaten,
ende bescouder mede die honde
als oft over tfier wallende stonde.
In India es die esel wreet
diemen onager dar heet.
Die hevet int vorhoft voren
enen sonderlanghen horen,
scarp ende starc, ende sere stranc.
Dese sijn groot ende lanc,
ende scraven van den steenroetsen stene
meneghen no bore clene.
Vgl. MB
Onocentaurus, scrivet Adelin,
ende Ysidorus, die meester fijn,
es bet .i. wonder dan ene beeste.
Eens esels hoeft ghevet hem de jeeste,
ende aldander na menscen lede.
Adelin spreket wonderlichede,
hi seit dat comen es nochtan
van den esel ende van den man.
Ander redenen die gaenre jeghen;
die andre meesters te segghene pleghen
dat dat dier pard es beneden
ende boven na des menscen lede.
Hoeft ende ansichte van hare
ghelijc als oft burstelen ware,
ende arme ende hande na den man.
Alst wil spreken dan
roeren si leppe als die sprect
mar der tale hem ghebrect.
Sinte Jeronimus scrivet dat,
dat sinte Anthonis in .i. stat
dat dier sach in .i. foreest;
mar hem twifelt alre meest
weder dat nature vant,
soet selve makede de viant.
Mar men sprect in Orient
dus daen dier es wel bekent,
ende menech andre besonder
dat nature makede dor wonder;
als hier te toghene mede
ons Heren almachtichede.
Orix es .i. dier min no mee
recht ghemaket na de ree;
den bucke gheliket vele,
het hevet .i. bart onder de kele.
In wostinen wandelet, alsic mecke,
ende darso vaetment met strecke.
Sijn har staetem jegen maniere
van al meest alrande diere:
hets vorward ghetekint vremdelike.
Dit dier vintmen in Afrike
int lant dat Gentulia heet,
dats lant darmen gheen water weet.
Ende om datter water es in burste
stervet van eweliken durste.
Die dieve die om roven pinen
ende ligghen in die wostinen,
die vonden bi deser beesten
eene remedie alre meeste,
om dat dar es waters berste,
jeghen die pine van den derste;
want twater es van derre maniere
dat es in de blase van desen diere,
so wies nut .i. clene traen
dat hem de durst niet mach verslaen.
Niet lichtelike bi naturen
necan dit dier jeghen cout gheduren.
Wat bediet ons te verstane
bi desen finen edelen trane?
Het diet die rike armoede
die die edele Jhesus, die goede
ons in dese werelt toghede,
ende die van hitten noit verdroghede.
Water hetic arme bedi
om dattet der arme dranc si;
rike hetict want al dat levet
waters emmer gnouch hevet.
Dus eist arem, rike ende vri.
Wies die ter werelt so here si,
of hi Jhesus armoede
altoes hout in sinen moede,
sine onwarde ende sine smarte,
hem ne sal in sijn harte
al die ghiereghe durst vergaen,
die ten ertschen gode mach staen.
Gazelle
Orabus es .i. dier
dat van varewen es so fier,
dat ghene beeste sekerlike
van sinen hare es so rike.
Up die vortste voete voren
eist so hoghe, alswijd horen,
dat .xl. voete up wart slaet
metten hovede dar et staet.
Achter so n'eist hogher niet
dan die hert over den stiet.
Naden herte voete ende start,
ende ghehovet na dat part,
lanc upward den hals gherecht.
Sijn vel, so misselic oec echt,
ende so meneghe varwe der an,
dat hem om niet elc man
pijnt te scrivene des ghelike.
Dit dier verheft em sekerlike
alsene die liede sien ane,
het toghet hem al sine ghedane
ende kert em om desen ende om dien,
om dattet wil sijn besien.
De soutaen van Babilone
sende dese beeste scone
wilen van Stoyfen Vrederike;
int lant ne cam noit die ghelike.
Zie ook: Giraf-1
Ovis dats i. scaep bi namen;
onder ander dier te samen
so eist dat sochtste dat men vint.
Ende es an hem niet entwint
dat onutte es of quaet;
selfs die drec die van hem gaet,
ja dat slim dart in leghet.
Van den lamme men oec seghet
dat t'erst dat compt ter werelt ut,
kennet der moeder luud;
ende so kennet bi hare roke.
Ambrosius seit in sire sproke:
die herde verlieset sine conde
an die scaep ter menegher stonde,
mar die moeder ne wisselt niet
hare lam, riekesoet ofte siet.
Ysidorus segt dat die ram
.i. worem hevet diene maect gram,
ende die leit hem int vorhoft voren.
Alsine port wast hem sijn toren
ende dan horti sijn ghenoet.
Sijn vleesch hevet hartheit groet
ende smelt noch also sware,
als oft van .i. scape ware.
Up ene side leiti half tjaer
up dandre dander helt der nar.
Lamsvlesch, hebic verstaen,
versmelt in die maghe saen;
nochtan gatet node dore,
dus comter of quade humore.
Best sijnsi van haren jare.
Siet lam den wulf, et wert in vare
ende vliet, als hem nature ghebiet;
siet stier of pard, en scut niet.
Lammere die bi wintre comen
sin best ghepriist vor hem somen.
Den wreden ram salmen dorboeren
sine horne bi sinen oren,
so salhi werden goedertiere.
In Italien es die maniere
ende Mesopotania, segmen ware,
dat scaep lammet .ii. warf te jare.
Bet es van swarten scapen die melc,
ende meest oec so ghefter elc.
In droghen weiden levensi lanxt,
gasi in natten, dats .i. anxt.
Eten si na Meie in honech douwe
so staet hem van den live nouwe.
Verbitensi bome ofte rise,
sine dihen niet in ghere wise.
Van der .o. sprekic nemme.
Nu hort vort namen in .p.
Vgl. MB
Pardus, sprect Jacob van Vitri,
dat misselic ghevarwet si.
Dese noten metter lewinnen,
dar si onedele lewe an winnen.
Sprect Solinus, dat 's waters breke
in Afrike es sekerleke;
dus comt somwile tere rivieren
messelike maniere van diren,
dat lewinnen vrucht ontfaen
van dieren die hem niet bestaen,
dar si pardus ende luparde
winnen ende lione bastarde.
Pardus sprinct ende loept niet
dar et sine proie siet,
so dat van moede groet
somwile hem selven springhet doet.
Ende hets utermaten fel.
In Afrike so sijn so wel
pardus die hem in haghen decken,
ende siensi iet vor hem trecken,
eist dier of voghel of oec man,
dien springhensi met crachte an.
Vgl. MB
Pantera, als scrivet Solijn,
es 't sconste dier dat mach sijn:
spekelde als ronde appelkine
ende van varwen so fine,
blau, roet, swart, ghelu ende wit,
dat hem so uterscone sit.
Dit dier nes niet wreet,
allene die drake heve leet.
Fisiogosus die seghet
dat het sat te etene pleghet
van spisen harde meneghertiere,
in sijn hol gaet, dats sine maniere,
ende slaept .iii. daghe, dan werpet ut
.i. sonderlanghen luud.
Alle beesten volghen hem nar
die sinen luud horen, vor war,
dor sine soete lucht.
Maer sinen hovede hebsi vrucht
om dat so eiselic si,
van achter volghensi hem bi.
Die drake allene es vervard
ende vliet te hole ward.
Alse pantera dat versiet
dat men sinen hovede vliet,
steket sijn hoeft in der haghen
ende latet ander ute raghen,
om dat so scone si.
Ende dandre diere die hem sijn bi
worden bi der lucht bedroghen,
ende bi den up siene van den oghen,
want het scietet inden hoep
ende nempt sine proie sonder loep.
Up sine scoudren draghet mede
.i. spotte tere stede,
die nade mane in elke maent
altoes wasset ende waent.
Dit dier ne draghen mar ene warven
want sine jonc, die verdarven
ende scoren hare moeder binnen,
so dat soe nemmerme mach winnen.
Pirander, sprect Solijn,
es ghevoet als .i. zwijn,
ghehovet ende ghehornet mede
vele na des herts sede.
Ru gheard alst ware .i. bare.
Van hem scriveti openbare
dat sijn haer varwe ontfaet
sulc als die stede dart staet;
eist cruud, boem, arde of gras
het ontfaet des, ghelovet das.
Hierbi est goet te verstane
dat quaet es te vane.
Dit dier slacht den smekers wel:
Siensi haren here fel,
si stokene ter felleit mede;
siensi hem doen onsuverhede,
si bughen oec te sulken dinghen;
es hi vroe, si willen singhen;
wat soe hi doet, si volghen mede.
Ende dits der heren onsalichede
dat si dat niet verstaen.
Dese machmen qualike vaen
met eneghen engiene, met enegher aert
Ende dese sijn te hove waert,
die hare har aldus verkeren,
om te bedrieghene hare heren.
Pegasus, sprect Solinus jeeste,
es .i. eiselike beeste
in dat lant van Ethyopen.
Groot als parde die hier lopen
ende ghevloghelt als .i. aren,
mar harde vele mere te waren
dan 's arens vlogle, des ghelovet.
Grote horne draghet hi int hovet
ende so eiselic, dat es vervard
wat so comt them ward.
Met vedren ende bene mede
es hi so snel, dats wonderlichede.
Dar si lopen si ghebaren
als oft wintvlaghen waren.
Vele spisen bedarf hem wel.
Allen dieren sijnsi fel
enten mensce te voren,
vor alle diere die ut vercoren.
Vert. en afb.: PB 56
Pilosus es .i. wilt man,
ende om dat niemene twifel der an,
so sprect die heleghe Ysaie
dar of in sine prophesie.
Die glose sprect up twordekin dan
dattet boven si .i. man
ende beneden .i. ander dier.
Broeder Aelbrecht sprect hier
dat in sinen tiden sekerlike
den coninc van Vrankerike
.i. dier quam in ene stont
van der groter dat es .i. hont.
Sijn hovet was harde nar
ghelijc des honts hovede, dats war.
Alte male sine andre lede
gheleken der menschelichede:
bloet, hande, arme ende been
ende den hals oec overeen.
Up den rig hadt haer.
Gherne dranket wijn, dats waer;
metter hand naemt sine spise
sedelic gnouch na menscen wise.
Up wart stont, na mensce maniere.
Joncvrouen waset goedertiere.
Oec onderkinnet sonder blijf
elken man vor elc wijf.
Sijn scacht van onghevoeger manieren
na de grote van dien diere.
Alsmen makede dat dier gram,
langhe waest ert bequam;
mar alset was goedertiere
so waest van ghevougher manieren.
Jes.13:21 en 34:14
Vert. en afb.: PB 57
Papilio, seghet die jeeste,
in Capadotia die meeste
vindmen sulkerande diere.
Si hulen na des wulfs maniere;
mere es .i. dan die vos es.
Een hulet voren, si pleghen des,
dandre volghen alle naer.
Ru es al hare vel ghehar.
Dar si iemen weten versleghen
versamen si alle, alsi pleghen,
met hulne, ende eten der ave.
Si gaen inde doede grave,
honghert hem, ende etense mede.
Alsemen sijn waent bi der stede
dar si roepen, so sisi danen
verre buten des menscen wane.
Jakhals
Pathio es .i. creature,
het scint als ofse makede nature
te siene om wonder groet.
Sijn vel es al bloet roet,
ende scinet vor die sonne clar;
men caent gheprisen niet, vor waer.
Ende hier es wonder of ghescreven:
al es dit scone in sijn leven,
talreerst dat es doet
verlieset sine sconeit groet;
mar emmer blivets hem .i. deel,
mar niewer na die helt gheheel.
Harde starc sijn sine bene,
starker senewen vint men ghene.
Sulke heidine vaen dese diere
ende houdense in goeder maniren,
ende anebedense ende erense mede
ende houdense in groter werdichede.
Ende wachten harde nouwe te waren
dat si uten lande niet varen.
Diese ontvord ofte rovet
hi wert ontlivet oft onthovet.
Alse groet, makemen ons cont,
dat si sijn als .i. hont.
Putorius hevet .i. name
van stanke, so eist onbequame,
dat es alset es gram.
Dit es die vissau alsict vernam,
.i. bousinc hetet in someghe stat.
In die huse maket .i. gat
dart in gaet ende hoenre steelt.
Ende maghet, het gheteelt
dat se biden hovede grijpt
dat crijscht no pijpt.
Men priset an dit dier niet el
dan namelike sijn vel.
Pirolus es i dier
dat wi 't eencoren heeten hier.
Roet up den rig, wit onder de buke.
In bussche wandelt up die struke,
ende broed in holen bomen.
Tes somers caent hem so begomen,
dat hevet te winter spise
alle boem vrucht van soeter wise;
dar staet hem die wille toe.
Altoes eist ongheroe.
Alst wille in .i. ander wout
varen, om sijn onthout,
ende et comt tere riviere,
nemet .i. spaen, dats sine maniere,
ende sitter up alst .i. scip ware,
ende metten starte seilt over dare.
Hier gaet ute van der .p.
Hort van der .r. een ende nemme
Rangium es .i. dier niet cleine,
van herte comende of van deine,
dat men in Nordweghen vint.
Starc ende snel als die wint.
Dit hevet .iii. par horne of .vi.
van wonderliker ghescepenessen,
.ii. horne dar si den hert staen,
mar langher vele sonder vaen.
.x. voete lanc sijn die .ii.
Dar an .xx. telghe of me.
Twe andre horne, als wijd horen,
die staen hem int vorhoft voren,
niet so lanc breet ende vlac,
ende dar an menech clene tac.
Noch met .ii. hornen gheladen
die gheliken den scouderbladen.
Aldus es ghewapint dit dier
jeghen sine viande fier,
ende elken mensche, diet siet an,
te groten wondre nochtan
dat dit nature maken dar.
Hier volghet ene .s. na .r.
Rendier
Symia mach in Latijn
in onse Vlaemsch .i. siminkel sijn.
Ru van hare ende van leden,
vele na de menschelichede.
Ande barst drachso dat kint
dat soe boven dandre mint,
dander sit up haren hals.
Hier om ghevallet als ende als
als men dat jacht, latso dat lieve
neder vallen onder die dieve
ende moet tletste behouden dan,
want soes ghelosen niet ne can.
Ende dan moet dander sijn vercoren
om dat liefste es verloren.
.ii. jonghe drachsoe tere vard
deen haetsoe, dander hevetsoe ward.
.i. deel sijnsi van sinne vroet:
dat si sien dat men vor hem doet
dat wilsi also bestaen,
ende hier omme werdensi ghevaen:
Want jaghers pleghen ende gomen
dar tsiminkel sit up bome
of up berghe, dat si scoen
ghemaket hebben, diesi an doen
ende bindense an hare been,
dar die simme al in een
mach besien wat doet die man.
Dan latensi die scoen dar dan
ende gaet dar mense niet mach sien.
So comt die beeste ende wille des plien
ende bind die scoen so vaste an,
dat soere ghelosen niet can.
Plinius toghet andre maniere
hoe dat men oec vaet die diere.
Hi seghet dat si dies plien:
lijm te nemene, ende gaen mettien
dart siminkele sien moghen.
So ghebarensi of si hare oghen
recht met ghenen lime bestreken,
ende dit doensi in losen treken
vor die beesten alopenbare.
Si gaen wech ende laten tlijm dare.
So comt dat dier ende wil mede
ende verlimet al dar ter stede
sijn oghen, ende wert ghevaen.
Siminkel mach niet stille staen.
Bet smaken si dan dier dat levet.
Mar ghenen stard het ne hevet.
Alsijnsi van beten fel
nochtan sijnsi getimmet;
si spelen gherne met kinden.
Appele, noten, dar sise vinden,
etensi gherne, en ware bedi
dat die scurtsen bitter si.
Ende dats dulheit want scument sure
ende de bittre avonture,
so eist onrecht salmen moeten
verhoghet wesen van den soeten.
Langhe leit hem inden moet
dat men hem eneghe scalcheit doet.
Den siminkele volgti an
niet den mensce, die felle man
die vergheven niet ne mach,
als hem sijn vrient ghevet .i. slach.
Die bit sonder bate
dat men hem sine sonden verlaten.
Siminkele vintmen some ghestart,
some scone die sijn ghebard,
met breden starte, ghelikende clene
na die andre ghemene.
Siminkel, als sijn anschin toghet,
sijn ghetant, ghemont, gheoghet
ende ghewinbrawet na den man.
Ghearmet ende ghehand nochtan
ende ghemammet na den wive.
Mar binnen est van sinen live
den mensce eist niet ghelijc entwint,
ja min dan enich dier datmen vint.
In India vintmense wit,
ende elc mensce merke dit:
siminkele en hevet navele neghene
naden mensce alle ghemene.
Hier nes van der .s. nemme.
Mar hord, hier compt van der .t.
Aap. Vert: PB; vgl. MB.
Tygrus, als Solinus seghet,
es 't snelste dier dat lopens pleghet.
Blont van hare, ghespekelt ront;
wreet eist talre stont.
Ghene dinc nes so verre
enne vervolghet, werdet erre.
Dit wetensi wel sonder vraghen
die hem hare jonc ontdraghen:
sine hebben water ofte zee
sine ontfaren nemmermee.
Mar ons seghet Plinius
dat ment bedrieghet aldus:
Alse die jonghe hevet de man
ende de moeder vint den dan,
idel volgheso den rovre nar.
Alsise bi hort, heveti vaer
dan werpti .i. der jonc int gras;
die moeder wert gheware das
ende draghet weder in den dan,
ende volghet weder na den man.
Hortise hem dan volghen weder,
werpti noch .i. jonc neder;
dat leg soe weder inden nest
ende volghe weder, so soe mach best.
Dit doet die rovre so dicke dan
dat hi scip ghewinnen can,
ende pijnt also tontfaren ghinder.
Want die tigre hevet vele kinder.
Vertaling: PB.
Ambrosius telt ene andre maniere
hoemen vaet dese diere:
Rovers hebben glasine balle
die binnen sijn bescreven alle
alse offer tigris jonc in waren.
Die draghen si alsi int wout varen
ende roeven der tigren dan.
Alsene die beesten volghen an
werpen si inden weghe ghint;
die moeder soe waent sien hare kint.
So bliven si dar beede staende
upt glas terdende ende slaende,
ende vinden niet alst es ontwee.
Ende volghen na verwoet noch mee
so vinden noch een in den pat;
ende alse te broken es dat,
volghen si al dat si moghen.
So dicken werden si bedroghen
dat si kinder ende wrake
verliesen al om dese sake;
entie rouvre die ontfart
weder te sinen behoude wart.
Nade snelleit van desen diere
es geheten ene riviere,
die comet uten paradise.
Want soe es van snelre wise,
dies comt hare die name ane.
Derre beesten sijn vele in Ircane.
Taurus dats in Vlaems .i. stier,
ende es voeren .i. starc dier.
Een "verrinc" heetet ende .i. "verre".
Een wreet dier esset alset es erre.
Allen dieren willi deeren
die hem met proien gheneren.
Al hare meeste macht es voeren
int vorhovet ende inden horen;
met bitene ne doen si niemen quaet,
mar in die horne es hare daet.
Ende si sijn goet des menschen ghevoech,
beede in waghene ende in ploech,
up dat si ghevuert waren.
Ende alsi out sijn van jaren,
wilmense dan vet maken
so sijnsi morwer inder smaken.
Twe ossen die in .i. ploech
te samene trecken, dar si gnoech,
alse deen den andren niet ne siet
dat hire omme te loiene pliet;
so lief hebben si hare ghebure.
Ende dits hovescher beesten nature.
Om dat si alre starkests sijn voren
draghen si dat joc upten horen.
In menech lant, in menegher stede,
trecken si metten halse mede.
Ossen vlesch pleghet droger te sine
dan vanden buc ofte vanden swine;
ende dar comet af swaer bloet,
doch ghevet cracht, ende wel voet;
mar ets te verduwene pine
het ne si met loeke jof met aisine.
Basilius spreket al bloet:
stiers bloet gedronken dats de doot.
Sijn bloet warem over een
es goet dar te broken es .i. been.
In India so vintmen stiere,
spreket Plinius, van bruunre manire,
dien eiselic die burstelen staen;
van horne te horne de mont ondaen,
al wederkert so staet hem thaer.
Ende seere dapper, dats waer.
Wilsi, si legghen horne neder
ende alsi willen, rechten sise up weder.
Si langense, si curtense in alre tijt
alsi willen, in haren strijt.
Alsmense jaghet, werpen si har smelt
verre van hem met ghewelt,
dar si jagers ende honde
letten met de stanke langhe stonde.
So hart sin huut, dat men der dure
comen mach met ghere aventure.
Sijn moet es so starc ende so groot,
werdet hi ghevaen, hi blivet doot.
Oec sijn dar sulke die enen horen
alleene hebben, in thovet voren;
ende sulke diere hebben drie.
Alst part ghevoet, ront so sin sie.
Vgl. MB
Tranet es .i. dierkin
vander grooter dat es 't conijn,
als Plinius doet te verstane.
Ende al eist cleene in sire gedane
ets nochtan van moede groot,
starc ende stout in alre noot.
Oec hevet gegeven nature
enen helm deser creature,
die hem thovet bescermen mach
jeghen bete ende jeghen slach.
Dies machmen merken wel in dien
dat die sceppre hevet vorsien
elker creaturen 't hare,
alst eerlic ende nuttelic ware.
Dit dier es van varewen root
ende scone onder sijn ghenoot.
In dat lant van Orient.
seghet Plinius, eist bekent.
Traielafus es gheset
.i. dier in die oude wet,
ende was verboden t'etene.
Ysidorus doet ons te wetene
dat naden hert es ghedaen.
Mar alse .i. buc ru, sonder waen,
ende met hornen ghetelget lanc;
starc ende snel in sinen ganc,
ende stout in sire were
jeghen der viande deere.
Men vintse omtrent Fasidia
ende elnieweren, verre no na.
Tragodice dat sijn diere
van sere vremder maniere.
Van .iiii. voeten so nes niet
dat also etet als dit pliet;
want over rugghe als ende als
werpen si haren langhen hals,
ende eten also dat gras.
Warbi dat comet, merket das:
si hebben horne seere langhe,
die hem neven der lierwanghe
toter erden neder slaen.
Dus ne connen si niet ontfaen
hare spise alse dandre beesten eten.
Nature, die niet wil vergheten,
gaf hem den langhen hals bedi,
om hem te ghenerne also enter bi.
Talpa dats in Vlamsch de mol,
die onder d'arde maket sijn hol;
ende es ene blende beeste.
Vander erden comende, nader geeste,
bedi eist dat hi d'erde mint
ende levet bi wormen die hire in vint.
Lant lieden doet hi dicken toren
ende etet den wortel onder dat coren.
Sumwile comet hi ute wel;
dicke es sijn haer, pecswart sijn vel.
Een mol te pulvere verbrant
ende met witten van eien ghemanc,
ende 't anschin der mede ghewreven,
hevet laserscap dicken verdreven.
Sijn bloet, seit hi, doet wassen haer
up .i. caleu hovet, dats waer.
Aristotiles die seghet:
wat diere dat te notene pleghet,
sonder de mol, hevet oghen.
Mar hi wille dar toe toghen:
die sijn vel kerven, sonder waen,
dar sine oghen souden staen
dat hire ghescepene oghen vint,
al es hi van naturen blint.
Ende hier in machmen merken mede
van onsen sceppere sine hoveschede,
die elker creaturen ghevet
dat soe metten rechte hevet:
die mol n'hevet gheen siens noot.
Plinius die seit al blood
dat niet so nauwe ne hort als de mol,
alshi es in sijn demster hol.
Ende dats wonder geopenbard,
want al luud die slaet up wart.
Nemme ne vandic in .t.
Vander .u. so hort vort mee.
Vgl. MB
Unicornus ludet: .i. horen;
"espentijn" heetement, als wijt horen;
rinocheros heetet in Griexe wort,
om dat het hevet, als men hort,
den horen staende te sire baten
tusschen sine twee nasegaten.
Na sire cracht so esset cleene,
na sire groten hevet curte beene;
dus scrivet Isidorus die here.
Snel ende wreet eist harde sere.
Nemmermeer oec sonder waen
ne caent jagre ghevaen.
Gheleu so esset gehaer.
Viere voete lanc, dat wetet over waer,
es hem die horen, starc alse been.
Dien wettet an enen steen,
sone mach hem die olifant
niet gheweren voer dien viant.
Gheen spiet sone maghet vervaren.
Up hoghe berghen wandelet te waren,
ende in der wostinen nochtan
die onghewandelt sijn den man.
Ons scrivet Jacob van Vitri
ende sente Isidorus, de meester vri,
hoement vaet ende niet ne jaghet:
Men nemet ene ombesmette maghet
ende setse alleene in ghene woud
daer hem d'unicornus houd.
Dar comet dat dier ende siet ane
dat reine vlesch, de soete ghedane,
ende werpet dar wech, ende af doet
allen fellen overmoet;
ende anebedet die suverhede.
Sijn hovet met groter goedertierede
ende leghet in der joncvrouwen scoet,
ende slapet daer met gnoechten groot.
So coment die jaghers mettien
ende vanghent al onversien.
Si slaent doot na hare ghevoech;
ofte si bindent vaste ghenoech,
ende bringhent in palaisen dan
hoghen heren te scouwene an.
Dit wreede dier, dit espentijn
dinket mi .i. bedieden sijn
vanden Godes sone, die sonder beghin
es ende was indes vader sin;
want eri andie maget quam
ende dar onse vlesch an nam,
was hi in hemelrike wreet,
ende verstac die inglen leet
uten hemele onder d'erde,
om hare dorpere hovarde.
In arderike balch hi mede
om sine overhorechede
up onsen ersten vader Adame;
ende hi toghedem sine grame
den quaden Sodomiten mede,
om hare groote onsuverhede;
ende om hare gulseit also wel
den kindren van Israel.
Dit unicoren, dese eneghe sone:
ne levede inde werelt de gone
diene enechsijns hadde belaghet,
sonder Maria, de soete maghet
die alleene, alst es an scine,
sat inder werelt wostine.
Alleene was soe, want hare ghelike
ghebreket in dat arderike.
Hare oetmoede, hare suverhede
daden den sone der ewelicheden
vergheeten sine wreetheit groot,
ende beete neder in haren scoet,
dats in haren lachame reine,
dar hi, sonder mans ghemeine,
den menschelic roc ane dede
t'onser alre salichede.
In desen roc, sonder waen,
hebbene de jagers ghevaen
alse inder reinre maghet scoet.
Dat sijn de Joden, diene doot
sloeghen al sine daer vonden;
die dar naer in curten stonden
van doode te live up was ghewect,
ende inden hoghen palaise ghetrect
met sinen eweliken vader,
dar die heleghen sijn algader.
Vertaling; vgl. MB
Ursus dats .i. vreselic dier,
eiselic ende onghier;
een beere hetet in Dietscher tale.
Trecket sijn vel af alte male
so es hi naden mensche ghedaen.
Sine cracht leit sonder waen
in armen ende in lendinen ghemanc;
in thovet es hi weec ende cranc.
Men seghet ons, alse de berinne
de jonghe werpet die so hevet inne
dat si danne sijn dore cleene,
lettel mere danne muse ghemeene;
ende alse .i. sticke vlesch oec mede
sijnsi ghescepen, sonder lede,
sonder clawe, so nesser an
let datmen bekennen can;
mar die moeder sceppet de jonghe,
leckende met hare tonghe.
Si nooten, alse Plinius seghet.
recht alse die mensce pleghet.
Solinus seit dat die hien
hare soen te erene plien
alsoe draghet, merket des.
Ende niet so selsiene en es,
alse iemene te comen ten spronghe
daer die berinne werpet har jonghe.
Merket up dese beeste danne,
onsalech wijf ende manne!
Hebsi gheen hol, si maken danne
neste, verdecket in haren danne
in steden, dar si hebben vernomen
darmen qualike toe mach comen.
Die soen sijn starker dan die hien,
also alse die luparde plien.
Die bere etet, horic ghewaghen,
vrucht die bome ende erde draghen
ende vlesch. Ende dar so pleghen,
segmen ons, in Noreweghen
ende inden lande dar om trint
darmen de witte baren kint,
datsi 't ijs breken ontwe
ende gaen onder die ze
ende vaen die vissce, ende eten die.
Oec segghen someghe boeke mie:
alsi siec sijn van manieren
eten si carvetsen ende mieren.
Lettel bloets hebben si ghemeene
sonder omtrent die herte alleene.
Sijn adem es quaet, alset scijnt,
ongans ende ghevenijnt.
Herte, evere, wilde stiere
vaet hi, dat es sine maniere.
Die stiere can hi wel bestriden,
ende gaet hem upten rugghe riden
ende werptene metten hornen neder,
ende bitene doot, er hi rijst weder.
Wil hi iemene gaen te gemoete
so gaet hi dan up dachterste voete
ende vechtet metten armen voren.
Men seghet dat si niet ne scoren
ne gheenen man, no bestaen,
si ne hebben smerte van hem ontfaen.
Alle slaghe, sonder dort fel
sughen si uten poten wel.
Alse de bere den buffel bestaet
so besiet hi emmer den raet
dat hi ghewinne te sire bate
den horen oftie nesegate,
om dat hine dar best verwinnen mach.
Lettel beesten onder den dach
sterket alvoert in hare leven,
sonder de bare, dits bescreven;
ende bedi vindemense groot ende lanc.
Swart vindemense in de werelt gemanc,
so groot dat wonder te segghene ware;
nochtan est meneghen wel mare.
En bouc van ouder wijsheden
scrivet van den bere nuttelichede.
Hi sprect dat elke lede sine
es des menschen medicine.
Die clawen van sire rechter hant
verdrivet den rede, alsic vant,
van hem diese met hem draghet;
die luchtre clawe verjaghet
quade gheeste ende also wel.
Entie vloen die vlien sijn vel.
Vertaling: PB; vgl. MB
Vesun, also scrivet Solijn,
es .i. dier dat dinket sijn
na den wilden stier ghedaen,
els dan hem in den hals staen
burstelen ende manen mede,
recht na des pards sede.
Snel eist sere te sire vlucht,
van groter were, van groter vrucht.
Men maghet vaen met someghen dinghen,
mar nemmermer machment bedwinghen.
In foreeste groot vintmense wale;
wesende hetemense in Dutscher tale.
Afb: IBO 85 (84: arend)
Urin, spreket Jacob ende Solijn,
mach bi na sulke beeste sijn
alse .i. veson, ende men vindet dese
in Ghermania, alsicket lese,
dats lantscap van over Rijn.
In Beihem segmen datter oec sijn.
So groot hevet sulc den horen
datmenne bringhet heren te voeren,
ende men up tafelen der ute drinket
om dat den lieden wonder dinket.
So starc vindemense, horic ghewaghen,
dat si up hare horne draghen
enen ghewapijnden ruddre wel.
Dit wilde dier dat es so snel.
Oeros. Vert: IB, 351.
Vulpes hetet de vos in Latijn;
scalker beeste mach niet sijn.
Alse die vos vliet vor die honde
slati danne dor hare monde
sinen ruen bepisten start,
ende ontvliet te woude wart.
Ambrosius spreket, alse die vos siet
dat hem naket der doot verdriet,
siet hi dat hi den pijmbom gewinnet,
ende dat sap datter ute rinnet
dat nut hi, ende gheneset al daer;
ende levet dar na menech jaer.
Experimentator seghet
dat die das te makene pleghet
hole dar hi rusten sal,
dan comet die vos ende ontsuveret al.
Aldus bepijnt menech goet
dat .i. ander al verdoet.
Want de vos hi smelter in,
ende dan ne wils meer no min
die das, ende vliet sire varde;
aldus so blivet dat hol Reinarde.
Met vos smare bestrijc dine oghen,
men maghet sonder smerte toghen
dats ene sake darmen mede
betert der oghen demsterede.
Men seghet oec de vos es wijs.
Want sal hi gaen over .i. ijs,
dat hi 't ore den ise leit bi
om te horne oft dicke si.
Ende eist dat hijs hem ontsiet,
hine comet upt ijs niet.
Alsem gaet de honger an,
can hi hem doot maken dan
ende steket sine tonghe uten monde;
so wanen vogle dar ter stonde
dattet ene croenge si,
ende vallen hem so bi;
war bi dat hire .i. begaet
dar hi den honger bi verslaet.
Alse vosse noten ofte riden
vallen si over hare siden,
ende versamenen also
elc anderen helsendo also vro.
Des vos galle ghevet raet
hem die dat horen hevet quaet,
ende ets den oren goet.
Sijn smare mede wel horen doet.
Jeghen podagre helptet wel.
Ten selven evele es goet sijn vel,
up datmer mede bewinde den voet
ende men de vlesch side in wart doet.
Braet sine levre ende drinxe in wine,
dats goet jeghen des cankers pine.
Levere ende herte beede es goet
mede te stelpene der nesen bloet.
Men gheve sine hersinen dicken eten
kinderen, men wil dat weten
dat si ewelike sullen wesen
van epelenchien ghenesen.
Beede sijn smere ende sijn roet
es allen sieken leden goet.
Sine longre ghedronken ombint
lede diemen vercrompen vint.
Vgl. MB
Varius es .i. dier
seere scone ende niet fier.
Ander wammen esset wit
ende anden rig esset grau dit.
Van encornen eist ene maniere;
in bome wandelen dese diere,
inden woude met haren ghesellen.
Van desen dieren de vellen
pleghen manne ende vrouwen mede
te drivene hare hovardechede,
ende willen hem verheffen der in
alne bestaets hem meer no min.
Nochtan n'achtes dat dier niet
dat hem selven so scone siet.
Scamet ju, arme nakede worme,
ghi decket jue scamelike vorme
met vremden huden, met vremder wullen;
die hem verheffen dat sijn de dulle.
.V. gaet ute, ende vort mee
horet vanden namen in .z.
Zubro dats .i. selsane dier,
ende es erande vreeselic stier,
ende es wel .xxx. voete lanc.
Sijn har es bruun, na't swarte gemanc.
.vi. voete lanc sijn sine horne,
ende seere snel in sinen torne.
Alse menne jaget, ten selven stonden
werpet hi sinen drec na die honde
ende maxe blent ter selver stont.
Mach hi ghecrighen man ofte hont,
up sine horne werpet hine upwart
ende vatene weder metter vart,
so dicken ende oec so vele
dat hine doot met sulker spele.
Met ere dinc vatene de vroede:
Men jaghene met honden moede;
so gaet dan die jagre staen
onder enen boem saen
met sinen spiete; so wille dat dier
dorlopen, dart es so fier.
Dan vaet tusschen sine horne beede
ghonen boem, al omme ghereede,
alse die upten jagre mecket
die hem metten bome decket.
Dan vellet hi metten spiete 't dier.
Sin ende wisheit doet hier
dat cracht niet ne doet bi hem.
De meeste vindemen in Behem
ende oec vindemense in Westvale,
minder, ende snelre, ic wane.
Zubo es van felre maniere
beede den mensce enten diere.
Vander grooter dat die wulf es,
ghemanet als .i. part, sijt ghewes.
Na menschen lude leert hi ghebaren.
Dar mede honet hi liede te waren
die wanen dat hi si .i. man.
Dat, ende menech quaet hi can.
Oec gati inder dooder grave
ende hevet sine wille dar ave,
want hi minnet vlesch vanden man.
Honde bedrieget hi nochtan
met sinen lude, ende scortse mede.
Van hyena hevet hi vele de sede,
ende scinet vanden geslachte wesen
nader manieren, als wijt lesen.
Vertaling: IB, 353.
Hier gaen ute de wort vanden beesten
also alse bescriven de jeesten.
Vondix meer, ic sendets meere
t'eren minen lieven here.
Ghedicht hebicker .C. ende .viij.
viervoeter diere in hare geslachte.
Nu comet hier vanden voglen vort
menech sonderlange wort.
Namen in verschillende talen:
H. Junius, Nomenclator, 1606.