No 1469. R. Paget aan Christiaan Huygens. 21 september 1665. Brief in Leiden, coll. Huygens. Huygens' antwoord: No. 1471.

S. P. D. Generosissime atque amicissime Domine Hugeni,   Daar ik verscheidene attenties van u heb ondervonden (zeker de gift van de telescoop-lenzen 1) dient altijd vermeld te worden) klop ik des te stoutmoediger op de deur van uw vriendelijkheid, om iets te vtagen waarvan ik denk dat niemand het beter of met meer genoegen kan geven.

Een vriend 2) heeft mij verteld, dat hij aan het begin van deze maand in Den Haag heeft vernomen, van iemand die ter zake kundig is, dat onlangs in Rome een nieuwe inrichting van een telescoop van twaalf voet is uitgevonden 3), die in het duidelijk aan het licht brengen van hemel­verschijnselen, de beste telescopen die tot nu toe gemaakt zijn ver overtreft. Als dit waar is, zal het de uitgave van uw Dioptrica, die we verwachten, ongetwijfeld enige tijd remmen. Getroffen door dit buitengewone en niet onwelkome nieuws, kan ik niet anders dan een beetje gretig verder zoeken naar de waarheid van het vertelde. Deelt u mij alstublieft kort mee hoe het ermee is. Als het boekje 4) in uw bezit is waarin een recent voorbeeld wordt gegeven van waarnemingen door de uitvinder van de Kijker,   1)  Zie de brieven No. 322 en 379.   2)  Misschien Is. Vossius. Zie brief No. 1427 [Chr. Huygens aan J. Hudde, 7 juli 1665, met op p. 394: "Het glas van Monsieur Vossius ..."].   3)  Zie brief No. 1304 [M. Campani aan Chr. Huygens, 2 dec. 1664].   4)  Zie het werk van brief No. 732, n.10 [Giuseppe Campani, Ragguaglio di due nuove osservazioni, una celeste in ordine alla stella di Saturno, e terrestre l'altra in ordine à gl' instrumenti, Roma. 1664. in-8o.  Huygens genoemd op p. 17: Systema, en p. 37: oculair].

[ 491 ]

naar ik ook heb begrepen, verzoek ik u er geen bezwaar tegen te hebben het ter lening hierheen te sturen; ik beloof te goeder trouw dat ik het zo spoedig mogelijk zal terugsturen.

Verder zij het me vergund bij deze gelegenheid ook te vragen over de door u uitgevonden uurwerken, of ze al tot zo'n volmaaktheid zijn gebracht, dat ze voor zeevarenden gemakkelijk dienst kunnen doen bij het bepalen van de lengte. Ik herinner me in een wekelijks nieuwsblad niet zo lang geleden te hebben gelezen dat iets dergelijks door een Haagse klokkenmaker 5) wordt beloofd, met een aan de kopers te leveren blad, dat de manier van waarnemen aangeeft. Als deze instructie 6) op uw gezag is voorbereid, vraag ik met nadruk dat daarvan, naar uw gebruikelijke welwillendheid, een exemplaar met mij wordt gedeeld. Als u deze beide ongepastheden tegelijk welwillend vergeeft, en tegelijk aan deze twee verlangens hoe dan ook voldoet, zal zeker echt juichen

Nobilissime heros Tibi obstrictissimus     Robertus Pagetius.     Dordr. Sept. 21.     1665. Den Wel-Edelen Heere Myn Heer Christiaen Huygens, ten huyse van Myn Heer van Zulichem, in III S Graven-Haghe.   5)  Severijn Oosterwijck. [Zie T. 17, p. 158-159, n.5.]   6)  De instructie voor stuurlieden, Zie brief No. 1290. [Kort onderwys aengaende het gebruyck der Horologien tot het vinden der Lenghten van Oost en West, 1665, txt].

No 1471. Christiaan Huygens aan R. Paget. [22 september 1665]. Samenvatting in Leiden, coll. Huygens. Antwoord op No. 1469. Pagets antwoord: No. 1475.

Roberto Pagetio. Ministro Anglicano Ecclesiae Dordraci.   Ik stuur wat hij verlangt 1) waaruit hij zal vernemen dat de telescopen van Campani wel de beste zijn, maar dat ze die in Frankrijk en ook die van ons niet zo veel te boven gaan; en dat niet de vorm van de telescoop nieuw uitgevonden is, maar de kunst om de lenze beter vorm te geven. En daarom zal hieruit geen vertraging voortkomen van onze Dioptrica, waarin slechts behandeld wordt wat op de theorie betrekking heeft. Of hij het dadelijk nadat hij het gelezen heeft wil terugsturen, omdat ik geen ander exemplaar heb.

2 exemplaren heb ik bijgevoegd van het boekje 2) waarin voorschriften staan over het gebruik van ons uurwerk voor lengtebepaling; en een Brief 3) die getuigt van succes. Ach was die ongelukkige oorlog maar afgelopen, dan zouden de zeevaarders rustig verdere proefnemingen kunnen doen en deze heel nuttige uitvinding enz.   1)  De 'Ragguagli' van Campani; waarschijnlijk voegde Chr. Huygens eraan toe de Lettre à Monsieur l'Abbé Charles, zie brief No. 1346, met noten 3 en 4 [Auzout, 1665], aangezien Paget zich in zijn antwoord erover beklaagt dat hij Italiaans en Frans niet vlot kan lezen.   2)  De instructie voor de stuurlieden.   3)  Nederlandse vertaling (met enige varianten) van brief No. 1315, in de genoemde instructie.

No 1475. R. Paget aan Christiaan Huygens. 5 oktober 1665. Brief in Leiden, coll. Huygens. Antwoord op No. 1471. Huygens' antwoord: No. 1484.

S. P. Clarissime, doctissime atque amicissime D. Hugeni,   De met voorkomende genegenheid aan mij geleende boekjes stuur ik terug, met de grootst mogelijke dank. Deze verhandelingen heb ik, zodra ik vrij was van ernstiger bezigheden, wat snel doorgekeken. Maar in de Italiaanse en Franse heb ik, door mijn onbekendheid met die talen, heel weinig naar wens bereikt. Ondertussen, geholpen door het lezen van uw brief, de beste scheidsrechter in deze zaken, erken ik dat ik hoe dan ook tevreden gesteld ben in mijn gretige verlangen, meer over de nieuwe sterrenbode te weten te komen.   Het was aangenaam, op te merken dat de vondsten en waarnemingen van Huygens niet slechts door anderen, maar juist ook door zijn tegenstanders en mededingers worden goedgekeurd, zij het ongaarne en met minder genegenheid. Als ik ze eigenhandig zou geven, zou ik vragen of tegen dat laatste geschrift van Eustachio 1) openlijk iets is ingebracht 2). Van het eerste 3) heb ik uw weerlegging 4); en ik zie echt niet wat in het laatste dringend een antwoord verlangt.   Als het geloofwaardig is wat Meester Hooke bijna overmoedig verklaart 5) allemaal op de Maan te hebben gezien en in het vervolg te zullen zien, is er reden mijn mede-aardbewoners te feliciteren met een belangrijke ontdekking van de Maanwereld, zo niet met de eerste nadering tot die gebieden; denk aan wat lang geleden iemand anders geestig vertelde, dat hij daarheen was opgestegen met een span vliegende vogels*). Maar ik vrees dat als we teveel toegeven aan dit zoeken naar wat er op de Planeten bestaat en gebeurt, we hetzij minder goed letten op datgene wat met de voortreffelijk betrouwbare telescoop in de hoogste hemelen is waar te nemen, hetzij onverschilliger zorgen voor datgene wat zich voor onze voeten bevindt, en wat in onze aardse wereld voor ons te doen is.

Daarom vind ik veel meer te verkiezen uw streven en succes bij het bevorderen van de vervolmaking van Uurwerken; daarmee leren we rekenen met onze tijd en de kleinste gedeelten ervan, en nauwkeuriger meten bij verre reizen op de onafzienbare Oceaan. Het verdient zeker niet weinig lof, dat u een precieze en met proeven bewezen methode geeft voor de tijdsvereffening; die Astronomen zozeer in beslag heeft genomen, dat Argoli 6)   1)  Zijn werk Pro sua Annotatione [1661].     2)  Huygens heeft niet geantwoord.   3)  Brevis Annotatio [1660, Ned.].     4)  Brevis Assertio Systematis Saturnii [1660, Ned.].   5)  Zie Micrographia aan het eind [1665, p. 242-246: "the Vale may have Vegetables", een hypothese over de oorsprong van de "pits in the Moon", "the Moon has a principle of gravitation", Scheme 38], en Philos. Trans. Numb. 4, p. 67. ["... see Plants or Animals in the Moon ... what a Man is able to see with his bare Eye at 60 Leagues distance ... difference between seeing a thing through the Gross and Vaporous Air near the Earth, and trough the Air over our heads."]   [ *)  Francis Godwin, The Man in the Moone, 1638, Ned. 1651.]   6)  Andrea Argoli ... (1570-1657) was hoogleraar in de wiskunde aan La Sapienza in Rome, maar om zijn voorliefde voor astrologie moest hij uitwijken naar Venetië en hij werd hoogleraar in Padua. Hij onderwees de astrologie aan Wallenstein.

[ 497 ]

die noemt 7) een zaak van de moeilijkste bespiegeling a), en Longomontanus verzekert 8) dat hij nergens in de hele studie van de Astronomie met een grotere moeilijkheid te kampen heeft gehad b).   Eerlijk gezegd kwam bij mij de twijfel in gedachten, of de tabel niet veeleer gemaakt had moeten worden bij de plaatsen van de Zon in de Dierenriem dan bij de dagen van de maanden. Maar misschien is het hieruit voortkomende verschil niet van zó veel belang, dat deze manier van berekenen, die makkelijker is en ook geschikter voor algemeen gebruik, de tweede keuze zou moeten zijn. Niet weinig doet mij ook watertanden wat aan het eind van de eerste uitgave 9) wordt vastgeknoopt, als ik me niet vergis, over het sympathetisch of overeenstemmend heen en weer gaan van uw slingers, niet ongelijk aan de harmonische beweging van snaren in de Muziek. We hopen dat we ook een keer die aangename en verbazende speling der natuur zullen zien, en uw deskundige onderzoek naar de oorzaak ervan.   Wat gezegd wordt over de nieuwe Ketting-wercken werken 10), ik weet niet of dit moet worden begrepen over een ketting die in de plaats komt van het touw, bij die welke door een gewicht worden aangedreven, of van het koord dat gewikkeld is om de gelijkmakende kegel*) bij die welke door de kracht van een veer worden rondgedraaid. Maar deze en andere twijfels zullen ongetwijfeld weggenomen worden door de Beschrijving van Uurwerken 11) die we beloofd zien worden.

Als voor een redelijke prijs een nauwkeurige automaat kan worden verschaft, die minuten en seconden aanwijst en die, door een veer in beweging gehouden, op een tafel gezet en met weinig moeite naar een willekeurige plaats vervoerd kan worden, die ook maar eens per week behoeft te worden opgewonden — want ik heb begrepen dat er al eerder zijn gemaakt van die soort, die tot verscheidene weken onafgebroken lopen — dan beloof ik koper te worden bij uw Severijn 12), die mij niet onbekend is. Een juiste en gematigde prijs noem ik er een, die niet de uitnemendheid van kunst, en voortreffelijkheid van veelsoortig gebruik, maar die behalve de waarde van het materiaal, het werk en de ijver van de vakman vergoedt. Uw raad en hulp inroepend   7)  A. Argoli, Ephemerides ... Ab anno 1630 ad annum 1680, Ven. 1638, lib. III, p. 105.   a)  Ephaemerides pagina 105 [R. Paget].      b)  Theoricae pagina 42 [R. Paget].   8)  Astronomia Danica ..., Amst. 1640, p. 182. De 1e ed. is van 1622.   9)  De instructie voor de stuurlieden, waarbij een Nederlandse vertaling werd gevoegd van het uittreksel, gegeven in Journal des Scavans, van brief No. 1335. Zie nog brief No. 1338 op p. 248. [ Bij de vertaalde brief van kapitein Holmes (p. 32) staat niets over de 'sympathie' van uurwerken (T. 17, p. 183), alleen: "Noteert dat dese Horologien waren van de eerste soorte van Slinger-wercken sijnde geensins soo correct als de nieuwe Ketting-wercken. Dese werden gemaeckt, met permissie van den Autheur, by Meester Severijn van Oosterwijck Horologie-maecker, woonende in 's Gravenhage."]   10)  Schrap dit woord [Lat. 'operibus', tweemaal. Over de 'kettingwercken' zie T. 17, p. 161].   [ *)  Zie de figuur in T. 17, p. 188: 'fusée', of 'snick', 'Schnecke'.]   11)  Paget bedoelt Horologium Oscillatorium dat pas in 1673 verscheen [Ned.].   12)  Severijn Oosterwijck.

[ 498 ]

verzoek ik u hierover het een en ander terug te schrijven, wanneer het uitkomt, het overige zal wat betreft het overzenden van geld en van het Uurwerk per post worden afgehandeld.

De heer Colvius, aan welke deelgenoot met mij in veel van uw vrijgevigheid ik het andere exemplaar heb gegeven dat mij is gestuurd, bidt ernstig met mij tot de Allerhoogste God om een langdurig leven voor u en een krachtige gezondheid om het zeer nuttige begonnen werk te voltooien. Met welke wens ik eindig

Generosissime Domine Hugeni

Tibi Obstrissimus 13)     Rob s. Pagetius.   Dordrechti. Octob. 5. 1665. Den Wel Edelen, seer vermaerden Hoogh-geleerden Heer Myn Heer Christiaen Huygens van Zulichem, in VI met een packsken C.H. S Graven-Haghe.   13)  Lees: Obstricttissimus.

No 1484. Christiaan Huygens aan R. Paget. 23 oktober 1665. Samenvatting in Leiden, coll. Huygens. Antwoord op No. 1475. Pagets antwoord: No. 1489.

Dat Fabri zijn stem geeft aan de hypothese van de ring in de Dialogen 1) over de beweging van de Aarde, dit jaar uitgegeven, en niet zonder lof voor ons. Op het laatste geschrift 2) van Eustachio had ik niets geantwoord 3).

De tabel voor de tijdsvereffening heb ik liever ingericht naar de dagen van de maand dan naar de tekens van de Dierenriem, omdat het gebruik makkelijker zou zijn en de Gregoriaanse kalender vele eeuwen lang   1)  Zie over dit werk brief No. 1397, n.7. [Honoré Fabri, Dialogi Physici ..., Lugd. 1665, p. 91.]   2)  Zie brief No. 862, n.1 [en hierboven No. 1475, n.1].   3)  Chr. Huygens deelt slechts zijn opmerkingen erover mee aan prins Leopoldo. Zie brief No. 1087.

[ 510 ]

die dagen voldoende nabij die plaatsen van de Zon op de ecliptica vermeldt.

De oorzaak van de sympathie die ik had gegeven is niet de juiste 4), maar de uitwerking is geweest zoals ik gezegd heb.

Wat de kettingwerken voor uurwerken zijn, de Klokkenmaker belooft dat hij voor 100 gulden een automaat zal maken, met een beweging van 8 dagen, voorzien van een veer, echter zonder het geluid van de uren.

Groet aan Colvius.   4)  Zie brief No. 1345.

No 1489. R. Paget aan Christiaan Huygens. 29 oktober 1665. Brief in Leiden, coll. Huygens. Antwoord op No. 1484. Huygens' antwoord: No. 1500.

S. P. Nobilissime atque amicissime Domine Hugeni,   Door de recente en nauwere banden, wegens de opnieuw betoonde vriendendiensten, houdt u mij aan u gebonden. Om mij nog meer gebonden te krijgen, zie hier ben ik weer om u nieuwe lasten te bezorgen.

Terwijl ik al twee uurwerken heb, één uit Amsterdam, dat voor gebruik in huis de uren ook aangeeft door te slaan, het ander uit Londen, van die heel kleine soort die men bij ons het zakhorloge (pocket-watch) noemt; maar beide op sommige punten door lang gebruik versleten; heb ik besloten me een derde aan te schaffen, om hun verschillende en niet constante beweging ernaar te regelen, en wel een uit Den Haag, en dan volgens de nieuwste en nauwkeurigste uitvindng van Huygens; dat bovendien ook kan dienen voor Astronomische waarnemingen en voor het tellen van de polsslag; zodat het op deze manier, door het beoordelen van de afwisselende toestand van het eigen lichaampje, tot op zekere hoogte ook kan leiden tot zorg voor de gezondheid.

In deze zaak zou ik u volstrekt niet als bemidelaar durven vragen, als ik niet zou weten dat niemand beter mij kan aanwijzen wat voor automaat het meest past bij de genoemde toepassingen, en als ik niet tegelijk zou overwegen dat u niet ongaarne te kennen zult geven, in hoeverre het voor u vaststaat, voor welke laagste prijs uw maker het gewoonlijk verkoopt of kan of wil verkopen. Ik dacht voornamelijk over die soort die het bewegings­principe dankt aan een veer, deels omdat die makkelijker in mijn boekenkast in het zicht geplaatst kan worden en ergens anders heen vervoerd, deels omdat ik van iemand begrepen had dat op uw advies zo'n soort wordt gebruikt voor de lengtebepaling van plaatsen. Er kwam ook bij dat ik zag dat Hevelius een reis-uurwerk ('hodoeporicum' noemen anderen het) gebruikte bij zijn heel nauwkeurige waarnemingen. Ik verbaas me erover dat er in wat hij heeft uitgegeven in 1662 1) geen vermelding van uw uurwerk voorkomt; misschien zal hij in de Cometographia 2), waarvan ik hoor dat het eerste deel 3) aan vrienden is meegedeeld, melden dat hij er een bezit en door het gebruik ervan wordt geholpen*).

Daar nu vaststaat dat uw beste uurwerken met een aangehangen gewicht bewegen, lijkt te moeten worden geconcludeerd, dat die andere soort met een veer (als ik ze zo°) mag noemen) niet dezelfde nauwkeurigheid en volmaaktheid kan hebben; anders zou ik namelijk menen dat het gebruik daarvan de voorkeur verdient, omdat het minder onderhevig zou lijken aan het schudden van een schip op zee. Daarom, aangezien ik heel graag de nauwkeurigste automaat wil hebben,   1)  Zie Mercurius in Sole visus, beschreven in brief No. 872, n.5. ['Horologium ambulatorium' op p. 68-69, naast de zonnewijzer.  Huygens genoemd op p. 82, 109.]   2)  Zie het werk van brief No. 1407, n.4c.   3)  Prodromus Cometicus, het werk van brief No. 1407, n.4a.   [ *)  T. 3, p. 94 (13 juli 1660): Hevelius had een uurwerk met een slinger laten maken, maar het aan de koning gegeven.  De uitvinding van Huygens noemt hij in Machina Coelestis (1673), p. 366.]   [ °)  Lat.: 'elatericum'. Boyle, 1660, p. 22: "Elastical power ... elatèr or Spring of the Air".]

[ 517 ]

en dan dat kettingwerk van uw uitvinding, lijkt het me beter, tenzij u iets anders aanraadt, dat ik er een koop van die welke bij Severijn 4) te koop staan, gemaakt voor gebruik op zee; vooral daar ik begrijp dat ze in een niet heel lange kast zodanig zijn ingesloten, dat ze in een studeerkamer voor dagelijks gebruik opgehangen kunnen worden, en niet moeilijk weggebracht naar elders, bijvoorbeeld een uitkijkplaats voor waarnemingen, zonder verlies van de eigen beweging. Ze worden geschat naar ik hoor op 200 gulden; maar ik mag hopen dat er een voor mij kan worden gemaakt voor een wat lagere prijs. Overigens laat ik de hele zaak graag aan uw beslissing over.

De lastigheid waar ik bang voor was in de lichte tegenwerping over de tabel voor de tijdsvereffening die aangepast moest worden aan de plaatsen van de Zon: voorzover ik nu zie loopt die niet hoger op dan tot 10 of 11 seconden, toe te schrijven aan de dag die wordt ingelast in een schrikkeljaar; welk verschil bij waarnemingen van de beste Astronomen, laat staan bij die van schepelingen, niet van belang wordt geacht.

Uw reis naar Frankrijk, na de oproep van de meest vrijgevige Koning, zal zonder twijfel eervol zijn; daarom zal deze overeenkomen met uw wensen, we feliciteren u ermee, en vragen God u geheel en al gezond en wel te brengen en terug te brengen. Maar we vrezen dat bij deze gunstige gelegenheid datgene wat we hoopten eerstdaags in het licht te zullen zien, over Uurwerk-mechanica en Dioptrica, een langduriger vertraging zal lijden. In uw Dioptrica zult u ons eens leren, wat telescopen kunnen doen die met vier of vijf glazen zijn samengesteld, zoals ik zie dat ze door Hevelius, door Fransen en door Italanen dikwijls worden aangeprezen, boven die welke uit een enkel paar lenzen bestaat.

De heer Colvius wenst met mij weer gunstig bij u te worden aanbevolen. Het ga u goed. Dat u deze uitvoerigheid, lastig voor iemand die verwikkeld is in ernstiger bezigheden, goed opneemt vraagt met nadruk

Generosissime Domine Hugeni,

Tibi multis nominibus obstrictissimus   Rob. Pagetius.       Dordrechti.     Octob. 29.       1665. Den Wel-Edelen, seer vermaerden Hoogh-geleerden Heer, Myn Heer Christiaen Huygens van Zulichem, in III S' Graven-Haghe.   4)  Severijn Oosterwijck.

No 1500. Christiaan Huygens aan R. Paget. 27 november 1665. Samenvatting in Leiden, coll. Huygens. Antwoord op No. 1489. Pagets antwoord: No. 1503.

Pagetio.

27 Novembris.

Welk uurwerk hij zich moet aanschaffen.

XLVIII. Christiaan Huygens aan R. Paget? [1665] 1). Manuscript met veel doorhalingen, hand van Huygens.

Reverende et Clarissime Vir   Dat ik vrij laat op uw brief antwoord moet u toeschrijven aan mijn verschillende bezigheden en bovendien ook aan een reis die ik dezer dagen heb ondernomen naar Gelderland, om zowel troepen van de onzen te zien alsook die welke als hulptroepen uit Frankrijk zijn gekomen*). Daarvan teruggekeerd en na de zaak waarover u mij hebt willen raadplegen te hebben afgewogen met onze Severijn, kan ik u echt niet aanraden een automaat aan te schaffen van de soort, die ik onlangs heb uitgedacht en die ik alleen voor gebruik op zee heb bestemd.

Niet slechts wegens de enorme prijs, namelijk 300 gulden 2), maar ook omdat ze wegens teveel gewicht, want dat gaat tot honderden ponden, ongeschikt zijn om ze van de ene plaats naar de andere te brengen. Bij deze is de beweging wel gelijkmatiger en betrouwbaarder dan bij die andere die het eerst zijn uitgevonden, maar ook die is gewoonlijk zo nauwkeurig en constant, dat hij niet alleen meer dan goed genoeg is voor uw toepassingen in huis, maar ook voor astronomische. Dus ik meen dat u er het beste aan zult doen als u zo'n uurwerk laat maken als in de vorige brief beschreven is. Ik weet dat ik toen ook de prijs heb aangeduid, zodat er niets overblijft, dan dat ik van uw wens op de hoogte word gesteld, en via mij Severijn 3).

Vale vir amicissime.   1)  De brief [kopie HUG 36: 2, f.199r] lijkt die te zijn van 27 november 1665 aan R. Paget (T. V, p. 540) ... Of veeleer een wat uitgebreidere kladversie ervan. Volgens het antwoord van Paget van 6 december (T. V, p. 545) sprak Huygens in deze brief o.a. van het "op tafel zetten en aan de wand hangen" van het uurwerk dat hij zijn correspondent aanraadde te kopen. In de brief van 29 oktober 1665, waarop deze van 27 november als antwoord diende, had Paget gezegd dat van plan was een uurwerk te kopen volgens de "nieuwste en nauwkeurigste uitvinding van Huygens", wat Huygens hem afraadt, omdat het een zee-uurwerk is. [ Yoder (2013), p. 283: "1500, OC 22: 89 ... Draft: not found, Copy (Draft): HUG 36, 2, f.199r".]   [ *)  La Gazette d'Amsterdam, 5 november 1665: hulp uit Frankrijk wordt verwacht bij Maastricht.  Const. Huygens aan Hugues de Lionne (Worp 6, p. 160), 19 nov. 1665: "Z. H." (de prins) ... "is nu naar Arnhem, om de Fransche troepen voorbij te zien trekken"; ze kwamen pas 1 december in Gelderland, volgens 'Eerste Münsterse Oorlog'.]   2)  Vergelijk de voorgaande brief (No. XLVII). [Oldenburg aan Moray, Oct. 7, 1665, met een gedeelte uit een brief van Spinoza over Huygens.]   3)  Oosterwijck.

No 1505. R. Paget aan Christiaan Huygens. 6 december 1665. Brief in Leiden, coll. Huygens. Antwoord op No. 1500.

S. P. Nobilissime & Clarissime Domine Hugeni,   Aangezien ik nu begrijp dat het heel anders gesteld is met uw zee-uurwerken, dan mij te kennen gegeven was, neem ik zoals het behoort uw raad aan over het nieuwe uurwerk dat voor mij

[ 545 ]

moet worden gemaakt; en graag wil ik weten, wanneer te verwachten is dat het, klaargemaakt en met nauwkeurig onderzoek beproefd, aan mij wordt gestuurd. Behalve de voorwaarden vermeld in uw brief — namelijk dat het zowel op de tafel kan worden gezet als aan de wand gehangen, dat het de minuten en seconden op verschillende cirkels laat zien — of met die inrichting van uw Horologium, uitgegeven in 1658, of een betere die daarna is gevonden, lijkt bovendien te moeten worden bedongen, dat de beweging van de veer geschikt wordt gemaakt voor de tijd van een week of iets meer. Ik hoor namelijk dat zulke uurwerken nu overal bij de klokkenmakers te koop staan en aanbevolen worden.

Met de vastgestelde prijs ben ik het eens, en met betaling tegelijk wanneer ik een uurwerk zoals gezegd heb ontvangen, namelijk honderd gulden, aangezien dit u niet te hoog lijkt; al is mij iets wijsgemaakt over 80 gulden, betaald voor zo'n werk, met alleen minuten, gemaakt door Severijn 1) zelf, als ik me niet vergis; en al heb ik een ander gezien (maar door een gewicht bewogen) van een andere maker, van 90 gulden, dat behalve minuten en seconden ook de dagen van de week, van de maand, en van de Maanbeweging toonde op aparte cirkels. Maar deze laatste zou ik op het mijne niet missen. Dit verschil in prijs zal door de kwaliteit van het werk, waarop ik wegens u meer vertrouw, gemakkelijk vergoed worden.

Overigens moet dat houten kastje met een glazen voorkant, waarin de automaat is ingesloten, goed beschermd worden tegen toegang van al het stof (waaraan mijn studeerkamer zeer is blootgesteld wegens de haard en het bed daar ook), en zo moet ook de opening waarin het draaibare handvatje wordt gestoken, om de beweging van de veer weer op te wekken, met een beweegbaar dekseltje worden afgesloten op de manier waarop het gewoonlijk bij reis-uurwerken wordt gedaan. Ik schaam me er bijna voor dat ik met deze kleinigheden uw belangrijker bezigheden onderbreek.

Om u niet langer op deze manier lastig te vallen: laat Severijn zelf per brief antwoord geven op bovenstaande vragen. Als u wilt terugschrijven, wilt u dan alstublieft met een woordje aangeven wat er voor u vaststaat door uw briefwisseling, naar ik meen, met Hevelius, over het tijdstip 2) waarop diens Cometographia in voltooide staat zal verschijnen. Wat overblijft is, dat ik voor u een krachtig en voorspoedig leven en welzijn, om het zeer belangrijke begonnen werk af te maken, van harte afsmeek van de Hoogste beschikker van leven en welzijn,

Generosissime atque amicissime Domine Hugeni,

Tibi obstrictissimus   Robertus Pagetius.       Dordr. Decemb. 6.       1665. Nobilissimo, Clarissimo, Doctissimoque Viro, Domino Christiano Hugenio, de Zulichem. III Hagae Comitum.   1)  Severijn Oosterwijck.   2)  De Cometographia van Hevelius verscheen in 1668.