Bloeme

Goed gezien (Leiden 1987), nr 82: De dieren in een 'encyclopedie' - over het Leidse handschrift.

Figuur: begin van Leids handschrift (BPL 14A, f026r), uit Frits van Oostrom, Stemmen op schrift (2006).

Brontekst uit Corpus Gysseling: ljc.

Eelco Verwijs, Jacob van Maerlant's Naturen Bloeme (2 dl: Wolters, 1878).

J. te Winkel, Maerlant's werken, beschouwd als spiegel van de dertiende eeuw (den Haag, 1892), h. 7: Maerlant en de Wetenschap, p. 349-354.
    Idem, 'Het rendier in Maerlant's Naturen Bloeme' (1912).

Jozef van Mierlo, 'Wetenschap op rijm', 1946.

PB — Peter Burger, Jacob van Maerlant, Het Boek der Natuur (Querido, 1995): bloemlezing in hedendaags Nederlands, uitgebreid geannoteerd, en met veel afbeeldingen uit het Londense handschrift.
    "dat waarschijnlijk rond 1325 vervaardigd werd en nu in Londen bewaard wordt (British Library Add. Ms 11.390)" [Add MS 11390].

Marcel van der Voort, Dat seste boec van serpenten (Hilversum, Verloren, 2001, preview): Een onderzoek naar en een uitgave van boek VI van Jacob van Maerlants Der naturen bloeme.

Jacob van Maerlants "Der naturen bloeme" und das Umfeld, Vorläufer - Redaktionen - Rezeption, herausgegeben von Amand Berteloot und Detlev Hellfaier (Waxmann Münster, 2001).

Jacob van Maerlant, Herman Thys (hertaler), Der Naturen Bloeme, (Antwerpen & Rotterdam, 2011).

        Maerlant

IBO — I. Biesheuvel en F. van Oostrom, Jacob van Maerlant (Tekst in Contekst 2, AUP, 1999).

IB — Ingrid Biesheuvel, Maerlants Werk (Ambo/AUP, 1998): langere fragmenten, met vertaling.

D. Hogenelst en F. van Oostrom, Handgeschreven wereld (Amst. 1995).

Peter van Heusden - Maerlant, Historie van Troyen (albasten kamer), Torec.

dbnl - Jacob van Maerlant, met meer teksten van hem en studies over hem.

Bayerische Staatsbibliothek: Alexanders Geesten.

        Woorden

Willem Kuiper, 'Een Knijf van Andene', over de naam van een soort ijzer. Zie ook andere columns in het archief van Neder-L, o.a. over Jacob en Maerlants werk.

John Jonston, Naeukeurige Beschrijvingh van de Natuur (Schipper, 1660). Reprint van de kopergravures: 4 dl, 1976, NN; met oude dierennamen.

VMNW - 'Vroegmiddelnederlands Woordenboek'.

        Oude natuurboeken

Plinius, Naturalis historia.
  Ned. vert. Joost van Gelder, Mark Nieuwenhuis, Ton Peters, De Wereld (Amst. 2004).

Lucretius, De rerum natura, On the nature of things. Een heel ander natuurboek, niet bekend in Maerlants tijd; het gaat niet om verzamelen maar om begrijpen.
  Enkele fragmenten bij Is. Beeckman (Ned.).

Hrabanus Maurus, De rerum naturis (of: De universo; 9e eeuw, gebaseerd op Isidorus) in het Latijn.

Bartholomaeus Anglicus, De proprietatibus rerum (ca. 1240).
  Ned. Van den proprieteyten der dinghen, Haarlem 1485 (2e ex.; tekst: DBNL).

Aberdeen Bestiary (eind 12e eeuw, gebaseerd op Physiologus): handschrift met afbeeldingen, Latijn en Engels, met uitgebreid commentaar.

Books of Beasts in the British Library: the Medieval Bestiary and its context.

Bestiaire du Moyen Âge, een prachtige expositie.

Hendrik Bate, beschrijving van een Astrolabium, 1274, op verzoek van Willem van Moerbeke.

De natuurkunde van het geheelal. Een 13de-eeuws middelnederlands leerdicht.
  Handschrift Leiden (BPL 14 A, 14e eeuw), Uppsala (DG 56, voor 1429); editie 1847.

[Die sieben Planeten], ca. 1450. Blokboek met mooie figuren en rijmpjes.
    Saturnus ain stern bin ich genannt.:
    Der höchst planet gar wol bekant.:
    ...
De tekst staat in Deutsches Museum für Geschichte, Literatur, Kunst und Alterthumsforschung, I (Jena 1842), p. 246-252 en Taf. III: Venus.

Eyn corte decleringhe deser spere, handschrift. ca. 1465 (naar Hugo Argentinensis, 13e eeuw).

Van smeinscen lede. Een 13de-eeuws middelnederlands geneeskundig geschrift (in proefschrift L. Elaut, 1956).

Thomas van Cantimpré, Byen boeck (Ned. 1488); zie ook bij dbnl.

Konrad von Megenberg, Das Buch der Natur (14e eeuw, incunabel uit 1499; andere: 1475, 1481 ...), evenals de Bloeme een vertaling van Cantimpré's, De Natura Rerum.

Gheraert Leeu, Dialogus Creaturarum dat is Twispraec der creaturen, Gouda 1481 (ed. Hans Rijns, 2015).

Herbarius (ca, 1484), met mooie figuren van kruiden (rechts: mandragora, alruin).

MB — The Medieval Bestiary geeft veel informatie, en veel afbeeldingen.

        Middeleeuwse wetenschap

Thomas Browne, Pseudodoxia Epidemica (1643/72): opsomming en weerlegging van hardnekkige foute verhalen.

E.J. Dijksterhuis, De mechanisering van het wereldbeeld (Meulenhoff, 1950).

H.J. Störig, Geschiedenis van de wetenschap in Oudheid en Middeleeuwen (Spectrum, 1961).

R. Hooykaas, Geschiedenis der natuurwetenschappen (Utrecht, 1976).

H.C.D. de Wit, Ontwikkelingsgeschiedenis van de biologie (Wageningen, 1982).

Frank Zeiss, Natuurlijke historiën (Boom, 1995).

Medieval Bestiaries and the Birth of Zoology (1996).

Internet History of Science Sourcebook (1996): veel verwijzingen.

A History of Images in the Natural Sciences (1998): kort overzicht van de functie van afbeeldingen.

Origins of Science, some significant dates (2000): een 'tijdlijn' van de biologie.

Medieval Encyclopedias, Bestiaries, and Lapidaries (2011): uitvoerige literatuurlijst.

Violet Moller, The Map of Knowledge: How Classical Ideas Were Lost and Found: A History in Seven Cities, 2019.
De zeven steden, 2019 (vert. Theo Schoemaker, Pon Ruiter).

        Bronnen van de Bloeme

Aristoteles (384 - 322 v.C.), Historia Animalium e.a. Zie Classics Archive.

Seneca (ca. 4 - 65), Naturales Quaestiones.

Plinius (ca. 23 - 79), Naturalis historia, in 37 delen. Zie Thayer (inhoudsopgave, tekst in Latijn en Engels); Ned. De Wereld, 2004.

Galenus (129 - na 210), Over de elementen volgens Hippocrates, Over de menselijke natuur, Over dromen.

Kyramidarium / Koiranides (5e eeuw), Griekse compilatie (naam van koning Kyranos).

Physiologus (ca. 200, Alexandrië). Toelichting op de Bijbel, bron van belering. 49 dieren, verder planten en enkele edelstenen. Later uitgebreid met gegevens van Isidorus.

Solinus (3e eeuw), Collectanea Rerum Memorabilium (bijna 90% ervan uit Plinius). Latere bewerking: Polyhistor (6e eeuw).

Basilius (ca. 330 - 379, Griekenland), Hexa-emeron: zesdaagse schepping.

Ambrosius (ca. 340 - 397, Milaan) - o.a. een Hexa-emeron.

Hieronymus (ca. 347 - 420). 'Vulgaat' (vertaling Bijbel in Latijn).

Augustinus (354 - 430, N.-Afr.), De Civitate Dei.

Isidorus (ca. 560 - 636, Sevilla), De Natura Rerum (uit o.a. Seneca, Ambrosius), Etymologieën (uit o.a. Aristoteles, Plinius, Solinus) — etymologie ook in Aberdeen Bestiary.

Adelinus / Aldhelmus van Malmesbury (ca. 640 - 709), Liber Monstrorum, Aenigmata.

Beda Venerabilis (673 - 735, Engeland), De Natura Rerum (uit Plinius, Isidorus).

Glossa ordinaria (begin 12e eeuw), Aantekeningen bij Vulgaat-Bijbel.

Lapidarius, Stenenboek, misschien dat van Marbodus (begin 12e eeuw, Rennes).

Mattheus Platearius (ca. 1120 - 1161, Salerno), Circa instans (herbarium), Practica Brevis (simpele medicijnen), uit Plinius en Arabische schrijvers.

Liber Rerum en Experimentator: onbekend.

Jacob van Vitry (ca. 1165 - 1240, Palestina, Rome), Historia Orientalis.

Thomas van Cantimpré (ca. 1200 - ca. 1270, Leuven), De Natura Rerum (1248).

In dit verband ook:

Albertus Magnus (ca. 1200 - 1280, Keulen), De Animalibus (o.a. uit Cantimpré) e.a.

Vincent van Beauvais (ca.1190 - 1264), Speculum majus, 80-delige encyclopedie (o.a. uit Cantimpré).
    Ca. 1250: Speculum naturale (index), deel 2 (voor 1477 gedrukt).

A brief enumeration of Authors van Thomas Browne (1672), een kritische waardering van oude schrijvers.

Bloeme en Herodotus

Vertaling in het Nederlands: Onno Damsté (Bussum, 1968/74),
op Internet in het Engels: George Rawlinson (1860) bij Classics Archive en Wikisource, A. D. Godley (1920) bij Perseus.