Het stuk van De Peiresc is in vele opzichten van belang ter illustratie van Drebbel's karaktertrekken. Als de gebroeders Kuffler meedeelen, wat ze van hemzèlf vernamen, dan is het meegedeelde steeds fantastisch en grootsprekerig, veelal zuiver blague. Als zij echter hunne eigen ondervindingen en hunne kennis van zaken zullen meedeelen, blijken zij een slecht begrip van de door hen voorgedragen zaken te bezitten, zoodat ze, — zooals De Peiresc terecht opmerkt, — overal "hun crediet erbij verliezen". De Peiresc zelf was niet genoegzaam deskundige, om uit de verwarde en rudimentaire mededeelingen der beide broeders, het juiste mechanisme der apparaatjes te kunnen reconstrueeren.

  Drebbel [1572 - 1633] zelf verschijnt hier als de zonderlinge, matelooze fantast (onuitbluschbaar vuur, kijker om het daglicht bij nacht te concentreeren, enz.), als de geheimzinnigdoende, zich aan grootspraak bedwelmende uitvinder, en als de beklagenswaardige speelbal van zijne liederlijke vrouw en teugelloze zonen.

  In zooverre geheel overeenkomstig het beeld, dat in het voorgaande op andere gronden van zijne persoon gegeven werd [p. 95: "geen natuurvorscher", veeleer "inventor", "echt kind van de 15e en 16e eeuw". En: "levendige belangstelling voor de natuur", "als 'mirakels' bood hij hare werkingen aan"; en p. 34: "een onrustige fantast"].

Relaas van wat ik heb vernomen over het leven en de uitvindingen van Cornelius Derbbel, uit de stad Alkmaar in Holland, van Abraham Kuffler zijn schoonzoon en Gilles Kuffler zijn broer, te Parijs, begin september 1624.

  Cornelius Derbbel van Alkmaar in Holland is werktuigkundige van de koning van Engeland, en 55 jaar oud. Zijn vader was een heer en tijdens zijn leven een van de voornaamste burgemeesters van de twaalf. Hij was heel rijk en had tien kinderen, zonen en dochters, die allen zijn overleden zonder getrouwd te zijn geweest. Genoemde Cornelius is als enige erfgenaam overgebleven, en heeft al zijn middelen gebruikt om geheimen te onderzoeken.

  De gronden om de stad Alkmaar dragen nog de naam van Derbbel aan wie ze toebehoorden ²).

  (Fol. 407 v^o.)   Er was nog een ander dingetje dat ik me niet herinner, het kleine rad deed de wijzer van het uurwerk draaien.

  Ik zag een klein stuk hout, waarop een instrumentje stond van koper, met de volgende vorm, gedragen door de ... (miton: ijzeren handschoen). Het vooreinde kwam te kloppen, als op een aambeeld, op een stuk koper dat in dat hout was geplant, en het andere einde ging omlaag door een koperen contragewicht dat eraan was vastgemaakt, en het ging in een gat, dat daarvoor in het hout was gemaakt en drong er steeds verder in door:

  Ik heb van hem ook gezien een klein stuk hout waarin een glazen buisje zat, aangebracht op de volgende manier ⁵) en van dezelfde grootte (figuur).

  Toen hij hier een model wilde gaan maken van dat perpetuum mobile, om het aan de Koning te laten zien, wilde hij een glazen fles laten maken van de grootte en het model zoals volgt en met deze vorm. Het geheel is twee voet lang, en vier duim breed; de hals is vier duim lang.

  Het afgebeelde model dat hij liet maken om aan de Koning te laten zien was maar een uurwerk, aangebracht op een grote basis, die aan elke kant ook een figuurtje had; aan de ene kant een satyr die een hoorn vasthield waaruit een fonteintje opsteeg, dat neer kwam te vallen in een grote schelp aan zijn voeten, en aan de andere kant een klein kind, dat aan zijn voeten een fontein zag die hoog opspoot en neerviel in een dergelijke schelp en terugging in de basis ²). Zijn twee fonteinen moesten van kwik zijn, en toch niet dikker worden dan het ijzer van een naaldje. Ik weet niet of het soms de wind of lucht is om deze eerste opstijging te maken, en daarmee kracht te geven aan de beweging.

  (Fol. 408 v^o.)   Kuffler zei me dat de genoemde heer Derbbel een van zijn bewegingen zonder eind had gemaakt voor de Prins van Wales. En dat deze nog iets uitstekends had, namelijk dat men dit instrument tegen een muur moest zetten die doorboord moest zijn, en dat deze muur op de zonkant moest zijn — en in dit gat moest men een instrumentje doen, en van hout, zoals dat waarmee men brood kneedt — en het dan zodanig zetten dat de zon er minstens eenmaal per maand op kon schijnen. Er is een groot balanswiel bovenaan dit instrument, en hij zegt dat wanneer de zon op dit instrument schijnt, het de naald op zijn juiste midden brengt, zodat wanneer het drie uur zou zijn, de naald vanzelf terug naar het midden zou gaan. Dit houten instrument was ongeveer als volgt, en werd in het midden vastgemaakt:

  Dit is wat ik van Kuffler heb vernomen aangaande het perpetuum mobile.
  Om terug te komen op het vervolg van het leven van de genoemde Cornelius Derbbel, hij zei me dat hij bij het ouder worden steeds meer uitvindingen deed, die voortkwamen uit de levendigheid van zijn geest, zonder hulp of het lezen van boeken die hij altijd heeft veracht ³), als grondregel aanhoudend dat de waarheid en de uitnemendheid van de wetenschappen bestaat uit kennis van de geheimen der natuur, waarin ze allemaal liggen; en dat hij al op gevorderde leeftijd was; dat hij geen Latijn begreep en het niet kon spreken, en hij heeft het zichzelf geleerd ⁴) zonder dat iemand het hem heeft onderwezen.

  Toen keizer Rudolf gehoord had dat Drebbel zoveel mooie uitvindingen had en dat hij een glazen bol kon maken waarin hij de vier elementen ⁴) insloot, en dat er beweging in was, stuurde hij een speciale boodschapper ⁵) om de koning van Engeland te vragen hem te sturen om een van zijn bollen te maken, wat de koning van Engeland hem toestond. En hij werd door deze man naar de keizer gebracht ⁶) die hem dadelijk liet werken, en toen hij zijn wonderwerken zag maakte hij hem hoofd van zijn geheime raad [p. 40: van alchemisten], en hij gaf hem het paleis van kardinaal Clesel ⁷), van wie hij zestigduizend rijksdaalders weigerde ⁸) en hij liet hem elke week geld uitkeren door twee mensen in Duitsland. Waarvan de goede man een deel gebruikte om de steen der wijzen op te sporen (souffler) en steeds een nieuw geheim te zoeken; en het overige, wat het grootste deel was, gaf zijn vrouw aan iemand in Amsterdam, die ze al verscheidene jaren onderhield, die er zo goed van heeft geprofiteerd, dat hij nu een van de rijkere mensen is van Amsterdam, waar hij zich heeft teruggetrokken. En omdat Drebbel hierdoor steeds geldgebrek had, heeft deze man hem geld geleend dat zijn vrouw hem had gegeven, en als betaling heeft hij het hele erfgoed genomen dat hij te Alkmaar had, dat Drebbel hem verkocht heeft, en nog is hij hem een hele som schuldig gebleven, die hij hem nog steeds verschuldigd is.

  (Fol. 409 v^o.)   Toen hij bij de keizer was, maakte hij deze glazen bol voor hem, en hij nam het op zich om voor hem op een bepaalde plaats een fontein te maken die hij duizend voet hoog zou laten gaan als hij dat wilde ⁹), waarvan het bouwsel zeer hoog zou zijn, en er bovenop zou hij zijn perpetuum mobile zetten, dat een uurwerk zou aandrijven.

Aartshertog Matthias beval dat Drebbel in vrijheid zou worden gesteld ³), en dat men hem naar hem toe zou brengen. Toen dit gebeurd was verontschuldigde hij zich bij hem voor de slechte behandeling die men hem had gegeven, ze hadden hem niet herkend; dat als hij ermee door wilde gaan hem de dienst te bewijzen die hij voor de keizer deed en af te maken waarmee hij begonnen was, hij de bezoldiging die de keizer hem gaf zou verdubbelen. Hij antoordde dat hij heel blij zou zijn hem te dienen, maar dat hij bij de koning van Engeland was, zonder wiens bevel (Fol. 410) hij niets kon ondernemen, en dus smeekte hij hem om van de koning van Engeland te weten te komen of deze het goed zou vinden als hij in zijn dienst bleef. Aartshertog Matthias stuurde er speciaal iemand heen; maar ondershands zorgde Drebbel ervoor dat aan de genoemde koning werd verzocht er niet mee in te stemmen dat hij daar langer zou blijven, en dat hij daarentegen hem zou bevelen terug te keren ⁴), want hij was te slecht behandeld om er te willen blijven. Toen dit zo gedaan was door de koning van Engeland, die aan de aartshertog beloofde hem over een of twee jaar naar hem terug te sturen, als hij iets had afgemaakt waaraan hij voor hem begonnen was, stuurde de aartsbisschop hem daarop terug naar Engeland in een goed rijtuig, en hij gaf hem tweeduizend écus ⁵).

  Hij leeft helemaal als filosoof, houdt zich slechts bezig met zijn waarnemingen, en veracht alle dingen van de wereld en de groten ²), en zal liever een arme man groeten dan een grote heer ³). Hij leeft volgens de wetten van de natuur en gelooft nergens in. Hij zou een ander niet kwetsen, noch met de daad, noch met het woord, welke reden men hem er ook voor kan geven. Wanneer men hem beledigt, antwoordt hij niet, behalve dat ze gelijk hebben en eerbare mensen zijn, zonder zich op enigerlei wijze op te winden. Hij draagt nooit een degen, noch op het land, noch in de stad, en zou zich niet verdedigen wanneer men hem zou willen slaan, hoewel hij sterk is en mans genoeg ⁴) (Fol. 410 v^o). Zijn schoonzoon Kuffler is katholiek ⁵), maar hij houdt zich aan deze laatste grondregel niet te antwoorden op beledigingen, en draagt geen degen.

  Hij heeft een vrouw getrouwd die in hoge mate wellustig is en een zeer onzedelijk leven leidt, en die alles wat hij heeft kunnen verdienen heeft verbruikt om verschillende personen te onderhouden van wie ze heeft gehouden, en zelfs nu nog houdt, hoewel ze al vrij oud is, daar het al 25 of 30 jaar geleden is dat ze samen getrouwd zijn. Uit dit huwelijk heeft hij twee zoons en twee dochters, die ouder zijn dan de jongens, die nog maar 12 of 15 jaar oud zijn ⁶), maar met een karakter dat heel anders is dan dat van hun vader, die ze minachten en geringschatten; hij leert ze dan ook niets van wat hij weet. Zijn oudste dochter is twee of drie jaar geleden getrouwd met een jongeman, Abraham Kuffler geheten, geboren te Keulen.

  In Engeland aangekomen vonden ze dat de koning zich niet bekommerde om hun boeken; maar toen ze hadden horen spreken over Drebbel, gingen ze hem bezoeken, en toen deze jongeman die goed gestudeerd had met hem had gesproken en er achter was gekomen dat ze van hem veel zouden kunnen leren, als ze bij hem in de gunst konden komen, besloten ze allebei omgang te zoeken met zijn dochter, en dat degene die zij het liefste vond met haar zou trouwen, gelovend dat ze met deze verbintenis zijn geheimen te weten zouden kunnen komen (Fol. 411). De zaak slaagde, het meisje hield meer van de onwetende ²) dan van de ander, omdat hij een mooiere jongen is. Hij vraagt haar en trouwt met haar en zet met zijn broer al zijn ijver en middelen in om Derbbel te verplichten hun iets te leren. Degene die overleden is, die een goed verstand had, leerde er iets van ³); maar na zijn dood liet degene die getrouwd was zijn oudste broer komen, die in Italië was ⁴), en een andere broer ⁵), die in Keulen was gebleven.
Deze laatste is bij Derbbel geliefd, en zal met de andere dochter trouwen ⁶), en heeft onder zijn beheer het boek waarin Derbbel de geheimen heeft opgetekend die hij na zijn dood bekendgemaakt wil hebben, maar niet tijdens zijn leven ⁷). Er zijn meer dan tweehonderd dingen, die nooit gemaakt zijn, en hij zegt, dat hij meer dan duizend geheimen zal meenemen in zijn graf, die hij aan niemand wil meedelen ⁸). Abraham, en zijn oudste broer die Gilles heet, hebben geleerd wat ze konden van zijn uitvinding van het perpetuum mobile, zijn kijkers, en enkele andere kleine geheimen; en daarmee heeft hij hen weggestuurd om fortuin te gaan maken, om te zien hoe ze van dit geheim zullen profiteren, met de verzekering dat, als ze succes hebben, hij hun veel andere zal meedelen.

  Wat ze verkeerd gedaan hebben ⁹) is, dat ze nooit hadden moeten komen zonder het in praktijk gebracht te hebben in Engeland, en ook de andere dingen waarover ze spraken, zoals zijn verrekijkers en kijkers om 's nachts te zien, die ze niet hebben kunnen maken, zodat ze weinig geloofwaardig zijn.

  (Fol. 411 v^o.)   Kuffler zei me dat hij behalve die bol, die hij voor de keizer had gemaakt, 17 of 18 soorten instrumenten had uitgevonden, die eb en vloed lieten zien ²). Hij heeft een soort kijker uitgevonden waaraan hij nu werkt voor de prins van Wales, om bij nacht even helder te zien als bij dag ³), en iemand op een afstand van een mijl en meer duidelijk te kunnen onderscheiden en herkennen; die hij had uitgevonden en gemaakt, maar dat hij nu werkte aan het vinden van een samenstelling van glas, die de werking van rotskristal kan geven, opdat degenen die deze kijker zouden zien zonder dit mengsel te kennen, de uitvinding niet zouden kunnen vinden, zoals zou kunnen als het noodzakelijk is rotskristal te gebruiken.
En hij zegt me, dat hij de opdracht heeft als hij naar Italië zou gaan, voor hem een stuk te vinden ter dikte van een arm en anderhalve voet lang om het hol te maken. Ik geloof dat hij voor deze kijker glas gebruikt met verscheidene bollingen, zoals ik ze heb gezien bij Kuffler, bol aan beide kanten en alleen aan één kant. Het zijn stukken glas die met een molen zijn verkregen, zo groot als een handpalm en vierkant, terwijl die bolle even ver van elkaar staan en goed in verhouding zijn, met het glasvlak tussen de bolle heel plat en goed gepolijst. Die welke ik bij Kuffler heb gezien waren met vier bolle, en ongeveer zoals de figuur hierna: (figuur).

  (Fol. 412.)   Hij zegt dat hij ze zo opstelt dat hij de vier verschillende punten van elke bolle in een enkel punt verenigt, en dat hij tot wel acht verschillende punten heeft verenigd; dat het bij nacht heel goed werkt ⁴).

  Hij drijft de spot met andere kijkers om bij nacht te zien met een fakkel, die hij beloofd had voor mij te maken; ze zijn met twee bolle en een holle, ofwel met drie bolle, twee die sterk vergroten en de andere weinig, ofwel een bol glas aan de ene kant en een hol aan de andere kant. Want hij zei me, dat er bij de kijker die hij voor mij gemaakt heeft, die met twee bollle is, slechts een glas aangebracht hoefde te worden om bij nacht te kunnen zien en lezen, wat men u zal laten zien bij een fakkel. De heer de La Rochemaillet zei me dat Kepler in zijn propositie 86, als ik me niet vergis, leerde het middel te vinden om kijkers met drie glazen te maken ²). Hij zei me steeds dat hij het derde glas niet had, en de oudste zei me dat als meneer Drebbel wist, dat ze deze kijker voor mij hadden gemaakt, dat hij er niet blij mee zou zijn, omdat iemand die de optica begrijpt daarmee gemakkelijk verscheidene andere uitvindingen zou vinden, en alles wat het meest opmerkelijk is in de optica.
Hij zei ook nog, dat hij verrekijkers maakte met drie glazen, die wonderen lieten zien, en andere ook met drie glazen om de zon te zien. Hij zei dat de zon niet is zoals we hem zien, in de vorm van een bol; maar die rondheid, die zo gelijkmatig lijkt, is samengesteld uit zeven kleine bollen, en Derbbel bewijst, dat het zo moet zijn, omdat we anders niet die grote warmte van de zon zouden voelen, als ze niet werd veroorzaakt door de terugstraling van deze kleine bollen, van de ene naar de andere ³). En hij zei dat ze hem zo groot zien, dat hij met de kijker altijd maar vier bollen tegelijk heeft kunnen zien, en dat als men niet heel handig is bij het kijken en bij het vermijden van het punt van de zonnestraling, dat dit lan leiden tot verbranding van het gezichtsvermogen van degene die ermee kijkt. We deden de proef in zijn aanwezigheid, als volgt:

  Hij zegt dat hij brandspiegels maakt waarmee hij alles in brand steekt dat op een halve of hele mijl van hem af kan zijn, en alles wat we kunnen zien met het bereik van ons oog. Kuffler zei me dat hijzelf ze kon maken om te branden op tweehonderd passen, maar niet meer, maar hij had er geen en verliet zich steeds op ons om ze te maken wanneer de koning hem in dienst genomen zou hebben. Dat toen hij zijn molen liet maken (om de glazen te maken die hij nodig zou hebben, hetzij bolle of holle) zoals hij er een heeft in zijn huis te Londen, die glazen maakt volgens de verhouding die men wenst, zó gelijkmatig zonder op enige manier te veranderen, dat hij met een zelfde werktuig steeds alle glazen even goed en met gelijke werking zal maken, zonder dat het ooit misgaat.

  (Fol. 413.)   En dat is heel makkelijk, want men behoeft het glas maar op het werktuig te leggen en daarna de molen te laten gaan door een jongetje. Men kan gaan wandelen en er zo'n drie of vier uur niet naar kijken, dat gaat nooit mis. Hij polijst zijn glazen niet met zandsteen zoals onze werklieden, maar met tin.

  Derbbel neemt de schijn van eenvoud en onwetendheid aan, als men hem komt vragen of hij zoiets kan maken; hij zegt van niet, en laat zich alleen kennen aan degenen van wie hij gelooft dat ze intelligent zijn of het graag willen zijn.

  [ Isaac Beeckman maakte een tekening, bij zijn kopie van Drebbels brief aan de koning van Engeland.]

Deze werd mij gebracht op 2 juni, jour de l'octave de la Feste Dieu. En op de 21e van dezelfde maand kreeg ik glazen voor nog twee andere, en het kostte me 6 pistoles ter waarde van 43 pond 16 stuivers.

  Op zondag 22 mei 1622 heb ik een kijker gezien die een mijt vergroot zoals een dikke vlieg is, uitgevonden door Cornelius Dreubelsius ou Drubelius of Dreubels, geboren te Alkmaar in Holland, heel bedreven in de mechanica, die zich beroemt op de eeuwige beweging die hij heeft gemaakt onder keizer Rudolf; en op de alchemie, of goud van hetzelfde allooi als de munten van Duitsland; en die zich sindsdien heeft teruggetrokken in Engeland, waar hij wordt onderhouden door de koning van Groot-Brittannië.

  Het is Jacob Kuffler geweest, een broer van zijn schoonzoon geheten Abraham Kuffler, beiden geboren te Keulen, die mij deze kijker heeft laten zien in de kamer van de koningin-moeder in het Palais de Luxembourg, in de voorstad St. Germain, waat hij de open lucht en de volle zon wilde gaan opzoeken, 's middags om één uur.

  Zijn kijker heeft een lengte van een pas of ongeveer zoals een buis voor de schrijftafel, met een diameter van een duim. Hij is van verguld koper en bestaat uit drie stukken om korter of langer te kunnen worden volgens een kleine verwijdering van de objecten. Aan de kant van het oog heeft hij een soort kleine trechter, zwart geschilderd, waarin een gat zit ter grootte van een pinknagel, en op twee vingers vanaf dit gat is een glas gezet, bol aan beide kanten en deel van een vrij kleine bol.

  (Fol. 407 v^o.)
  Aan de andere kant is een kleinere buis bevestigd, die een diameter heeft die niet groter is dan een derde van de andere en een lengte van niet meer dan een halve vinger, aan het uiteinde waarvan een ander glas is ingezet, plat aan de kant van de bolle, en rond aan de kant van het object, bedekt met koper, zodat er maar een gaatje open is dat zo klein is dat een grote naald het zou kunnen dichtmaken ¹). Hij zegt dat het niet echt gewoon bol is, noch hol, en dat het niet van eenvoudig gewoon glas is, maar dat hij om het helderder te maken, wanneer het gesmolten is en klaar om te stollen, er een bepaalde andere stof op giet die het verheldert. Het zij zo; het komt erop neer dat het naar het schijnt de helft moet zijn van een glazen bol ter grootte van een kleine kers, want de platte kant was heel goed te onderscheiden binnenin de buis toen hij uit elkaar was gehaald, en van buiten zag je goed de ronding van een halve bol bedekt met een laagje verguld koper.

  Dit instrument was gezet in een kleine cirkel van verguld koper, gedragen door drie pootjes die vaststonden op een kleine onderstel (plot) alsof het zo'n rond ding (mollette) voor de schrijftafel was en tussen het onderstel en de kijker was een klein plaatje, rond, zwart en beweegbaar, waarop hij de objecten zette, en hij bewoog ze heen en weer om ze precies op het punt te brengen waar de gezichtsstraal viel. Hij koos een positie waar de zon het object verlichtte, zonder degene die keek te hinderen.

  Overigens werd het object omgekeerd gezien, zodat als de diertjes naar rechts gingen, gezien met het blote oog, ze door dat instrument naar links leken te gaan, terwijl de werking van die vergroting werd verkregen in het punt van omkering.

  (Fol. 408.)
  Cornelius Drúbbel's inventor dioptrae
  Abrahamùs Kùffler, gener Drubelii
  Jacobus Kùffleir, generi frater, dioptrae custos.

  (Fol. 408 v^o.)  (is onbeschreven).

  (Fol. 409.)
  Hij heeft eerst op zijn zwarte plaatje, met de punt van een mes, enige korreltjes gelegd van het poeder dat valt van de korst van de kaas, die wij in de Provence artisons noemen, en hier mites en in de Nederlanden mijten.

  Enz.   Hier volgt de beschrijving der verschillende objecten, die door het vergrootglas bezien zijn.*)