menech sonderlange wort
dar bispel an es, ende dachcurtinghe
medicine, ende leringhe.
Ghebiedijt here, ghi sullet lesen
die wile dat ghi ledech sout wesen.
Mar eric spreke van elken alleene
hort voren spreken int ghemeene.
Elc voghel in vlieghene snel
die ne mach te voet niet wel,
alsemen mach andie swalewe sien.
Cleine vogelkine plien
meer te singhene dan die grote.
Bitende vogle ende hare ghenote
sijn starc van barsten ende van dien.
Alrande vogle plien
clauwen te hebne, alse wijd weten.
Some hebsi die voete ghespleten
ende some versament in een vel.
Negheen voghel n'es snel
die sporen draghet als .i. hane.
Hinnen ende ganse, alsic wane
bringhen eiere, alse wi sien
dat sij gheens noetens plien.
Mar si sijn van aregheren smake
dan dandre, dats ware sake.
Crombect voghel hevet meest cracht,
hi levet oec al bi der jacht.
Andre vogle leven bi wormen,
vissche, slanghen, van menegher vormen.
Water vogle, verstaet mi wel
die over die clawen hebben dat fel,
die vlieghen te samen bi scaren.
Ende die bi vleesche leven te waren
ne vanghen hare ghenoete niet,
also alse die visch oec pliet.
Maer die sporeware oec jeghen wet
hi vaet gherne sijn muschet.
Het sijn vele vogle cranc,
die vruchten den winter stranc,
die in waremen steden varen.
Vele vogle sijn te waren
die wintertijt in hole slupen
ende in die wareme erde crupen,
dar elc andren verwaremt ter noet.
Ende ligghen dar wel half doet
ende sonder eten langhe gheduren
met Gods crachte meer dan bi naturen.
Bitende vogle alle ghemene
pleghen te vlieghene alleene,
dat doet hare vrecke maniere.
Vogle minnen clare riviere.
Alsi laten die vlogle hanghen
sijnsi met evele bevanghen.
Vogle van proien ghemene
sitten node up die steene,
ende dat wiset hem nature
dat elc sire clauwen dure.
Het hevet hem nature vor war
dat sien ghegheven clar,
om dat sij verre sullen sien
proie die si te vane plien.
Bosch vogle die sijn ghesont
want men verduetse in corter stont.
Bitende vogle versamen niet
sonder alsmen notens pliet.
Duven, ganse, zwanen, spreewen
rouke, couwen, vinken, meewen
ende hare ghelike vlieghen bi scolen
van lande te lande dolen,
ende gheneren hem ghemeene.
Want sochte vogle sijn node allene
Some hebsi leeders t'haren weghen,
als wilde ganse ende cranen pleghen
Some vlieghen si tropmale ghemene,
als sprewen ende andre vogle cleene.
Some als musschen bliven int lant,
some vliensi dor tswinters pand,
als swalewen ende odevaren
Some wilsi in bussche varen
ende dar hare feesten driven,
some wilsi in husen bliven.
Sulke sijn die hem bekeren
dat sij onder andre vogle luud leren,
ende weder maket des menschen tale,
alse ment an d'aecstre siet wale,
an papegaie, ende andre mede.
Als menech es der vogle sede
al sinsij misselic in ghedane.
Nature hevet in ontfane
ende in winne ghegheven
vordeel den clenen, ende ets hem bleven
Nu hord van elken sonderlinghe
sine nature ende sine dinghe
Ende elc na dandren min no mee,
na d'ordine van .a.b.c.
Aquila es die aren;
sente Augustijn seit te waren
dat hi coninc es tevoren
boven alle vogle utevercoren,
dies vintmene ghecront ghescreven.
An proie leit al sijn leven
so scarp siet hi, dat hi ghedoghen
mach metter sien van sinen oghen
dat't int sonnescijn ghevesten mach.
Des sietmen up meneghen dach
dat hi gherne omme dit
metten oghen in de sonne sit.
Hs. KB, lijst afb.
Vert. en afb. PB, 63;
vgl. MB
De aren plecht, seit Augustijn
alse sine jonc .i. deel groot sijn,
dat hise metten clawen up heft
ende siet wie so dan die sonne beseft.
Die dan hebben so starke oghen
dat si die sonne conen ghedoghen
naturliker te scouwene ghinder,
die houti over sine edele kinder.
Ende die hem van der sonnen vervard
houti over eenen bastard.
Ambrosius segt dat sulc spreect
dat hi sinen bastard versteect,
om dat hem vernoit ghinder
te voedene so vele kinder.
Ende dat nes niet altoes sine sede
maer het doet sine ghierechede,
ende om dat hi niet wille ontvrien
de edeleit van sire partien.
Maer Ambrosius segt over waer
dat .i. voghel es, ende hetet fulica,
nempt met hem die jonc verdreven,
ende voet den sinen beneven.
Adelinus die meester sprect:
Alse die aren van ouden breect
soeket hi ene fonteine cout
ende vliechtet upwaert met ghewout,
boven allen swerken, segt hi
dar der sonnen vier comt bi,
ende hem die donkereit van den ogen
der sonnen hitte doet verdroghen.
Dan valt hi neder met ghewout
in die diepe fonteine cout,
driewarven ter selver vard.
Dan vlieghet hi te sinen neste ward
te sinen jonghen, die sijn so oud
dat si te proien hebben ghewoud.
Versieket es hi inder ghebare
als of hi in enen rede ware.
Hi wert ontplumet, dan moeten voeden
sine jonc, ende broeden
ontier ende hi verjonghet ghinder.
Up dit so merct gi, quade kinder,
wat u stomme beesten leeren,
die vader ende moeder gheneeren.
Noch seghet ons sente Augustijn:
Alse die arene sere oud sijn
ende hem die bec werdet lang,
so doensi t'enen stene ganc
ende makene weder ende slipen
haren bec, so dat si gripen
hare spise also der mede,
dat si eten na hare sede.
Gherne maket hi hoghe sinen nest.
In sinen nest vintmene best
den steen die echites heet,
om dat hi bi naturen weet
dat hi te sinen jonghen es goet.
Die aren es so wel ghemoet,
al heveti sere langhe ghevast
dat hi node ontseghet ghenen gast,
maer eten mede al hare begheren.
Ende ghebrect hem an sin verteren,
sijn naeste gast moet betalen
dat hem al dandre onthalen.
Aristotilus die seghet
dat hi .ii. jonghe te hebne pleghet.
Nochtan dat hi .iii. eyere hevet,
maer dat .i. ey hi beghevet
ende werpet och ute sinen neste.
Doch segghen ons die beste
datmen hevet te someghen stonden
in sinen nest .iii. jonghe vonden.
Mar Aristotilus die seghet
dat hi bi naturen pleghet
ute enen eye jonghe twee
te bringhene, dat es wonder mee.
In Plinius boeke staet
dat hem no blexeme no donre ne scaet.
Ende hem die rechter voet es meest.
Alsi sine jonc starc vereescht,
so wil hi se van hem weren
om dat si hem leren gheneren
ende sine proie niet ne nemen.
Dus soude et elke moeder temen
hare kinder van hem te jaghene,
ende hem leren te bedraghene
met hars selves pine te waren.
Tusscen den hert ende den aren
so es .i. strijd tallen tiden.
d'Aren can metten vloghele striden
ende verdrinctet den hert metten slane,
dat hi achterward moet gane
tote dat hine van der roetsen verdrivet,
ende hine also somwile ontlivet.
Mar die hert werpt weder mul
ende doet den aren sine oghen vul.
Ende tusschen den aren enten drake
sones van vreden ghene sake.
Die aren slatene ende vliet.
Ende mach die drake verknopen yet
met sinen starte sine vlerken dan,
so wreket hi hem wel der an.
Dar hi in rotsen maket sin nest
of te up bome dart hem dinket best,
comter drake toe of man
ofte ander diere, so vechti dan.
Ende avonturt sijn leven ghinder
om te bescermene sine kinder.
Ende goemse nacht ende dach
tote dat hem elc gheneren mach.
Up sine scouderen hise oec set
ende leerse vlieghen na sine wet.
Alle edele vogle te waren
ontsien ghemeenlike den aren,
ende des daghes dat sine sien
wilsi qualike der proien plien.
Van dien ghervalke seit die glose
doet den aren dicke nose
ende hine vaet. Merket die ghervalke
bedieden wel die dorpar scalke,
die hem niet ne wille keren
onderdaen te sine haren heren,
ende haer heerscap quetsen ende jaghen.
Des salse God der omme plaghen
Plinius bescrivet ende bekende
dat inder werelt nort ende
eenrande aren, ende groot sere
bringhet .ii. eier, ende nemmeere
ende leecse in sinen nest.
So vaet hi dar hi toe comt best
eist den hase ofte den vos.
Die maecti van den live los
ende windt die eier in dat har.
Ende laetse vor die sonne dar,
anders so ne broet hise niet.
Ende alsi sine jonghe siet
helpet hem, tote dien daghen
dat si hem selven moghen bejaghen.
Kiramidarium boec die seghet
dat die aren te hebne pleghet
in sine winbrauwen stene .ii.
Die den steen breken ontwe
dat men in die blase draghet.
Des arens bec, alsi gewaghet,
diene onder sijn hovet leghet stille
nachts soudem dromen dat hi wille.
Arpia, als Adelinus cande
es .i. voghel van verren lande.
Te Strapidos inde wostine
pleghen harpien te sine.
Met hongre altoes verladen
cume machmense versaden.
Si hebben clawen crom ende wreet
en te gripene ghereet.
't Anscijn heveti na den man
maer lettel dogheden der an.
Wien bediedet bet die harpie
dan dien God vermaledie:
den woekerare, die nacht ende dach
gapet ende niet versaden mach.
Al es hi ghelijc den man
dar nes ghene menscheit an.
Harpia pleghet, ne twifelets niet,
den eersten mensche, die so siet
wanderen inde wostine groot,
vermach soene, so slatene doot.
Alsoe te watre comt na dien
dar soe hare selven mach gesien,
ende soe siet dat soe hevet dot
van anscijn hare ghenoet,
werd so drouve ye lanc so meere
om dat so doot hevet haren here,
ende oec somwile selve doot blivet.
Ende emmer vort soe rouwe drivet.
Somwile ghevallet, horic lien,
dat men ghetempmet hevet harpien.
Ende die oec spraken na den man,
mar gheen bescheet so nesser an.
Vertaling, afb: IBO 36
Agotile, dats bekent
.i. voghel van Orient
of in Arabien, alsmen seghet,
die .ii. eyer of .iii. pleghet
te bringhene, ende es grot oec mede.
Dese pleghet ene vremde sede
hi sughet die gheete, inder gebare
als oft .i. oekin ware.
Ende hets wonder dat mer of toghet,
want die gheet te hant verdroget
alse sughet agotile.
Plinius die seghet noch mee
dattet gheproevet es ende bekent
datter die ghete of werden blent.
Ardia in onse Latijn
mach in Dutsch .i. reygher sijn.
Ardia heeti, alsmen ons seghet
om dat hi hoghe te vlieghene pleghet,
ende dat dicke boven swerken
dar negheen tempeest mach werken.
Int water es sine lijfnere,
enen scarpen bec heveti ter were.
Sine jonc broet hi in bomen
die hi nerenstelike can begomen.
Experimentator die seghet
dat hi den aren te hone pleghet,
want hine besmelt alsi can,
so roten sine vederen dan.
Sulke sin wit, ende sulke van scire wise.
Mar die sciere sijn best van prise,
van smaken best, ende ghesont.
Men vindet oec, dat es ons cont,
in onse lant in meneghe marsch
vogle die hete lepelars,
die hare lijfnere souket mee
dart sout smaket van der zee.
Die becke lanc hebben ende breed
darmense lepelars om heet.
Ende dits van reighers ene maniere,
sij sijn den visscen onghiere.
Hare vleesch es argher dan der sciere
Smout van den reigher es specie diere
alsmen seghet, jeghen tvledersijn,
dart ander goet es ende fijn.
Vgl. MB
Anser dats die gans in Latijn,
die some tam ende wilt sijn.
Van wilden dat meeste deel
sin schier wel na gheheel,
some swart ende some bont.
Ende die vlieghen meest alle stont,
ende maken vlieghende hare scaren
als oft ghescreven lettren waren.
Ende vlieghen hem no oest no west
also als hem die wint es best,
dat si vlieghens niet vergheten
sonder allene alsi eten.
So pleghet hem des vlieghen luste
so dat si selden hebben ruste.
Mar huusganse die sijn swar
si vlieghen selden hier of dar.
Eten, slapen dats hare leven
dats dat si node begheven.
Ysidorus seghet dat gheen dier can
so nouwe gherieken den man.
Hier bi segmen in vele brieve
datsi bi nachte rieken dieve.
In Roemschen geesten es bescreven
dat wilen die van Sans bedreven
die Romeine, in sulker laghen
dat sise in Capitolien belaghen.
Ende als die wachters sliepen bi nachte
hadsijd ghewonnen almet crachte,
ne war dat die ganse verhorden
ende sise met roepene verstorden,
die der viande worden gheware.
Dies hilt die stede vele jare
hare ghedinkene der nare,
ende beleiden den tor met vare.
Want Roemsch volc up ghenen dach
elx jars te anebedene plach
ene selverine gans,
ende dar voren te makene dans.
Hier mede spotte Ambrosius
entie grote Basilius
ende segghen: Rome des es verdient
dattu best der gans vrient.
Alle dine gode sliepen
die ganse wieken ende riepen,
des offerstu der gans up dien tiden
ende du lates Jupiterre bliven.
Want en hadden si ghedaen,
ghestolen waren sij ende ghevaen
die gode, van dinen vianden.
Dus sijn die gode wel wert scanden.
Als men der ganse kint ghenaket
so wispelt soe ende gapet,
ende maket gheblas onder die jonc clene.
Van dier scare so wachter ene
altoes om des arens vlucht.
Want si hebben vor dien aren vrucht
ende si kennen in hare maniere
des arens vlucht, ende sine ghiere
bet dan enech mensce mach.
De gans mach leven meneghen dach.
Witte ganse winnen meest
andre minst hebic vervreest.
So node es die gans allene
slute men de gans, dat si clene
noch dor dranke no dor ate
lichtelic hare keert ter bate.
Hare vleech es te verduene quaet.
Ende alse rein te comene staet
so badet hare de gans der jeghen.
Des so sietmen hare dicken pleghen.
Men vindet ganse also groot
dat si bi na sijn ghenoet
des voghels struus, dat seggic ju.
Dats inden berch van Moniou
ende inde nort side van Europen.
Cume mach si van swarheit lopen.
Vgl. MB
Anas, alsement ware waent,
ludet in onse Dudes .i. aent.
Die hie hevet vlogle ende hals
sconre dan die zoe es als,
ende omme den hals den witten rinc.
Rivieren mint hi voer andre dinc,
ende oec ne mach hi niet leven
hine si den watre beneven.
Wilde anden, hebwi verstaen,
teerst dat si uten doppe gaen
si sijn so levende ende so snel
dat sij hem gheneren wel,
al eist dathem die moeder ontvart.
Ghesonder eist ten live ward
tvlesch van der wilder aent
dan van der tammer, ende men waent
dat inden winter es beter ditte
dant es in des somers hitte.
Doch eist te verduene swaer
mar lichter dan die gans, dats waer.
Vgl. MB
Accipiter hetet int Latijn
dat in Dietsch .i. havec mach sijn.
Een edel voghel te vederspele.
Tragher dan die valke es vele,
mar scalker in sijn vanghen.
Laeti sine vedren hanghen
so wert hi siec, hout hise recht
dan werti weder ghesont echt.
Als hi sine jonc siet
dat si hem pinen te vlieghene iet
steect hise uten neste te waren.
Ende wille dat si em gheneren varen.
Redene wil dat mens ghelove
wie so hem ghenerd met roeve,
dat hi sette sine sede
buten alre ghenadichede.
Dies moeti horen ten jonxten daghe
ons heren claghe sonder ghenade.
Plinius spreect: die in leden
evel dracht van swarheden,
dat hi hem te siedene raet
van havec in olie rosaet
ende ete, hi sal hem helpen
sine siecheit ghestelpen.
Vgl. MB
Amraham es bekent
.i. voghel in Orient,
dar Aristotiles of secht
dat hi up berghe broedens plegt,
so hoghe dat altoes gheen man
sine neste vinden can.
Sine jonc sijn selden vonden,
want hi verjaghetse te ghenen stonden
van hoghen nederwart te dale,
eer si moghen vlieghen wale.
Gherne volghen si enen here,
om dat sii hare lijfnere
an croingen nemen, eist beeste of man,
die up die velde bliven dan.
Acantis, als Plinius seghet,
es .i. voghel die des pleghet
dat hi sine spise neemt int gras.
Des hati die parde omme das,
ende alsi siet dat them wart
al etende comt .i. pard,
so vlieti, ende wrect hem dan
met sulken dinghen als hi can.
Dats dat hi nyet ghelijc den parde
ende bespottet te sire onwarde.
Hi ne mach hem doen ghene ander scade.
Dus es bedied die felle quade
die altoes quaet ende scande
ende spot maect up sine viande,
ende els niemen moghen scaden.
Enen hoveschen hordic raden:
"Sprec emmer dinen viant wel
ende wes hem in doene fel
behouden trouwe ende warhede.
Dit es edelre liede sede"
Absalon, sprect Plinius mede,
es i. vogel vander sede
dat hi des roux eyer breect.
De vos pint hem dat hijd wrect
den roec, ende jaegt absalons jonghe.
Ende absalon weder talre stonde
ploct ende bijd 's vos kinder.
So comen hem t'hulpen ghinder
die rouc, vecht up hem mede.
Dits orloghe sonder vrede.
In dorne ghenerd hem absalon,
des hati 's esels doen.
Want hi destele ende dorne vertert
dar em die voghel mede ghenert.
Alauda es die leewerke
die soete sinct, alsic merke,
ende groet den dach alsi ontsprinct
indien tiden dat soe sinct.
Selden eist int jaer,
sone sinct, scijnt de sonne claer
sonder allene alsoe vermut.
Hare sanc es grot deduut
ne waer so nes soe milde niet.
So sere soe bitende vogle ontsiet
dat so hare eer den man laet vaen
eer soe hem wert onderdaen.
Want bi avonturen tewaren
die machse laten varen.
Die sporeware ne lieter niet
hoe seere soe claghede hare verdriet.
Altion es i voghelkin
meere dan die mussce siin.
In die zee es vele sijn ganc.
Den hals hevet .i. deel lanc,
ende es ghevedert scier ende wit,
alse purperin, dat hem wel sit.
An vissce es al sijn bejach.
Selden eist dat ment sien mach
sonder int lanxte van den jare.
Inden vorwinter, es openbare,
broeden si hare jonc al.
Hare neste sin ront als .i. bal,
diemen met genen ysere nochtan
nemmermeer ghebreken can.
Negheen vogel sonder dit
lesemen dat die winter besit
sine eiere, alsict bescreven vant.
Hare nest maect up der zee cant
alse die zee meest risen begonnet.
Dat mercmen, om dat god jonnet
desen voghelkine allene
vordeel sonderlanghe ghemene
Want ware de ze gram, also pleghet,
als altion sine eier leghet
die zee werdet wel ghemoet
tote dat sine eier sijn vulbroet,
ende dats binnen .vii. daghen.
Ende .vii. der na horic ghewaghen
rust die see, dar binnen
sine jonc so beghinnen
dat si hem gheneren vord an.
Merct wat god desen vogle jan.
Ja, die scipliede in dat lant
merken die daghe te hant,
ende stoken coenlike de zee
alsoffet ware min no mee.
Sente Ambrosius bescrijft ons dit
die van loghenen es onbesmit.
Halcyon, koningsvisser
vgl. MB
Ariofelon dat es
.i. edel voghel, sijd ghewes,
dar men mede die reen vaet.
Want soese teerst inde oghen slaet
ende bijtse dan int hovet doot.
Hare vedren sin brun root.
Lanc es sijn start, bec ende beene
meere dan andre vogle ghene.
Een deel meere dan die aren,
starc ende snel es hi te waren
Boven hoghe in clare lucht
dar es meest sine vlucht.
So hoghe hi vlieghens pliet
dat men harde selden siet.
Lettel rusti up die erde
boven swerke vliechti sire verde,
ende dan beeti hier neder
ende proiet, ende vliecht upward weder.
Comt hem dar voghel te ghemoete
dien groeti met felre groete
dat werpti neder doet.
Men can gesien clene no groet
wie die dinc hevet ghedaen,
so saen so ontfart hi sonder waen.
Selden sietmen, dat es ware,
sonder die sien harde clare.
Als men se uten neste nempt
so werdsi metten man ghetemt
ende gheleerd proie te vane.
Anders niet, na minen wane,
sone ghedursi onder den man.
Ende so ghetrouwe werden si dan
dat sij sitten ongebonden
up .i. rec te menegher stonden.
Aves paradisi sin vogle
met sconen plumen ende vloglen.
Ende so scone, alsmen spreect,
dat hem ghene varwen ghebrect.
Om dese scone wise
heet mense van den paradise.
Hare luud es so soete,
diene horen moet met goeder moete
dat die mensce dar bi mach keren
herte ende sin te love ons Heren.
Worder oec enech ghevaen,
het soude screien sonder waen
ontier het mochte vlien.
Tote in Egipten sin si ghesien
up Nilus die grote flume,
ende els te ghere stede cume.
Oec sijn daer vogle ander wise
die men heet vanden paradise,
omme dat men niet can verstaen
wanen si comen ende war si gaen.
Als die tijd comt te waren
lidensi dor tlant met scaren.
Brun sinsi, ende bleckende clar,
ende minder dan couwen, dats war.
Also groot alse ganse siin
dandre, ende van varwen fijn.
Hier gaen ute vogle in .a.
Nu comt van der .b. hir na.
Bubo dats ule, of scuvut,
die dages rust ende nachts vliecht uut.
Men vaet ander vogle mettien
want sine steken dar sine sien.
Experimentator wille weten
dat si der duven eier eten.
Ratten etensi ende muse.
Si wonen in kerken ende in stenin huse.
d'Olie uten lampten si drinken
ende smelter in ende doense stinken.
Alse andre vogle up hare vechten
can so hare voete upwart rechten,
ende weert de ghene diese mesgroeten
upwart ligghende metten voeten.
Sere es hi van plumen verladen,
traghe ende cranc es hi van daden.
In dat lichte comti node,
ende wandelt gerne onder doode.
Vgl. MB
Buteus, lesemen van hem somen,
es van havex gheslachte comen.
Van plumen sward, sonder lieghen,
traghe ende swar es hi int vliegen.
Met proien onthouti sijn lijf,
die vati als .i. caytijf:
slupende, ende selden teregher stont
vati voghelkine ghesont.
Ende men segt in waren saken
gheen voghel es van soeter smake.
Buizerd
Butorius, alsic can lesen,
mach butor in Dietsch wesen.
Hals ende been heveti lanc,
scarp bec ende stranc.
Na d'erde sinsi plumen ghedaen.
In marassce willi gaen,
dar stati stille in der ghebare
als of hi doet of steen ware,
ende hevet in ghetrect sinen hals
als i. dief, fel ende vals
ende om vissce te gane,
dieri vele pleghet te vane.
Als hi hem bevoelt int strec
staet hi stille ende houd sinen bec,
die scarp es ter steke dan.
Ende alsene waent ghegripen die man
steectine dar hine mach ghenaken.
Die havec, die moet oec smaken
somwile sine sware steke
dar hine vaet onwiseleke.
Pude, gevenijnde diere
eten si wel, na hare manieren.
In lentine maketi enen luud
in brouken, dar hi staet int cruud
met sinen becke int water clare,
als oft die donre ware.
Sere wel riekensi te viere:
heren spise eist, want soes diere.
Medicinael es sijn smoud,
bedi eist dat de menege houd.
Roerdomp; vgl. MB
Bistarda es .i. vogel te waren
bi na so groot als die aren.
Driewarf springhet hi sire wise
eri mach vander erden risen.
Crumbeckede es hi te waren
ende gheclawet als die aren.
Vlesch eten si, mar hine pliet
vliegende te proiene niet.
Mar dari comet ende sine ghesellen
dat si vermoghen, dat willen si vellen
ende etent thant ter stede.
Cronien eten si oec mede.
Ens gheen voghel die bi vlesce levet
sonder hi die gras lief hevet.
Want si eten gras gemene.
Ende erweten, alsi sijn cleene,
etet gherne dese voghel.
Wit es hi up sinen vlogel
ende upten start, mar anders te waren
es hi gheplumet als die aren.
Alst coren staet upt velt groene
broetire in, na sinen doene.
Sine swarhede die doet
dat hi up bome niet ne broet.
Botosia es enes vogels name;
de ghene die in Alemanien quame
in Beieren ofte in Elsaten,
hi vondre gnoech utermaten.
Alsi sullen noeten dese
so loepet die hie, alsict lese,
gapende ene lange stont
ontier ende hem scumet de mont.
So comet de soe diet ontfaet
dits hare naturen saet.
Dan leggen si eier sesse of .viii.
ende aldus winnen si har geslachte.
Vander grooter dat sijn fassane
sijn si, alsict vinde ende wane.
Dus wonderlic es hare nature
die es gegeven desen creaturen.
Buten brun ende binnen wit
es hare vlesch, ende smaket dit
harde nar in der gebare
als offet van partricen ware.
Hazelhoen
Barliades, als ons seghet
Aristotiles, dart ware an leghet,
sijn vogle die van houte comen
entie wie bomganse nomen.
Men seghet dat neven der ze strome
wassen erande bome
die die ze velt an haren danc
ende dan rotten si over lanc.
Van diere vetheit bi naturen
comen dese levende creaturen.
Ende hanghen metten becke ant hout
ontier dat si met ghewout
hem selven vanden houte breken,
dus horen wi somen boeken spreken.
Oec vintmen lieden, horic gewaghen,
gnoech, die segghen dat si saghen
dese voghele ant hout hanghen.
Hare plumekine manghen
grau ende swart gemene.
Ghemaket sijn si alse ganse cleene,
swart ghevoet als aende sijn si.
Ons seget Jacob van Vitri
dat bome never der ze staen
dar si ane wassen, sonder waen.
Ende n'hanghen ande telghen niet
alsmen an andre bomen siet,
mar metten becke anden tronc.
Ende alsi neder vallen jonc:
sine comen ten watre saen,
hare leven es gedaen.
De dau ent sap vanden bome
dar af wassen si, als ict gome.
Water ende gras es hare leven
t'erst dat si den boem begheven.
Men plachse t'etene hier te voeren
inde vastinen, als wijt horen.
Mar de derde Innocent
verboet der werelt ommetrent,
inde concilie van Latrane,
dus esmens sculdech af te stane.
Nemmer ne vindixs vander .b.
Nu hort vort namen vander .c.
Vert. en afb.: PB, 66
vgl. MB
Caladris es .i. vogel wit,
Ysidorus bescrivet ons dit.
Sijn vlesch binnen, dats waer,
dat maket donkere oghen claer.
Sine nature es dusgedaen:
doemense t'enen sieken gaen,
men mach bi hem weten al bloot
sijn ontgaen jof sine doot.
Willi upten sieken niet sien
so nes der doot geen ontvlien,
mar kert hi doghen upten man
so mach hi genesen dan.
Met sinen upsiene nemet hi mede
den mensce alle siechede,
ende vliegeter mede in de lucht sijn
ende verbernetse int sonneschijn.
Dese voghele, als wijt horen,
hilden coninge hier te voeren.
Ende men seghet dattene oec vant
Alexander in Persen lant.
Vgl. MB
Cinamelgus, seget Solijn,
es .i. vogel die wil sijn
in Arabia alre best.
In hoghen bomen maket hi sijn nest:
ront, hoghe ende vast
van telghen dar canele an wast.
Den nest mach niemen ghelanghen,
mar lieden vanden lande ganghen
ende scieter in gloiende scichte
ende doense dan af vallen lichte.
Dats om de specie daer dat nest
of gemaket es ende ghevest.
Lettel mere danne musscen
es dese vogel, ende broedet in busscen.
Maer sine ardinghe ende sijn leven
es hem an visscen gegheven.
Vgl. MB
Cignus dats in Dietsch de swane;
al wit, want na minen wane
sone was man nie onder den dach
die noint swarten swane sach.
Sijn vlesch swart, sine plumen wit.
Naturlike pleghet hi dit
dat hi voer sine doot onlanghe
merghet hem met soeten sanghe.
Si hebben lievelike ghebare
alse de tijt comet vanden jare
dat si noeten sullen na recht,
want elc omme den andren den hals vlecht.
Ende naden noetene, als men mach micken,
purgeren si hem int water dicken.
In sine vlogele es sine cracht,
ende gherne breti up die gracht.
Vert. en afb.: PB, 85
vgl. MB
Cariste, seget ons Solijn,
dat erande voglen sijn
die vliegen moghen dor .i. vier,
dat hem de vlamme onghier
noch an vederen, noch an plume
ghescaden mach ene scume.
Ciconia dats die odevare,
die metten becke maket nimare.
Ende anders n'hevet hi luud no sanc
dan dat hi maket metten becke geclanc.
Men seghet dat si jonghe winnen
na dien dat sijt int lant gescapen vinden
dat bejach, es groot of clene.
Weder wijs sijn si alle ghemene,
ende alsi quaet weder voersiet
hine beghevet de jonghe niet,
hi keret 't hovet inden wint
ende bescermetse als diese mint.
Alsi over die ze varen
so leeden de craien de scaren.
Ende si vechten te samene beede
jeghen wat dat hem doet lede.
Dit es gheproevet bi hem somen
die ghewont ten neste comen.
Ambrosius ende Basilius mede
segghen dit over warhede.
So lief sijn si in Tassalen
hi moet metten live betalen
wi so dodet den odevare,
want si serpente vertaren dare.
Plinius die wil bekinnen
dat si hare jonc sere minnen.
Oec sijn de jonc der moeder goet
want also langhe alsoese voet
also langhe voetsise weder.
t'Haren nesten beiten si neder
van jare te jare, alst wel scijnt.
Al eten si wormen ghevenijnt
sine bliver niet af dood.
Padden eten si node dorde noot.
Die crop vanden odevare
jof die mage, dats openbare
seit Plinius, dats medicine
jeghen de cracht van venine.
In wat lande dar si varen
es menscen ombekent te waren.
Alsi wech varen, seit Solijn
in wat jeghenoeden dat si sijn
versamen si up .i. velt ghemeene.
Ende sine later achter negheene
er si hare vart bestaen,
het ne ware joffer enech ware ghevaen.
Een velt es in Asia
dart al versamet verre ende na.
Die achter comen, dat sietmen dicken
dien so scoren si te sticken.
Vgl. MB
Coretes, als Plinius seghet
dats .i. vogel die pleghet
upten raven altoes te vechtene.
De raven pijnt hem te verrechtene
jeghen hem nacht ende dach.
Waer so elc up andren mach
rovet elc andren eier jof jonghe,
hier toe es elc ghereet ten spronghe.
Tusschen dese .ii. nes gheen vrede,
ende het dinke mi recht wesen de zede
tusschen den leken enten papen:
Noint ne saghet man so ghescapen
dat si wel droeghen over een.
Ic sach dat de pape green
daer de .iiij. droegen den vichten
ter kerken wart, doot, tere ghiften.
Oec sagic lachen den leien
dar de pape moeste screien.
Calandrius dats de calandre
soeter singet cume enege andre,
ende dits de redene twi si staen
in gaiolen vaste ghevaen.
Nochtan dinket so vergheten al
haren carkere ende hare mesval,
ende singet altoes inder ghebare
joft hare vancnesse al weelde ware.
Ende conterfait der voghelen sanc
altoes met hare kele clanc.
Bi desen voglen machmen verstaen
hem die met minnen es bevaen,
dat .i. swaer carkre es ende soete.
Cume hevet hi enege moete
om iet te pensene dan omme sanc,
ende om feeste ende om spel ghemanc.
Der minnen karkre ghevet hi prijs,
ende dinket hem .i. paradijs.
Corvus dats de raven, ic wane;
al swart es dat hi hevet ane.
Die zoe broedet, dan bringet hare eten
die hie, altoes sonder vergheten.
Ons scrivet sente Agustijn,
alse sine jonc ute comen sijn
dat hise niet ne wille kinnen
ontier ende si swarten beghinnen.
Seven daghe, segghen de wise
leven si al sonder spise,
tote dat die swarte plumen ut gaen.
Dan wilhise over sijn ontfaen
ende ghevet hem dat hem bedarf.
Dits gheproevet menech warf.
Ene aventure, segghen liede
dat in Tiberius tiden gesciede,
die Romes keiser was, tien tiden
dat Got wilde de doot overliden:
Eens ravens jonc quam ghevallen
ute enen torre, horwi callen,
in sijn hof, datment up helt.
Ende leeret spreken met ghewelt,
so dat het telker morghenstonde
Tiberiuse groeten begonde
keiserlike ende bi namen.
Darna dandre heren te samen
Germanicuse ende Drususe mede,
dit was altoes des ravens sede,
ende dar toe volc datter leet.
Hier omme wart .i. van nide heet
die den raven tleven nam
Als dit dus voer die liede quam
daden si dien man ontliven.
Entie manne metten wiven
daden des ravens uutvart,
alst hadde gesijn .i. prince wart.
Die raven bringet uut
harde menegerande luut.
Scuvuts eier eti bi daghe.
Bi nachte doethem dander laghe
ende nemet hem sine eier dan.
Dits strijt die nie versceden can.
Den vos mint hi bi naturen
alswijt vinden in scripturen.
Vgl. MB
Cornix, alsons toe es comen
horen wi de craie nomen,
die sijn van 's ravens geslachte.
Edele voghele haten si bi dage bi nachte.
Si biten te sticken ende trecken
alle voglen met crummen becken,
want si sijn hare viande.
Ende somwile comter hem af scande,
want alsi hem te vele volghen
werter omme sulc verbolghen.
Si volghen haren jongen naer
ende hebber omme groten vaer,
ende winnen hem dat hem bedarf
lange stont ende menech warf.
Ende alse de zoe de eier wacht
voetse de hie dach ende nacht.
Leert ghi liede van manieren
jue kinder hier bi bestieren.
Leert ghi manne uwe vrouwen
t'helpene met goeder trouwen.
Vgl. MB
Cornica, scrivet Plinius
es .i. groot vogel, diemen dus
nomet int lant van Orient.
Ghenen grooten vogel menne kent
also alsmen de wareit weet
met plumen so qualike ghecleet.
Sine longre die es groot,
vet, ende van bloede root.
Groot alse de longre vander coe
ende medicinael der toe.
Cuculus dats de cucuet
ende hetet also om sinen luud,
want cuccuc es altoes sijn sanc
ende daran nes gheen verganc.
Een traghe vogel ende ongestade.
Den cleenen vogelkinen doet hi scade
want sine lesse es hem ghevest:
hi leghet sine eier in haren nest.
Dus broedet die bedrogne vogel
dat ei onder sinen vloghel,
ende waent dat hem toe behort.
So dat die cuccuc comet vort
die den volgelkine es ombekent,
mar die dinc dar hine omme mint
dats om dat hi wasset so sere,
ende so etet die cuccuc meere
dan eneghe drie vanden cleenen.
Dit moet de moeder sumwille beweenen.
Want so lange volget so hem achter
dattie scade entie lachter
up die moeder moet becraken.
Dits de loen van sulker saken.
Wach hem, die den scalc verdraget!
Want de scalc merket ende jaghet
talre stont omme sijn vordeel.
Mochtire an gewinnen geheel
en appelkin, het ware verloren
wat datmen hem dede te voeren.
Men seghet dat die cuccuc pleget
dat hi alden winter leghet
in sine plumen in holen bomen
jofte in darde, ende hi begomen
so inden somer can,
dat hem gheen honger gaet an
inden winter, sonder waen.
Van sire spuwen, als wijt verstaen,
wassen crekele die wi sien
die int gras springens plien.
Vgl. MB
Coredulus, alse Isidorus seghet
es .i. vogel die des pleghet
dat hi bider proien levet,
ende voer alle dinc vercoren hevet
therte van den proien seere.
Coredulus meent Got onse Here
die biden wisen heleghen man
aldus den mensce spreket an:
"Lieve kint, ghef mi dine herte
want der omme dogedic smerte."
Hi gaf sine herte bloet alse de milde
want hi onse herte hebben wilde.
Ons allen radic ghemeene
dat hem elc gheve sine herte alleene.
Columba es der duven name;
een sachte voghel ende bequame,
Beda seghet soes sonder galle.
Aristotilus weder seitse alle
die segghen dat soere sonder levet,
ende seghet dat soe galle hevet
in .i. daremkin, ende niet ter stede
dart es andre vogelen sede.
Dus ontsculdeghemen Bede wort
die seghet dat gheene galle behort
der duven toe: ja, tiere stat
darse andre voghele hebben gehadt.
Met cussene toeghen si hare minne.
Gheene croenge, als ict kinne
so n'eten si, dor gheene noot.
Si vlieghen gherne met scaren groot.
Bi puren sade leeden si hare leven.
Over sanc hormen hem gheven
erande versuchten sonder claghen.
Men siethem dicken tetene draghen
kiekinen die hem niet bestaen.
Neghen warf, hebwi verstaen
dat si nuwen hare sien.
Sijn si vlugghe, maghet hem gheschien
maken si so hoghen haren nest
dat allen wormen es ontfest,
die hem scade willen doen
Up elc point vintmen sermoen
die hier voeren staen bescreven.
Die duve nemet hare leven
harde gherne den watre naer,
ende dats bedi, segmen voer waer
omme dat si naturlike in dien
des havecs scade willen sien.
Want van manieren sijn haveke twe:
deen ne proiet nemmerme
dan dat hi sittende siet,
dander vaet dat vliegens pliet.
Die duve die dit wel verstaet
siet soene int water die sitters vaet,
soe hefsoe hare dan upwart.
Ende eist .i. die vliegers vaet
sone porret soe vander stede niet.
Dits dar soet water omme siet.
Palumbe heten erande
duven, die vintmen in meneghen lande.
Eist dat soe hare ghenoet verliest
dat soe ander gheenne kiest,
alleene vlieghen si, wat soes gesciet,
ende waer si varen weetmen niet.
Men vindet duven clene ende groot
die nemmermeer kiesen ghenoet,
die wonen nouwe in hoghen gaten
omdat si die duvers haten.
Ende daer si in ghenoete sijn
es hare minne goet ende fijn,
ende sijn nerenst in haren dinghen
hoe si groot geslachte bringhen.
En doe mesval, si bringher .ii.
ende selden min ende nemmerme.
Siensi vremde duven varen
si gheleedense met haren scaren.
Kesele eten si na hare maniere
om dat sirem mede purgiren,
want hare maghen die sijn heet.
Bloet van duven, als ict weet
van tortelduven, van swalewen mede,
ute gelaten tere stede
onder den rechtren vlogel alleene,
maket donker oghen reene.
Die duven drinken tere toghe
aldat si ghedrinken moghen,
ghelijc dathet ware .i. coe.
Dat wanic dat gheen vogel doe.
.xv. jaer es hare leven.
Duuen jonc, dus es bescreven
sijn best in herefste ende in letin,
want si met grane ghevodet sijn.
An die duve men beseft
dat soe hare sumwile verheft
om hare plumen te makede scone,
ende dar af comet hare die hone.
Want als d'havec versiet
dat so hare min wacht dan soe pliet
ghecripethise onversien.
Dat die duvele noch vele plien
dat si hoverden belaghen
ende meneghen met hem draghen.
Vgl. MB
Carcates, als Aristolus seghet
es .i. vogel die te wesene pleget
bider ze, want hi hem ghenert
bi visschen die hi dar vertert.
Minder dan die havec es hi.
Int water es hi also vri
dat hire in ghedoghen can
also langhe, als .i. man
wandelen mach ene mile.
Doch moeti weder na die wile
ter lucht sinen adem ontfaen,
jofte sijn leven ware ghedaen.
Ay mi, merket na dese wort
ghi die in sonden sijt versmort:
Al es verdronken lange ju moet
in d'ertsce weelde, int d'ertsce goet,
ghi blivet verloren der in,
ghine settet an Gode juen sin,
ende ghi van hem die lucht ontfaet.
Ay, vergave Got dient also staet
dien die ertsce sonden bedecken,
dat hi vor sine doot moeste vertrecken
upwart sine herte, ende Gode volghen
erne die zebaren verswolghen.
Coturnix, dese name in Latijn
mach in Dietsch die quackele sijn.
In onse lant varen si ende comen
so dat selden es vernomen
weltijt si comen jofte varen.
Maer in andren lande te waren
hebben si haren tijt openbare
ghelijc der swalewen joften oudevare
beede te varne ente kerne.
Die oude pleghen die jonc te leerne
alsi enen lande sullen ghenaken
dat si hem te broedene maken,
dat si voerhoeden hare scare
jeghen dien wreeden sparware
die hars nauwe wacht upt lant.
Die spareware dats die viant
dat lant es 't ende vanden levene
Int ende pleget hem te ghevene
die viant narenstelike der toe
hoe si sulke scalkeit doe
dat hi daer zielen mede va.
Nu pinem elc dathi ontga.
Men seghet dat dier gheen levet
sonder soe, diet grootevel hevet
entie mensce, ende bedi
segmen dat hare vlesch quaet si.
Vgl. MB
Carduelis es .i. clene dinc
ende hetet met ons .i. destelvinc
omme dat in destelen sine spise
gherne soeket na sire wise.
Dits van plumen menegertiere
ende van varewen oec so diere
datment te wondre an mach sien.
Doch nes sijn prijs niet in dien:
sijn sanc es noch te prisene bet.
Hier omme vintmense gheset
in gaiolen ter menegher stede
om den mensce te vervroiene mede.
Al hevetse nature clene ghemaket
hare sanc die so soete smaket
ende hare plumen scone ende fijn
doetse lijef ende wert sijn
danden dorperen scuvut.
Hi es lelic in sinen luud.
Corciles, alst Plinius ombint
es dat mintste vogelkin dat men vint,
ende es dat vogelkin datmen weet
dat alder voghele coninc heet.
So groot ghemoedt eist, alsmen seget
dat upten aren stridens pleghet.
Ende alsten aren dan gram doet
ende hijt waent nemen inden voet
ontslupet hem tusscen de clawen nochtan
ende vlieget hem om die oghen dan.
So dat d'aren verscaemt
want hi hem om niet vergramet,
ende vlieget henen sire straten.
Al es dit clene utermaten
nochtan hevet van naturen
meer jonc dan andre creaturen.
Worme etet inder haghen.
Ets quaet te vane met laghen.
In .c. enden hier der voglen wort,
nu hort hier na in .d. vort
Diomedice in ware dinc
sijn vogle, die naden coninc
Diomedesse sijn geheten,
die meneghen ruddre dede beeten
wilen te Troien voer die stede,
dor sine grote vromelicede.
Favelen die hebben inne
dat Venus makedie, die godinne
desen voghel ende sine gesellen.
Dus horment poeten tellen.
Solinus die seghet dit
dat si sijn als de swane wit,
ende vander grooter dat es de swane.
Oec doethi ons te verstane
hare oghen sijn root als vier,
ghetande becke scarp ende fier
dar si de rotsen hol met maken
ende maken neste tharen saken.
Men seghet, alsi seere mesbaren
dat meent dat .i. lant sal vervaren,
jofte dat .i. coninc sterven sal.
Die grieken minnen si vor al,
ende andre lieden wilsi scoren.
Dus so vinde wijt in scrifturen
Dariata, alst Aristotiles kent
es een vogel in Orient,
die met vloglen ende met becken
clemmen can ende hem vort trecken.
Want hi voete hevet gheene.
Oec so vintmen somghe ene
diemen siet meer no min,
sonder in des hervests beghin,
ende dat es alset reinen moet.
Dese vogel hout ende broet
sine jonc tote dat si doghen
ende si hem ghenaren moghen,
ende dan stervet hi selue ghinder
ende laet levende sine kinder.
Die moeten pleghen tselve mede
dat te voeren de vader dede.
Hier gaet ute vander .d.
ende volget als ene in .e.
Erodius, als de glose seget
die up die vraie Bible leget
es de vogel, alsict weet
die met ons ghervalke heet.
Ende es onder d'edele vogle
die edelste die vlieget met vlogle.
So starc es hi, ende so groot
dat hi den aren slaet doot.
Siet hi oec in ere scaren
dar vijf cranen henen varen
ofte andre vogle also vele
ende menne werpet in vederspele,
hi veltse alle met sire cracht
deen naden andren inder jacht,
er hi ombert sire vloghe.
So esser .i. hont diere toe doghe
die den voglen, alsi vallen
hem den hals af bitet met allen.
Sijn aes moet sijn versch ende levende,
ende alsi hem scuddet al bevende
so meent hi proie die hem behaghet
entar hem sijn moet toe draghet.
Mist hi, hi werdet so erre
dat hi vlieget hoge ende verre,
ende cume willi keren nedre
tote sinen loedre wedre.
Meesters seggen int commune
dat vele beste sijn de brune.
Van .e. so gaen ute de wort,
nu hort vander .f. vort
Fenix, als ons seit Isidorus,
Jacob, Solijn, Ambrosius,
es .i. voghel sekerlike
tote Arabia int rike.
Dese n'hevet gheen ghenoot,
ende na den aren es hi groot.
.ccc. ende viertech jaer
pleghet hi te levene, overwaer.
Ghehovet, gehalset es hi mede
sere scone, na des paus sede.
Sijn hals jofti guldijn ware,
met purperen plumen harentare.
Sijn start gheleu blau mede
met rooden vederen van groter sconede.
Alse fenixe d'oude gaet an
so kieset hi enen sconen boem dan,
hoghe staende up ene fonteine,
die scone staet ende dore reine.
Enen nest maket hi inder gebare
alse inder vormen van enen outare.
Van wieroec bomen ende van merren
ende van caneelen ende van verren
van desen telghen maket hi sijn nest.
Entie rieken alre best
alse die sonne heete scijnt.
So waiet hi danne, ende pijnt
dat hi also ontsteket dat hout,
dat soete roke ghevet menechfout.
Dant valt hi selve int soete vier
ende wert te asschen, dus lesemen hier.
In harde corter tijt dar naer
werdet .i. worem in d'asschen daer
die cortelike te vogle diet.
Dus werdet fenix verniet.
Fenix dese enege vogel bediet
Jhesum Cristum, diet wel siet.
Fenix n'hevet vader no moeder,
ende Jhesus onse soete broeder
es nader menscheliceit sonder vader,
nader godlicheit es hi algader
sonder moeder in hemelrike.
Dese fenix sekerlike
merkede ende nam wel goem
omme dien sconen edelen boem,
die up tie fonteine staet.
Die boem est cruce ons toeverlaet.
Bider fontainen so verstaet
dat doepsel, dat onse sonden af dwaet.
Dat hout van specien, merket wel hier,
dar fenix af maket sijn vier,
menet dat Jhesus hinc ant hout,
dat hi benedide menechfout,
ende onstaect met viere van karitaten.
Ten vader send hi om ons verlaten
die soeter roec vor sinen vader
dan der werelt specie algader.
Dus bernede inder minnen viere
onse fenix in derre maniere,
ontier endi t'asschen bequam.
Dats dat hi ende nam.
Ten derden daghe es hi verresen,
ende voer t'hemele na desen.
Endit volghet ter erster vormen,
want fenix asschen comen te wormen
ende dar na comen plumen ende vlogle,
ende vlieghet ghelijc andren vogle.
Dat fenix hevet .ccc. jaer
ende .xl., eri werdet so swaer,
meent dat Jhesus in arderike
.xxxiiij. jaer levede sekerlike,
van dat hi ghebodescapt was
tote dat hi starf, sijt seker das.
Over een jaer slaet elke .x.
so vintment waer inden besiene.
Van enen fenixe telt ons dus
een wonder sente Ysidorus:
Ene port in Egipten is
diemen heetet Heliopolis,
dats in Dietsch der sonnen stat.
In d'oude wet es ghemake in dat
een temple in ons Heren ere,
na Salemons temple min no mere.
Een fenix quam ghevloghen daer
inden viere upten outaer,
met sinen vlogelen geladen oec
met dieren houte, dat soete roec,
ende verbernedem upten outaer.
Des nastes dages quam de pape dar
ende vant in d'asschen .i. woremkin oec
dat utermaten soete roec.
Des anders dages haddet vlogle
inder ghelike van .i. voghele.
Des nastes daghes waset vulcomen,
ende hevet anden pape ghenomen
orlof, ende es danen ghevlogen.
Dit scrivet Isidorus onbeloghen.
Haymo spreket, .i. wijsclerc mede,
dat onse vrouwe in dese stede
doe Herodes de kinder sloech
ontvlo, ende woende'r dicken gnoech,
ende fenix bi aventuren
toghede daer bi sire naturen,
dat die warechtege fenix mede
wandelen soude in die stede.
Vertaling; ook in IB en PB.
vgl. MB; in Herodotus.
Fulcica, spreket Isidorus,
es .i. vogel, hetet aldus.
Sijn vlesch smaket alst ware .i. hase.
Up marassche nemetet sine ase,
ende emmer maket hi sijn nest
dart met watre es ghevest.
Dit hetet der vroetster vogel een:
ute sinen lande vliegeter gheen
mar int lantscap dar hi broet
lesemen dat hi hem selven voet
ende ne vlieghet hare no dare.
Cronien hevet hi ommare.
Ambrosius spreketer af te waren
datmen vint erande aren
die sine ionc vernoiet te voedene
ende werptse hute sinen broedene.
So comet fulcica ghinder
ende voedet des arens kinder
met sinen jonghen in sinen nest.
Dese exemple war goet gevest
elken mensce, die wel doen woude
ende merken dat hem ontfarmen soude
der armer, ende hem goets jonnen
die hem ghehelpen niet ne connen.
Meerkoet; vgl. MB
Fatator, dats bekent,
es .i. vogel van Orient
die hastech seere es om sijn broeden,
ende ne can hem selven niet voerhoeden
hine leit sine eier so vroe int jaer
datsem d'achterwinter swaer
alle dicken vervriesen doet.
Exemple ghevet hi harde goet
hem die ertijt willen clemen,
dat si neder weder moeten rennen
ontier ende si werden so wart
datmense ter eren begart.
Het warem beter dat si ombeden
er si omme d'ere streden,
dansi met scanden moeten beeten.
Ende alse die tijt beginnet heeten
so broedet fatator anderwarf,
over dat hem erst verdarf
so comet hem danne niewe broet.
Des lettel ander vogel doet
die sinen nest maket inder wostinen,
want alle wel naer maer eens ne pinen
int jar omme hare jonc ghemene,
sonder fatator allene.
Fetix es .i. vogel mede
die oec na fatators zede
tweewarf in den jare broet,
alse Aristotiles te wetene doet.
Ende al vintmen lettel vogele minder
nochtan wint hi vele kinder.
Sine eier ne vervriesen niet
want ert dien somer siet
sone wilt noten nochte broeden,
dus werdet hem gheloent met goeden
dattet wint datter begart.
Die wille sijn vroet ende wart
lere te tijt doen sine saken,
so mach hem groote ere naken.
Ficedula, seit Isidorus,
es .i. vogel, heetet dus
omme dattet gherne etet fighen.
Waer datese mach gecrighen,
soete boem vrucht es sine spise.
Merket hier up ghi grote wise
wat dat diet bedieden can:
die boem bediedet wel elc man
men vindet misselike bome
in arderike, als icket goeme,
die vrucht bringhen na sire nature,
some soete some sure.
Dit vrucht dat sijn onse gewerke,
dit willic dat elc wise merke
ende hi den goeden mensce minne
om de doghet die hi hevet inne,
ende late den quaden henen varen.
Want alse de wale seit te waren:
"Hi mach goede dachvart tellen
die hem maket quite vanden fellen."
Mint die vrucht soete ende goet
ghelijc dat ficedula doet.
Falco dats de valke in Latijn
dar .viij. manieren ave sijn
also alse bescriven de clerke,
des lettel hort te minen werke.
Want ets cont gnoech den leken
diese toeven ende streken
ende roepen ende uken,
bedi latix hem ghebruken.
Doch willic twerande manieren
vanden valke ju visieren.
Alse d'onedel valke bestaet
den reigher, ende hine nederslaet
latet die reigher enen ael ut varen.
d'Onedel valke gripet den al te waren
enen laetien eigher henen vlieghen,
dus so lati hem bedrieghen.
Mar d'edele valke doet des niet
ende alsi sulke scalkeit siet
so doet hi te mere pine
den reigher, om de scalceit sine,
ende ne latene niet ontgaen
er hi den eigher hevet ghevaen.
d'Onedele valke dat verstaet
bediedet des heren onedel daet:
Alsi wetlike hevet verstaen
dat sine liede hebben mesdaen,
so latise quite om ghelt.
Dus wert hi van der eren ghevelt,
want d'onedel quade goet
vor 't recht hi mint in sinen moet.
Mar dit ne doet niet d'edele valke:
hi vaet, hi slaet ende velt scalke
ende doet elken na die wet
die int lantscap es gheset.
F. gaet ute ende vort meer
so horet vort vander .G.
Hort vort der edelre vogele pine,
hare evel, hare medicine.
Ptolomeus, dins gheene ghile,
hieten alle coninghe bi wile
die in Egipten droeghen croene.
Een Ptolomeus regnerde scone
in dien tiden, wi lesen dus,
dat Aquila ende Simacus
ende Theodocion mesters waren
van ghroter wardecheit te waren.
Dese drie, bi haren vorsoeke,
si screven in enen boeke
der edelre vogele medicine.
Also alset inden Latine
van broeder Albrechte es bescreven
ende Jacob saelt ju nu vort gheven.
Die namen van den cruden diere sijn
salic ju gheven int Latijn
die kennisse, also alst is,
sal kinnen elc apotikaris.
sulwi leeren dit beghinnen:
Wert .i. vogel siec in d'oghen
men salne te ghenesene poghen
met fijnre olie van oliven
diemer hem in sal sochte driven,
ende dit salmen doen dicken.
Wast hem up dat oghe dat witte
men sal pulver van venkel sade
ende vrouwen melc, dats datic rade,
warmen, dar af comet hem de bate.
Hevet hi bestoppet die nasegate
stafisagria ende peper der toe
mac pulver, ente gader doe
ende blast hem in, wiltune ghenesen,
met ere pipen inder nese,
ende wrijf hem sinen roest der mede
met pulvre van stapisagria.
Hevet hi reume in t'hovet mede
doe hem, dits die behendechede,
rute omtrent die nasegate
ende sijn aes nette, dats sine bate,
in ruten sap dat hi sal eten.
Noch ene bate saltu weten:
nem oec loec ghestampt met wine
dat doe inde nesegate sine
ende settene dart es sonder lecht
ende latene enen dach vasten echt.
Hevet hi pipeide horet hier na:
nem pulver van stafisagria
dat met honege wel ghemanc
wrijf sine tonghe dats de ganc
ende ghef hem botre t'etene dan.
Ende ne gheneset hi niet der an:
witte coelen salmen droghen
dat pulver sal sine macht toghen.
Roepet hi oec te vele int huus
dan so nem ene vledermuus
ende stamp peper der inne
dit ase, hi swiget ten beghinne.
Vindemen de vledermus oec niet
so eist recht datmen besiet
om el eneghen vogel dan,
want dar nes gheen verlies an,
ende mer ghemalen peper indoe,
dat salre lichte helpen toe.
Die vele roepet, men wil dat kinnen,
dat hi eier hevet binnen
Gheneset hi qualike, du salt hem gheven
muse t'etene die leven,
jofte en honts welpen eret siet.
Jofti sijn aes te werpene pliet
dicken, seghet dit ghedichte:
nem een virendeel hallinges ghewichte
scamonia, entar toe comijn,
moet oec also vele sijn.
Dat salmen pulveren ende minghen,
dar mede sijn aes bespringhen,
sijn aes moet sijn vet swinijns vlesch.
Ende mac van hallinc ghewichte den esch,
apoticarise sullen di wel
dat rechte wisen sonder fel.
Ne mach hi oec niet eten ditte:
so nem van den eie dat witte,
werp dat pulver dar ter stede,
dan in sinen bec der mede.
Noch wes ere sake vroet
die ter selver dinc es goet:
mac hem eiere met melke van gheeten
ghef hem t'etene, doe dat ic hete,
alse upt vier gheronnen si
hi werdet ghesont dan ende vri.
Den havec ende sinen gheslachte
helpet harde wel met machte.
Beghinnet hem te mutene lusten,
doene van alre pinen rusten
ende ghef hem aes ghenoech
alleweghe na sijn ghevoech.
Also dicken alsi hevet broke
also dicken sekerleke
falgierthi inder vederen mede.
Dits der naturen hemelichede.
Grone soden onder de voete
sijn hem nutte te sire boete,
ende dar die sonne scinet heet
eist best dat hem te stane steet.
Hevet hi den rede, hore hier na:
Int sap van artimesia,
dat wanic dat bivoet si,
ghef hem sijn aes, ende noch der bi
moet hennen aes wesen der toe
vierewarf jofte vive dit doe.
Offete doe dit over een:
bint hem vaste dat rechter been,
int middele den beene saltu sien
ene adre, ende mettien
saltune wiselike laten.
Dar af sal hem comen de baten.
Hier bi machtu kennen mede
oftie vogel hevet den rede:
So weltijt so hanghen den voghele
sijn hoevet ende sine vloghele
ende hi bevet, ende toghet
in plumen ofti cout ghedoghet,
ende hi wel n'aset niet
ende hi ghierlike der ane siet
ende hijt qualike in mach bringhen,
bi aldus danen dinghen
mach merre sien, diere ware toe ghevet
ofti enen rede hevet.
Dan helpet hem also die raet
hier boven bescreven staet.
Often seere durstet doe dus:
nem colen levisticus
(dats sine toename in Latijn)
anijs stalen sulre toe sijn
ende venkelstalen, siet dit in wine.
Oec ester nutte toe te sine
alst es ghesoden recht ghenoech,
een lepel honex int ghevoech.
Dat salmen over een coelen dan.
Ghef hem dit drinken, ofti ne can
so salment inden becke ghieten.
Ofte doe hem eens daghes ghenieten
aes met honeghe bestreken.
Des naestes daghes inder weken
bestrijc sijn aes, hoe soet gaet,
met ere olien, hetet rosaet.
Es hi oec vander gallen,
so bespars sijn aes met allen
met blade van wilgheboeme
Alse die vloghele hem hanghen somen
so nem danne ganse bloet,
ende smout van gansen esser toe goet,
ende salve sine vlogle saen
ende latene ter sonnen staen
ende gef hem tetene van gansenvet.
Hore noch en ander ende bet:
Nem olie die hetet laurijn,
ende dwa teersten die vloglen sijn.
Ende onder die vlogle saltu mede
sine asselen salven wel ter stede.
Echt nem galle vanden swine,
ende salfer mede die vlogle sine
ende gaf hem aes mede ghemeene
inden sape van verbene
oftin sape van salie crude.
Hevet hi andie vloglen rude:
Nem cruud dat geheten is
in Latin edera terrestris
(sijn Dietsch der af, alsict wet,
es datmen gontdrave of dresen heet).
Siet dat in watre entie blade
om sine vloghele begade,
dar si sire siden ghenaken.
Sijn aes dat soutu nat maken
int water dart cruud in soet,
dit water es oec ten voeten goet.
Etene sine vloglen de sieren
helpem dan in derre manieren:
Ghef hem bux vlesch nat in aysine
ende bestrijc die vederen sine
met waremen aisine, des gome,
ende met olien van lauwerbome,
ende dat so doe menechwarf.
Breket hem vedere, dit so bedarf
dattu sachte ute doen wilt datte,
nem dat bloet van ere ratte
ende bestrijc der vederen stat.
Sonder pine soe dan ute gaet.
Ende siet honech, dat radicke,
ende alse dat seere werdet dicke
nem dan een roedekin van sonderliker mate
dat die groote si vanden gate
daer die vedre in was ghestaen.
Ende doenre t'honech mede saen,
dar sal curtelike wedere
wassen ene niewe vedere.
Es hem scinkel jof vlogel ontwee,
so nem warem aloe
ende binter up, dat bliven mach
enen nacht ende enen dach.
Echt hanen drec in edec ghesoden
es der up goet te sinen noden.
Es .i. vogel ongheroe
upt rec ofte up die hant, dertoe
siet merre in watre, ende darmede
so bestrijc sine lede.
Ende uten watre neghenwarf
also dicken alsem bedarf.
Hevet hi 't evel dat hetet rampa,
ic waent in Dietsch es de crampa:
In artimesia dat es heet
saltu sijn aes netten ghereet.
In lams bloet warem net sine voete,
dit es oec ene andre boete.
Joftu salt nemen warmen wijn
dar netelen in ghesoden sijn,
ende dar mede sine voete dwaen
ende dar ute sijn aes ontfaen.
Eist dat hi smelten niet ne can:
eens hanen galle ghef hem dan,
ende witte slecken gesoden geheten.
Smelti te seere, du salt weten
hoe dat hi te stoppene si:
Een lettel saeps van iusquiami
ghef hem drinken, ende netter al
sijn aes in datti eten sal.
Hevet hi luse so nem dan
van alsenen sape, ende nochtan
water darmen in siedet ditte.
Ende alsi ter sonnen sit
bespoiene ende makene nat.
Voerwart hem sal helpen dat.
Dits der voghele medicine
jeghen mesquame ende pine,
den Latine ghelijc wel na
also alst wilen Aquila,
Cimacus ende Theodocion
screven den coninc Ptolomon.
Jacob hine vants nemme.
Hort vort voghele namen in .g.
Grifis, seit Jacob van Vitri,
dattet een vremt vogel si,
so groot datsi den man bestaen
ghewapint, ente doot slaen.
Hare clawen sijn so groot
dat merre ute drinket ter noot,
alse oft ute enen horne ware.
In Sicia, horic des mare,
dat inden lande es van Endi,
lesemen dat sulc vogel si.
In enen lande houden si daer
dar die toeganc es te swaer,
dart goud es ende diere steene.
Menschen comen es daer gheene
want t'erst dat si sien den man
bestasine ende doodene dan;
alse jofti ware ghemaket van Gode
der vrecheit t'enen weder bode,
alset warheit wel mach wesen.
Vertaling; vgl. MB
met enen oghen, heten Arimaspi,
jeghen die voghel vechten si
omme die mirauden die si wachten,
ende winnense hem af met crachten.
De mirauden hebsi vercoren
boven allen andren, als wijt horen.
Men vindet dit staende, wilment souken,
in de glose van Moises bouken.
Viervoetech so sijn die vogle,
ende hebben ghemaect hovet ende vlogle
na den aren, maer mere so vele
dattet gaet al uten spele.
Achter gheliken si den lioene.
Vogle van desen doene
segmen datter menech sij
bi den berghe van Hyperbori.
Dat pard hatensi, enten man.
Experimentator segt nochtan
dat hi gagates, den steen,
in sinen nest hevet al in een.
Ende dat es wel te verstane
om eneghe bate t'ontfane.
Sone eist hem niet te rechte onsact,
Got en hevet die stene ghemaect
ende hem ghegheven cracht mede
om des menschen salichede.
Gracocendion di es
.i. voghel, sijd ghewes,
diemen siet ghetempert mede
van utenemender suverheden.
Van dat levet, alsemen kinnet.
so eist .i. voghel die goet winnet
met minst te notene sijn broet.
.i. daghes int jaer, alsment vroet,
noeti om te winne kinder.
Gheen dier es van luxurien minder.
Scamedi mensce, war so du gaes,
die redene ende besceit verstaes.
Du best ter onsuverheden ghereet
altoes sonder besceet,
ende cons ghene mate ghedoen
also als doet gracendrion.
Maer du verters dijn cranke vleesch
inder onsuverheden eesch,
ende haest u selven ter doet
in crancheden ende in qualen groet.
Gestrudus es .i. voghel clene
ghelijc der arden gheplumet rene,
upt hovet es hem alsict vernam
van plumen ghemaect i cam.
Die vlieghen up ende neder inder ghebaren
vp ende neder alse zeebaren.
Ghemene liede maken ons vroet
dat die padde hare eyer broet,
ende als die jonc comen ut algader
dan eerst kinsi moeder ende vader
om dat si hem gheliken dinken.
Sulke die vor Gode stinken
slachten der gostruden wel:
si sijn van harten harde fel,
siensi dat hare kindre keren
ter doghet ende ter eren ons Heren,
sone doensi hem gheen goet.
Mar settensi haren moet
ter rikheit enten quaden dinghen
ende si oncuscheit vort bringhen,
so dinct hem dat si hem slachten.
Dan wilsi der kinder achten
ende hebben glorie groot int herte.
Hare loen wert die ewelike smerte.
Grus es in Dietsch .i. crane;
elx jars plechti te bestane
sine vard van oesten te westen
jeghen den winter ute sinen nesten,
ende sceppet danne sine scare
als oft .j. lettre ware.
Alsi scepen hare wechvard
dan hebben si enen diese beward:
alsi roept volghen si hem nar,
sij kinnen haren luud clar.
Werti heesch, so comter mede
.i. ander roepende in sine stede.
Ende dar si beeten bi nachte
setten si hare sciltwachte,
so dat de tiende waken moet.
Dan houden die wachters in den voet
.i. keselkin; oft hem wee doet
die vaec, dat hem die voet ontdoet
ende hem die kesel dan ontvalle,
so roepti dat sijd horen alle.
Ende alsi verre wil doen vlucht
so vliechti hoghe inde lucht,
om dat si verre willen sien
int lant dar si willen tien.
Experimentator die seghet
dat die crane te roepene pleghet
alsi .i. nat swerc siet heffen:
hi wil dat dandre alle beseffen
ende si hasen na hare eten.
Ende alsi omme ardinge beeten
hare leedere staet inder hoede
al omme te siene alse die vroede.
So roepet hi lude, siet hi den man
ende waerscuwet dandre dan.
Alsi van verren lande comen
hebmen dicken wel vernomen
dat si steene ute werpen dan,
darmen goud ute purgeren can.
Want alsi verre sullen vlieghen
weetmen voer waer, sonder lieghen,
dat si inswelghen sant ende stene,
ende in hare voete so menech ene
hebsi kesel. Dits hare sin:
omme swaer te sine int beghin,
dat niet te vardech mar ghestade
har vlieghen si, met goeder stade.
Dat si steene voeren in voeten
weten scipmans diese ghemoeten,
want dar si over de scepe liden
es ghesciet ter menegher tiden
dat sire so vele vallen lieten,
dat sijs mochten cume ghenieten.
Die gheruste helpen den moeden.
Andie oude willic u bevroeden:
die swartste hebben meest jaer.
Dat seggic ju al over waer:
datmen lieden vindet cleene,
die bi namen heten Pigmeene,
die jeghen die cranen striden
ende pais hebben alsi danen tiden.
Sijn vlesch es hart ende swaer.
Bedi so rademen over waer
dattet best ware dat hi laghe
in die zomertijt twe daghe,
ende in wintertijt daghe drie,
want aldus so morwet hie.
Vertaling: IB; vgl. MB
Glutis, alse Plinius spreket,
es die die langhe tonghe ute steket,
een voghel, ende alsi werdet gheware
dat die voghele met grooten scaren
jeghen den winter henen varen,
die swalewen metten oudevaren,
so vlieghet hi dor gheselscap mede.
Mar alsem die pijnlikede
vanden vlieghene gaet in hant,
so blivet hi achter in enech lant.
Doch vlieghet hi somwile henen
in curten dachvarden ende in cleenen,
so dattene die winter begaet
diene metten coude verslaet.
Een ander voghel es dan aldus
in azia: hetet cicravius,
die aldore mede vart.
Ende trecter enech achterwart,
eists nachtes eists dages, so roepet hi dan
ende troestse dat si volghen an.
Dese tweerhande voghele dar ic af rime
bedieden tweerhande pelegherime:
Dien, dien wi metten cruce te waren
ten heleghen lande wart sien varen
om dat heleghe lant te winne,
die heet sijn inden beghinne
alsi ghesalscap goet ter cure
sien varen van haren gheburen.
Mar t'erst datsi werden gheware
dat die vart een deel wert sware,
eeschen si aflaet ende willen keren,
ende visieren ende willen leeren
haren biechters te sulken art
dat si niet ne doeghen ter vart.
Hets waer, men can nemme gewinnen
van hem dan si doen bekinnen,
ende moet gheloven datsi spreken.
Rome ne laet hem niet ghebreken
sone sendet ute gnoech legate
die de traghe dor gelts bate
absolveren van allen mesdaden,
ende sentse van sonden ontladen
t'haren pape te lande weder.
O wi, die dat verdient hier neder
dat al sine sonden sijn verlaten,
dats salicheit van groter baten!
Ende dies verdient voer sine doot,
met rechte maket hi bliscap grot.
O wach, ho meneghe heremite
ho menech monec van scarpen abite
vintmen, die langhe hevet gheleeft
entie lettel solaes hevet.
Silentie ende discipline
gehouden hevet ende sware pine,
lesen, singhen ende waken
ende cranke lijfnere te desen saken,
ende noch ne quam hem niet de bate
van Rome lettren van aflate.
Sente Pauwels, ic gheloefs di,
ende allen pauesen der bi,
die dinen stoel hebben beseten.
Dien vraie mont hi laet ons weten
dat Got elken lonen sal
recht na sire pinen al.
Dit willic spreken, elc man gome,
behouden der herliceit van Rome.
Pelgherijm, nu merke dis,
slachtstu den vogel glutis,
hevestu die cruce ontfaen,
Got eeschet sijn belof vuldaen.
Ne soeker af negheen aflaet,
ensi oft sonder loes so staet
so dattu dars voer Gode gien,
wies kennesse niemen mach ontvlien.
Gallus es in Dietsch die hane;
menech kinnet sine gedane.
Wilen bi nachte ende bi daghe
wiset hi met sanghe, sonder zaghe,
ende slaet sine vederen dan
alse die hem ten sanghe ghereet vort an.
Luud es sijn sanc te middernachte
ende biden daghe singhet hi sachte.
Metten winde hormenne varre.
Parde sochten, al waer si arre,
alsi horen haren sanc.
Kemele stouter af in haren ganc,
elfs ghedroech scuwet sijn luud.
Die hane etet menech cruud
dies niet ne ghenasen andre diere.
Bider sonnen es sine maniere
dat hi wille rusten gaen.
Die lewe ontsiet sonder waen
sekerlike den witten hane.
Oude boeke doen te verstane
dat een out hane een ei leghet
darmen over war af seghet
datter basilicus af comet,
een dier dat die werelt verdoemt.
Mar tote deser creaturen
moet vele ghevoeges bi naturen.
In waremen drecke leget hijt.
dar broedet nature te sire tijt.
Dan comet dat dier ute na sinen art,
ende hevet eens serpents start
ende anders eist ghelijc den hane.
Die ghesien hebben sine gedane
segghen: 't ey es sonder scale,
in .i. vel beloken altemale,
dicke ende starc ende wel behoet.
Sulke wanen dat dit broet
joftie padde jof dat serpent,
ende dits over borte bekent.
Alse .i. hane vechtet den zeghe
maket hi hem fier alleweghe,
ende singhet ende gaet den hoghen ganc.
Die verwonne crupet onder banc.
Ende alse hennen bliven doot
lati sinen sanc van rouwen groot.
Vert. en afb. PB, 72; vgl. MB
Galina dats name der hennen.
Agustinus doet bekinnen
dat soe hare kiekine bewart
naturlike, ende niet ne spart
hare lijf jeghen hanen ende wuwen,
om dat si die kiekine verduwen.
Someghe kiekine ombehoet
willen node sijn ghebroet,
ende wandelen buten haren vlerken.
Ende alse dit die voghelen merken
so moeten si ter proien gaen.
Hier bi machmen sin verstaen.
Plinius die mester ombint
datmen erande netelen vint
dar die kiekine af bliven doot,
eten sire af, cleene jof groot.
Die henne kinnet wel dit cruud,
ende dar soese vint so trectse ut.
Werpmen den kiekine spise ter noot
ende het danne es te groot,
die moeder breket hem te sticken.
Dit sietmen an goede meesters dicken:
alse arem clerken comet te voeren
groote worde die si horen,
so doensem die meesters verstaen
waer die worde henen gaen.
Eier scarp ten mintsten ende,
screef de gone diet wel kende,
bringhen hanen, als wijt kennen,
entie plonke bringen hennen.
Die scarpe sijn van bester smake.
In Egipten es ene sake:
dar broeden si inden sande ghereet
kiekine, dar gheene henne af weet.
Plinius spreket sonder zaghe
dat die henne inden daghe
dat soe .i. ey verbringen mach
dat hare van aspise die slach
(dat .i. serpent es vanden quaden)
altoes niet ne mach gescaden.
Ja, hare vlesch es medicine
jeghen dies serpents venine.
Dus radic elken man dar toe:
dat hi elkes daghes iet goets doe.
Dattene moghe inden daghe
lossen vandes viants slaghe.
De besten hennen, des ghelovet,
sijn die root sijn om 't hovet.
Hens eis dodre, in die volle mane
hevet dit in, doemen te verstane:
up dat .i. deel verwarmet si,
den viere gheleghen bi,
dattet alle smette af dwaet
die .i. wollin cleet ontfaet.
Gallinacius dats die capoen,
ende es .i. onnutte hoen,
sonder kiekinen alleene.
Hi etet met hennen ghemeene
mar hine voetse nochne vecht
altoes niet om hare recht.
Met vederslaghen no met sanghe
verscedet hi niet die wilen langhe.
Men leset dat sijn vlesch wel voet,
ende het maket utermaten goet bloet.
Wie bediedet dan die capoen
bet dan der kerc heren doen?
Sine winnen noch ne voeden
niemen ghestelic, noch ne hoeden.
Vergave die Here vander sonnen
dat si ghene kinder wonnen!
Noch sine segghen hare ghetiden
te rechte niet, alse die wilen liden,
mar mattinen ende vort toter noene
segghen si te samen teenen doene.
Die beste sijnt, dar wi af couten,
want dandre hare ghetiden souten.
Dese ne doghen groot ne cleene
sonder tes dievels cokene alleene,
want sine bringhen vrucht no vrome
in die werelt, hoe soet come.
Lapidarius ende Jacob seghet
datmen den hane te vurne pleghet
na dat hi es .iii. jar out,
ende menne danne .v. jar hout
jofte .vi. ende vort an
wast hem ande levre dan
een steen, heetet allectorius.
Na dien dat hine ontfaet aldus
ne drinket hi nemmermeer dar nar.
Dus weetmen oft hine heeft vor war.
In der steene boec hier nar
hort sine cracht openbar.
Gallus silvester, dat fasaen,
es .i. wilt hane sonder waen.
Scone gheplumet ende mengertire,
ende .i. deel van stouter manire.
In sconen wedre esset blide,
in andren hevetet droeve getide
ende decket hem dan inder haghen.
Des smorghins alset gaet daghen
ende des avonts spade mede
gaet ter weiden na sire sede.
Sijn vlesch es lichts ghemeene
sonder jonghe partricen alleene.
Garrulus es eens vogels name
die in busschen ende in bramen
voer alle voghele die leven
meest luuds meests crischens ut can gheven.
Dies es hi garrulus ghenamt,
een gai hetet int Duutsce lant.
Van bome te boeme vlieget ende springet
ende crischet ende garrelt mer dant singet,
noch ghedurt in ghere stede.
Wat so bi hem lidet oec mede
eist man of vogel of enech dier
bespot dit vogelkin onghier,
ende conterfait alrande luud
vanden voglen dar ut.
Somwile eist so sot
dathet maket so vele sijn spot
dattet hem selven niet ne hoet,
so nemet die spareware in den voet.
Gheplumet est van meneger gedane.
Experimentator doet te verstane
dattet dicken verwoedens pliet
ende ment hem selven verhanghen siet.
Vert. en afb.: PB, 82
Garrilus dinke mi wele
bedieden someghe menistrele
die altoes sijn ongestade,
ende callen vro ende spade
vele borden, vele loghen
ende conterfaiten die si moghen
beede rudderen ende papen
porters, vrouwen ende cnapen,
dar si scone omme sijn gheplumet.
Mar dicken ghevalt dat sulc tumet
(alsi sijns selves niet nemet ware)
metten helschen spareware,
diene metten clawen lauwet
alsi pipet, blaset ende mauwet.
Want selden hebmer eneghen vernomen
die te goeden ende sijn comen,
alse menech helech na minen wane
alsmen vindet swarter swanen.
PB, 84
Graculus dats die roec
als ons toghet broeder Albrechts boec,
want altoes so roepet hi gra.
Der craien so es hi ghemaket na,
ende broedet up bomen inden toppe
so grote menege t'enen troppe.
Over een draghen si wel
hare ne gheen n'es andren fel,
alse elc soeket sijn ghenoet
soe es hare roepen so groot.
Die hie aset ende voet
sine soe weltijt dat soe broet.
Die die jonghe t'etene pleghen
segghen: si sijn best ghevleghen.
Vgl. MB
G. gaet ute. Vort suldi
voghele namen horen in .i.
Namen in verschillende talen:
H. Junius, Nomenclator, 1606.