[ 270 ]

No 859. ? aan Thevenot Aanhangsel bij No. 858.   [Thevenot aan Huygens, 7 mei 1661.] Uittreksel van een brief uit Warschau van 29 januari 1648. *)   Wij hebben hier een wiskundige heer Buratin 1)  die aan de koning van Polen 2)  heeft laten zien de tekening, en het model in het klein, van een Machine om iets op te heffen en te maken dat een mens kan vliegen.  Ik zend u de tekening 3)  die hij me gegeven heeft, en wat betreft het model kan ik u zeggen dat wat hij aan de koning heeft gepresenteerd een lengte had van 4 of 5 voet, met de staart. Dit model heft zich door middel van een touw dat hij onder de staart laat uitkomen in de lucht, waarbij het touw de veren en de raderen laat bewegen die er in zijn.   En dit model heft een kat op die men erin zet, en blijft vanzelf in de lucht zolang men door middel van het touw de raderen doet bewegen, en daarvoor moet men even hoog zijn als de machine.  Men weet blijkbaar dat als de kat zou besluiten arbeid te verrichten (want zijn krachten zijn toereikend) hij zichzelf in de lucht zou kunnen heffen. Hij stelt dus voor er één te maken dat in staat is een mens te ondersteunen en te dragen, om te ondervinden of het de werking zou opleveren die men wenst, en die hij niet wil beloven, vanwege het feit (zegt hij) dat men niet de krachten en de beweging als geheel kan vermenigvuldigen in de verhouding die nodig zou zijn.  Maar gezien de werking die zijn model oplevert kan hij het niet van zich af zetten als hij de grote machine niet heeft gemaakt.  [Daarvoor vraagt hij vijfhonderd daalders, daar hij niet de middelen heeft om deze onkosten te maken. Ik weet niet of onze prinsen nieuwsgierig genoeg zullen zijn om die te voldoen;]*)  Hij vraagt tien maanden de tijd om haar te voltooien. De raderen ervan maakt hij deels van hout, deels van baleinrib, alle vleugelklappen van balein.  Er zijn vier vleugels die alleen dienen om te ondersteunen, twee andere dienen om te ondersteunen en voort te duwen, en de twee van de kop om voort te duwen;  als de vleugels zich opheffen trekken ze zich samen en maken ze zich smaller, en als ze omlaag gaan verbreden ze zich. De kap die op de Draak is kan zich, door een veer los te laten, heel wijd uitspreiden; en dat is zo gemaakt opdat hij, als de vleugels in de lucht zouden breken, de machine zou ondersteunen door de weerstand van de lucht, zodat ze slechts heel zacht zou vallen.  De staart draait in alle richtingen om als roer te dienen; en wanneer de Draak in het water zou vallen zou hij als schip dienen.  Hij denkt dat hij niet zou kunnen voortgaan bij tegenwind.   Tenslotte spreekt hij er niet over als een oplichter, en hij geeft er blijk van heel goed de mechanica te kennen. [Bij dat alles is hij arm.]*)   [ Figuur uit: Corresp. Mersenne XVI, 122 b; Bibl. nat. f. lat. 11195, fol. 56r.]

[ *)   Pierre Desnoyers aan Mersenne, 29 febr. (!) 1648:   "ik denk dat u de tekening gezien zult hebben van een vliegende draak, die een wiskundige hier voorstelde, met het stukje dat hij erover in het Italiaans heeft opgesteld, om te laten zien aan onze koning. Deze man dan die me heeft beloofd er een tekeningetje van te maken om aan u te zenden, en die Burattin heet, heeft een model gemaakt van vier of vijf voet lengte, met de staart. ...".]   1)   Tito Livio Burattini [1617 - 1681]. Zie brief No. 758, noot 12 [p. 94]: Hij correspondeerde later ook met Boulliau [die hem noemt in brief No. 872 aan Huygens (11 juli 1661), III, 293; over lenzen zie V, 550]. Hij publiceerde: Misura universale o vero Trattato nel quale si mostra come in tutte li luoghi del mondo si può trovare una misura, & un peso universale..., Vilna 1675 [^].   2)   Wladislas IV [1595 - 1648].     3)   Deze tekening is niet gevonden. [ Karolina Targosz, 'Le dragon volant de Tito Livio Burattini', Annali dell' Istituto e Museo di Storia della Scienza di Firenze, Anno II, fasc. 2, 1977, p. 67-85 (figuren tussen p. 80 en 81).   Voor d'Esson (of: Deson, de Son, du Son) zie V, 87 en: M. Keblusek, 'Keeping it secret', in Hist. of Sc. vol 43, p. 37-56. R. Taton, 'Le dragon volant de Burattini, Revue des Sciences humaines de Lille, 1982-3, no. 186-7, p. 45-66.   Idem, 'Nouveau document ...', Annali dell' IMSS di Firenze, Anno VII, fasc. 2, 1982, p. 161-8. De vlieger van Kircher heette 'draco volans': Ars magna (1646), 826.] [ Burattini wordt genoemd in: John Greaves, Pyramidographia (1646), p. 86 en zie ook p. 96. In de Franse vertaling in M. Thevenot, Relation de divers voyages (1663), p. XIV staat er in de marge bij: Buratini is nu muntmeester van de Poolse koning, en hij is het van wie men tien of twaalf jaar geleden een model zag van een vliegmachine. #) 'Lettre du Sieur Tito-Livio Burattini, contenant une description des Momies d'Egypte', in Thevenot 1663, p. XXV. 'Lettre de Monsieur Burattini' (on the flooding of the Nile). Ital. & Fr. 1665. In: Cureau de la Chambre (M.), Discours sur les causes du desbordement du Nil, 1665. 4o. Burattini hielp Hevelius bij de bouw van zijn grootste telescoop (150 voet), zie Nuncius, 1998/2, 533-550;  Corresp. Boulliau, BNF ms Fr. 13044, f. 255;  Machina coelestis (1673) pars prior, 404, met figuur. Bibliotheca Thevenotiana (1694), p. 222: Traité de la Balance par J. Livio Burratini (ms);  241: Lettre de Burratini sur les Pyramides d'Egypte.]   #)  Leibniz maakte er een notitie van, zie Otium Hanoveranum: sive, Miscellanea (1718), p. 199 (CXXII).

[ 302 ]

No 877. Christiaan Huygens aan [M. Thevenot]. Den Haag, 21 juli 1661.     Mijnheer   Ik hoop dat u de brief ontvangen hebt die ik u uit Londen schreef de dag voor mijn vertrek, waarin ik u bedankte voor het uittreksel van de brief uit Polen betreffende de vliegmachine.   [...]

[ 303 ]

[...]   Ik heb u in mijn andere brief de moeilijkheid genoemd die ik aantrof in de beschrijving van de machine, te weten dat men om de vleugels te doen klapwieken aan een touw moet trekken*); ik begrijp niet hoe dit gedaan kan worden, en dat de machine toch de lucht in gaat. Het blijkt wel dat dit niet zo'n automaat was die in staat was zich door eigen kracht op te heffen, zoals ik denk dat ik er een zou kunnen maken, en misschien binnenkort ga maken voor mijn plezier, naar het voorbeeld van de goede Archytas°). [...]   [ *)   Desnoyers aan Roberval, 21 okt. 1648 (Corr. Mers. XVI, 520):   "... in plaats van dat touw dat ik u noemde, om de vleugels te doen bewegen, is er een stok aangebracht, en als deze bijvoorbeeld in het lichaam geduwd wordt doet hij de vleugels omhoog gaan, en als er aan getrokken wordt doet hij ze omlaag gaan, zodat de vleugels even snel slaan als dat men trekt en duwt met deze stok, en er gaat maar heel weinig kracht in om deze beweging (die vrij hevig is) te maken. ..."]   [ Literatuur:] Friedrich Hermann Flayder, De arte volandi (Werlin 1627). P. 12: "Currus velivolus a quodam ingeniosissimo Stephino inventus": vliegende zeilwagen, uitgevonden door ene zeer vernuftige Stevin. P. 39-40: "Imò, & ego talem Columbae volitantis machinulam, cujus Architam tradunt authorem, vel facillimè profiteri audeo, inquit Scaliger": Ja zelfs, ook ik durf zo'n machientje van een vliegende Duif, waarvan men zegt dat Archytas de uitvinder is, beloven, zegt Scaliger.°) Mersenne, Novarum observationum ... Tomus III (1647), 73: "Wie de kunst van het vliegen wil ontwikkelen, moet de verhouding van alle lichaamsdelen van vogels onderzoeken; ... een vleugel van een mens die 5 voet hoog is, moet van 10 voet zijn ... ik vrees dat het ons aan spieren ontbreekt". John Wilkins, Mathematical magick (1648/80), Cap. VII: Concerning the Art of flying. Charles F. Partington, The century of inventions of the marquis of Worcester [ca. 1601-1667], 1825, p. 69-75: 'How to make a man to fly'. Francesco Lana, Prodromo, overo, Saggio di alcune inventioni nuove (1670), cap. VI: "Fabricare una nave, che camini sostentata sopra l'aria a remi, & a vele ..." (Een schip maken dat in de lucht vaart met roeriemen en met een zeil; Engl.), fig.;  cf. O.C. XXII, 257. Isack Beeckman had al in 1632 het idee (Journal, III, p. 253): Te beproeven of een licht, dicht, styf, groot, hol dinck, de locht daer soveel uytgetrocken synde, niet min en weeght dan te vooren ... Ende voorts te sien of ment niet soude so licht konnen maken dat het in de locht optrock, gelyck den roock ende een blase int water. Joh. Chr. Sturm, Collegium experimentale (1676), Tent. X (figuur rechts: p. 64), met Auctarium X: p. 96-106. Franciscus David Frescheur & Philippus Lohmeierus, Exercitatio physica de artificio navigandi per aerem, 1676/1679. Philosophical Collections, 1679, p. 14-29: 'An account of the Sieur Bernier's way of flying', Lana. Besnier, zie Journal des Scavans, 12 dec. 1678 (nouv. ed.), p. 235, met fig. (1e ed.). Giovanni Alfonso Borelli, De motu animalium (1680), 322-6: "Est impossibile, ut homines proprijs viribus artificiosè volare possint" (Het is onmogelijk dat mensen op eigen kracht kunstmatig kunnen vliegen). Joh. Joachim Becher, Närrische Weissheit Und Weise Narrheit (1682), p. 165: An dem Königlichen Polnischen Hoff hat auch ein Italiäner Namens Borattini / ein Schiff oder Machinam von Stroh oder Past gemacht / und die Sache doch so weit gebracht / dass er sich selbst dritter damit von der Erde geschwungen / aber es hat allezeit etwas daran gefehlt / und ist nie zur Perfection kommen / wiewohl er anfangs vorgeben / er wolle innerhalb zwölff Stund zeit / von Warschau nach Constantinopel fliegen / der bekandte Englische Wachs-Possierer M. Simon hat mir diese Historie erzählt / und die Machinam sampt dem Inventore in Pohlen selbst gesehen : besiehe hiervon meinen Tractat de Horologiis am Ende / zu Londen gedruckt. [1680, p. 4:] Vliegen met lege lucht (vacuas volare per auras), waarmee verscheidene experimenten zijn gedaan; Hautsch Noricus probeerde een machine, die ook in den Haag is geprobeerd ... Weinig jaren geleden heeft P. Lana een voorbeeld getoond van vliegen in lucht, zoals Drebbel, Mersenne en die Fransman onlangs in Rotterdam (^) een schip dat onder water voortbeweegt.] B. Faujas de Saint-Fond, Description des expériences de la machine aérostatique de MM. de Montgolfier (Paris, 1783; Ned. 1784), 'Discours Préliminaire', p. XIII: Joseph Galien; p. XXX: Scaliger (zie hierna). Piroux, L'art de voyager dans l'air et de s'y diriger, Ellivenul [Lunéville] 1784.  Supplément ... Expérience faite à Lyon le 19 Janvier 1784. Et L'exposé ..., p. 28: Bulliard, 'L'art de diriger les ballons'.   Augustin Piroux (1749-1805), zie Georges Hottenger in: Le Pays lorrain, 1928, p. 49, 124, 196, 241-246 ... 629. Lana, Frescheur & Lohmeier, Von der Luftschiffkunst (1784); p. 76-80: 'Etwas von der neuern Luftmaschinen' (Montgolfier, Charles). Burattini's bedenksel wordt niet genoemd bij de 'vliegende schepen' in: Monaldi & Sorti, Veritas (2006), p. 59 (Gusmao) (^), 405 (Lana), 454-7 (Montalbani), 673. Clive Hart, 'A directory of heavier-than-air flying machines in Western Europe, 850 B.C. - 1783 A.D.', from The Prehistory of Flight (Berkeley, 1985). P. E. Ariotti, 'Christiaan Huygens: Aviation pioneer extraordinary', Annals of Science, 36-6, nov. 1979, 611 - 624. Chr. Huygens in een vrolijke bui, brief aan D. van Leyden van Leeuwen, Parijs 1 okt. 1655 (<): "... vaak het geluk van uw aanwezigheid verlangd te hebben; en dat u een Hippogrief had gehad om te bestijgen en in een ogenblik bij ons te komen." Chr. Huygens aan broer Lodewijk (VII, 356, 1673) over zijn buskruitmotor: "... zou het niet onmogelijk zijn hiermee een machine te bouwen (ik durf niet zeggen om te vliegen) maar die tenminste zich in de lucht zou verheffen en degene die er op zou willen vertrouwen." Wikipedia: 'Early flying machines'. Verhalen over vliegen met vogels in: Ferdowsi, Sjahnameh (ca. 1010), Het boek der koningen (vert. Marjolijn van Zutphen, Amst. 2012), zie Kay Kavus, en meer illustraties bij 'Shahnama Project: scene: Kay Kavus airborne'. Francis Godwin, The man in the moone (1638; fig.; txt), vert. De man in de maan (1718; 1e ed. 1651).   [ °)  De duif van Archytas (ca. 400 v.C.) wordt genoemd in de 2e eeuw n.C. door Aulus Gellius, Noctes Atticae, Lib. 10, cap. 12: ... dat een model van een duif uit hout, door Archytas op een of andere manier en met kennis van werktuigbouw gemaakt, gevlogen heeft. Het was namelijk op deze wijze: opgehangen in evenwicht en voortgestuwd door wind van een damp, erin opgesloten en verborgen. Ik wil, bij Hercules, over deze zo ongeloofwaardige zaak de woorden van Favorinus zelf aanhalen: [Gr.] Vertaling van het Grieks in het Latijn, p. [698]: Archytas van Tarente, filosoof evenzeer als werktuigkundige, maakte een vliegende houten duif, en als deze ooit zou zijn geland, is hij in het vervolg niet opgestegen. Tot nu toe tenminste.

Een schetstekening voor een duif van Archytas (Gr.: Archutou peristera) staat op p. 316 in deel 22 van Oeuvres Complètes; de noot bij p. 318 verwijst naar -  J. C. Scaliger, Exotericarum Exercitationum ..., Exerc. 326, Wat immers vinden we niet gering, in vergelijking met de kunst van het vliegen? ... Het machientje van de vliegende duif, waarvan men zegt dat Archytas de ontwerper is, durf ik zeer gemakkelijk te beloven. Een bootje dat vanzelf beweegt, en een ontwerper van het roeituig ervan kan ik kiezen, zonder moeite. Evenzo met het vliegende vogeltje. Materiaal is gemakkelijk te krijgen van het binnenste van riet, bekleed met blaasjes, of met vliesjes, zoals bladgoudslagers, en foliemakers (want zo wil men het nu) gebruiken, stevig ingepakt; zodra een halve cirkel één wiel aangedreven zal hebben, zal hij beweging van andere verschaffen, waardoor de vleugels bewogen zullen worden. Zie ook de tekeningen in T. XXII, p. 198-200.]