Dolfijn , draak , Krokodil , Narwal , nautilus , nijlpaard , Orka , Poliep , Schildpad , scylla , Tonijn , Waterpaard , Zaagvis , zeegodinnen , zeehert , zeehond , zeekalf , zeekoe , zeemeermin , zeemonnik , zeepaard , zeeridder , zeeschildpad , zeestier , zwaardvis ... Latijnse namen
|
Hier suldi horen vort mee wat wondre men vint inder ze, ende in watre ende in rivieren. Alse ons meesters visieren die dat ware bringen vort, willic ju scriven in Dietsce wort. Mar hort doch int gheemeene, er ic ju segge van elken alleene. | |
Monstrum, seit dat Latijn, mach wel .i. wonder sijn, om datment toget ende siet wonder, ende dat selsiene es ende besonder. Wonder vintmen in de ze een groot deel, ende vele mee dan de werelt can gevisieren. Wonder vintmen in rivieren ende in varschen watre mede, boven alre ghelovelicede. Some wondre sijn bescreven, ende dats mi es in boeken bleven willic vort bringhen in Dietsce wort. Ende om te curtene de wort ne segic up elc geen bispel. Inne quaems niet ten ende wel: de redene soude sijn te lanc. | Hs. KB, lijst afb/ |
Nu beginnic minen sanc ande a. ende vort mee volghende na den a b c. Hier ent de tale int ghemene; hord vor van elken allene. | Latijnse namen |
Abides, doet ons verstaen Aristotiles sonder waen, dats int water .i. wonder. Want het t'ersten albesonder sijn waesdoem neempt ende hout in dat water dart es sout. Dar na verkeret sinen name ende sine nature der ane, so dat up d'erde al buten is, ende dan hetet astois. Ende dits wonder, dat af ende ane dus doet twirhande ghedane, nu up twater, nu up tlant, ende sine nature alte hant van den naten int droghe kerd. Dit es selsane ende ongheleerd. Achime, sprect Aristotiles, dat .i. zewonder es, ende es dat gulste dat men vint ende dat men in water kint. Bi proien levet, ende dat het wert al smere ende vet. Bi proien eist dat hem ghenerd, ende wat dat in spisen vertert dat wert al vetheit ende smare. Dus wast hem die buuc so sware dat na de grotheit van den diere sijn buuc es al t'onghiere. Weltijd dat dit dier verstaet dat hem eneghe vrese an gaet, cremptet sijn hovet in sine lede, .i. deel na des eghels sede, so dat gheen dier mach verraden. Mar somwile comtet hem te scaden; want alst vernemt die felle gaste in die laghen bliven die vaste, so ne trectet 't hovet vord nemme; mar alsem die hongher doet we verteret sijns selves smare. Het hevet liever, hoe soet vare hem te verterne .i. deel dan verloren te sine al gheel. Dit dier bediet al openbare den onghevalleghen sondare, die wel bevroet ende besiet dat hem naket lanc verdriet van den viant diene belaghet, eist dat hine in sijn nette jaghet, ende niet ne kieset vor sine sonden penitencie in curter stonden vor die ewelike doet. Beter war hem dor die noet te magherne sijn vleesch .i. deel, dan te verliesene al gheel siele ende lijf bede te samen. Elc merke wel, hi mach hem scamen. A. gaet ute ende .b. comt in. In vanter of me no min Belua heten in Latijn diere die groot ende wonderlic sijn, ende van vreseliker maniere, mar properst so sint zeusche diere. Plinius sprect, die mester fijn, dat indie zee van India sijn beelwen van live so groot, dat si der ze doen sulken stoet, dat si doen risen sulke baren als oftet groot see storm ware. Ende vlieghen metten baren mede upward met groter moghentede. So dat hi seit dat Alexander, die wonderliker es dan .i. ander, der jeghen voer met sinen sciphere ende vachter jeghen met groter were. Barchora, alse Aristotiles seghet, es .i. dier dat t'etene pleghet clene visscelkine talrestont. So hart benech es hem die mont dattet den steen bit ontwee. Somwile gatet uter zee ende vertert dat gras up 't felt, dan moet te watre met ghewelt, ende onder duken also wel, als oft ware te hart sijn vel: sone magt niet bughen dan int gaen, ende dan so werdet also ghevaen. Oec vaent visschers met clenen visschen: want het hem niet ne can ontwisschen, so gaensi t'enen nouwen gate dan; dat volghet dit dier also an, also dart die visschers bestaen dart niet ne mach ontgaen. Nemme ne vandic dan dese twe zeewondre in .b. | |
Cocodrillus es i dier, Jacob ende Solijn segghen hier, dattet machtech es ende fel up tlant ende int water even wel. Daghes eist meest up tlant. So stille es die viant dat elc man hout over doet, hi ne kinde sine scalcheit grot. Ende leit ende gaept talre stont ende vaet vlieghen in den mont. Nachts eist gerne in die riviere. | Vert. en afb. PB, 87 vgl. MB |
Eier leghet na gans maniere, die leget up den lande dan dar gheen water comen can. Alst tijd es comen sire broeden toe, bi wilen die hie ende die soe. Jacob van Vitri seit dus: het wast tote .xx. cubitus; ende es hem so hard dat fel, men caent dorslaen niet wel. Sonder tonghe eist, alsict hore; den mont ghesplet van ore te ore, d'upperste cake roeret allene. | Vgl: Herodotus |
Sine tande sijn vreselic ghemene, sine clawen scarp ende groet. Te wintre en etet wel na niet, dor noet. Hets wreet in allen manieren, bede den visschen ende den dieren. Nochtan Experimentator die segt, dat den mensche te beweene plegt alsettene doet hevet ghebeten. Van hem wilmen die warheit weten dat die Sarasine verteren sijn vleesch, ent hem niet mach deren. Van haren drecke maken oude wive unghement t'haren live, dar hare romple mede tegaen ende hare huud doet dinnen staen. Ende si scone scinen ende clar, mar onlanghe ghedurtet, dats war. Want alsi sweten gaet al uut, ende onder blijct hare ghelue huud. In Nilus die dor Egypten vliet eist datter te sine pliet. Oec vintmen cocodrillen manieren in Surien ut .i. rivieren, dar Jacop of segt, van Vitri, hoe dat dier dar comen sij: Twe edele broedre waren int lant die dat lant haden in hare hant. So dat d'een benide sere dat d'ander was also sulc here; ende dede cocodrullus jonc bringhen, om dat hi met sulken dinghen den broeder wilde ontliven schiere, metten beesten ut diere rivieren. Die beesten wiesen, ende die tijd ghijnc. Die nideghe broeder, die van derre dinc alte male hadde vergheten, es up die riviere gheseten; ende dat dier quam onversien uten watre gaende up dien, ende hevetne tehant ghescuert. Dus heveti de doet besurt dar mede waende ontliven sinen broeder, al moest bliven. Ende aldus in derre maniere vintmense noch in die riviere. Plinius sprect dat dier plegt dat ghelijc of doet ware legt, ende hevet den mont ondaen. So compt dat clene knekerkin saen, ende souct an sine tonghen vlieghen; dan swelcht hijd in, sonder lieghen. | Zie ook: Hydrus , en: PB (p. 175) |
Wat sal also groten diere proie van so sulker manieren? Het dinct mi wel manieren leren na de quade valsce heren: Als arme dorpars an hem comen om iet baten, om iet vromen, so varsi of si sliepen dan, ende latense hem comen bet an. Want si hem dinken toghen manieren als ofsi waren goedertiere. Mar alsi comen binden tanden verswelghen sise te handen, ende nemen of 't hare al bloet, weder et si clene of groet. Men vint .i. volc van manieren neven Nilus der rivieren, stout ende coene, in .i. eilant, die Centiren sijn ghenant; clene liede, van stouter maniere, ende haten sere dese diere. Si durren allene in Nilus swemmen, up des diers ric si clemmen, ende rider up alst ware een part. Alse dat dier gapet upwart, werpsi hem in curter stont ene iserine colve in den mont, ende ridense also upt lant; ende dwinghense al tehant, met roepene up hem verbolghen, te spuwene dat si hebben verswolghen. | |
Cervus marinus dats min no mee dan die hert van der ze. Kiramidarium boec die seghet dat sine horne te stekene pleghet, die hi an sijn hovet hevet groot, boven de zebaren al bloot; omme die vogle die sijn moede ende vlieghen over die zevloede. Up sine telghen sullen si rusten om dats hem mach van moetheden lusten. Ende alsi sitten wanen met vreden laet hi hem sinken dar ter steden, ende laet die vogle int water vallen; dus vertert hise met allen. | Afb: IBO 38 |
Caab dats een vremde dier; Aristotiles seghet hier dat het enen voet hevet, die hem nature ghevet, dart mede doet in der ghebare recht oft ene hant ware. Want het met selven der mede spiset also als hem nature wiset. Sinen adem halet in die lucht, mar int water wast sine vrucht. | |
Cricos, spreket Aristotiles, dat een wonder in die ze es; ende hevet voete twee ende clawen drie an elken voet, dus scrivet hie. Clene hevet den rechtren voet mar den luchtren starc ende goet, so dat hem selven der up draghet. Weltijt so de wint jaghet de zebaren, gaet al in een hem houden an enen steen, dat gheen wint can der of ghesteken. Ende alse die storme dan ghebreken, so wandelet ende gaet omme die dinc die hem bestaet. | |
Celethi es een wonderlic dier, als ons tellet Aristotiles hier, dat gadert roch in der ghebare in hem als oft eier waren. Alsi ripe sijn werdsi open, so comer worme ute ghecropen, ende werden int curt ghenachte ghescepen na hare gheslachte. | |
Chilon es een wonder mede, spreket Aristotiles hier ter stede, dat neghene spise ontfaet dan die van hem selven gaet. Ute hem selven gaet ene vethede ende die ontfatet weder mede. Ende anders in ghere wise sone ontfatet sine spise. | |
Canis marinus dat es mede van der ze ene wonderlichede, die wi heten den zehont. Plinius maket ons cont dat si meneghen visch verdwasen, ende over har bassen si blasen. Ontsienlic sijn si, ende onthueghen al dat levet ende si vermoghen. Ghevoet sijn si vorwart, mar alse een visch ghestart. Breet ghesnavelt enten mont wijt, ende tande scarp in allen strijt. Sijn vel dat es ru ghehart, andre honde sere vervart. Vissche jaghen si in der ze als jachonde, min no mee beesten jaghen in dat wout, ende verslindense menechfout. Al eist dat mense mach begaen niet lichte mach mense verslaen. | |
Ceruleus, als ons scrivet Solijn, es een dier dat men heet sijn int water dat men Ganges nomet, dat uten paradise comet. Ja, hets van varewen gheleu blau, een deel ghedaen na twater grau. Ende hevet voren twee arme stranc, dar elc af es drie voete lanc. Alse starke diere comen gripetse dar in curter stont, ende trecse in der rivieren gront; dus etet die beeste dan. C. gaet ute, .d. comt an. | |
Draco die men vint in de ze es tonsiene no min no mee dan die drake es upt lant. Ende also groot es die viant alse die drake die upt lant levet, mar dat hi ghene vlerken hevet. Sijn hovet es clene, sijn start lanc; mar sine tande sijn so stranc, ende sere wijt es hem die mont. Sine scellen hart talre stont Allen visschen van der ze es hi vreselic emmermee. Want al dat hi wont ende bijt dat es doot in curter tijt, eist man, eist visch, eist ander dier. Fel es hi ende onghier. Plinius dinket menen, pulver van sinen benen dat die tantswere doet ghenesen; doch es eneghe dogt in desen. | |
Delfin, sprect Jacob ende Solijn, dat wonder van merswine sijn. Negheen dier, dat wanemen wel, en es indie zee so snel. .x. maende draghensi hare dracht. Ne waer datse die moeder wacht, ende deckese met luste groot, die vader beetse alle doet. Die moeder mintse alsi sijn jonc, maer alsi comen up haren spronc wilse die moeder oec verteren, sine moghen ontvlien of hem verweren. Si wassen tote .x. jaren, ende si noten oec te waren alsi .x. maent hebben of bet; ende werden bi naturen vet. Te somere draghensi ende winnen, te wintre wilsis niet beghinnen; si soghe na der soghe maniere. Hare mont staet niet als andren dieren, mar anden buc staet hem die mont. Scarpe vinnen risen hem talre stont; alsem die moet sinket sittet neder, alsi gram sijn riset weder. Erande luud hebsi gheweent, recht als die mensche die steent. Si halen in allene met gaten; ende horen sere nouwe utermaten. Up twater slapen hebsi vercoren, ende rusten dar, als wijd horen. .C. ende xl. jaer es bescreven dat gheprovet es dat si leven. Si horen gherne blasen ende sanc, ende volghen nar met scaren lanc. | Kleine dolfijn als vis vgl. MB |
Bi wilen .i. harpre was, hiet Arion alsict las, ende was in .i. scip met lieden diene te dodene verrieden. Doe bejaghedi ene ruste so dat hem harpens luste. Alsi dat dede .i. wilekin cam dar menech groot delfijn, ende men warpene in de zee. Een groot delfijn namene sonder wee, ende voerdene up tlant onghescaet. Dits .i. wonderlike daet. |
Vgl: Herodotus; afb. in Adr. Coenen, Visboek, 236v |
Delfijn en hevet ghene galle. Die jonghe clene delfine alle sijn vele te gadre in groten scaren; twe grote bi hem, diese bewaren. Stervet .i. delfijn, dandre comen ende hebbent up hare rig ghenomen, ende draghent tote dat risen die vlaghen ent die storme te lande draghen. Hars doden ne latensi niet vergheten, sine latent ghenen visschen eten; want elc hevet andren lief. Dies scrivet Plinius in sinen brief, dat .i. coninc hadde ghevaen .i. delfin, ende dedene binden saen in ene havene met .i. line. Mettien quamen dar delfine die suchten sere ende mesbare, alsofsi ghenade garden; so dat den coninc verdochte ende hiet dat ment ontknochte. Experimentator die seghet: Die delfine tetene pleghet, comti int water, eist wijf, est man, si scorne ende etene dan. Ende eist dat hire noit of en adt, si rieken bi naturen dat ende draghen up hare snavele dan te lande wart, eist wijf of man, ende latene ghenen visch eten. Hoe sijd gherieken men caent gheweten, en sij of si den seden hebben van der naturen heimelichede. | Vertaling: IBO 37 |
In des keisers Augustus daghen was .i. kint, hore wi ghewaghen, int lant van Caeps, dat .i. delfin ghewent hadde ten handen sijn, met broedekine dat hi hem gaf, so dat delfin al levede der af. Dar na, doe de knecht wart groot, vercoendi hem, ende ghinc al bloet up dier ridende inde ze. Dit wonderde den lieden me, die sident worden ghewone. Dar na so verstarf de gone, ende delfin cam ten ovre dicke als die om den knecht dochte micken. Ende alsetene niet conde ghescouwen, so bleef dat dier doet van rouwen. Macenatus ende Fabiaen ende Solijn doen ons verstaen: tote Iponien in Afrike was .i. delfin des ghelike, dat die liede hadden up ghehouden, het liet hem tasten alsi wouden. Der Percen historie hevet in, dat .i. delfin sinen sin, bi Babilonien, als men vint, hadde gheset an .i. kint; ende plagher dicken spelens jeghen. Eens ne wilts dat kint niet pleghen ende tdelfin volgedem upt lant, ende bleef doot also thant. Oec was dar .i. kint, alsment weet, dat dat delfin dicken reet; so dat af stac .i. stroem groot ende dat kint bleef aldus doot. Dat delfin brochte tkint upt lant, ende bleef doot al daer thant. Van delfine ene maniere es up Nilus, die riviere, die hebben scarpe vinnen boven, dar si mede scoren, ende cloeven hare buke de cocodrillen, int water, alsi swemmen willen. Hier gaen ute namen in .d. Hort de namen vort in .E. | |
Equus maris dans min no me in Dietsch dant part vander ze. Dit wonder es starc ende groot, ende bitet meneghen visch doot. Aristotiles doet ghewach dat buten watre niet ne mach; teerst dattet comet upt lant blivet doot te hant. Een deel gheliket den parde voren; mar achter wart, als wijt horen, esset naden visch ghestart, ende gheene voete achterwart. Vissche verteren, dats sijn recht; vreeselic esset int ghevecht. Jeghen den man striti gherne niet, want hettene alre meest ontsiet. | |
Equonilus, scrivet Michael, es .i. wonder starc ende fel; ghebeent, gehovet, geclauwet mede so vreselic, ets wonderlichede. Hen ghert niet voer des menschen bloet. Comet hem .i. scip int ghemoet, het scoret met sinen voeten, so dat si alle verdrinken moeten; ofte het werptse omme te sinen spele. Van desen wondre vintmen vele. Menne caent gevaen, no gheletten, sonder met iserinen netten, met starken ketenen geweven; te Damas makemense, es bescreven. Menne caent el niet, alst es gevaen, dan met hameren verslaen. Ene halve elne, seggemen wel, datmen dicke vindet sijn vel. | |
Equus fluvius es ene maniere van water parden uter riviere. Het seghet Aristotiles dat in Endi een wonder es, even wel es hem bewant beede int water ende upt lant. Spletvoetech eist, ende als .i. part so eist min no meer gehart. Het nihet lude ende openbare ghelijc offet .i. part ware. Ghestart esset alse .i. swijn, ende also groot alse esele sijn. | |
Exposita dats .i. wonder sonderlanghe seere besonder. Hier af vintmen somege partie in dat mere van Surie, jeghen Jafat de vaste port. Plinius scrijft dese word, dat Scurrus, die vele wonders besochte, dit wonder wilen te Rome brochte; ende was .v. ellen dicke ghespect. Sine tande waren, alsi sprect, langher ende mere mede dan draghet ghelovelichede. Dit saghen te wondre an die rike vrecke Romsce man. | |
Eleus, alsic besach, es dat men zeecalf heten mach. Ru es sijn start, sijn vel es hard, ende ghespekelt wit ende swart. Men segt wonder van desen diere: sijn vel ghevleghen, es sine maniere, als die storm de ze vernuet, dat sijn vel upward ruet; ende weltijd so die ze es slecht, leghet sijn haer neder echt. Hare dracht werpet no min no mee als up tlant doet ander vee, ende .ii. ofte twe darto; ende soghese als die coe. Sij moeten sijn van .xii. daghen eer sise in de zee draghen. Sij sijn te doet slane quaet, en si dat mense up thovet slaet. Sij brieschen als .i. calf, dats waer. Hare slaep es vast ende swaer. Hier om hebben die rechter vinnen macht doen te slapene, als wijd kinnen: men legse onder sijn hovet dan die niet wel slapen can. .F. die volghet na die .e. Dar of nes war namen twe. | |
Foca dats die stier van der zee. Experimentator segt mee dat starc es, ende blivet garne in jeghenoden dart plie te varne. .i. stout dier eist, ende onsachte, ende al dat mach up sijn gheslachte. Want Aristotiles die seghet dat ewelike vechtens pleghet up sine soe, up sijn ghenoet, tote dien dattet blivet doet. Ene andre neemti dar ter stede, ende doet hare dat selve mede. Dit doet hi van dat hi beghint tote dattene die soe verwint. Dit dier hem int water ghenerd, ende proiet al dat het verterd. | Fr: phoque |
Fastaleon es i. dier int water, en es vreselic no fier. Want het bi garse levens pleghet, also als die meester seghet, en proiet altoes nemmermere. Nochtan est groet ende starc sere. Het levet up tlant ende up die zee, ende es goedertiere emmermee. .F. gaet ute nu hord mee van wondre die sijn in de .g. | |
Galasca, segt Aristotiles, dat .i. see wonder es van sonderlangher wonderlicheden. Want het es van sulker seden: alst sine dracht hevet beseven binnen in sinen buke leven, trectese ut, ende en n'onbijd altoes niet der vulre tijd. Ende dits wonderlijc dinc van diere dat het hevet dese maniere: sietetse starc, het laetse buten, ende sijnsi cranc, et canse sluten in sinen buc na sijn ghevouch, ontier ende si sijn starc ghenouch. Van desen diere men oec seghet dat sine dracht te minne pleghet. | |
Gananes es .i. water dier. Aristotiles seghet hier dat ment in varschen watre vint. Die soe ghenaket niet entwint haren jonghen, mar die vader draghet die sorghe algader. Soe vard spelen, ende hie wacht, tote dat si hebben hare cracht, ende eer ne beghevet hijs niet. Recht eist dats elc vader pliet den kindren hare bedurste te winne, ontier ende si hem bekinnen. | |
Gladius maris dats ze sward, .i. wonder dat meneghen vervard als Ysidorus seghet, ende Plinius diet te segghene pleghet. .i. visch est, ende hem es die bec voren nar 't swert ghescepen, als wijd oren. So scarp, dat die scepe dorbord, ende also die liede versmort. Hier gaet ute van der .g. Van .i. volghet ene ende nemmee. | |
Ipostamus, horic visiren, erande wonder van rivieren. In Egipten ende in Endi segmen datter vele si. Up tlant werpensi hare dracht; mar even grot es hare macht bede up twater ende up tlant. Also groot sijnsi als d'olifant, ende hem gaet die snavel upward. Crum ghewonden es hem die start, spletvoetech, ende die tande mede raghende na des evers sede. Gherigghet esset na dat pard ende mede also gheard. Nachts doet int coren scade; ende also sulc est van rade dattet achterwart caen gaen, dat men te wers sal verstaen welcsijns dat mach wesen. Alst es te vet caent hem ghenesen: het gaet dar riet es ghesneden, ofte dorene, ende dar ter stede wentelet so dicke achter een, dat gheraket .i. adre ant been dar hem bloet bi onsinket neder, ende aldus werdet magher weder. Nerenst sere eist in desen hoe dat de wonde mach ghenesen. Men caent up den rig sonder waen no dor steken no dor slaen. Mar alst es nat so moetment wachten dat ment dan dorsteket met scachten. Plinius seit, dat ic hier scrive, dat dit, ende cocodrillen vive, Scurrus bi wilen te Rome brochten, om dat ment dar bescouwen mochte. Nu suldi horen vort hier na wondre die men vint in .k. | Nijlpaard (hippopotamus). Vert: IB. |
Koli, sprect Aristotiles, dat .i. wonder in die zee es; ende up tlant est menech warf, ende dar slaeptet als hem bedarf. Oec werpensi hare jonghe dar, .i. of .ii. of .iii. dats waer. Ten .xii. daghe ende nemmee volghensi der moeder in de zee; ende dats dicke in den dach om dat men se aldus wennen mach. Si soghen als die coe pleghet. Menne canse ghedoden, als men seghet, niet lichte, menne slase doet met hameren swaer ende groot. Recht ghebarsi als die stier; vir voete hebben dese dier. | |
Kilion, segt Aristotiles, dat .i. vremde zeewonder es. Want nature dinct in desen .i. groot deel in dole wesen; ende dat ne doet hare niet wesen echt, want nature ghevet elken sine recht. Mar doch est ghelevert mede jeghen alle creaturen sede: ter luchter side es hem gheleghen de levere, an dander side der jeghen die milte, ende dit weetmen wel dat es verkert naturen spel. | |
Karabo, als Aristotiles seghet, es .i. wonder dat men sien pleghet dicke in die grote zee. Elc doet andren met vechtene wee, ende gadren ere an beden siden als die onderlanghe striden. Dit siet men te meneghen tiden, viere saken doen creaturen striden: d'Erste es fierheit, die hare verheft in al dat levet ende beseft. d'Ander es der lijfneren ghewijn, dar wat dat leven staet sijn sin. 't Derde dar of comt die scade, dat es elc om sijn ghegade. De vierde om hare vrucht berechten, dus siet men hennen om kiekine vechten. Karabo neemt an modre sinen ard, ende hevet .i. breeden start. | Vertaling: IB |
Kuligo, spreect Adelijn, mach wel .i. zee wonder sijn. In desen dinct wel ter cure dat soe can spelen die nature. Want soe hem te deelne pleghet dat soe allen visschen onseghet: Die hevet scelpen ende vinnen ende dorgaet zee gront binnen. Ende alsem vernoit de pine int zeewater te sine, so comet boven ende hevet vlogle, ende vliegt onder andre vogle. Mar waitet moede so moet weder vallen in dat water neder. K. nemt orlof, .m. comt an. Hort wat icker of segghen can. | |
Monocheros, na onsen horne, es .i. visch met .i. horne, also alsons Liber Rerum seghet, die de scepe te scorne pleghet metten horne scarp ende lanc. Dies so hebbe onse Here danc: dit wonder es te scuwene goet, dar ment siet in die zee vloet. Die horen staet hem voren int hovet, dar hi die scepe mede clovet. | Vertaling |
Monachos maris es in die zee .i. monc, dits wonder me. In die Bartschsce zee vindmen dese. Hort wat wondre icker of lese. Boven es hi sonder waen vele na den mensce ghedaen: .i. brede crune, des ghelovet, .i. rinc van hare up sijn hovet, also als die monc pliet. d'Upperste leppe men hem roeren siet; tande ende nese es hem al een. Beneden heveti ghene been, dar es hi als .i. visch ghemaect. Als dien diere .i. man ghenaect, het dan springhet ende speelt, ontier ende et dien raet gheteelt dat hetten mach int water slepen. Ende alsettene also hevet ghegrepen etet den man, om dat minnet menschen vleesch vor al dat kinnet. .m. gaet ute, ende nu vort suldi in .N. horen die wort | Vertaling |
Nereides sijn wel bekint over wonder die men in die ze vint, die die heidine bekinnen over hare zee godinnen. Plinius seit al over waer dat si sijn al ru ghehar, ende int anschijn sonder waen een deel na den mensce ghedaen. Weltijt datter .i. sterven sal, so hormenre droeve ghescal van alden andren, clene ende groet. Want si bewenen hare doot, die swar es, ende niet ne mach ontgaen die leven onder den dach. | Vertaling |
Nauthilus, als Plinius seghet, es .i. wonder dat in de ze leghet. .ii. langhe armen hevet voren, tusschen dien .ii., als wijd horen, es i vel dinne ende breet. So heffet hi hoghe up ghereet sine arme voren metten velle, so seilti henen als die snelle. Metten voeten roertet onder, metten starte stiertet, dats wonder. Comt hem vaer in sinen sin so sueptet vele waters in, so dattet te gronde sinct metten watre dattet drinct. .n. gaet ute ende hier comt .o. darre .ii. of sijn also. | Afb. IBO 61 |
Onos hetet die esel van der zee. .viii. voete lanc, ofte mee, als Kamidarium bouc seghet, wanemen dat hi te sine pleghet. Pulcus heti in somech lant. Sijn visch te pulvere ghebrant, ende gheminct met sinen bloede, maket frenesie in soeten moede, bademense ende bestrijct der mede. Die van den stene dragt siechede: drijnctijt, hi sal sonder pine den steen pissen met orine. | Afbeelding: FvO 192 |
Orca, segt Plinius, es .i. wonder, dat aldus nature makede, dat sine ghedane niemen mach doen te verstane niet dant fel es ende groet. Dese jaghen ende slaen doet die walvissche in die grote zee; sine moghen ontgaen nemmermee. Van .o. segghic u nemmee Nu hort vort namen in .p. | |
Perna, seit ons Adelijn, es .i. van den wondren die sijn, si ligghen in scelpen als woestren plien; si sijn wonderlic int upsien. In scelpen ligghensi in .i. vlies, te wondre eist sijd seker dies, dar men of maket cledre diere na vrouwen ende na mans maniere, ende hovetcledre ende kueverkieve; die men vercoept vrouwen up lieve. | |
Pister es .i. wonder onder hem allen, ghesien indie zee van Gallen, alse Plinius hier te verstane doet, dat hem heft up die zee vloet als oft ware .i. roetse vast. Hogher dan seil ofte mast, ende werpt water uut sinen monde, als oft .i. lovie maken conden, so dat al die scepe vervart diet versien in haren vard. | |
Plantavista, seit Plinius hier, es in Endi .i. water dier. In Ganges lesemen dat si sijn, ghesnavelt als dat delfijn. Hare start es .xxx. voete lanc. Dese sijn so dore stranc, dat si verbiten d'elpendiere alsi gaen drinken ter riviere. | |
Polipus, als Plinius seghet, es .i. visch die te sine pleghet bi Veneien in dat mere. Sijn hovet dat es groot ter were, ende sijn start in .ii. ghesplete. .ii. arme hevet, als wijd weten, daret met met sire cracht .i. man, die hem niet ne wacht, mede halet uter bord; ende etene ende versmord. Want hi vleesch vercoren hevet. So vaste hi an die roetsen clevet, men caenter of ghetrecken niet. Het gaet up tlant als tghebied. Diet van den rotsen wil bringhen noept met eneghen stinkenden dinghen, so vallet of want het haet stanc. Ende alset noet, so es sijn ganc so dat manlic andren ghemoet. Sittende hi sine eier broet. Boven jare leefter gheen, segghen die meesters over een. Hier gaen ute namen van der .p. Nu hort van .s. vort me. | |
Serra, als Ysidorus segt, es .i. wonder dat in de zee legt, groot, ende hevet, als wijd kinnen, grote vlogle ende starke vinnen. Dit dier, alst .i. scip seilen siet sijn vlogle et up theffene pliet, ende wille seilen na sceps maniere. Dit doet .v. milen ofte .iiij. ende alsem niet ne died sijn poghen, sone caent die pine niet ghedoghen ende vallen sine vlogle neder. Dan moetet keren weder ende sinken ten gronde wart, dar sine nature es sijn aerd. Serra dit wonder bediet wel meneghen ries, die feeste ende spel ende swaren cost wille hantieren, ende volghen hogher liede maniere bede in coste ende in cleden. Ende eer hijd mach half vulleden so werti der feesten moede, want het failgiert em anden goede. So moeti vallen in den pat dar sijn ouder vader sat. In ander wonder men oec weet dat oec mede sarra heet, als Plinius ende Ysidorus ghewaghen: sijn rig es scarp ghelijc der zaghe. Dit dier plegt int water slupen ende onder die scepe crupen, ende snijt ontwe, ende verdrinct dan in die scepe al die man. Dat doetet allene omdat dat mans vleesch wille wesen sat. | Vert. en afb. PB, 89 vgl. MB |
Sirena es die merminne. Fisiogolus hevet inne dat si draghen wijfs ghelike toter navelen sekerlike. Groet sijnsi ende wivelic ghedaen, met langhen hare sonder waen ende dat groot ende grof mede. Met haren kindren es hare sede dat sise in haren arme draghen, hevemen ghesien in someghen daghen, want si soeghen als vrouwen plien. Scipliede alsise sien werpensi hem .i. idel vat, die wile dat si handelen dat, vliensi danne van der merminnen. Adelinus doet ons bekinnen dat si gheclawet als arne sijn mede. Ende oec na andre vissche sede sijnsi ghescellet, ende ghestart, dar si hem stieren ter vart. Den luud hebbensi so soete: alse scipliede met goeder moete ghent horen, so nes gheen man die des slaeps ontvechten can, dan verdrincsise ende scueren. Men vintse te menegher uere in zewen, ende somwile in riviere. Some, die kinnen hare maniere, alsi vorbi sullen liden stoppensi hare oren tien tiden, so dat si den sanc niet horen; ende ne consise niet verdoren. Ulixus waent die meneghe mede dat eerst vant bendichede. | Vertaling; vgl. MB slang sirene |
Silla es .i. wonder mede dat men vint tere stede, segt warlike ons Adelijn, dar .ii. lande versceden sijn: tlant van Ytalien ende van Cecile. Dar vint men dese, sonder ghile. Up al volc sijnsi verwoed, want si vleesch minnen ende bloed. Burst ghescepen, ende hovet, na merminne, des ghelovet; maer den mont groot ende wijd ende tande vreselic talre tijd, ghelijc dat andre diere sijn; ghestart eist na dat delfin. Starc int water, cranc up tlant. Oec singhen si soete, alsict vant. | |
Sinocus, spreect Ysidorus, es in die riviere Nilus, dats in Egypten sonder waen; ende es na cocodrilluse ghedaen, mar minder vele, ende niet so lanc. Sijn vleesch gheminct in .i. dranc doet vergaen al venijn. Men segt dat si vroet sijn ende dat si storme vorsien, ende si in hare hole vlien ende stoppent tgat ten winden ward, ende maken anders ut hare vard. Van .s. n'hebic nemme. Nu comen hier namen in .t. | |
Testudo dats slecke in Latijn, die in India so groot sijn, dat Plinius ende andre tellen, dat liede wonen in hare scellen; ende si van eilande te eilande varen in die grote zee dar mede tewaren. Wonderlike vaet men dese: Somwile, also alsict lese, die slecken vloten up die vloet, ende als die lucht es scone ende goet ende warem dat sonne schijn, dinct hem dat so seker sijn so dat si uten scellen crupen. Ende eer si moghen weder in ghecrupen werdsi bedroghen vander sonnen, so dat si niet weder in conen commen. Aldus werdensi up ghenomen, aldus conensi niet onder twater comen. Oec vancmens anders, wildijt verstaen: Nachts alsi ter weiden gaen, ende si sat ter zeward comen, wert sulke slapende van hem somen. So werpmen omme dat up dat neder, so nes gheen up comen weder. So scieten si ute, ende connen gheleren ende hem selven omme keren. So dat mense met linen strect ende mense dan te lande ward trect, met vele lieden diese slepen. Dus so werden si begrepen. Ghene tande heft soe in den mont, doch es hi besloten ende ront als een visch no min no mee. Den steen breketi ontwee. Si riden ende noten inder maniere als coie doen ende stiere. Si legghen eier als ganse te waren, .C. te samen tere scare; up tlant leghensise dart es sachte, ende broedense danne bi nachte. Si voeden hare jonc .i. jaer. Sulke segghen over war dat si met siene hare eier broeden; mar die gone die wel ghevroeden, ende die dit wonder dicke saghen, sine willens over war niet ghewaghen. | Zeeschildpad, vgl. tortuta |
Tignus, als Solinus segt, es .i. wonder dat in die zee legt. Sijn start es breet wel .v. voet. Up tlant gaet eten dor 's honghers boete; in nordwinden et meest plegt. Plinius van desen segt dat den scepen volghens plien, om dat em lust zeilens sien. So nerenst sijsi in desen doene, dat mense sciet met harpioene. So vet werdensi, weet vor waer, dat si ne leven maer .iii. jaer. | |
Tunius es .i. visch mede van harde groter wonderlichede. Met sire longren, met sinen oghen, so machmen groot wonder toghen: Men smeltet in .i. glasin vat met zewatre, ende al dat dat mer scrivet mede, over waer, scijnt nachts als vier claer! | Tonijn |
Tortuta es der tortuen name; die vintmen groot ende onbequame in die zee .xvi. voete lanc, ende .viii. breet, starc ende stranc; langhen been, clawen so groet dat men ne vint niet hars ghenoet. Stout es soe sonder waen, so dar wel .iii. man bestaen. Werpmense omme metter macht, sone hevetsoe ghene cracht. Want hare schilt es so breet so ne mach niet up ghereet, dar so in besloten leghet, die drie houcte es, als men seghet. Van .t. latewi bliven nu. Hier compt allene ene in .v/u. | Schildpad, vgl: testudo |
Vacca marina es die zee coe. Aristotiles segt hier toe dat starc es ende groot, ende wreet alst hem comt ter nood. Dit dier draghet nu .i. nu .ii. als die coe min no mee; .x. maende draghen si hare dracht. Sere nouwe sijn si ghewacht, ende minnense sere dits waer. Si leven wel .c. ende .xxx. jaer; ende dit es gheproevet gnouch als men hem den start af slouch. Van .v. vandic nemme tesamen. Van .z. comen hier .iiij. namen. | |
Zedrosus, seit Plinius, sijn grote vissche ende heeten dus. Hare been sijn so grot, alsmen ghewaghet, dat mere planken ave saghet, dat men af maket weghe ende dueren; ende so lanc, na der scrifturen, dat mense te balken in salen legt, xxx. voete lanc, als Plinius segt. Dese diere, lese wi, sijn in de zee van Arabi. | |
Zidrac, alse Liber Rerum segt, es .i. dinc die in die see legt, wonderlic ende vreselic mede. Mar nachtes est van soeter sede, want en hevet ghenen fellen ard. Ende hovet hevet als .i. pard, na den drake els nederward. Lanc ende crom es hem die start, menegher tiere es hem dat vel; ende swemmet als .i. ander visch wel. | |
Zifiron dats wonder mee, want ets die ruddre van der zee. Liber Rerum hier of segt, dat hi voren te sine plegt den ruddre ghelijc, des ghelovet, ende recht als .i. helm up thovet van enen harde ruen velle, oft ware van ledre of van swelle. .i. scilt up die .i. side, lanc ende hol ende wide, dar hem dit dier mede decken mach jeghen steke ende slach. Met starken senewen es hi best de scilt, in sinen live gevest; drie hoekede es hi, horen wi spreken, so starc menne caent gebreken. Twe splettech hevet hi den start, dar hi mede slaet ter vart, so dat cume man mach wesen die des slages mochte ghenesen. Dus es hi te vane quaet. Ende vaetmenne, ende men up hem slaet, niet lichte ne doet men hem wee. Desen vintmen in d'Ingelsce ze. | Vertaling: PB |
Zifius dats .i. wonder boven alle dandre besonder. Basilius, de grote in sijn doen, spreket in sinen boeke Hexameron, dat dit wonder hevet groetheid ane vele boven des menscen wane. So vele, dat elc man segghen soude datter nature in spelen woude. Het ne gheliket boven no onder no visch, no dier, gheen besonder, no voghel gheen, groot no cleene, maer sonderlanghe alleene gaet alre dinc die levet boven. So datmer wel met rechte in loven Gode mach, diet al gheboot. Sijn hovet te siene es wonder groot: sijn mont te siene als .i. af gront ghelijc alse der hellen mont; sine oghen alse dat helsce vier. Elc es andren so onghier, dat elc mach segghen, dat hine sach sulc wonder up ne gheenen dach. | Vert. en afb.: PB, 91 |
Hier endet de boec, inne vints nemmee van den wondre vander ze. Men sal hier in vinden sticken .Li., dat seggicke. Hort vort der visschen maniere, die die ze voedet entie riviere. | Afbeeldingen: KB, KA 16. |
Abides , achime , Belua , barchora , Crocodilus , cervus marinus , caab , cricos , celethi , chilon , canis marinus , ceruleus , Draco , delphin , Equus maris , equonilus , equus fluvius , exposita , eleus , Phoca , Fastaleon , Galatha , grammenes , gladius maris , Hippopotamus , Koli , kilion , karabo , Luligo , Monoceros , monachos maris , Nereides , nautilus , Onos , orca , Perna , pister , plantavista , polypus , Serra , sirena , scylla , sinocus , Testudo , tignus , thunnus , tortuta , Vacca marina , Zedrosus , zidrac , zitiron , zifius ... Ned.namen |