Uitgezogte Verhandelingen

Deel 3, 1758
	Inhoud  (No. 9-12)
3, 107    -120	de Romas, Proefneemingen met den Elektrikalen Vlieger  [z.o. 1, 617 en 10, 69] ( Memoires de Mathematique & de Physique. Tom. II. p. 394. a Paris, Ao. 1755.) [ '... des observations frappantes, qui prouvent que plus le corps isolé est élevé au dessus de la terre, plus le feu de l'Electricité est abondant', vertaler: N.] 107   ... een lighaam meer dan 600 Voeten hoog van de aarde te verheffen met kleine kosten 108   ... Vlieger .. van Papier .. 7 voeten 5 duimen hoog .. 3 voeten breed. Ik nam 'er de allereerste proef mede op laatstleeden 14 May (1753) ... niet ééne vonk ... dat het gebrek aan genoegzaamen regen de oorzaak ware, dat myn hennepe Vliegertouw het Elektrikale Vuur niet wel overbracht. 109   ... myn Vlieger met oly te overstryken, en zyn touw .. te bespinnen met een koperen Cytherdraad ... Na verscheide vruchtelooze poogingen om hem op te krygen, gelukte het my eindelyk den 7den van Juny (1753) ... ten minsten 550 voeten hoog ... aan 't einde van het touw een zyden koord knoopte van 3½ voeten lang, het welk ik vastmaakte aan een slinger, welks gewicht een groote steen was, onder de luifel van een huis buiten de Stad. Aan 't Vliegertouw maakte ik ook, by het zyden koord, een blikken buis vast, van 1 voet lang en 1 duim middellinie, ten einde daar uit Vonken te trekken 110  ... dewyl de voorzichtigheid het .. raadzaam maakte de blikken buis noch met de bloote hand, noch met een sleutel .. aan te raaken .. een klein werktuig .. glazen buis .. yzerdraad kettinkje .. tot op den grond. 111   De proeven en waarneemingen .. verdeeld .. in drie Bedryven. In het eerste waren de vonken slegts even eens als die men met het gewoone werktuig [zie figuur: detail van portret door Calbet] door een goede glazen bol verwekt. ... 112   hield ik op met my van het even gemeld werktuigje te bedienen, het welk ik in 't vervolg .. den Verwekker [excitateur] zal noemen; trekkende voorts de vonken .. nu eens met een sleutel dan eens met den knokkel van myn vinger. 't Gezelschap .. een vonkje trok. 113   ... kreeg ik zulk een' ysselyke schok .. dat ik geloove dat de slag .. in de Leidse Proeve, of .. de twee flessen, in de proef van Doctor Bevis, of ook die met de lugtledige fles van den Abt Nollet .. nimmer zoo vervaarelyk geweest is. 114   ... tweede Bedryf ... geene vonken .. dan door middel van den verwekker. ... eene vonk .. van twee duimen ... Vuur-lemmers [lames de feu: vuurbladen] .. met een geknap, het welk men meer dan 200 treden ver kon hooren. ... voor myn gezicht .. eene verbeelding even als van een Spinneweb. Ik begreep hier uit, dat het niet goed ware zoo digt by het touw te zyn ... 115   ... strootjes .. dansende gelyk marionetten 116   ... een geduurig geruis even als van een kleine smids blaasbalg. ... laatste Bedryf ... driewerf herhaalde ratelslag .. de slagen uit de buis van 't Vliegertouw tot midden in de Stad gehoord 117   ... als van een Vuurpyl van 8 duimen lengte en 5 linien dikte; maar dit is 't niet al. Het strootje .. trok langs het Vliegertouw. 119   ... kon de Vlieger niet langer staande blyven. Om de waarheid te zeggen, dit speet my niet zeer ...
3, 138    -144	N. Struyck, Loop der Satellieten van Jupiter
3, 262    -267	P. Zetzel, Lamheid ... Elektrizeeren  [z.o. 2, 561 en 5, 92] ( Der Kön. Schwed. Akademie der Wissenschaften Abhandlungen / auf das Jahr 1755. XVII. Deel, pag. 59.) [ 'Anmerkung von der Lahmheit', vert. H.] 268-70   Byvoegsel van den Vertaaler [Maarten Houttuyn] ( Hist. de l'Acad. Royale des Sciences de Paris. Ann. 1753. p. 77.)
3, 281    -284	. . . , Proeven ... nieuw soort van Kanonstukken ( Hist. de l'Acad. Royale des Sciences, de l'An 1753. p. 70. a Paris, Anno 1757.) [ 'Sur une nouvelle construction de canons', vert. H.]
3, 285    -308	N. Struyck, Wisseltafelen
3, 423    -432	Hales, Middel om het Buskruid ... te droogen ( Getrokken uit het Werk van Dr. Hales, genaamd A Description of Ventilators. London. Ao. 1743. pag. 119.)  [vert. H.] 423  [noot]  zekere Werktuigen, genaamd Ventilators .. Togtmaakers     [ Z.o. Nat. Verh. 1799, 1-2, 3: 'Historische beschryving']
3, 464    -478	L.Th. Gronovius, Brief ... Siddervis of Beef-Aal  (Uit het Latyn vertaald.) [vert. † N.] 469   Siddervis.  Verhand. der Holl. Maatsch. 2de Deel. bl. 372-379. 473   1. Welke uitwerkselen heeft de aanraaking ...?
3, 495    -525	Baron, Uitwaaseming van het Ys ( Memoires de l'Acad. Royale des Sciences, de l'An 1753. A Paris, Anno 1757. p. 250.) [ 'Experiences sur l'evaporation de la glace', vert. N.]
3, 526    -552	. . . , Eigenschappen van het Witte Goud of Agtste Metaal ... Platina del Pinto     Getrokken uit Proeven en Waarneemingen ... Londen, Parys, Stokholm ... ( Recueil d'Experiences, faites dans les Academies Royales de Londres, Suede, &c. A Paris 1758.)  [vert. H.] [ La Platine, l'or blanc, ou le huitieme métal.] 527   het agtste der volmaakte Metaalen; indien men 't Kwikzilver mede rekent.
3, 553    -567	. . . , Ketenen van Bergen rondom den Aardkloot ... Stelling van den Heer Buache ( Histoire de l'Acad. Royale des Scienc. A. 1752. Ed. de Paris, 1756. pag. 117 & suiv.) [ 'Sur les chaînes de montagnes du globe terrestre', vert. M.] 553   Reeds in den jare 1745 (*) is verslag gedaan van eene Kaart, die de Heer BUACHE heeft in 't licht gegeven, die ... in plaats van de Oppervlakte der Zee te vertonen .. de Grond der Zee vertoonde     (*)  Hist. de l'Acad. Royale des Sciences, 1745. pag. 76. 557   dat de Eilanden niets anders zyn, dan de Toppen der hoogste Bergen 566   Op deze maniere onzen Aardkloot te beschouwen, opent eenen nieuwen weg voor de Aardrykskunde.
3, 568    -572	N. Struyck, Vergelyking der Grootte van Babylon met ... andere Steden
3, [573]	Bladwyzer

	Zyn Kollega, de Heer RICHMAN [z.o. 1, 466], bezig zynde met Proefneemingen, omtrent de Uitwaasemingen der Wateren, te doen, en tot meer zekerheid geduurig de Oogen houdende op zyn Thermometer, nam eens waar ... wanneer hy den Thermometer uit het Water haalde, dat de Kwik niet alleen rees, gelyk dezelve wegens de warmte van 't Vertrek moest gedaan hebben, maar zelfs tien of twaalf Graaden zakte. ... Eindelyk ontdekte hy, dat, indien hy den Thermometer afdroogde van de Vogtigheid, welke 'er van het Water aanhing, de Kwik aanstonds rees ... (n)     (n)  't Is aanmerkelyk, dat de Heer MAUPERTUIS in Lapland iets dergelyks bevonden heeft. .. OUTHIER, Voyage au Nord .. [1744, p. 145; fig.] 138   Een groote verwarring geeft, in het nazien van de Waarneemingen die hier of elders gedaan zyn, en inzonderheid het vergelyken van dezelven met malkander, het verschil der Thermometer-Schaalen. 140   ... een Tafel van drie verschillende Schaalen, te weeten, die van De l'Isle, Réaumur en Fahrenheit. (Zie Pl. XXXIV.)
5, 149    -206	C. Linnaeus, Natuurlyk Samenstel der Vogelen ( Getrokken uit C. LINNÆI Systema Naturae. Edit. X. reformata. Homiae, 1758.)  [vert. N.] 152   De Nederduitsche Naamen der Vogelen .. zyn, de Vogelen zelf Inlanders zynde, meest zulken als onze Jaagers, Valkenieren, Vogelaaren, Kooilieden, en Dompers (†), van onheugelyke tyden her gewoon zyn aan 't gevogelte te geeven.     (†)  Deeze is de naam der Vogelaaren, die af en aan het Eiland Wieringen in Zuider Zee, op de ondiepe Zandplaaten, de Eendvogelen en Ganzen met Slagnetten .. gewoon zyn te gaan vangen. ...
5, 297    -350 Pl. 36	Geoffroy, Werktuig van 't Gehoor ... Kruipende Dieren ... Visschen ( Memoir. de Mathem. & Physiq. Tom. II. Paris 1757, pag. 164.) [Pl.] [ 'Sur l'organe de l'ouïe des reptiles, et de quelques Poissons que l'on doit rapporter aux Reptiles', vert. H.]
5, 372    -399	D. Klinkenberg, Staart-Ster van het Jaar 1759 ... Halley  [z.o. 4, 284; Verh. Holl. Mij, 5, 225] 372   Alhoewel 'er een groot onderscheid is geweest, zo in de Schyngestalte, als in de Schynbare Loopwegen van de Staartsterre, die men in de Jaaren 1531, 1607, 1682, en 1759 gezien .. heeft ... nogtans is 'er geen twyffel aan, of het zyn geen byzondere, maar een zelfde Komeet geweest. 373   HALLEY .. heeft al gezien en voorgesteld, waarom deeze Komeet misschien niet eer, dan in 't laatst van 't Jaar 1758, of in het begin van 1759, zou wederkomen, zo als 't geschied is. Onze beroemde Tydgenoot, de Geleerde Heer CLAIRAUT te Parys, het al te vroegtydig en vergeefs uitzien van verscheide Sterrekundigen naar de komst van den Komeet bemerkende, heeft ... een besluit gemaakt, dat de Komeet omtrent het midden van de Maand April tot zyn nabyheid aan de Zon zou moeten komen 374   ... in een Memorie van dien Heer, gedrukt in het Journal des Sçavans voor de Maand January 1759, pag. 92. &c. [Amst. p. 80-96, Paris: p. 38-45]  De uitkomst heeft doen zien dat de uitrekening van den Heer CLAIRAUT niet boven eene Maand van de waarheid zy afgeweeken. Het is veel gevorderd, en heeft een byzondere oplettendheid en geduld vereischt, om een zo lange en ongelykheid onderhevige Periode, in een Elliptischen Weg die byna viermaal grooter langte dan breedte heeft, tot op een negenhonderdste gedeelte naa te bepaalen 375   ... de Onovereenkomstigheid van den Schynbaaren Weg, en de overeenkomst van den Waaren Weg ... Eindelyk, in de Maand December 1758, is de Komeet weder zigtbaar geworden, en naby Dresden eerst gezien [Palitzsch] ...     [ Zie Das Neueste aus der anmuthigen Gelehrsamkeit, IX, 71-5 en 150-4.] 381   ... in deeze Provinciën heeft men hem, zo veel my bewust is, voor den 30 April niet gezien. 387   ... de Staart ... Ik zou de schynbaare langte, den 30 April, niet meer dan op 1 of 1¼ Graaden durven bepaalen ... Zeker Heer in het begin van April 1759 te Surinamen .. omtrent 10 Graaden ... PICARD .. 1682, den 29 Augustus .. 30 Graaden     [ Picard is overleden in oktober 1682, zie brief van Gallois aan Huygens, OC 8, 400.] 390   ... (zie Fig. 3 en 4); de eerste is toepasselyk op het Jaar 1682, en de andere op 1759. 393   dat de Heer PICARD een gants voordeelige Lugtsgesteldheid moet aangetroffen hebben, dewyl noch HEVELIUS te Dantzig, noch FLAMSTEED te Greenwich, de Staart ooit langer dan 10, 15 a 16 Graden hebben gezien 396   ... 'er nogtans geene dier Wandelwegen zyn gevonden, die op malkander aan loopen, schoon 'er eenigen zyn, die den anderen heel naa voorby gaan; waar door de vreeslyke aanbotsingen en verbryzelingen van die groote Lighaamen tegen elkander zo wonderlyk worden verhoed. 397   ... [Pl. 37] al de Cirkel- en Elliptische Vlakten hebben alleen regte lynen, door de Zon S gaande, met malkanderen gemeen, waar van hier maar alleen die, in welke de Vlakten van des Komeets en Aardkloots Weg elkander snyden, met is aangeweezen
5, 400    -409	N. Struyck, Wegen van eenige Komeeten  [z.o. 564 en 4, 292] [ Correctie in 8, 316 van komeet 1264, Noordknoop.]
5, 410     -416	[M. Houttuyn], Afstand der Zonne van den Aardkloot  [z.o. Verh. Holl. Mij, 6, 285] 410   Men weet dat, tot het meeten van een Afstand, in een Driehoek drie bekendheden worden vereischt. ... Verschilzigt (Parallaxis) 411   ... Men kan egter beter denkbeeld van 't Verschilzigt opmaaken, wanneer men op Fig. 5 (Plaat XXXVII) het oog slaat. ... de hoek ABZ regt; dan is BZC de waare Zigteinder of Horisont, en de Zon, daar in zynde, gaat voor 't Oog onder; maar, uit het middelpunt van den Aardkloot A gezien, zou zy nog daar boven verheven zyn zo veel de hoek BZA bedraagt .. het Verschilzigt

	... Doch deezen Hoek is't onmooglyk op een direkte wyze af te meeten ... 412   ... een grooter Grondlyn (Basis) daar toe te gebruiken, neemende den afstand der Maan van de Aardkloot ... dus kwam het, dat, onder de voornaame Sterrekundigen van den laatst voorleeden tyd, WENDELINUS denzelven op 14 Sekonden stelde, en DE  LA  HIRE op 6 Sekonden ... tusschen 2 en 3 Minuuten .. gelyk veelen zig in de voorgaande Eeuw verbeeldden [<] ... Men kwam derhalve tot het denkbeeld, dat de Planeeten, wier afstanden van de Zon, in evenredigheid tot elkander, reeds lange naauwkeurig bekend zyn geweest, dienen zouden kunnen, om eenig nader Licht te geeven in deeze duistere Zaak ... FLAMSTEED ... 413   ... dat het Horisontaale Verschilzigt van de Zon niet grooter dan 10 Sekonden of daar omtrent kon zyn (*). De Heer CASSINI heeft dit ook zo gerekend ... Abt DE  LA  CAILLE .. Reize naar de Kaap .. (†) .. 1751 ..       (*)  Zie Phil. Trans. Num. 85. pag. 5119 & Num. 96. p. 6100 [Vol. 8, 1673].       (†)  In het I. Deel deezer Uitgez. Verh. .. bl. 333-364. ... het II. Deel, bl. 633. 414   ... dat de Horisontaale Parallaxis van de Zon, de Aardkloot in middel-afstand zynde, 10 1/5 Sekonden is (*). ... De Heer WARGENTIN .. 10 5/6 Sekonden berekent (†) ... De Heer DE  L'ISLE heeft door vergelyking der Waarneemingen, die van den Heer BRADLEY te Greenwich gedaan zyn, met die aan de Kaap ...       (*)  In een Brief ...aan den Heer STRUYCK .. den 6 Augustus 1760.       (†)  Der Kön. Schwed. Akad. der Wiss. Abh./ auf das Jahr 1756. bladz. 66. 415   .. op omtrent 10 1/3 Sekonden bepaald (*) ...       (*)  Zie Phil. Transact. for 1754, pag. 517. [Ph. Tr. Abr. X (1809) 455-6.] Ondertusschen schynen nog veele Sterrekundigen in verbeelding te zyn, dat zy, volgens het Voorstel van den Heer HALLEY, door de Passagie van Venus over de Zon, die in het Jaar 1761, op den 6 Juny, moet voorvallen, het Verschilzigt nog nader en tot een veertigste deel van een Sekonde, dat is tot omtrent 50 halve middellynen van den Aardkloot naa, zouden kunnen ontdekken. Dit schynt egter naauwlyks 't gevaar waardig om verre Reizen te onderneemen [Le Gentil], 416   dewyl een Wolkige Dag al die moeite vrugteloos kan maaken. Niettemin is het zeer nuttig, dat die Passagie overal, daar slegts bekwaame Werktuigen zyn, ten naauwkeurigste waargenomen worde. Men zal zig nu, tot dat het nog nader ondervonden is, moeten te vrede houden, met ... iets meer dan twintigduizend Aardkloots halve middellynen, of ten naauwkeurigste 20237 zodanige halve middellynen ... ruim zeventien millioenen Duitsche Mylen [130 miljoen km; vgl. 10, 47].
5, 417    -421	William Arderon, hoe men de Magneetische Kragt kan geeven aan Geel Koper ( Philosoph. Transact. Vol. L. Part. 2. for 1758. pag. 774.)  [ Ph. Tr. Abr. XI (1809) 285.] [ 'Abstract of a Letter ... on giving Magnetism and Polarity to Brass', vert. H.] 418   Ik heb stukken geel Koper, die geen de minste Magneetische kragt hadden, door dezelven behoorlyk hard te slaan en ze de dubbelde Toets te geeven, volgens de manier van den Heer MITCHEL (†),       (†)  Zie het II. Deel deezer Verhandelingen, bladz. [464-] 491. 419   de Naald doen aantrekken en wegstooten ... Magneetisch Koper trekt Yzer niet aan ... 420   ... zouden wy misschien Kompasnaalden kunnen krygen van Koper ... Maar myn geheele oogmerk was, te toonen, dat 421   geel Koper geenszins een bekwaam Metaal is om 'er Kompasdoozen van te maaken ...
5, 453    -478	[Samuel Formey], Levens-beschryving van den Here Lieberkuhn  [z.o. 479] ( Memoires de l'Academie Royale des Sciences & Belles Lettres de Berlin, l'An 1756. p. 519.) [ 'Eloge de Mr. Lieberkühn', vert. M.] 457   ... deze gelukkige dagen vlogen met snelheid voorby, en hy bereikte, met weerzin, den eindpaal van zynen Akademischen loop. Wanneer men de Waarheid van ganscher harte en vurig bemint, zou men gaarne al zyn leven Discipel willen blyven. 460   ... op order des Konings de Godgeleerdheid hebbende laten varen, om zig op de Wiskunde toeteleggen, voor zo verre dezelve op de vorderingen der Natuurkunde toepasselyk is ... 461   ... 1737 ... kwam hy te Amsterdam, van waar hy kort daarna zig naar Leiden begaf. ... BOERHAAVE ... ALBINUS, VAN  ZWIETEN en GAUBIUS 462   ... Doctor der Medicynen .. op den 20 van July 1739. ... verliet Holland .. kwam te Londen. 464   ... werdt hy zelf Uitvinder .. Mikroskoop met een terugkaatzenden Spiegel ... 473   ... sleep hy in Kommen Glaasjes voor het Mikroskoop van zulke wonderbaarlyke kleinheid, dat men een Mikroskoop nodig had om ze te zien. 478   Hy verzekerde, dat hy de Satelliten van Jupiter met zyne enkele oogen hadt kunnen zien, wanneer zy nog in alle hunne kragt waren.     [ Zo'n waarneming is gedaan door Gan De in China, 365 v.C.]
5, 479    -503	[S.], Slypen van kleine Vergrootglaasjes volgens de manier van den Heere J. N. Lieberkuhn  [z.o. 453]  479  ... Bolrondte der Glaasjes. 480   By voorbeeld, men neemt de Middellyn van het meest vergrootende Glaasje gelyk aan een vyf-en-twintigste part .. van een Duim. 481   ... Beiteltjes .. Kommetjes ... 484   ... Handvatjes, daar men de Glaasjes op vast maakt. 485   Het maken van de Slypstof. 488   Dan slypt men de kanten van het Glaasje ... de kleinste op een Schuifsteen (want die maakt men van een schibbetje [splintertje], dat men met een Kouwbeiteltje en Hamer van den kant van het Glas afslaat, 't welk met een lugtige hand moet gedaan worden) totdat die ten naasten by in het Kommetje passen. Dan begint men .. het Glaasje in het Kommetje op den Draaibank te slypen, op deze manier. Laat AB Fig. 9. [Pl. 38], het Kommetje zyn, en C het Handvatje met het Glaasje aan C gelakt ... 490   Men beziet het Glaasje met een Vergrootglas van één of één en een halven duim Brandpunt, of 'er geen kleine putjes of krasjes in zyn ... 492   Het maken der Polyststof. 496   ... Kapjes, om de Glaasjes tussen te zetten. 498   ... Reflecteer-Spiegeltjes ...     [ Lieberkuhn, 'Description d'un microscope anatomique', in Histoire de l'Académie Royale des Sciences et des Belles-Lettres de Berlin, 1745, Mem. p. 14.]
5, 522    -529	Jac. Savary, of de Spraak den Mensch alleen eigen zy ( Disput. Medica, habita Parisiis, Anno 1757, in Scholis Medicorum; respond. Jac. Savary.) [ 'An ut caeteris animantibus ita et homini sua vox peculiaris?', vert. H.]  [^]
5, 554    -563	[Philo-Mechanicus], nieuw Soort van Verrekykers met zeven Glazen ( The Gentlem. Magazine. December 1759, pag. 580.) [vert. H.] 554   De Roode Straalen .. ondergaan de minste Straalbreeking ... 555   ... verwarring .. Voorwerpglazen van honderd Voeten of langer Brandpunt ... NEWTON .. Terugkaatzend Teleskoop ... 556   ... zekere samenvoeging van verschillend doorschynende Middelstoffen ... 558   ... heeft de Heer EULER, in de Verhandelingen der Berlynsche Akademie op 't Jaar 1747 [Histoire de l'Ac. R., p. 274-96, met fig. (nr. 520)], voorgesteld een soort van Lens, bestaande uit twee Meniskus-Glazen, met de holle zyde naar elkander samengevoegd en de tusschenruimte met Water gevuld ... 559   ... zwaarigheden .. die byna onoverkomelyk waren. 560   De verstandige Heer DOLLAND ... 561   ... verschillende Soorten van Glas ... 562   Derhalve maakte hy twee Klootsche Glazen, het eene holrond (concave), het andere verhevenrond (convex), op dat zy de Lichtstraalen met tegenstrydige Koersen mogten breeken: het verhevenronde van Kroon Glas, het holronde van Krystal-Glas, op dat de overmaat der Straalbreeking in het verhevenronde mogte zyn. 563   ... het Veld van den Verrekyker is uitneemend vergroot, en van egaale duidelykheid in alle zyn deelen, en het Vergrootend Vermogen zo aanmerkelyk vermeerderd, dat den Heer DOLLANDs Glazen gelyk staan met die der gemeene Straalbreekende Verrekykers, van driemaal zo veel langte.     [ John Dollond, 'An account of some experiments concerning the different refrangibility of light', in Phil. Tr. vol. 50 (1757-8) 733-43 ;  I. Newton, Opticks (1704) I-2, Exp. 8.]     [ Z.o. J. F. Hennert in Verh. Bat. Gen., 1, 277;  J. en H. van Deyl in Nat. Verh. 3-2 (1807) 133.]
5, 564    -565	N. Struyck, Vervolg van de optelling der Komeeten  [z.o. 400 en 7, 455] ... Pingré .. de la Caille .. Bradley .. Klinkenberg. 't Getal derzelven is elf, zo dat nu reeds de Wegen van drie-en-vyftig Komeeten bekend zyn.
5, 566    -580	Lantingshausen, hoe de Aard-appelen in den Elsaz ... gebruikt worden ( Der Kön. Schwed. Akademie der Wissenschaften Abhandlungen.)  [B. 9, 213.] [ 'Bericht, wie die Erdbirnen in Elsaß, Lothringen, Pfalz, gewartet und genutzet werden', vert. H.] [ B. 9, 224   ... dass Herr Alström die erste Triebfeder gewesen ist ...] [ B. 9, 225   Als ein Landesmann schätze ich es viel höher, dass er der erste gewesen ist, welcher uns den Nutzen der Potatoes gewiesen hat, als wenn wir durch ihn eine ganze Provinz zum Reiche gebracht hätten.]
5, [587]	Bladwyzer

Deel 6, 1761   (^)
	Inhoud
6, 1   -58 Pl. 39	N. Struyck, Klootsche Driehoeksrekening 1   Over de Uitvinding en Vordering van de Driehoeks-rekening 9   Sterrekundige voorstellen
6, 59    -66	D. Klinkenberg, het berekenen der Verschyning van Venus in de Zon  [z.o. 305] 59   ... van het berekenen, hoedanig de zigtbaare Passagiën der binnenst of onderste Planeeten, voorby de Zon, somtyts moetende voorvallen, is tot nog toe weinig gewag gemaakt ... Den 6 Juny deezes Jaars 1761 ... 60   ... zeker Boekje, getituleerd, de Conjunctie van Venus met de Zon, te Leeuwarden gedrukt [W. Foppes] ... 66   ... gelyk ik ze in het Zesde Deels, Eerste Stuk, der Verhandelingen van de Hollandsche Maatschappye der Weetenschappen, heb afgebeeld. [<]
6, 67    -73	[M. Houttuyn], Waarneemingen op den Thermometer en Barometer ... te Petersburg  [z.o. 74 en 5, 119] 67   ... zwaare Koude, die, in 't laatste van 't Jaar 1759 en in 't voorste van 't Jaar 1760, in het Noorder deel van Europa heerschte ... hooge trappen der Koude te Petersburg; doch dewyl ons thans het geheele beloop der Waarneemingen, daar omtrent in 't werk gesteld door den Hoog geleerden Heere J. A. BRAUN, Philos. Professor aldaar, gunstig is medegedeeld, zullen wy 't zelve hier voordraagen. ... volgens de Schaal van de l'Isle, daar 0 gesteld wordt op de Hoogte, tot welke het Kwikzilver in Kookend Water klimt, en 150 by het Punt van Vorst ... 73   De Vorst was in den Grond doorgedrongen ter diepte van 30 Engelsche Duimen, en de dikte van 't Ys, op den Neva Stroom, is 28 Engelsche Duimen .. geweest.
6, 74   -115 Pl. 40	J. A. Braun, bevriezen ... Kwikzilver, in de Konstig verkreegene Koude  [z.o. 67 en 7, 551] Voorgelezen .. Petersburgsche Akademie .. September des Jaars 1760. [ Phil. Tr. 52 (1761) 156-72: 'An Account of a Treatise ... De admirando frigore artificiali ...', vert. H.] 75   ... het Kwikzilver .. aangemerkt als een Lighaam, 't welk zynen Vloeijenden staat behield en altyd behouden zou in allerley trap van Koude ... hoe 'er vermoeden was geweest, dat het Kwikzilver in eenige Barometers en Thermometers, in Siberie, bevroozen geweest ware; doch .. in grooter trappen van Koude, vloeijende gebleeven was in andere ... 76   Op den 14 (25) December des Jaars 1759 ... hevige Koude .. van welke nooit de weergaa .. hier te Petersburg, op de Akademie, waargenomen was. 78   Sterk Water was, in de trap van 204 Graaden, dien het, gelyk de ingedompelde Thermometer toonde, aangenomen hadt, ten grootsten deel bevroozen ... kon de Natuurlyke Koude niet boven de 30 Graaden vergrooten: zo dat de Kwik niet laager dan op 234 Graaden van onze Schaal gezien werdt te daalen [– 56 °C]. ... REAUMUR en MUSSCHENBROEK ... [Noot:] ... Historie van de Akademie der Weetenschappen van Parys, op 't Jaar 1734 [p. 9 en 167] ... in Tentaminibus Academiae del Cimento [1731], p. 174. P. I. 80   ... tot 260 Graaden ... tot 380 Graaden gedaald ... tot 470 Graden [– 213 °C] ... het Kwikzilver geheel onbeweeglyk ... 83   ... de Thermometers .. aan stukken te breeken, ten einde de eigenschap van het bevroozen Kwikzilver nader zou kunnen onderzogt en ter toets gebragt worden. 84   ... Ik kon de Plaatjes der gestolde Kwik .. gemakkelyk met een Pennemes snyden ... 86   ... tot 530 .. tot 650 Graaden. Doch .. kreegen de Bolletjes eenige Scheuren ... waargenomen, dat de Thermometer altyd laager stond, wanneer het Kwikzilver geheelenal was gestold, dan wanneer 'er eenig gedeelte vloeibaar overbleef. ... hy is gedaald geweest tot 800 en verder tot 1500 Graaden toe; 87   maar in deeze laatste Proefneeming was het Bolletje geheel aan stukken, zo dat de Kogel van Kwik t'eenemaal bevroozen 'er uit viel ... 98   ... dat de verdikking of samentrekking, en derhalve de vermindering der Klomp van 't Kwikzilver in uitgestrektheid, wel zeer groot is, ('t welk uit de laage zakking van de Kwik in den Thermometer, toen dezelve bevroor, ten overvloede blykt,)... [ Kwik stolt bij – 39 °C, het krimpt dan met 4%.]  [^] 102   Dit is, ten minste, uit de Waarneemingen zeker, dat de eenstemmigheid der Kwik-Thermometeren, met de genen die met Wyngeest gevuld zyn, in de hooger trappen van Koude geheel verdwynt.
6, 121    -148	B. Wilson, Elektrikaale Proefneemingen omtrent den Steen, die Tourmalin, of Asch-trekker genoemd wordt  [vervolg: 200-19;  z.o. 1, 619] ( Phil. Transact. Vol. LI. Part I. for 1759. pag. 308 [fig.].) [ 'Experiments on the Tourmalin', vert. H.] 122   Hoe langer ik met de Elektriciteit omgaa [1646], hoe meer ik verbaasd staa ... eerst een Geschil .. betreffende de twee Elektriciteiten ... Gepolyst Glas .. plus ... Lak, Barnsteen .. minus 123   Geen Proefneeming .. heeft tot nog toe gescheenen te bepaalen, welke .. weezentlyk plus Elektriek, en welke van dezelve weezentlyk minus Elektriek maakt ... ... tweede Verhandeling .. die ik in den Jaare 1748 uitgegeven heb ... Naderhand .. een Werk [1756], daar wylen myn waarde Vriend, Dr. HOADLY, benevens my deel aan hadt. ... dat ik waarnam in het Vacuum Torricellianum ... 124   ... hoe Lord CHARLES CAVENDISH de eerste is geweest, die de Vertooning van een onafgebroken Stroom van Licht door het geheele Vacuum van een Lugtledig gemaakte Buis waarnam. .. (*) .. ".. een Cylindrische Glazen Pyp .. zeven en een half Voet lang, eenigermate als een Parabool gebogen ..."       (*) .. [Watson]  Philosoph. Transact. Vol. XLVII. p. 370. [fig.] 125   Dr. WATSON .. zal .. niet gelet hebben op eene zonderlinge Vertooning van Licht, op eene der Oppervlakten van 't Kwikzilver; dewyl hy daar geen gewag van maakt. Ik besloot, dan, de Proefneeming zelf te doen ... 126   ... vier kolommen van Kwikzilver .. zes zigtbaare Oppervlakten .. (Plaat XL. Fig. 3) ... drie knobbels van Licht [knobs of light], die zig boven op het Kwikzilver vertoonden. 127   ... Glas, derhalve, Elektrizeert de Lighaamen plus, of, om andere woorden te gebruiken, het geeft aan de Lighaamen een grooter veelheid van Elektrieke Vloeistof, dan zy natuurlyk hebben. [ Zie hierover Priestley (1767), 306-7: "Mr. Canton informs me .. that the light which Mr. Wilson takes notice of ... he found to be caused by nothing but common air."] 129   ... de ondoorloopbaarheid van Glas .. myne Brieven in Antwoord aan de Heeren NOLLET en LE  ROY .. in 't Jaar 1756 .. (†) ... de Eigenschappen van den Tourmalin, die ik meene dat my genoegzaam grond gegeven heeft om te beweeren, dat Doktor FRANKLIN zig vergist hebbe.       (†)  Zie Lettr. de l'Abbé Nollet sur l'Electricité .. deeze Uitgez. Verh. I. Deel. bl. 627. [<] 131   ... in de Verhandelingen der Akademie van Berlyn, gedrukt in den Jaare 1758 [Histoire, Annee 1756, p. 105] .. F. V. T. ÆPINUS [^] .. eene plus-Elektriciteit aan deszelfs eene zyde, en, op den zelfden tyd, eene minus-Elektriciteit aan deszelfs andere zyde .. behoudens dat de Tourmalin maatig warm gemaakt zy, zelfs door middel van heet Water. 132   Het heugt my, dat ik de meesten der Proefneemingen, die in het Berlynsche Vertoog gemeld zyn, kort na dat hetzelve in Engeland verscheen, herhaald heb met den Tourmalin, die onzen Vrind, Doktor SHARP, toebehoorde .. de eenigste, diestyds hier bekend ... 134  [Noot van H.]  ... dat men in de Hist. de l'acad. Royale des Sciences de Paris, pour l'An 1717 [p. 7-8], reeds gewag gemaakt vindt van een Steen, die LEMERY vertoonde, komende van Ceylon, door welken kleine ligte Lighaampjes .. aangetrokken en weg gestooten werden. LINNÆUS maakt, in zyne Voorreden van de Flora Zeylanica [1747, p. 8], ook van deezen Steen gewag onder den naam van Lapis Electricus ... [ Priestley, 314-326: 'The electricity of the tourmalin'; ook 697-.] 135   Myn Toestel .. twee zeer kleine Balletjes, gemaakt van 't pit van Vlierboom ...
6, 177    -199	Genneté, Loop der Rivieren ... Korte Inhoud van een Briefswys Vertoog ( Experiences sur le Cours des Fleuves. a Paris 1760.)  [Ital. 1763, met fig.: Tavole]
6, 220    -259 Pl. 41	J. Pringle, Vuurbal ... 1758, in Engeland ( Philosoph. Transact. Vol. LI. Part. I. for 1759. pag. 218. [fig.]) [ 'Several Accounts of the Fiery Meteor, which appeared on Sunday the 26th of November, 1758, between Eight and Nine at Night', vert. H.] 221   De helderheid van Licht was .. zo groot geweest, dat men een Speld zou kunnen hebben opraapen. 258   BYVOEGZEL
6, 266    -276	Trulland [Trullard], door Konst Magneeten te maaken  [z.o. 2, 451 en 2, 464] ( Journal des Sçavans. Avril 1761. p. 309.) [Ed. Paris: p. 214.] [ 'Lettre ... contenant une nouvelle manière de faire des Aimans artificiels d'une très-grande force, sans le secours de l'Aimant naturel', vert. H.] 268   Het was my bekend, dat de Werktuigen der Slotemaakers, welken men gewoon is sterk te kloppen, ... Zeilsteenkragtig schynen gemaakt te zyn 272   ... kreeg ik een Zeilsteen, die met zyn Gewigt van twee Ponden 'er byna veertig draagt ... kromme Staaf of Hoefyzer 276   ... indien zy door eene bekwaame Wapening hereenigd zyn, blyft haare kragt volmaakt behouden.
6, 305    -308	N. Struyck, Venus in de Zon  [z.o. 59 en 7, 422] 305   De Abt De  LA  CAILLE heeft my, in een Brief uit Parys, die den 15 Juny 1761 gedagtekend is, berigt gegeven van zyne Waarneemingen op de Passagie van Venus over de Zon, den 6 van die Maand. In 't eerst was de Lugt niet voordeelig: men kon de Zon niet klaar zien, dan omtrent een Uur voor dat 'er de Planeet af moest gaan. ...
6, 407    -427	Le Roy, Licht, 't welk het Zeewater by Nagt uitgeeft  [z.o. 7, 116] ( Mem. de Mathem. & de Physique. Tom. III. Paris 1760. p. 143.) [ 'Observations sur une lumière produite par l'eau de la mer', vert. H.] 407   ... NOLLET [Leçons, 5, 32-4] ... 408   .. dat deeze Lichtende Stippen glinsterende Zee-Wormen waren ... Ik was eenige Dagen in Zee, zonder hetzelve [dit Licht] te kunnen ontdekken; maar eindelyk wierd ik het by toeval gewaar. .. alles wat de oplettendheid vermag, zegt de Heer REAUMUR, is dat men in de Natuurkunde, even als in 't Spel, zyn voordeel doe met Toevallige Ontdekkingen. Den 5 Maart [1750] ... begaf ik my, terwyl wy voortzeilden met een zagte Koelte en stille Zee, naar 't Voorsteven, en zag dat hetzelve kleine Greintjes voortwierp .. 409   .. de volgende Nagt, die zeer donker was .. nam ik waar, dat het Steven voorwaards Vonken schoot ... 411   Hebbende, in een Kruik, Water dat versch uit Zee gehaald is, indien men 't zelve, by nagt, overgiet in een groote Kom .. brengt dit Water, in 't nedervallen, Vonken voort ... 415   Van overlang weet men reeds, dat het Water van de Zee zig somtyds by nagt Lichtende vertoont; een bekende Zaak by de Zeevaarenden, die zulks het Vuuren der Zee noemen ... ik ken niemand, behalve den Kanselier BACON en BOYLE, die 'er iets van gezegd hebben voor den Abt NOLLET. 416   ... in de Historie der Akademie van 't Jaar 1703 [p. 22] .. een Brief van Kadix .. ".. als een vloeibaare Phosphorus .." 417   Dit Verhaal .. werdt voor een Verdigtzel gehouden ... 418   ... dat de Lichtende Stippen Zee-Wormen zyn ... [Noot van H.]  ... BAKERs Nuttig gebruik van 't Mikroskoop. Amsterd. 1756. bl. 414. 420   Indien men in den duister een weinig Brandewyn mengt met Water, dat versch uit Zee gehaald is .. groot getal van Vonken ... 424   ... een Phosphorieke Stoffe ...     [ Vgl. D. Schoute, 'Het scheepsjournaal van Robertus Padtbrugge, 1670-1671', in NTvG, 97. II. 18 (1953) p. 1140: lichtende kwalletjes.]
6, 444    -458	. . . , Bedenkingen omtrent de Verandering van de Miswyzing van 't Kompas  [z.o. 4, 483] ( La Connoissance des Temps, pour l'Année 1762. Pag. 167.)  [vert. H.] 444   De Heer HALLEY ... vier Magneetische Poolen in 't binnenste van den Aardkloot ... de Heer ALBERT EULER, Zoon van den vermaarden Meetkonstenaar deezes naams .. in de Historie der Akademie van Berlyn voor 't Jaar 1757 [p. 175: 'Recherches sur la déclinaison de l'aiguille aimantée', Leonhard Euler; volgens Gehler: "der jüngere Herr Euler"; 1757, p. 125: 'M. Euler le fils, Recherches sur la cause physique de l'électricité'] 445   ... dat twee Magneetische poolen .. genoeg zyn ... 449   Tafel der Miswyzinge van 't Kompas .. 1756. 454   BYVOEGZEL [van H.]
6, 512    -542	De Cossigny [^], of het Zeewater door Glas heen kan dringen ( Memoir. de Mathem. & Physique. Tom. III. Paris 1760. pag. 1.) [ 'Experiences réitérées pour assurer si les filtrations de l'eau de la mer au travers des pores du verre, sont possibles', vert. ?] 512   ... Abt NOLLET .. Steel van een Wyn-Kelk .. vol Water ... 513   ... in de Voorrede van den Overzetter der Natuurkundige Proeven van Doktor HALES [1741] .. over de wyze, om het Zeewater drinkbaar te maaken ... de Proeven te herhaalen, die in den Jaare 1736, 514   door my, gedaan waren in het Schip Maurepas, met gewoone Pints-Bottels ... 515   ... aanleiding .. om geduurende myn tweeden Overtogt naar Oost-indië te beproeven, wat 'er van Bottels worden zoude, die, wel geslooten zynde, op verschillende diepten in Zee neêrgelaten werden. Ik had in een Mercure de France geleezen, dat twee Jesuïten, vaarende met het Schip de Jason, in 't Jaar 1726 .. een wel gekurkten Bottel in Zee hadden laaten zinken, .. en dat zy denzelven vol, ja, dat meer is, vol met zoet Water, hadden opgehaald. 519   ... vyf Flesschen .. neêrgelaten op honderd Vademen diepte .. Zy bleeven vyf Minuuten op deze diepte ... 522   ... ten einde van vyf Minuuten uit de diepte van honderd-en-veertig Vademen gaaf en geheel, zonder een druppel Water daar binnen, weêr boven ...
6, 543    -572 Pl. 43	Du Tour, Hoe het bykomt, dat men, met beide Oogen te gelyk, de Voorwerpen enkeld ziet  [vervolg: 10, 238] ( Memoir. de Mathem. & Physique. Tom. III. Paris 1760. pag. 514. [fig.]) [ 'Discussion d'une question optique', vert. H.]
6, [615]	Bladwyzer