Uit:
Uitgezogte Verhandelingen
uit de Nieuwste Werken van de
Societeiten der wetenschappen in Europa
en van andere geleerde mannen
Amsterdam, Frans Houttuyn, 1757 - 1765
Deel 1 , 2 , 3 , 4 , 5 , 6 , 7 , 8 , 9 , 10
|
K. L. Sprunger, 'Frans Houttuyn, Amsterdam bookseller', in Mennonite Quarterly Review, april 2004; Ned. 2005 Over het drukkersmerk zie: Anna E. C. Simoni, 'Newton in the timberyard', in British Library Journal, 1975. Eerder verschenen: Kabinet der Natuurlyke Historien, wetenschappen, konsten en handwerken, Amst. 1719-23. Uitgeleeze natuurkundige verhandelingen, Amst. (Is. Tirion en F. Houttuyn) 1734, 1736, 1741 (deel 3, I-VI) en 1764 (deel 3, I-XV). Later: Natuurkundige verhandelingen, of Verzameling van stukken; de natuurkunde, geneeskunde, oeconomie natuurlyke historie, enz. betreffende, Amst. wed. K. van Tongerlo en zoon, 1767-1768*) en A. van der Kroe, 1772 (1), 1772 (2), 1773, 1776, 1777. *) Zie 'Encyclopedie Nederlandstalige Tijdschriften'. De 'Voorreden' van de Uitgezogte Verhandelingen begint in 1757 met: Niemand is thans onkundig van de verbazende Vorderingen, die sedert ontrent anderhalve Eeuw de Geleerdheid in 't algemeen, en byzonderlyk en boven al de Natuurlyke Wysbegeerte gemaakt heeft.Al in de derde zin (dat is wel een pagina verder) valt de naam Newton, die ook in het hierboven afgebeelde drukkersmerk staat. De vorderingen worden verklaard: de voorgaande Filosofen waanden zig dapper en geleerd gekweten te hebben, wanneer ze verwarde Gissingen van eene verhitte Verbeeldinge, en bloote Onderstellingen van een Verdigtselziek Vernuft voortbragtenAls eerste geleerdengenootschap wordt genoemd de 'Florentynsche Akademie' del Cimento (1657) en als voorbeeld-vertaler Petrus van Musschenbroek (van Italiaans naar Latijn, 1731). Andere genoemde geleerden: 'Kancelier' Bacon, R. Boyle, Leibnits, Marsigli. moet men zig dan niet ten hoogsten verwonderen, dat deze doorlugtige Schriften, onder de overgrote menigte van Werken, die uit andere Taalen ten dienste onzer Landgenoten vertaald zyn, als geheelenal vergeten schynen? In het Nabericht van Maarten Houttuyn (deel 10, p. 517) lezen we: Deze Arbeid ... werdt moeielyker bevonden, dan men dagt.Martinus Houttuyn had sterke schouders: het Register telt 122 bladzijden. En hij schreef enkele interessante en goed gedocumenteerde 'Vertoogen' over onderwerpen als: de verwachte komeet, de miswijzing van het kompas, de koude in Siberië, de afstand tot de zon; terwijl de 'Natuurlyke Historie' (biologie) zijn eigen vakgebied was. Zie zijn Natuurlyke Historie of uitvoerige beschryving der dieren, planten en mineraalen, volgens het Samenstel van den heer Linnaeus, Amst. 1761-85: Deel 1 (dieren), 1-1 t/m 1-18. Deel 2 (planten), 2-1, 2-2, 2-3, 2-4, 2-5, 2-6, 2-7, 2-8, 2-9, 2-10, 2-11, 2-12, 2-13, 2-14. Deel 3 (mineralen), 3-1, 3-2, 3-3, 3-4, 3-5. En zijn Houtkunde, Amst. 1791. Andere vertalingen van Maarten Houttuyn: - H. Baker, Nuttig gebruik van het mikroskoop, 1756 (met toevoeging: 'Kort begrip van de ... Polypen'). - G.J. Du Verney, Genees- en heelkundige verhandeling van alle de gebreken der beenderen, 1756. - J.Z. Platner, Handleiding tot de chirurgie of heelkonst, 1764-5. - G. Edwards, M. Catesby, Verzameling van uitlandsche en zeldzaame vogelen, 1772-81. - G.W. Knorr, De natuurlyke historie der versteeningen, 1773. [Orig. met mooie figuren] - B. Faujas de Saint-Fond, Beschryving der proefneemingen met konstige lugtbollen, 1784. Fr.: T. 1, 2. Bespreking in Vaderlandse letteroefeningen, 1784, 197-9 en 1785, 21-6. Zie ook: L' art de voyager dans les airs, ou les ballons, 1784. *) Van de andere personen die met één letter ondertekenden is '† N.' geïdentificeerd als Cornelis Nozeman, zie de verwijzing bij 1, 379 en de brief van C. N. in 2, 282; van hem is ook 3, 479-80 (na 3, 464: brief aan C. N.) en Verh. Holl. Mij. 11-2, 1-62. Cornelius Nozeman & Martinus Houttuyn, Nederlandsche vogelen, 1770-1829 (bespreking, blog). Hieronder volgen selecties uit de Uitgezogte Verhandelingen. |
| Deel 1, 1757 (^) | ||
| Inhoud (No. 1-4) | ||
1, 1 | J. D. Michaelis, Levensbeschryving van den Heer Hans Sloane [ Commentarii Societatis Regiae Scientiarum Gottingensis, Tom. IV (1754), p. 503.] [ 'Sloanii vita', vertaler: M.] | |
1, 18 | Jan Ellis, Waarneemingen omtrent een aanmerklyk Koraalgewas ( Philosoph. Transactions, Vol. XLVIII. P. I. p. 115.) [ 'Observations on a remarkable Coralline', vert. N.] | |
1, 23 -43 | S. C. Hollman, Historie van en Oordeel over de Aantrekkinge [vervolg: 300, 396] ( Comment. Societ. Reg. Gotting. Tom. IV, p. 271.) [ 'Succinctam attractionis historiam, cum epicrisi', vert. M.] 26 ... proefneemingen van Torricelli en Pascal, onze onsterflyke Landgenoot Otto de Guericke [<], en Robert Boyle ... Zwaarte en Veerkragt der Lucht 27 ... Afkeer van 't Ledige ... Aantrekkinge der Ligchamen ... dat men dit laatste woord ... gedurig hoorde weergalmen ... ANTONIUS DEUSINGIUS [<] ... Bestryder van het Ledige 30 FRANCISCUS LINUS ... van dat soort menschen ... die niet gemakkelyk iets nieuws in de Filosofie kunnen dulden 33 NEWTON heeft het zelfde Woord, doch in eenen anderen zin, gebruikt. 34 op zulke wyze, dat hy alle de twisten der Natuurkundigen over dat Onderwerp tevens geheel van zig verbande. 38 Waar van hy egter somtyds is afgeweken. 303 PETRUS VAN MUSSCHENBROEK ... Verdediger van deze Aantrekkinge 405 ... dat 'er niet alleen gene zodanige Aantrekking in de Natuur is, maar dat zy 'er zelf niet zyn kan. 408 LEIBNITS ... FRANS GLISSON 413 dat men het Woord, Aantrekking, in 't geheel niet moet gebruiken. 415 AANMERKINGEN ... door den Vertaler. [over Newton, Maclaurin] 430 Holman ... verwarrende de Aantrekking of Nadering der Ligchamen tot elkander, met de Oorzaak dier Aantrekkinge. 436 Het zou de moeite waardig zyn, dat iemand de Onmogelykheid van een Wezen op afstand werkende aantoonde; dewyl die zo algemeen aangenomen wordt. 437 zegt de Heer van Musschenbroek te regt, zo ik meen, dat men de Werkingen van Ligchamen, die elkanderen uitwendig aanraken, niet beter verstaat, dan de Aantrekking. | |
1, 104 -126 | Mazeas, Koleuren ... Wryving ... Oppervlakten, tegen elkander ( Hist. de l'Academie Royale des Sciences & Belles Lettres de Berlin, Ann. 1752. p. 248.) [ 'Observations sur des couleurs engendrées par le frottement des surfaces planes et transparentes', vert. H.] | |
1, 127 -144 | J. Smeaton, Werktuig, om den voortgang van een Schip op Zee af te meeten ( Philosoph. Transactions, Vol. XLVIII. P. II. p. 532.) [ Phil. Trans. Abridged, vol X (1809) 456: 'An Account of some Experiments on a Machine for Measuring the Way of a Ship at Sea', vert. ?] | |
1, 177 -208 | Michaelis en Hamberger, Historie van het Glas ( Comm. Soc. Reg. Scient. Gotting. Ann. 1754. p. 301 & 1184.) [ 301: Michaelis, 'Historia vitri instrumentique vitrei apud Hebraeos', 484: Hamberger, 'Vitri historia ex antiquitate eruta', vert. M.] | |
1, 219 -222 | W. Watson, Appleby's Uitvinding om 't Zeewater zoet te maaken [z.o. 4, 633] ( Philos. Transact. 1753. Vol. XLVIII. P. I. p. 69.) [ 'An Account of Mr. Appleby's Process to make Sea-Water fresh', vert. N.] | |
1, 333 -364 | de la Caille, Kort berigt (*) van de Reize ... naar de Kaap de Goede Hoop ( Histoire & Memoires de l'Academie Royale des Sciences, Année 1751. Edit. de Paris, pag. 519. & suiv.) (*) Dit berigt is gelezen den 15 November 1754, na de terugkomst van den Heer Abt de La Caille ... [ 'Relation Abrégé du Voyage fait par ordre du roi, au Cap de Bonne-espérance', vert. M.] [ Journal historique, 1763; fig.] 340 ... het bepalen van de Standplaatsen der schoonste zuidelyke Sterren ... het Verschilzigt (Parallaxis) van de Maan, van Mars .. en van Venus ... den Stand van de Kaap de Goede Hoop te bepalen 348 ... de Lengte van de Kaap de Goede Hope op 16 Gr. 10 Min (beoosten de Stad Parys) te bepalen; waarover de Gevoelens der bequaamste Aardryksbeschryvers verdeeld waren, en meer dan 3 Graden verschilden. Ik heb ook, by verscheide herhalingen, de langte van de enkelde Sekunde-slinger waargenomen, welke ik juist een halve Lyn [1 mm] korter heb bevonden dan te Parys. 352 ... de Bergen, waarop ik een Qudrant van drie voeten straals moest laten brengen ... byna ten eenenmale woest, zonder Water, en bedekt met dichte struiken. ... De Heer Bestbier, die verpligtende Gastheer ... boodt my tevens het gebruik van zyne Rytuigen aan ... wilde zelfs my overal verzellen ... zo vry en op myn gemak, als of ik in het beste Gewest van Vrankryk geweest ware. 353 ... dat de langte van den Graad van den Middag cirkel der Aarde ... op 57037 Toises quam te staan. Deze Graad, die daarin overeenkomt met die welken de Akademie sedert agtien jaren gemeten heeft, dat dezelve veel langer is dan die van den Linie-cirkel, en veel korter dan die van den Pool-cirkel, is veel groter dan ik denzelven verwagt had te zullen vinden by vergelykinge met die Metingen, die in Vrankryk gedaan zyn: 't Welk de Onderstelling schynt te begunstigen, dat de Aarde onregelmatig plat is. [ In addition to the errors caused by plumb bob measurements being distorted on or near the mountains, it was only discovered 20 years ago that the measuring rule supplied to de la Caille was about ¼ of an inch in 6.4 feet (a toise) too long, which was not his fault", in P. I. van Blommestein, 'History of cometary observation in South Africa', in Monthly Notes of the Astron. Soc. Southern Africa, 60(2001) 108.] 357 ... een groot Boek, welk door Pieter Kolbe in het Hoogduitsch geschreven is, welk in 't Nederduits is vertaald [1727] [^] ... 358 dat hy ... nimmer eene Reis gedaan heeft naar het binnenste van het Land. ... de Kaarten ... krielen van grove fouten 359 Den 8 van Maart 1753 ging ik aan boord van het Fransche Schip, de Puysieulx, welke naar China geschikt was ... proeven over de manier van de Lengte op Zee waartenemen, door middel van den Afstand der Maan van de eene of andere Sterre in den Dierenriem. [z.o. 4, 495] | |
1, 379 -388 | [C. Nozeman], Van de Zee-kat en haare eijeren [z.o. Verh. Z. G. 3, 315] [Plaat] | |
1, 439 -446 | James Parsons, Kircherus ... verbranden van de Vloot van Marcellus, door Archimedes [z.o. Nat. Verh. 7-2 (1814) 70] ( Philos. Transact. 1754. Vol. XLVIII. P. II. p. 621.) [ Ph. Tr. Abr. X (1809) 488.] ['On Father Kircher's Opinion concerning the Burning of the Fleet of Marcellus by Archimedes', vert. M.] 446 ... de Buffon [Mem. 1747, 82] ... Needham [Phil. Tr. No. 483, p. 493] ... (*) (*) .. de Buffon .. 't slot [p. 100] .. Kircherus .. | |
1, 447 -454 | W. Mountaine en J. Dodson, Miswyzingen der Kompas-Naald [z.o. 4, 483] ( Philos. Transact. 1754. Vol. XLVIII. P. II. p. 875.) [Ph. Tr. Abr. X (1809) 556.] [ 'An Attempt to point out, in a concise Manner, the Advantages which will accrue from a Periodic Review of the Variation of the Magnetic Needle, throughout the known World', vert. M.] | |
1, 466 -480 | [J. Lining e.a.], Proeven en Waarneemingen ... Elektrisiteit [3 stukken, vert. N.] 466 J. Lining ... Proefneemingen op de Elektrisiteit met een Vlieger [z.o. 617] ( Philosoph. Transact. 1754. Vol. XLVIII. P. II. p. 757.) [Ph. Tr. Abr. X (1809) 522] [ 'Extract of a Letter from John Lining ... with his Answers ... concerning his Experiment of Electricity with a Kite'.] 
466 ... hebbende de Jicht my den geheelen zomer en herfst in huis gehouden; 't welk my misschien voor een 467 dergelyk ongeval bewaard heeft als den Hoogleeraar Richman [z.o. 5, 132] is overgekomen. ... dat de Professor zoo digt by dien staaf gestaan heeft, dat hy 'er met zyn aangezigt maar omtrent een voet van afgeweest is. En 't is gants niet vreemd, by aldien 'er geen andere draad geweest is die ... in de aarde liep, dat de Hoogleeraar dood is geslagen. ... zo zy die [gemeenschap met de aarde] gehad hebbe, dan steekt 'er in deeze proefneemingen meer gevaar dan ik my wel verbeeld had. [ Z.o. Ph. Tr. Abr. X, 525-: 'An Answer to Dr. Lining's Query relating to the Death of Professor Richman', met op p. 528: "no communication with the earth", fig. 5. Ook in Gentleman's Magazine, juli 1755, 312. En: Ch. Rabiqueau, Le spectacle du feu elementaire (1753), met een 'Lettre electrique sur la mort de M. Richmann'.] 473 Wanneer een scherpe spits na dien dampkring toe gehouden wordt, kan zy de wolk alle haare Elektrisiteit niet beneemen, ten zy die spits zoo naby gebracht worde, dat de wolk zig op dezelve kan ontlasten ... (Plaat VIII, Fig. 1.) 476 J. H. Winkler, Uittreksel van een Brief ( Philos. Trans. Vol. XLVIII. P. II. p. 772. 773.) [Ph. Tr. Abr. X (1809) 529] [ 'Extract from a Letter of John Henry Winkler ... relating to two Electrical Experiments'.] 477 Cheney Hart ... uitwerkingen der Elektrisiteit in 't Hospitaal te Schrewsbury [ Phil. Trans. 48-2 (1754), p. 786; Ph. Tr. Abr. X (1809) 534.] [ 'On the Effects of Electricity in the County Hospital at Shrewsbury'.] | |
1, 481 -487 | Fournier, Schemerblindheid ( Recueil Periodique d'Observations de Medecine, Chirurgie, Pharmacie, &c. Mars 1756. p. 176.) [ 'Observation sur l'Héméralopie', vert. H.] | |
1, 595 -618 | B. Franklin, Proefneemingen omtrent de Elektrisiteit ( Experiments and observations on electricity [1751], P. I. Let. I.) [July 28, 1747] [ 3 brieven, vert. N.; z.o. 2, 123] 596 ... Musschenbroek's verwonderlyke fles [ Brief van M. aan Reaumur (jan. 1746) in Hist. de l'Ac., 1746, p. 2 ("que je vous conseille de ne point tenter vous-même", ik raad u aan het niet zelf te proberen) met fig.; vgl. fig. bij Winkler, 1746, p. 1-2. Zie ook Mangin, Histoire ... de l'electricité (1752), 30: "que pour le Royaume de France, il ne s'y exposeroit pas un seconde fois.", dat hij zelfs voor het koninkrijk Frankrijk niet nog eens zich eraan zou blootstellen. Z.o. Abr. Trembley in PT 44, p. 59-60 (febr. 1746): "Mr. l'Allamand ... most violent shock ..."; Allamand in Bibl. Brit. 24 (1746-7) 415: "un terrible effet sur notre corps". Andere ontdekker [^]: Ewald Georg von Kleist, zie twee brieven in J. G. Krüger, Geschichte der Erde (1746), 175-184.] 606 ( Experiments and observations on electricity &c. Letter II. [Sept. 1, 1747] P. I. pag. 10.) 613 nieuwe konstwoorden ... Stelliglyk (positive) .. Ontkennender wyze (negative) ... plus of minus 614 Wy vermeerderen grootlyks de kracht der elektrikale kus*) ... als zy met hunne lippen aan elkanderen naderen, zullen zy een slag krygen en gestooten worden. 617 Brief over den Elekrikalen Vlieger ... [Oct. 19, 1752] (New Experim. and Observat. on Electricity, Part. II. Let. X.) [z.o. 466 en 3, 107] 
[ *) Figuur: 'Elektrische Venus', uit: Jürgen Teichmann, Vom Bernstein zum Elektron, 2. Auflage, München 1992, Abb. 3. G. M. Bose beschreef de 'elektrische kus' (fig.) in Tentamina electrica (1744), p. 69, in bloemrijk Latijn, en in Die Electricität nach ihrer Entdeckung und Fortgang, Wittenberg, 1744, p. XXX (daarna een proef met een luchtledige buis: zoals Noorderlicht). Zie P. Benjamin (1895) p. 495 en: 'The Electrical Kiss re-enacted', met foto's. ] [ Voor de 'Beatificatio Bosiana' (Bose, p. 80, genoemd door Musschenbroek, Institutiones, 1748, 216), zie fig. in Heilbron, 1982. De proef lukt niet altijd volgens Bose, in Tentamina Electrica ... Pars posterior, 1747, p. xvi-xvii; probeer het dan met iemand anders, er zijn altijd vrijwilligers genoeg. Bose 1747, p. xxxvi: brief van Musschenbroek over de Leidse fles, 20 april 1746: "ut elicias scintillam crepitantem.", zodat je een knetterende vonk opwekt. "Haec scintilla rubei coloris, diversa a vulgari, terribili modo totum corpus concutit, ac si fulmine quis iceretur.", Deze vonk met een rode kleur, verschillend van de gewone, schokt op een verschrikkelijke manier het hele lichaam, alsof iemand door de bliksem wordt getroffen.] | |
1, 619 -640 | Nollet, Brieven aangaande de Elektrisiteit (ed. William Watson) [z.o. 6, 121] ( Philos. Transact. Vol. XLVIII. P. I. p. 201.) [ 'An Account of a Treatise ... "Letters concerning Electricity ...", extracted and translated from the French [1753], by Mr. William Watson, F. R. S.', vert. N.] 623 ... aan Juffrouw' Ardinghelli een bericht van de ontdekkingen nopens de Elektrisiteit gedaan in den jare 1752 [^] ... de proef op den 10 May te Marly-la-ville gedaan, in gevolge van Heer Franklin's onderstelling, waar in spits-uitloopende lighaamen ... baarblykelyke tekenen gaven van Elektrisiteit geduurende eene donderbui. 624 ... bekragtigd door Dr. le Monnier [Hist. de l'Ac. 1752, 233; Ned.: 2, 242] ... De Abt Nollet geeft eene waarschuwing, dat deze proeven met omzigtigheid gedaan moeten worden 630 ... proeve van Dr. le Monnier [PT 44 (1746-7), 388, 290, Fr., fig.] 639 ... het schip van kapitein John Waddel door den donder en bliksem geheellyk wierd in stukken geslagen [PT 46 (1748) 111 en 113: Compass] [ PT 39 (1736), 74, 'An account of an extraordinary effect of Lightning in communicating Magnetism'.] [ Franklin, Exp. and Obs., p. 90: "By electricity we have (here at Philadelphia) frequently given polarity to needles, and reversed them at pleasure."] ... ik moet u hier tot het boek zelf wyzen ... dat eenige van die proefneemingen in het lugtledige gedaan, en van dezelfde soort zyn als die ik in February 1752 ... medegedeeld heb 
[ Nollet, 1753, p. 75 .. 81: "dans une chambre où il n'y ait point de lumiere ... vous verrez des jets de feu électrique très-brillants ... & si vous tirez des étincelles du canon, ou tuyau qui sert de conducteur, tout l'intérieur du matras se remplira d'un lumiere diffuse & momentanée, tout-à-fait semblable à celle des éclairs." (in een donkere kamer kunt u schitterende stralen van elektrisch vuur zien ... en als u vonken trekt uit de geleidende buis wordt het gehele binnenste van de kolf gevuld met een diffuus en vluchtig licht, net zoals dat van de bliksem), fig., eerdere fig. in Recherches (1749), zie p. 248 (tringle: stang, goulot: hals) .. 253: 'flammes'. Watson in PT 47 (1751-2), 362-376 .. 373: coruscations (schitteringen) in great variety of forms .. 374: experimentum crucis, en noot: 1752 summer, out of all doubt, France, electricity from thunder-storm; 375: "By what denomination shall we call this extraordinary power? ... electricity? ... shall we, with Theophrastus, Boerhaave, Niewentyt, s'Gravesande, and other philosophers, call it elementary fire? Or ... with Homberg and the chemists, the chemical sulphureous principle ... universally disseminated?"] [ Watson in PT 45 (1747-8), 49-120: Collection of experiments .. 93: 2. Some further Inquiries .. 95: Properties hitherto. Abr. Trembley in PT 44, p. 59 (febr. 1746): "Mr. l'Allamand has put Mercury into exhausted Tubes, and, when these are rubb'd, they give much more Light than before; there then come out from them on all Sides Rays of very lively Light. I have also seen at Leyden, at Mr. Musschenbroeck's the Mechanist's {Jan}, an exhausted Globe of Glass, which, when rubb'd with the Hand, seem'd all fill'd with a very bright Fire." Z.o. Priestley (1767), 297-313: I.x.viii, 'Experiments and observations concerning electric light.' Voor Francis Hauksbee (1706) zie Natuur- en Konst-kabinet, 7c (1722), 23.] | |
1, [661] | Bladwyzer | |
| Deel 2, 1757 (^) | |
| Inhoud (No. 5-8) | |
2, 1 -10 | John Bond, Werktuig om Walvissen te schieten ( Philos. Transact. 1751-2. Vol. XLVII. p. 429.) [ 'An Account of a Machine for killing of Whales', vertaler: N.] 6 Om door eene zuivere proeve te beslissen of het geluid onder water overgebracht kan worden, verzocht ik eenen myner kennissen om op den oever van een rivier te staan tot dat ik omtrent drie voeten diep onder het water zou gedooken zyn ... dat de Vissen hooren kunnen byaldien zy een daartoe welgeschikt zintuig hebben. [<] 7 ... dat gevolglyk het buskruid het rechte middel niet is om de harpoenen te schieten. Het werktuig dat ik tot dat einde wilde aangeprezen hebben, is het aloude slingergevaarte (Balista) ... zeer naauwkeurig in het dertiende hoofdstuk van Polybius, door den heere Folard in 't fransch vertaald, beschreeven [1753, T. 2, p. 233, Pl. 30, Pl. 31]. 9 ... als men 'er zig eens met goeden uitslag van bediend heeft, zullen wy niet langer der onderrichting nodig hebben van de Nederlanders ... [ Vgl. fig. op Coronelli-globe, 1683. Zie ook Bennet, in Nat. Verh. 5 (1809), 71-89, 152-6, fig.] |
2, 27 -34 | [Anoniem], Verscheide Werkingen ... om den Aardkloot te meeten ( Nouv. Biblioth. German. Tom. XIX. 2 Part. [Amst. 1751] p. 291. & suiv.) [ 'Reflexions concernant les diverses Opérations faites pour mesurer la Terre', vert. M.] 28 ... dat de Aarde uit twee ongelyke Half-Bollen (Hémisphéres) zou samen gesteld zyn. 31 Men heeft den Graad van den Middagcirkel in Vrankryk, in Lapland, in Peru, en aan de Kaap de Goede Hoop gemeten. 32 Newton ... Middellyn van haren Evennagt-cirkel tot haaren As gelyk 230 tot 229. 33 ... redenen, die de Maat van den Graad in Vrankryk verdagt maken. |
2, 35 -60 Pl. 11 | Daniel Ekstroom, Beschryving van een nieuw Geographisch Werktuig [^] ( Der Königlich Schwedischen Akademie der Wissenschaften Abhandlungen / auf das Jahr 1750. Uit het Sweedsch in 't Hoogduitsch vertaald door den Heer Abr. Gotthelf Kaestner, XII. Deel, bl. 27.) [ 'Beschreibung eines neuen geographischen Werkzeuges' von Daniel Ekström, vert. H.] 37 Wylen de Heer Sekretaris Elvius ... verzogt my, te denken om een nieuw Werktuig, dat in het Gebruik niet al te zwaar of onhandelbaar, doch niettemin volkomen te betrouwen zoude zyn 53 om loodregte Hoogten van dingen op het Aardryk af te meeten, maar ook even zo aan den Hemel, om Poolshoogten in Minuuten te peilen of den Stand der Hemellichten te bepaalen ... |
2, 98 -122 | Tobias Mayer, Proeven wegens de scherpte van het Gezigt ( Commentarii Societ. Reg. Gottingensis, Tom. IV. ad A. 1754.) [p. 120] [ 'Experimenta circa visus aciem', vert. M.] 
99 De kennis van de Misslagen in de Praktyk is tot nog toe niet genoeg beoeffend. 101 ... geen wonder, dat nu en dan de beste Beschouw-kundige verlegen staat, als hy handen aan 't werk slaat 103 ... wanneer wy in de Meetkundige, Sterrekundige, of Aardrykskundige werkingen eenen Hoek willen meten. 104 ... daar is een Gezigthoek onder welken een voorwerp ... zig niet naauwkeurig genoeg ... aan ons vertoont. ... Eindpaal des Gezigts 106 ... deze stippen verdwenen, wanneer zy 6000 malen verder van het oog af waren, dan hunne Middellynen groot zyn. ... dan zal de Hoek zyn, in tweede Minuten of Sekunden = 34. 119 ... in verwondering over de Gesteltenis van het oog, welk in dit opzigte ook zo konstig gemaakt is, dat we met deszelfs behulp de Voorwerpen, schoon door zeer verschillende helderheid van Licht beschenen, nogthans kunnen gewaar worden byna zonder eenig nadeel om dezelven onderscheidenlyk te zien. 120 De Maat der Helderheid des Lichts. ... het daglicht ... dat die Graad van helderheid by ons voor één genomen wordt, welke 25 malen sterker is dan de helderheid van 't kaarslicht op den afstand van eenen voet |
2, 123 -144 | B. Franklin, Brief ... omtrent de Elektrisiteit [z.o. 145 en 1, 595] ( Experiments and observations on electricity, Letter III. p. 19) [eind: April 29, 1749] ['Farther Experiments and Observations in Electricity', vert. N.] 123 2. Om veiliglyk de geladene fles by de haak te houden, en ter zelfder tyd haare kracht niet te verminderen, moet zy eerst nedergezet worden op iets dat Elektriek is per se, in zig zelf [isolator]. 125 6. ... worden de flessen gants en al ontlaaden, of, word het evenwicht van binnen in haar hersteld: zynde de overmaat van vuur in eene der haaken (of liever in de binnenste oppervlakte van de eene fles) juist gelyk aan het te kortkoomende van de andere ... zoo moet de tekortkooming en overmaat gelyk zyn in elke fles. 126 8. ... dat wy de kunstwoorden gebruiken van Laading of Lossing der fles. 128 11. ... de eene is vol en gereed om uit te werpen, de andere ledig en uitermaaten hongerig. 130-2 17. ... Voorhebbende de geëlektrizeerde fles te analyzeren ... trokken 'er de kurk en 't koperdraad uit ... kwam 'er uit het water een sterke vonk ... ... gooten wy al het water daar uit in eene ledige fles, dewelke insgelyks op glas stond ... een schok van dezelve zouden krygen; maar daar was 'er geen. ... nog in de eerste fles overgebleeven zyn moest. ... die fles gaf by de proef den schok, schoon zoo als zy daar stond met vers ongeëlektrizeerd water uit een trekpot [tea-pot] opgevuld zynde. Om toen te vinden, of glas, als glas, deeze eigenschap hadde, dan of 'er de gedaante iets toe deede, namen wy een ruit van vensterglas, en die op de hand leggende plaatsten wy een looden plaat op haare bovenste oppervlakte ... Dit betoogde dat het vermoogen in 't glas, als glas, zat 132 18. ... een Elektrikale Batterye, bestaande uit elf ruiten van breed vensterglas, gewapend met dunne Looden plaatjes ... 133 19. Ik merk uit het laatste boek van den vernuftigen heere Watson [1748] ... dat Dr. Bevis, voor ons, reeds gebruik gemaakt heeft van glazen ruiten om 'er een schok mede te geeven ... 133-5 20. Het Tover-schildery word aldus gemaakt. Hebbende eene groote Zwartekonstprent met een lyst en glas, by voorbeeld van den Koning, (God bewaare Hem!) ... Houd het schilderye horizontaal by het boven-einde en zet een klein beweegbaar gouden kroontje op 's Konings hoofd. Indien nu dit schildery maatig geëlektrizeerd word, en iemant anders ... beweeging maakt om 't kroontje af te neemen, zal hy een verschriklyke klap krygen ... De konstenaar ... voelt niets van den schok, en mag het aangezicht der prent aanraaken zonder eenig gevaar, het welk hy dan voorgeeft de proef te weezen van zyne Getrouwheid aan den Koning. 135-7 21. ... een Elektrikaal Wiel ... vingerhoeden ... Elektrikaal braadspit 137-9 22. ... van zelfs beweegend wiel ... zeventien duimen middellyn ... Het zal een half uur rond draaijen ... twintig gangen doen in één minuut ... Deeze wielen moogen misschien toegepast worden aan een klokken-spel, en om Orrery's ligt beweegende Planetariums te doen loopen. 141 Het schynt als of het [Elektrikaal vuur] tot de eige zelfstandigheid en 't weezen van het glas behoorde. Misschien, als die daar aan toebehoorende hoeveelheid van dat vuur, zoo hardnekkig door glas vastgehouden, daar van kon afgescheiden worden, zou het niet langer glas zyn ... 144 ... vrolyk gezelschap ... |
2, 145 -163 | B. Franklin, Brief ... Ontwerp om de Verschynselen van Donderbuijen te verklaaren [z.o. 123, 569] ( Franklin's Letters on Electricity [1751], Lett. IV. p. 36.) [ 'Observations and Suppositions, towards forming a new Hypothesis, for explaining the several Phaenomena of Thunder-Gusts', vert. N.] 145 1. Niet-elektrieke lighaamen, in dewelke elektriek vuur gebracht word ... 146 2. Elektrikaal vuur bemint het water ... 3. Lugt is een elektriek Lighaam uit zig zelf (per se) 
147 7. Deeltjes welker legging komt te zyn als van A & B (Plaat XII, Fig. 9.) worden gemaklyker van het vuur ontdaan dan C en D, dewyl elk maar alleen drie andere deeltjes raakt, terwyl C en D ieder met negen andere deeltjes te doen heeft. [Noot:] Hier was in 't Engels een groote fout begaan [p. 38, fig. 6]. Fig. 9. verbeeld een profiel van een stuk water welks deeltjes verbeeld worden door de kleine kringen. 148 10. ... word het elektrikale vuur verzameld ... Men ziet het dan duidelyk by nacht; het vertoont zig aan 't achtersteven en in 't zog van elk schip dat zeilt ... in een storm schynt de gantse zee in vuur te staan. 153 30. Als eene rey van bergen aldus de wolken stuit, en het elektrikale vuur uit de wolke die haar eerst nadert wegneemt, zoo schitterkletst (flashes) de naastvolgende wolk by de eerste koomende, welke nu van haar vuur beroofd is, in dezelve, en begint mede haar eigen water te laten vallen; terwyl de eerste wolk wederom schitterkletst op de bergen ... 154 34. Om dit door een gemaklyke proeve te toonen ... 155 Laat dan de twee toestellen twee wolken verbeelden ... 158 40. ... het elektrikaal vuur is nimmer zigtbaar dan wanneer het in beweeging is, en ... overspringt door de lugt heen. ... een koperdraad ... onzigtbaar in het draad; maar gaat het door een ketting, zoo word het zigtbaar, dewyl het overspringt van schalm tot schalm. 159 ... Noorder-Licht. ... 42. geynster [genster, vonk; ook op p. 161] 160 46. Gemeen vuur is in alle lighaamen, meer of min, zoo wel als elektrikaal vuur. Misschien zyn zy beiden onderscheidene wyzingen (modificatien) van 't zelfde element ... |
2, 164 -174 | de l'Isle, Maan-Eklips van den 27 Maart 1755 ( Memoires de Trévoux [^], Decembre 1756: combinées avec le Journ. des Sçav. Tom. XXIII . pag. 480. & suiv.) [ 'Lettre ... sur quelques observations particuliéres faites à Paris dans l'Eclipse de Lune du 27. Mars 1755, que l'on prie les Astronomes de vérifier dans les deux Eclipses qui vont arriver l'année prochaine le 4. Janvier, & le 30. Juillet', vert. M.] 164 Myn Heer de Barros ... glazen van verschillende kleur 165 ... slegts vlak, dun, en ligt blaauw en geel geverwd ... tusschen zyn oog en het oogglas van den Verrekyker 167 ... dat de Heer de Barros de komst van de schaduwe der Aarde op den rand van Tycho 2 minuten 36 sekunden eer heeft waargenomen met het blaauwe glas, dan hy dezelve zonder geverwd glas zag. |
2, 185 -218 | Klein, Onderzoek waar de Zwaluwen overwinteren [z.o. 260] ( Klein, Hist. Av. Prodromus, p. 195 & seqq.) [ 'Ubinam Hirundines hybernent?', vert. N.] |
2, 222 -226 | Steven Hales, de Lugt in Broeibakken en Stookkassen te zuiveren ( The Gazetteer and London daily Advertiser. April 16. 1757.) [vert. X.] |
2, 233 -237 | . . . , uitwerkingen eenes Donderslags ... Kerk ... in Gothland ( Der Kön. Schwed. Akademie der Wissenschaften Abhandlungen / auf das Jahr 1753. XV. Deel, bl. 80.) [ 'Beschreibung eines Donnerschlags in der Kirche des Kirchspiels Alfwa, in Gothland', vert. H.] |
2, 238 -241 | Henry, een Man, die van den Donder was getroffen ( Recueil Periodique d'Observat. de Medecine, Chirurgie, Pharmacie, &c. Janv. 1757. p. 19.) [ 'Sur un homme frappé du tonnerre', vert. H.] |
| 2, 242 -259 | le Monnier, Elektrisiteit der Lugt [z.o. 1, 624] ( Memoires de l'Acad. Royale des Sciences de Paris, Ann. 1752. p. 233.) [ 'Observations sur l'Electricité de l'air', vert. N.] 243 ... dat een donderslag niets anders is dan de slag van een zeer groote elektrieke geynster [vonk]. ... Franklin ... ontwerp van eene beslissende proefneeming [Exp. and Obs., 1751, p. 63, fig. 9] 244 ... tot dat de heer d'Alibard 'er de daadlykheid van heeft beweezen [Marly-la-Ville, zie Franklin (trad. d'Alibard), Expériences ..., 1756, II, 67 .. 99 .. 133] [ 71: M. Gray*) est le premier à qui le tonnerre & les éclairs aient paru tenir beaucoup de la nature du feu & de la lumière électrique.] [ *) Lettre a M. Mortimer du mois de Mars 1735 (Vol. 39, p. 16 .. 24). — De heer Gray is de eerste aan wie het toescheen dat donder en bliksems veel overeenkomst hebben met elektrisch vuur en licht.] 244 ... Ik maakte tot dit einde een zeer eenvoudigen toestel ... een stang van twee en dertig voeten hoog, welke ik te Saint-Germain liet planten in 't midden van een Grasstuk ... 245 Des middags op den 7den juny 1752 ... bliksem ... niet verre ... Ik haastte my om het einde aan te raaken van het koperdraad ... gezwind kwam 'er met geweld eene zeer steekende geynster [vonk] uit, welke my op den arm omtrent den zelfden indruk deed gevoelen dien de vonk uit de fles, in de proefneeming van Leide, hervoortbrengt. 246 ... ben ik 'er toe gekoomen, om de uitwerkselen van de elektrisiteit der wolken merklyk te vergrooten, door eene gemeenschap te maaken van myn yzerdraad met groote cylinders van verguld papier en met verscheiden buizen van blik aan zyde opgehangen 252 Een' andere keer (altoos geduurende een donderbuije) plaatste ik my in 't midden van een tuin op een droogen pekkoek, en ik stak myn linkerhand in de lugt op, om de elektrisiteit te ontfangen: op 't oogenblik wierd ik geëlektrizeerd en men trok uit myn aangezigt en armen de vonken, even als of ik door den glazen bol geëlektrizeerd geweest ware. 254 ... dat de elektrisiteit in de lugt verspreid kon zyn zonder de tegenwoordigheid van eenige wolk. 258 ... Watson ... verzekert, dat de elektrieke stof uit de aarde komt ... |
2, 260 -281 | J. T. Klein, Onderzoek waar de Oijevaren overwinteren [z.o. 185 en 5, 18] ( J. T. Klein, Hist. Avium Prodr., p. 220.) [ 'Ubinam Ciconiae hybernent?', vert. N.] |
| 2, 312 -334 | Eller, voorgewende gevaar ... van Koperen Vaatwerk in de Keukens [z.o. 9, 588-] ( Memoir. de l'Acad. Royale des Sciences & Belles Lettres de Berlin. de l. An 1754. p. 3.) [ 'Recherches sur l'usage prétendu dangereux de la vaisselle de cuivre dans nos cuisines', vert. H.] 330 Om verder de schoone Sexe alle vreeze te beneemen, omtrent het drinken van haaren geliefden Drank, de Koffy, wanneer dezelve in een Koperen Kan gezet wordt ... 333 ... Wyn-azyn of Limoensap, als Zuure Ontbindvogten zynde van het Koper ... kooken; of dat het Nat te lang daar in bewaard wordt ... schadelyk voor de gezondheid [Noot van vertaler M. Houttuyn:] Ik zelf heb, nog maar twee of drie jaaren oud zynde, eens een Koper Gewigtje ingeslokt, 't welk van my, zonder eenig kwaad gevolg, met den Afgang is geloosd. |
2, 367 -398 | Waiz, waarom het Water ... door de Straat van Gibraltar altyd inwaards stroomt ( Der Kön. Schwed. Akademie der Wissenschaften Abhandlungen / auf das Jahr 1755. XVII. Deel, bl. 28.) [ 'Untersuchung der Ursache, warum das Wasser im atlantischen Meere allezeit in das mittelländische Meer durch die Enge bey Gibraltar hineinströmet', vert. H.] 369 Een beroemde Admiraal ... heeft tevens ontdekt ... dat het Water om laag, in tegendeel, uit de Middellandsche Zee in den Oceaan loopt. 371 Eenigen zyn .. tot de gedagten gekomen, dat de enkele Uitdamping hier toe voldeed; te meer dewyl MARIOTTE ... hebben betoogd, dat alle Regen, Sneeuw en Daauw, die jaarlyks omtrent Parys valt, te samen zo veel Water uitmaakt, dat het Aardryk daar door tot 18 of 20 Duimen hoog konde bedekt worden, doch dat daar tegen de Uitdamping jaarlyks 30 of 32 Duimen Waters wegneemt. 375 BUFFON ... in zyn Werk over de Natuurlyke Historie, op 't XI. Artikel zyner Beschouwing der Zee [T. 1, 1749, p. 375 .. 399 .. 413-4] ... Het tegenspreeken van een zo scherpzinnigen Natuurkundigen zet my aan, om naauwer te onderzoeken, hoe het met de Uitdamping der Middellandsche Zee gelegen zy. 380 §. 19. Wy moeten dan 't Gevoelen van een dubbelden Stroom niet zo schielyk verwerpen ... 393 §. 36. Wanneer, aan een Onderslag-Waterrad, of aan een Sluis, de Schuif wordt opgehaald ... (vergelyk Plaat XV. Fig. 1.) |
2, 451 -463 | John Canton, Artificiele Zeilsteenen te maaken [z.o. 464 en 6, 266] ( Philosph. Transact. Vol. XLVII. [1751] pag. 31. & Biblioth. Raisonn. Tom. XLVII. pag. 231. [213]) [ 'A Method of making artificial Magnets without the Use of natural ones' & 'Methode pour faire un Aiman artificiel, sans le secours de l'Aiman naturel', vert. M.] 451 Men moet een dozyn Staven laten maken, zes derzelven van ongehard of niet getemperd Staal, ieder drie duimen lang ... benevens twee stukjes Yzer ... 452 Het andere half dozyn Staven ... van gehard Staal ... vyf en een halven duim lang ... Alle de Staven moeten aan één van hare einden op alle zyden getekend worden met een streepje ... Neem vervolgens twee Yzere Staven ... die langen tyd over einde gestaan hebben ... een' Tang en een Yzeren Vuurpoker, welken men in Engeland en elders gebruikt om het vuur der Steenkolen mede te roeren ... (Plaat XVI, Fig. 1.) ... 
453 Houd, zittende, den Poker regt op en neer tusschen uwe kniën, en hegt' er bovenwaards een van uwe ongeharde Stale Staven, met het getekende einde naar beneden, aan vast ... Neem vervolgens de Tang in de regter hand ... de Staaf naderende, moet gy dezelve daar mede stryken van haar onderste einde naar boven, omtrent tien of twaalf malen. ... in eene halven cirkel daarvan afdraaien, om ze dus weder naar beneden te brengen, en met stryken voort te gaan. Wanneer men de Stale Staaf twaalf malen aan de eene zyde heeft gestreken, keert men dezelve om, en doet het zelfde aan den anderen kant ... 458 Doch dewyl de [geharde] Staven, door op deze wyze, regtstandig namelyk, gestreken te worden, alle de Zeilsteenkragt nog niet volkomen ontfangen, waar voor zy vatbaar zyn; zo strykt men ieder paar Staven eens of tweemalen in hare evewydige legging tusschen hare Yzere stukjes, (Fig. 5.) met twee van dezelve geharde Staven, die men dan, zo veel als mogelyk is, Waterpas houdt ... 459 Deze gehele Werking kan in een half uur, of daaromtrent, gedaan worden; en men kan door dezelve aan ieder der grote Staven, indien ze wel gehard zyn (*), een kragt byzetten, om agtentwintig Oncen Troy-Gewigt en somtyds meer op te ligten. [dus 0,8 kg] (*) De manier, die de Smit gebruikte, om de Stale Staven te harden ... 460 Indien men dit half dozyn Staven in een kastje legt (Fig. 6.), op zodanige wyze, dat twee Polen van dezelfde benaminge niet by elkander leggen; en indien men de twee Yzere stukjes, die 'er toe behoren, daar naast legt, als of ze eene Staaf waren; dan zullen ze altyd de eens gekregen kragt houden. 461 BYVOEGSEL. De grootste Staven, die de heer Canton heeft, zyn van een halven duim in 't vierkant, en van tien en een halven duim lang, wegende omtrent tien en een halve Once [0,3 kg], waarmede hy byna tachentig Oncen kan opligten. [2,2 kg] |
2, 464 -491 | Marcel, Savery en Michell, Verscheide manieren ... maken van Artificiele Zeilstenen [z.o. 451] ( Getrokken uit de Philosoph. Transactions, van 't Jaar 1732, No. 423, VI en van 't Jaar 1730, No. 414. pag. 295. en een Treatise of Artificial Magnets, by J. Michell. Cambr. 1750. [Fr.]) [vert. M.] 465 In den jare 1726 hadt de Heer ARNOLDUS MARCEL (*), Neef van den beroemden LEEUWENHOEK, te Dordrecht, het geluk van eene manier uit te vinden, om de Zeilsteenkragt aan Yzer en Staal bytezetten, zonder eenig behulp van eenen natuurlyken Zeilsteen ... (*) Den Brief .. aan de Koninklyke Societeit te Londen .. vindt men ook in de uitgelezen Natuurkundige Verhandelingen, I. Deel. bladz. 261. te Amsterdam .. 1735. 468 SERVINGTON SAVERY ... In myn' jongen tyd vermaakte ik my eens met het maken van eene Horizontale Naald, hebbende iemand myner medescholieren eenen Zeilsteen. 469 Ik merkte dat de Naald, die zeer los en vry hing, by ieder einde van het Yzer eenige Slingeringen (Vibrations) maakte. 478 KNIGHT en MICHELL ... |
2, 492 -506 | [M. Houttuyn], Komeet ... eerlang verwagt [z.o. 613 en 4, 284] 496 Niettegenstaande de ontwyfelbaare wederkomst van den Komeet van 't Jaar 1682, omtrent deezen tyd, heeft de beroemde Heer HALLEY dezelve niet dan ten hoogste waarschynlyk durven voorzeggen. ... daarom hebben sommigen een Wiskonstige manier voorgesteld (a), om, wanneer omtrent den tegenwoordigen tyd een Komeet verscheen, uit eene Waarneeming van deszelfs (a) In the Gentlemans Magazine, for September 1756, pag. 413* ... in 't Hollandsch Magazyn. II. Deel, bladz. 551. 497 Taanronds [ecliptica-] Lengte en Breedte met zekerheid te kunnen weeten, of het de zelfde zy. Dit is egter weinig te vergelyken by de moeite, daar omtrent aangewend door den vermaarden KLINKENBERG ... (b) Maar, sedert den aanvang van 't voorgaande Jaar, is by sommigen een ongegronde, om niet te zeggen ongerymde vreez', ontstaan, dat onze Aardkloot gevaar zou loopen, om door deezen Komeet te worden beschadigd. (b) Zie de Verhandelingen van de Holl. Maatschappy der Weetenschappen te Haarlem. II. Deel. pag. 275. [<] 498 Volgens WHISTON zou de Komeet, in 't Jaar 1680, naar den Ouden Styl, in November, 11 Dagen 1 Uur, 6 Minuuten, tyd van Londen, 499 zo digt aan des Aardkloots Kring zyn genaderd (b), als gezegd is; en nogthans heeft men niet gevonden, dat de Aarde daar door eenig nadeel overgekomen zy. Die Schryver schynt zig verbeeld te hebben, dat, indien de Aardkloot verviel in den Staart van een Komeet, daar uit een algemeene Watervloed gebooren zou kunnen worden; ja hy wil zelfs dat de Zondvloed veroorzaakt zou kunnen zyn door den Komeet van 't Jaar 1680. (b) Praelect. Physico-Mathem. Lond. 1710. pag. 360. [ Zie ook W. Whiston, A new theory of the Earth, 1696, fig. 7 (vooraan) en Book 1, Lemmata, p. 62-3.] |
2, 507 -522 | N. Struyck, Getal der Inwooneren van verscheide Landen en Steden [z.o. 7, 138] |
2, 523 -534 Pl. 17 | Daubenton, Verscheidenheden der Katten ( Hist. Nat. gen. & part. avec la Description du Cabinet du Roi. Tome VI. Paris 1756.) [p. 18; fig. vert. ?] |
2, 535 -541 | de Buffon, Verschillend Ras der Katten |
| 2, 561 -568 | P. Zetzel, uitwerkingen der Elektrisiteit op verscheide Lighaams-kwaalen ( Recueil Periodique d'Observat. de Medecine, Chirurgie, Pharmacie, &c. Octobre 1756. p. 254.) [ 'Nouvelles Experiences sur les effets de l'Electricité dans plusieurs maladies', Zetzell, vert. H.] 561 Men weet dat de Heer PIVATI [^] ... de eerste zy, die Proeven genomen heeft omtrent het gebruik van de Elektrisiteit in de Geneeskunde ... 1747 en 1748 [^] ... 563 de Heer STROMER [Kon. Schwed. Ak. 14, 199] ... ROSEN ... in 't Hospitaal van Upzal [ Z.o. 3, 262; Verh. Holl. Mij. 3, 526] |
2, 569 -575 | B. Franklin, Beantwoording van eenige Vraagen ... Elektrikaale Proeven [z.o. 123] ( New Experiments and Observat. on Electricity, Part II [1753], p. 93. Lett. VI.) [vert. N.] 570 ... onderscheid tussen een Elektriek en een Niet-Elektriek Lighaam? 573 Welke zyn de uitwerkingen der Lugt ...? 575 Proefneeming tot verdere Ontdekkinge ... Elektrieke Vloeistoffe. |
| 2, 613 -630 | D. Klinkenberg, Komeet-Sterre ... 1757 [z.o. 492 en 5, 372] [ Zie ook Phil. Trans. vol. 50-2, 483 — vol. 50-1, 408: Bradley] [^] 614 ... zig eerst vertoonende in zulk een tyd, en naby op die zelfde plaats aan den hemel, als men den Comeet, die in de Jaaren 1531, 1607, en de laatste maal in 1682, gezien is, nu wederom verwagtte. ... Toen ik op den 16 September, 's morgens tusschen drie en vier uuren, dit Verschynsel eerst gewaar wierd .. was 'er weinig twyfel by my, of dit zou de Comeet, dien men toen reeds verwagtte, geweest zyn ... |
|
615 ... in de Constellatie van Tweelingen ... Des avonds was ik van gedagten, den Comeet verder ten Noorden te zullen vinden, maar omtrent ten half twaalf wierd ik het tegendeel gewaar .. dat dezelve meerder ten Zuiden geweken was; het welk my aanstonds deed denken, dat dit niet de verwagt wordende van 't Jaar 1682, maar een andere Comeet zou moeten zyn. [Pl. 19] 621 ... op wat plaats de Comeet omtrent middernagt, tusschen den 11 en 12 September, ten naasten by toen de Heer GARTNER, te Dolckewitz in Saxen, denzelven het eerst heeft waargenomen, gestaan moet hebben ... [ Vgl. figuur "Stand des Cometen D. 4 Octobr. früh um 4 Uhr" in Das Neueste aus der anmuthigen Gelehrsamkeit, 1757, Num IX, p. 680, met Erklärung p. 823-7.] | |
2, 631 -635 | N. Struyck, Sterrekundige Berigten [ Voor Struyck en Klinkenberg zie H. J. Zuidervaart, Van 'Konstgenoten' en Hemelse Fenomenen (1999), 108- (met portret) en 133-.] [ Portret in Inleiding tot de algemeene Geographie, benevens eenige Sterrekundige en andere Verhandelingen, 1740.] [ G. W. Kronk, Cometography (1999), vol. 1, p. viii: "Perhaps the first great researcher of comets was Nicholaas Struyck."] [ Bengt Ferrner's Dagboek (1759), ed. G. W. Kernkamp, in Bijdr. en meded. Hist. Gen., deel 31 (1910), p. 357-9.] 
631 Nadat my door den Heer KLINKENBERG, was bekend gemaakt, dat hy een Comeet gezien had op den 16 September deezes Jaars ... zo heb ik vernomen, dat deeze Comeet ook in Engeland door den Heer BRADLEY, en verder in Vrankryk door verscheide Sterrekundigen, als ook in Saxen en op meer andere Plaatsen, was gezien. Toen ik op myn Cometarium*) .. de Standplaatsen .. afpaste ... [ *) Zie Vervolg van de beschryving der staartsterren (1753), p. 113. Vgl. 'Sphaera nova Cometarum': een tekening van komeetbanen in Helisaeus Röslin, Theoria nova, Straatsburg 1578.] 632 De Heer Abt DE LA CAILLE heeft my de Bepaalingen van den Comeet des Jaars 1757 toegezonden ... 633 Dit is nu de een-en-veertigste Comeet, daar dat gedeelte van den Weg van bepaald is, waar in wy dezelven met onze bloote oogen kunnen zien, volgens de Onderstelling, dat hetzelve een Parabole zy. 633 2. ... Verbeteringen in de berekening van den Hemelloop. ... dat voortreffelyke Werk, 't welk de Heer DE LA CAILLE te Parys, in dit jaar 1757, in 't Latyn heeft uitgegeven, onder den tytel van, Astronomiae fundamenta novissimis Observationibus stabilita ... 635 3. ... de Lengte van de Kaap de Goede Hope ... nog meende, dat dezelve was 15 Graden 42 Minuten, beoosten de Meridiaan van Parys (a). ... bevonden te zyn 16 graden 8, of 16 graden 10 minuten beoosten Parys. (a) Vergelyk de nieuwe Geographische Ontdekkingen, in myn Werk, gedrukt te Amsterdam in 't Jaar 1753, bladz. 155, 156. [ Z.o. de la Caille, hierboven in deel 1, 333.] |
2, [641] | Bladwyzer |
Home | Verhandelingen | Houttuyn (top) | Deel 3 - 6